Fantasie of werkelijkheid
Paddestoelen
In Natura
Kernproeven
Moordende algen
Suikerzeep
Reptielennest
Komkommerrobot
WOENSDAG 18 NOVEMBER 1998
160
Vrijwel alle schrijvers over de
natuur hebben in hun werk
wel eens de anecdote opgedist
van een vriend of kennis die
een parasolzwam boven het
hoofd hield als betrof het een
echte parasol. Een parasol-
zwam kan inderdaad uitgroei
en tot een heel gevaarte. Hij
lijkt op een parasol: een knop
om vast te houden, een lange
dunne steel, een ring rondom
die steel om de parasol mee te
openen, en een wijd rond
scherm. De hoed kan zo groot
worden als een soepbord.
Aan de bovenzijde is de hoed
bezet met schubben. Aan de
onderzijde zitten honderden
vliesdunne lamellen, straals
gewijs uitgespannen tussen de
steel en de rand van de hoed.
Dat ringetje of kransje rond de
steel lijkt nutteloos, maar is
het niet.
Een paddestoel baant zich een
weg uit de grond in de vorm
van een gesloten ronde of ke
gelvormige knop met een
sterk vlies eromheen. Boven
de grond scheurt dat vlies. Het
restant blijft achter rond de
steel.
De lamellen, die in het alge
meen plaatjes worden ge
noemd, dragen de sporen.
Sporen zijn te vergelijken met
zaadjes. Als stofwolken komen
ze uit de plaatjes te voor
schijn. Omdat het meestal
waait, worden ze meegedra
gen op de vleugels van de
wind. Vrijwel altijd belanden
ze op een ongeschikte plek: in
het water, op onvruchtbaar
terrein, in het centrum van
een stad. Of ze komen op een
plek die al druk bezet is door
andere paddestoelen. Geen
wonder dat elke paddestoel
miljoenen sporen verspreidt.
Een beetje heksenkring stuurt
er vele miljarden de wereld in.
De paddestoel is dus een
vruchtlichaam. Hij is ervoor
om te zorgen dat zijn soort
zich vermeerdert. Omdat een
vruchtlichaam geen zelfstan
dig organisme is, moet ook de
paddestoel ergens aan vast
zitten. En jawel: onder de pad
destoel bevindt zich een klu
wen van witte draden. Som
mige mensen denken dat dat
de wortels van de paddestoel
zijn, maar in werkelijkheid is
het de plant (mycelium),
waaruit de paddestoel is
voortgekomen. De plant be
trekt zijn voedsel uit alles wat
in de natuur in ontbindig is:
humus, bladeren, mest, dode
planten en dieren, en ver
molmde bomen en stobben.
Elk mycelium is begonnen als
spore. Vanuit dat nietige cen
trum heeft het draadjes ge
vormd, die naar alle kanten
toe kropen. Een mycelium
wordt dus min of meer cirkel
vormig groter. Waar in de bui
tenrand van de cirkel de dra
den het jongst zijn, ontsprui
ten paddestoelen. Dit is de
simpele oorzaak van het ver
schijnsel heksenkring.
Sommige zwamvlokken zijn
eeuwenoud. Hierbij vergele
ken is de levertsduur van de
paddestoel een niemendalle
tje.
THEO SCHILDKAMP
Cryptogram
HORIZONTAAL:
1. Door die maat ontstaat er onrust aan de tapkast (6); 7. De
geur van een familielid achter de slee (5); 8. De vis heeft een
noot ingeslikt alsof het creme was (5); 9. Meestal niet te bitter
(5); 10. Roofdier om te knuffelen (4); 11. Eerlijker werktuig
(6); 12. Opkomende bundel takken (6).
VERTICAAL:
2. Reeds een lichaamsdeel voor de onrust (5); 3. Plaats in het
heelal (6); 4. Houterige kip (6); 5. Het is een slang die ik volg
(4); 6. Ruige dingen bij een meisje aan de boezem (8); 10. Gat
om in te springen (4); 11. Dat handvat kan aangenaaid worden
(3).
