Toerisme
O
PIJLTJES
166
r i
KEI jBHTICH Ti
Openluchtmuseum
Voor het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem isi
terstop officieel begonnen. Bij wijze van proef echter i<
gattractie deze maand elke zondag geopend van 10 tol
uur. Alle gebouwen zijn toegankelijk, de trams rijden e
de klederdrachtenexpositie is verlengd. Bovendien zijn
tra activiteiten, variërend van midwinterhoornblazen tc
bezoek van Sinterklaas (op 20 november).
Oude steden
Onlangs verscheen de vierde gratis activiteitenkalende
'Steden herleven'. In dit samenwerkingsverband organ
meer dan honderd oude steden en stadjes exposities, i
jes en culinaire wandelingen. De kalender, met tips va
maanden november en december, is gratis verkrijgbaa
WV- en ANWB-kantoren.
9
Anton Pieck
In het Veluws Museum Nairac aan de Langstraat 13 in
veld hangt tot en met 30 januari werk van Anton Pieck
tentoonstelling 'Winters van toen. Taferelen van Anton
zijn zowel originele tekeningen als reproducties te zien
schetsontwerpen en het uiteindelijke resultaat naaste
hangen, worden verschillen en nuances zichtbaar en k
bezoeker een indruk van de werkwijze van de Haarlem:
kenleraar. Ook zijn er boekillustraties, tegels, een pren
kaartenverzamelingen een aantal levensgrote taferelei
zien.
Informatie: telefoon 03 42 - 41 56 66.
Midas Dekkers
Langlaufers. Ruim honderd
kilometer Loipe 'sporen' door
Goms in Zwitserland. Een
treintje zorgt voor vervoer en
verbinding, en de
mogelijkheden zijn groot in
het gebied dat mede-kandidaat
is voor de Winterspelen van
2006. Een impressie.
Boven op de berg vraagt de gids
wat de leden van de groep ervan
vonden. „Das war einmal und
nie wieder. Eens, maar nooit
meer", roept een Hollandse
vrouw in het gezelschap,
vanachter een wijntje en een
stuk gedroogd gemsvlees. Ze is
op haar jas in de sneeuw gaan
zitten, 'uitgeput' van de inspan
ning. Drieënhalf uur klimmen
op sneeuwschoenen hebben
haar gekraakt en nat en weer
barstig gemaakt. Vlak voor de
top van de 2064 meter hoge
berg nog, wilde ze afhaken. „Ze
brengen die lunch maar hier",
had ze uit de hoogte geroepen.
Maar Albert, een stoïcijnse ge
pensioneerde Belg, was er in ge
slaagd haar naar de spits te pra
ten, waar groep en gids wacht
ten.
De groep: een bonte verzame
ling toeristen op wintersport in
Zwitserland. De gids: Medy
Hischier uit het dorp Oberwald,
die het gebied als geen ander
kent en 'tot 15-20 graden onder
nul' in overhemd langs de uit
dagende natuurpaden trekt. Het
gebied: Goms in het kanton
Wallis, een stukje authentiek
Zwitserland dat op ruim 1300
meter boven de zeespiegel van
een bijna 'bovenaardse'
schoonheid ligt te zijn.
Er is zowel 's zomers als 's win
ters veel te doen en te zien, daar
op dat nog relatief onbekende
brokje vakantiewereld om
zoomd door machtige bergreu
zen als Eggishorn, Fiescherhorn
en Finsteraarhorn. West-Euro
pa's langste gletsjer ligt er (de
Grosser Aletsch Gletscher, een
24,7 km lange ijsstroom) aan de
achterkant van de top van de
Jungfrau, die aan de voorkant
door een trein genomen wordt.
In de warme maanden kun je er
onder meer mountainbiken, pa-
ragliden en raften op de Rhone
die hier ontspringt en dus nog
jong is. Of je kunt er dorpen be
kijken als Münster en Emen,
een van de best bewaarde histo
rische plekjes van Zwitserland.