Oplossing van dinsdag:
1gade-dagen-Gedaan
2. rond-ronde-Ordner
3eeuw-geeuw-Eeuwig
4. doel-loden-Doelen
5gard-garde-Gedrag
6. egel-gelei-Eigeel
7. aren-garen-Zanger
8. nero-roven-Invoer
9. taan-satan-Naaste
10. roef-offer-Doffer
Gevraagd woord: GOEDGEZIND
TOM POES Tom Poes en het Monster Trotteldrom
,,Het is onzin! Ik heb niets gedaan!
Zeg nu zelf, jonge vriend!" „Zwijg!"
sprak de veldwachter streng. „Dit
hier zijn allemaal rechtschapen trot-
ten en ze verklaren allemaal, dat je
mij hebt aangevallen! De meerder
heid heeft altijd gelijk en daarom is
het dus zo!" „Het is waar!" riepen de
omstanders. „We hebben het zelf ge
zien. Trouwens, jullie zijn vreemde
lingen!" De menigte begon op te
dringen, maar op dat moment bonk
te kapitein Wal Rus met grote snel
heid nader. „Overgehaalde landgar-
nalen!" riep hij uit. „Hier lolletjes
maken, terwijl mijn trottelnoten vóór
vanavond in ruim drie moeten zit
ten. Als de weerlicht aan het werk,
anders zal ik je eens laten zien wie
hier gelijk heeft!" Hij wachtte niet
totdat zijn woorden ingezonken wa
ren, maar voegde meteen de daad bij
het woord, en gedurende enige tijd
was het terrein gevuld met zich
voorthaastende of rondfladderende
trotten. „Ziezo, dat is dat", sprak de
gezagvoerder ten slotte. Hij zette zijn
pet recht, plaatste zijn handen in de
zijden en keek grimmig rond. „Ie
mand nog iets?" „N-nee, dat niet",
zei veldwachter Laris, naar voren tre
dend. „Het is in orde, u kunt gaan."
„Zo", hernam de zeerob. „Kan ik,
huh? En wat zegt de meerderheid
nu?" „De meerderheid zegt, dat de
vreemdelingen onschuldig zijn",
verklaarde de ander. Hij wierp een
blik in het rond en liet angstig zijn
stem dalen. „Maar er is iets anders",
prevelde hij. „Ik heb een akelig voor
gevoel! Er gaat iets gebeuren; iets
ergs!"
Medewerkers van het Museon leggen de laatste hand aan de Yeti, oftewel de verschrikkelijke sneeuwman.
Het raadselachtige op een rij gezet. Dat is
de kern van de vier maanden durende ten
toonstelling 'Mythen en Monsters, fantasie
of bizarre werkelijkheid?' in het Haagse
Museon. Centraal staan vijf grote 'mon
sters': de welbekende yeti (de 'verschrikke
lijke sneeuwman'), een draak, een cycloop
(een eenogige reus), een chimera (kruising
tussen een springbok, leeuw en reu
zenslang) en een buitenaards wezen (een
'alien'), en een eenhoorn. Vier monsters
zijn bewegend gemaakt.
Bij een buitenaards wezen kun je je nog
iets voorstellen. Horden mensen hebben ze
'gezien', of beweren door 'aliens' te zijn ge
schaakt en misbruikt. Maar waarom zijn
die berichten zo schimmig? Waarom zijn er
nergens bewijzen te vinden en heeft nog
niemand een foto van deze buitenaardse
wezens gemaakt? De aanhangers van het
bestaan van 'aliens' zijn echter vindingrijk:
natuurlijk zijn buitenaardse wezens niet te
fotograferen!
De vraag blijft of aliens (letterlijk: 'buiten
aards wezen' of 'niet van hier') pure fanta
sie of bizarre werkelijkheid zijn. Dat geldt
ook voor de yeti, de draak, de chimera en
de cycloop. Van deze vier wezens zijn de
verhalen over de yeti (een beer?) en 'de
draak' nog het best verklaarbaar.
Verhalen over vuurspuwende draken zijn al
duizenden jaren oud. Ze zouden kunnen
slaan op bijvoorbeeld de reuzenvaranen op
de Commodo-eilanden in Zuidoost-Azië.
De beesten kunnen lengten van ruim vier
meter bereiken. En dat 'vuurspuwen' moet
misschien worden toegeschreven aan de
felle geel-oranje kleur van hun gevorkte
tong. Van mond tot mond wordt dat sim
pele feit al gauw een heuse vlam.
De chimera (letterlijk: de 'zij-geit') is een
heel ander verhaal: een leeuw met het lijf
van een springbok en een slang als staart?
Wellicht dat mensen een gevecht hebben
gezien tussen een bok, een leeuw en een
wurgslang. Een kluwen vechters waaraan
Aliens: honderden mensen beweren ze gezien
te hebben. foto cpd/museon
meerdere koppen èn staarten waren te
zien: de chimera was geboren.
Draken en chimera's zijn al duizenden ja
ren oud. De Griekse geschiedschrijver
Homerus verhaalde erover in zijn 'Ilias en
Odyssee'. Zijn boeken vormen trouwens
een verrukkelijke voedingsbodem voor al
les wat maar enigszins naar het mystieke
neigt. Éénogige cyclopen, schitterend witte
paarden met een enorme hoornen dolk op
hun hoofd, roofvogels zo groot als heden
daagse Boeings en reusachtige, behaarde
mensachtigen van een meter of drie. In de
Griekse mythologie wordt vaak gerept over
reuzen die, mede gezien hun 'onmenselijk
heid', intensief werden bestreden door,
even mythologische, helden als bijvoor
beeld Hercules.
Fantasie of werkelijkheid: staat er ergens in
de bijbel niet geschreven „..en de reuzen
waren in die tijd op aarde..."? En werd er in
de vijftiende eeuw nabij het Siciliaanse
plaatsje Trapani niet het skelet van een
reusachtige mensachtige gevonden? Pre
cies op de plaats die door Homerus werd
beschreven? Trouwens, niemand weet
waar dat reusachtige skelet is gebleven.
Was het wel een menselijk skelet? Of werd
het verward met de vele skeletten van
dwergolifanten, die lang geleden deel leef
den op de eilanden in de Middellandse
Zee?
Vragen te óver. Zwemt er in het oeroude
Schotse meer Loch Ness werkelijk een
overblijfsel rond van de 65 miljoen jaar ge
leden uitgestorven dinosauriërs? Uitgeslo
ten zou je zeggen. Maar zestig jaar geleden
voor de kust van Zuid-Afrika en recentelijk
in de wateren rond de Indonesische eilan
den zijn (ie zogeheten coelacanths aange
troffen. Van deze vissen zijn 300 miljoen
jaar oude fossielen bekend. Tot nu toe
werd aangenomen dat de coelacanths 100
miljoen jaar geleden zijn uitgestorven. En
toch zwemmen er vermoedelijk nog vele
duizenden rond in onze moderne oceanen.
Hoezo uitgestorven?
('Mythen en Monsters, fantasie of bizarre
werkelijkheid?' vanaf 20 november tot me
dio maart in het Haagse Museon, Stadhou
derslaan 41. Voor de openingstijden: tel.
070 - 3381.338)
Geologen hebben in de Amerikaanse staat Arizona fa
resten gevonden van het oudste reptielennest ter wen
De vondst duidt erop, dat het nestgedrag zich veel eei
de geschiedenis van het leven ontwikkelde dan tot nu
werd aangenomen. Het nest, waarin ooit zo'n 62 eiera
gen, werd gevonden in een versteende zandlaag van2
miljoen jaar oud: twee keer zo oud als de lagen waart
dusver de oudste nesten waren gevonden. De nesten
gemaakt door krokodilachtige, gepantserde reptielen
phytosaurussen of aetosaurussen.
Bovengrondse kemproeven
tussen 1949 en 1989 in Ka-
zachstan hebben een ramp
aangericht in het gebied.