Pittoreske plaatsen met bejaar
de barokke kerken en kapellen -
Goms heeft er 70 - grauwe ge
vangenissen, grimmige galg-
plekken op hellingen en huizen
van het aparte larikshout, dat
geen behandeling behoeft maar
vanzelf bruin wordt en 'duizend
jaar goed blijft'. In het nabijge
legen Grengiols groeit op de ak
kers bovendien de enige wilde
tulp ter wereld.
WERELDWIJD WEG
Het Internet Is een onuitputtelijke bron van informatie, ook
voor reizigers. De komende weken wordt in deze rubriek steeds
een stad behandeld die voor toeristen aantrekkelijk is.
Madrid mag dan door de kenners de meest bruisende stad ter we
reld worden genoemd, op Internet is daar niet zoveel van te mer
ken. De hoofdstad van Spanje komt er eigenlijk nogal bekaaid van
af. Diverse websites die Madrid tot onderwerp hebben omvatten
niet veel meer dan een flinke lap tekst, dus de interactiviteit is ver
te zoeken. En als een Madrileense wizz-kid dan toch de moeite
heeft genomen om zijn stad in de virtuele etalage te zetten blijkt
de website meestal geheel Spaanstalig, hetgeen toch niet de be
doeling kan zijn als je buitenlanders wil loldcen.
De Expedia-website van Microsoft voorziet in wat nuttige infor
matie, maar erg uitgebreid is het allemaal niet. Bovendien heeft de
maker van de site enkele ongelukkige kleurencombinaties geko
zen, waardoor tekst soms heel lastig te lezen is.
De Guide to Madrid is simpel en snel. maar ondiep. Het is leuk om
te weten dat er 54.000 winkels in Madrid zijn, maar het was nog
leuker geweest om op kaartjes te zetten waar ze te vinden zijn en
wat er zoal wordt verkocht.
De Online Guide to Madrid is niet meer dan een wat rommelige
verzameling van hondenden links, maar wie goed zoekt kan hier in
ieder geval museums, restaurants, ambassades en banken terug
vinden.
Tenslotte is er nog een website gewijd aan het belangrijke Prado
Museum, en dat is in ieder geval interessant voor mensen die toch
al niet van plan waren om veel meer dan dat te gaan bezoeken in
Madrid.
expedia.msn.com/wg/places/spain/madrid
www.munimadrid.es
malika.iem.csic.es7grant/madri.html
www.mcu.es
Als het kouder wordt, herschept
de natuur de streek in een para
dijs voor skiërs, snowboarders,
sneeuwschoenlopers en vooral
voor Langlaufers. Op de lange
latten, via 100 kilometer Loipe,
langs twaalf dorpjes die - naast
hun eigen 'huisberg' - elk wel
iets speciaals hebben. Het is een
Langlaufluxe die slechts zelden
wordt aangetroffen in winter
sportgebieden.
Rode draad in het geheel: de
Furka Oberalp, een treintje dat
zich vanuit Brig via Fiesch als
een soort skilift op wielen langs
de Loipes tussen Niederwald en
Oberwald kronkelt. De lang
zaamste sneltrein ter wereld,
een uitlopende vlek in een
schilderachtig panorama. De lo
comotief kondigt de komst aan
met een fluitsignaal dat de her
innering aan verloren jaren op
roept. De stationnetjes bezitten
een eenvoud die nog recht
streeks uit die ver verleden tijd
stamt en zijn soms niet meer
dan veredelde boerenschuren.
('Druk op deze knop om de
trein te laten stoppen'). Alleen
de passagiers zijn over het alge
meen van de tweede helft van
deze eeuw. Ze stappen overal in
en uit - dikwijls zo vanuit het
getrokken spoor - met hun
glanzende ski's, gekleed in snel
le langlaufpakken, onder zonge
bruinde Milka-koppen. Ze laten
zich naar het volgende stukje
Loipe vervoeren of gebruiken de
FO, zoals de trein ter plekke
wordt aangeduid, als bezemwa
gen op weg naar hotel of pen
sion.
Over de accommodatie kan nie
mand iets te klagen hebben in
de regio, waar Nederlandse art
sen hun jaarlijkse congres be
leggen. De dokters dragen op
die manier bij aan de ruim een
miljoen overnachtingen die
worden geboekt in de witte dan
wel groene wereld tussen Fiesch
en Oberwald. Fiesch zelfheeft
een apart vakantiedorp als aan
vulling op de talloze vakantie
woningen en de 66 pensions en
hotels.
De klant is er nog echt koning.
Geheel volgens de principes van
Cesar Ritz, die er geboren werd.
Vanuit Niederwald, een gehucht
De pronkkamer van Wallis. Zo afficheert Goms zich in de
vakantiegidsen. Het noordoostelijk gedeelte van het Zwit
serse kanton zegt daarmee niets te veel, want het heeft z'n
oorspronkelijkheid in alle opzichten behouden. Ondanks
150 jaar (zomer)toerisme. Dat is te zien in de authentieke
dorpen en vooral in de 70 kerken en kapellen die het sterk
religieuze gebied telt.
Het land aan de jonge Rhone, de rivier die er in de bergen
ontspringt, is gemakkelijk te bereiken. Met de auto (via
Bazel en Brig) en met de trein. De Alpen Expres rijdt tot
Brig en vandaar kan de Furka-Oberalp worden genomen.
In de winter staat de regio geheel in het teken van de
Langlaufer, die er zijn hart kan ophalen op ruim 100 km
optimaal geprepareerde Loipes in verschillende moeilijk
heidsgraden.
Alpine-skien en snowboarden behoren eveneens tot de
mogelijkheden op bijvoorbeeld de Fiescheralp (boven
Fiesch), in Bellwald en in Ernen. Maar het Langlaufen is
en blijft dé sport in het Goms. Mede dankzij de Furka
Oberalp die spoort naast de sporen en voordelige dagkaar
ten aanbiedt. Een Loipepas (circa 42 tot 52 gulden voor
een weekkaart en 10 gulden voor een dagkaart) is ver
plicht. Naast het sneeuwschoenlopen (tussen de 65 en 70
gulden voor een dagtour), allerlei rondleidingen door de
minidorpen en het jaarlijkse muziekfestival in Ernen,
pronkt Goms met nog een paar bijzondere attracties zoals
een ontbijttrip in de gondelbaan Fiesch-Eggishom en een
tocht met die gondelbaan naar de zonsopgang op de Eg
gishorn.
Meer informatie: Zwitserland Toerisme, telefoon 020 - 62 22 03 3.
met 75 inwoners waar een pla
quette zijn geboortehuis mar
keert en een standbeeld te zij
ner nagedachtenis is neergezet,
trok hij als vijftienjarige via Brig
naar Parijs. De jongste van der
tien kinderen werd een van de
vele 'Auswanderer' die vertrok
om aan de bergarmoede te ont
snappen. 'Te voet', zoals het
verhaal wil, om in de Franse
hoofdstad ten slotte zijn be
roemde hotels te gaan runnen.
Met koningen als klant.
Hij was de eerste hotelier die al
hun wensen vervulde en had
om die reden meer mensen aan
het werk om de suites te ver
bouwen, dan dat hij gasten had.
Het heeft hem weinig geluk ge
bracht: de man is in 1918 op 68-
jarige leeftijd totaal gedemen
teerd gestorven. Maar zijn on
dernemingszin en onbeperkte
service leven nog altijd voort
onder het vanouds 'dienstbare
volk' van Untergoms en Ober-
goms. Niet voor niets kwamen
Paus Pius de Twaalfde en
Goethe er logeren in hun tijd.
Tegenwoordig hebben ze er al
les, voor iedereen. „Het hele ge
zin kan hier terecht," meldt An
dreas E. Allenspach, manager
van Goms Tourismus, in een
wervend praatje. „Van groot
moeder tot kleinkind. Oma kan
gaan winterwandelen, de ou
ders kunnen langlaufen of ski-
en, de kinderen kunnen snow
boarden en de baby kan op de
slee mee."
Probleem is alleen dat nog lang
niet iedereen de attracties van
Goms kent. Maar dat gaat ver
anderen. Met een bundeling
De 'Rode Draad' in het Obergoms is de skilift op wielen, de Furka Oberalp.