Steeds meer mensen krijgen
kanker, hebben een aange
tast zenuwstelsel en een
kortere levensduur. Dat
staat in een rapport van de
Verenigde Naties. Ten tijde
van de kernproeven woon
den zo'n 50.000 mensen in
de stad Koerchatov, die spe
ciaal werd gebouwd voor de
mensen die aan de proeven
werkten. De stad Koercha
tov ligt midden in heti
gebied. Bovendien wa
zo'n 400.000 militairen
wetenschappers bij all
activiteiten betrokken,
gens het rapport werd
gebied in hoge mate r
actief besmet. De ond
grondse testen verstoc
de ecologie van het ge
en bedreigen nog stee
oppervlaktewater. Als
niets aan gebeurt kom
drinkwatervoorzieninj
de gehele regio in gev:
Een tropische algensoort, die in de Middellandse Zee
ander leven verstikt, blijkt uit een aquarium te zijn o:r
snapt. De alg is in de jaren zeventig naar Europa geha
voor gebruik in tropische aquaria. In 1984 is een alget
in de Middellandse Zee terechtgekomen. De alg stelt»
eisen aan de leefomgeving en leeft onder andere op
scheepsrompen of kettingen. Daardoor duikt hij ookf
op, zoals onlangs in Kroatië. Onderzoekers vinden dat
een strikte controle moet komen op de verkoop vand
gensoort, die populair is bij aquariumbezitters. Los in
verstoort de kleurrijke alg het milieu op desastreuze
door alle andere soortgelijke levensvormen te verstik!
Bestrijdingssmiddelen helpen niet.
Zeep gemaakt van suiker en
dierlijke vetten wast scho
ner dan de gangbare zeep
op basis van olieproducten.
Dit is onderzocht door Mo
nique Pestman, die deze
week op het onderwerp
promoveert aan de Rijks
universiteit Groningen.
Zeepmoleculen bestaan uit
een kop en een staart. De
kop lost goed op in water en
de staart niet. Pestman ge
bruikte glucose uit aardap
pelzetmeel als uitgangsma
teriaal voor de kop. Voor de
staarten gebruikte ze na
tuurlijke vetzuren op basis
van vleesafval uit hetj
huis. Lapjes katoen en
ester met wijn-thee, w
moddervlekken warei
delijk schoner, nadat i
ren gewassen met j
zeep. Waspoeder vi
vervangen door suily
is echter te duur, st
onderzoekster. „Ma
kunt de zeep wel toe»
aan wasmiddelen."
probleem dat suife
moeilijk afbreekt. „M
is een kwestie van de
micro-organismen vii
meent Pestman.
Het Instituut voor Milieu-
en Agritechniek in Wage-
ningen werkt aan een robot
machine, die komkommers
kan plukken. „We zijn al zo
ver dat de robot via beeld
herkenning onderscheid
kan maken tussen een kom
kommer, een blad of een
stengel. Nu moeten we het
computersysteem verder
verfijnen", zegt onderzoeker
Peter Wennekes. Als de ro
bot besluit de komkommer
te plukken steekt het appa
raat een grijper uit en pakt
de vrucht beet. Aan het uit
einde van de robotarm zit
ten twee elektroden. Onder
hoge stroom, waarbij de
temperatuur oploopti
ven de 900 graden, wo
het steeltje afgebrand,
snijsysteem hebben w
gekeken van de chiru(
zegt Wennekes. „Bij el
trisch doorbranden sd
je de haarvaten dicht
lies je geen vocht. Dat
groot voordeel, omdat
door de komkommen
dagen langer houdbaa
Met enkele kleine aaii|
singen kan de snijrobfl
worden toegepast voa
prika's en tomaten. Bi
twee jaar denkt hetr
DLO een prototype te
nen tonen.
EAL ALS DIE WEPSTRIJP
MSSPT V/r<S£$=££LP? KT&J-
<SÉVWé"
WET!? 6eLS Zê'KBAL f/
/-*r IAO-A/-&
&-A-L T£ Z-/-E-A/
&-A-W £>-& M./.T-T-S, K O-0-& A'C-
0-/> /Ï-£.T ó-g-o-T-e S-r,