Een paradijs voor Langlaufers.
FOTO'S PAUL DE TOMBE
van de dorpskrachten en het
binnenhalen van een paar on
derdelen van de Olympische
Winterspelen in 2006. „Zermatt,
Montana, Saas Fee, dat waren
de plaatsen die genoemd wer
den als het over Wallis ging. Nu
is ook Goms een machtsfactor
aan het worden", beweert Al
lenspach. Hij en zijn medewer
kers in de dorpen scharen zich
dan ook van harte achter de
kandidatuur van Sion, die ge
beiteld staat in de sneeuw van
Goms. In de hoop het langlau
fen en de biathlon binnen te ha
len.
Traditie op langlaufgebied is er
genoeg. In Obergesteln woont
en werkt bij voorbeeld Koni
Hallenbarter, die als Langlaufer
onder meer drie Olympische
Spelen meemaakte (1980, '84 en
'88). Zijn mooiste triomf: de
winst in de Finse Wasaloop. Hij
heeft er een apart bord aan
overgehouden, dat nu naast het
terras van zijn sportzaak annex
bar 'waarschuwt' voor overste
kende elanden. Hallenbarter, 44
inmiddels, runt op de nabijgele
gen Sonnenloipe ook de lokale
langlaufschool en ziet toekomst
in de al lang niet meer 'belegen'
sport. „De enorme ontwikkelin
gen van de laatste twintig jaar,
vooral rond het skaten, hebben
jongeren geactiveerd te gaan
Langlaufen. Maar ook als 75-ja-
rige kun je dit nog leren."
Voor alles is tenslotte een eerste
keer. Ook voor het
sneeuwschoenlopen, dat de
laatste jaren onverwacht klimt
in de belangstelling. Zo hebben
zich vijftien personen gemeld
voor een niet geplande dagtocht
op het mattenklopper-schoeisel
waar indianen voor het eerst
mee wegliepen. „Ach, das ist ein
bisschen spazieren", meldt gids
Medy Hischier bij zijn hotel
Ahomi in Oberwald laconiek.
„Zelfs een kettingrokende
vrouw van 75 heb ik heen en
weer gebracht. Kan allemaal
best, want het is een beetje
wandelen en genieten van de
natuur. Je loopt langs plekken
waar je met ski's niet komt en je
maakt weinig geluid. Dus de
kans is groot, dat je ook nog wat
wild ontmoet."
Het 'beetje wandelen', veran
dert na een uur echter in een
klimtocht over steile sneeuw
vlakten, langs adembenemende
vergezichten in staalblauwe
luchten. Het enige stukje wild
dat de zwetende groep die dag
te zien krijgt, is van de gedroog
de gems bij de lunch - en op de
terugweg springen de zenuwen
bij een paar leden trampoline.
Sommige hellingen kunnen ze
vanwege de stijgingsgraad niet
aflopen en de alternatieve wijze
van afdalen (zittend of liggend)
lijkt nog het meest op rodelen
zonder slee. 'Textiel bremsen',
wordt dat in de Alpen genoemd.
Stuiterend suizen met een hoog
adrenaline-gehalte.
Het is een aparte en vooral nat
te ervaring. Maar zelfs bij de
vrouw die boven buiten adem
was, daalt de tegenzin. Eenmaal
terug bij het hotel, spreekt ze
(onbewust misschien) andere
taal. „Es war ein einmaliges
Abenteur."
Een uniek avontuur.
„Waaruit bestaat een mens? Voornamelijk uit water. D
je vijftig potten thee van zetten. Een potje suiker is bijj
verd. Verder zit er genoeg koolstof in voor 9000 potlod
lium voor een rol klappertjes, vet voor zeven stukken a
(sommige mensen meer) en kalk om een kippenhok m
witten. Al die rommel bij elkaar kost bij de drogist een
tientjes. Geen wonder dat je lichaam snel slijt." En zo
pert Midas Dekkers maar door in de tentoonstelling 'Pi
werk: 40 klachten aan de Schepper' die tot en met 3],
te zien is in het Noordbrabants Natuurmuseum aan de
laan 434 in Tilburg. De schrijver-bioloog neemt een h(
reeks lichamelijke gebreken en tekortkomingen op zijr
de cynische wijze onder de loep. Dekkers illustreert zij
streekse vragen aan de Schepper met soms bizarre obj
zoals protheses van een blindedarm, een blaas en zelf
maagdenvlies.
Informatie: telefoon 013 - 53 53 93 5.
Iral
Oude schepen
Een samenwerkingsverband tussen de Batavia-werf er
Nederlands Instituut voor Scheeps- en onderwater Are
gie (NISA) moet begin volgend jaar leiden tot de opzet
een Nationaal Scheepshistorisch Centrum. Het nieuwi
urn in Lelystad gaat aan de hand van scheepswrakken
vondsten een beeld geven van de scheepsarcheologie
scheepshistorie. Met de tot en met 10 januari durendf
toonstelling 'Oude schepen, nieuwe plannen' loopt de
via-werf aan de Oostvaardersdijk in Lelystad nu al voor
het project. Wrakvondsten, foto's, maquettes, informa
den en modellen laten de bezoekers kennismaken me
tiviteiten van het NISA.
Informatie: telefoon 03 20 - 26 14 09.
Mondriaan-arrangement
'Tachtig miljoen zien en twee nachten slapen voor nog
snip'. Onder dat motto biedt het City Hostel Den Haag
luxe-herberg van de NJHC - een Piet Mondriaan-arrani
Aanleiding is de heropening van het Haags Gemeentel
en de spraakmakende aankoop van het schilderij 'Vict
Boogie Woogie'. Het arrangement kan tot eind 1999 v
geboekt. Prijs: 99 gulden (kinderen 3 t/m 10 jaar 70g
inclusief twee overnachtingen op een 2-, 3- of 4-persc
mer, ontbijt, een tweegangendiner en entree tot het H
Gemeentemuseum.
Informatie en boekingen: telefoon 070 - 31 57 88 8.
Ik heb iets met duinen. Vooral in de herfst, als 'het dm
hoeken der bosschenHet citaat is van Herman Gortei
onopzettelijk gekozen. De socialistische dichter woond
lang in een duingebied tussen Bergen en Egmond dat
brande Panwordt genoemd. Z'n huis staat er nog.
Toen ik m 'n vrouw leerde kennen, wandelden wij er -
de strenge winter van '62T63 - bijna elke zondag, 's Od
leerde ik snel een paar regels van Gorter uit m'n hoofd
De wereld is goud en geel...die ik 's dan middags - ai
ning van de poëet in zicht kwam - vol vuur declameer
bronvermelding. Dat wel.
'tis in 'De Verbrande Pan'niet meer zo stil als vroeger,
er loopt zo'n paaltjes-met-pijltjes-route langs. En dier
zijn me - vooral in de weekeinden - veel te druk. Nedei
die over paaltjes-met-pijltjes-routes wandelen, hoor je
verre aankomen. Net als hun vrolijk keffende honden.
In de omgeving van het Elzenbos, een midden in de Sc
duinen gelegen stukje wildernis, wemelde het vroeger
hoorns. Met m'n kinderen keek ik vanaf een bankje op
dagochtenden vaak ademloos naar deze trapezewerke
woud. Gloeiendbruine vegen, die van kruin naar kruii
dieratsch, ratsch, ritselend tegen loodrechte stammen
ten. Ze speelden altijd krijgertje leek het wel. Vooral al
kwam. Maar nu heeft Staatsbosbeheer twee paaltjes-n
tjes-routes langs hetElzenb
L t z En zijn de eekhoorns verdw
als hun prachtige, veelal va
maakte bolle nesten, hoog i
I t S van een den. Waar ze naar
verhuisd, heb ik nog niet ki
dekken. En dat zit me dwat
Door de paaltjes-met-pijltjt
leerden veel mensen de nat
nen. Maar de natuur ook n
sen. Té vaak is dat verkeerd
