Kattenbakkorrels van wiet In Natura Tijd van leven WOENSDAG 11 NOVEMBER 1998 TEKENING THEO SCHILDKAMP Voor wie een plotselinge, enor me schok ervaart, lijkt de tijd even stil te staan. Mensen die een ongeluk krijgen, maken de rampzalige ogenblikken vaak als in een vertraagde film mee. Het tempo waarmee de herse nen de elkaar bliksemsnel op volgendegebeurtenissen ver werken, is in die situatie zó hoog, dat de werkelijke tijd als het ware achterblijft en zelfs tot stilstand schijn t te zijn ge komen. Intussen werken wèl alle lichaamsfuncties op volle toeren: hartslagen stofwisse ling worden tot het uiterste opgejaagd door de enorme stoot adrenaline die in het bloed terechtkomt. Bij dieren die een korte levens duur hebben verlopen alle li chamelijke processen in hoog tempo. Het hart van een spits muis slaat vijfhonderd keer per minuut, terwijl het nog geen jaar oud wordt. Een oli fant kan een jaar of vijfenzes tig worden en al die jaren be draagt zijn hartslag slech ts vijfentwintig tot dertig keer per minuut. Opmerkelijk is, dat bij alle zoogdieren het hart aan het eind van hun leven na een natuurlijke dood even vaak heeft geklopt. Dat de lichamen van kort le vende dieren uiterstsnel wer ken, kunnen wij dagelijks waarnemen. Wie een vlieg tot ageert in minder dan een hon derdste van een seconde, ter wijl onze reactietijd hooguit Ten opzichte van zijn levens tempo is het onze zo traag, dat hij de hand met de vliegen mepper in slow motion op zich afziet komen. Mensen verbazen zich vaak over de verschillen in tempo waarmee het eigen leven zich voltrekt. Iedereen die ouder aan het worden is, spreekt zijn vertwijfeling uit over de toene mende snelheid waarmee de jaren voorbijgaan. „De tijd vliegt!" is beslist geen loze kreet: de tijd vliegt inderdaad steeds sneller. Gedurende onze jeugd werken onze lichaams functies in een hoog tempo. Op latere leeftijd functioneert alles in ons lichaam trager, zodat de tijd zich sneller en sneller gaat voortreppen. Wat zouden we ons verbazen wanneer we een uitstapje moch ten maken in de wereld van de dieren! Bij elke dier soortzouden we een andere, ons volslagen onbekende we reld aantreffen. Waren we een reptiel, dan verliep de tijd af wisselend vliegensvlug of ui terst traag. Konden we een zangvogel worden, dan klonk ons de vogelzang heel anders in de oren. Omdat de tijd tra ger verliep, hoorden we geen aanhoudend gefluit, maar honderden afzonderlijke to nen. Waren we een slak, dan werden we bestormd door een op hol geslagen wereld. Ongetwijfeld speelt ook het le ven na de dood zich af op een manier waarvan wij ons vol strekt geen voorstelling kun nen maken. Alleen al dat wij hierover kunnen nadenken bewijst dat onze wereld een heel eigen, specifiek menselijke is. THEO SCHILDKAMP Cryptogram HORIZONTAAL: 1. Door de buien moet moeder bij de dokter komen (6); 7. Voor het hoofd van een domme timmerman (5); 8. Heidemeisje (5); 9. Ter omlijsting van de staf (5); 10. Bijzonder pijnlijk (4); 11. Het gevolg van de zonde (6); 12. Als kleding is het enig in z'n soort (6). VERTICAAL: 2. Goede hoop om er voor te gaan (5); 3. Voor trams en bussen is het gelijk (6); 4. Gerookt haasje (6); 5. Snoepgoed van een varken (4); 6. De vrucht van een Chinees (8); 10. Voorliefde met weinig weerstand (4); 11. Geen geslepen vis (3). Oplossing van dinsdag: iets-fiets-Fiesta eter-stere-Eerste vore-vloer-Eervol rang-argon-Sarong meer-meter-Temmer mara-maria-Amaril taal-vaalt-Valuta 10teil-steil-Distel Gevraagd woord: Feestavond Boeren in het noorden van ons land verbouwen jaarlijks ongeveer duizend hectare hennep. De plant is bestemd voor Duitse en Engelse fabrieken, die de vezels gebruiken voor het maken van textiel en papier. foto pr PETER DE JAEGER De vezelplant hennep (cannabis sativa) is niet alleen geschikt om te blowen. Je kunt er papier en textiel van maken. Of de vezels verwerken in luiers, auto-on derdelen, bouwmaterialen en zelfs rotorbladen van windmo lens. Wetenschappers in Wage- ningen onderzoeken momen teel de mogelijkheden. „De as sociatie van hennep met soft drugs belemmert de financie ring van ons onderzoek. Dat is jammer, want er is een scala aan nieuwe toepassingen mo gelijk", zegt Jan van Dam van het DLO-Instituut voor Agro- technologisch Onderzoek (ATO- DLO) te Wageningen. „De hennepplanten die worden geteeld voor de vezels hebben een extreem laag gehalte aan THC, het geestverruimend be standdeel van nederwiet. Van deze hennep wordt je beslist niet high." Sinds 1990 zijn in Wageningen 160 hennepplanten van over de hele wereld genetisch bekeken door onderzoekers van het DLO-Centrum voor Plantenver- edelings- en Reproductieonder- zoek. Zij selecteerden enkele planten om mee verder te gaan. De meest geschikte rassen voor vezelproductie die zijn toege staan door de Europese Com missie, komen uit Frankrijk en Hongarije. Op het DLO-Insti tuut voor Agrobiologisch en Bo- demvruchtbaarheidsonderzoek zijn de optimale teeltcondities, zoals plantdichtheid en mestbe- hoefte, onderzocht. Vervolgens ontwikkelt het ATO-DLO hoe de vezels het beste kunnen worden verwerkt. Er zijn uiteenlopende manieren om de vezels geschikt te maken voor gebruik. Hennep kan bio logisch worden voorbehandeld met enzymen en schimmels. Hierdoor komen de vezels los ser te liggen en is minder ener gie nodig om ze van elkaar te halen. Een andere manier is hennep koken in alcohol. Pro bleem is dat hierbij veel lignine, een houtstof, vrijkomt. Van Dam: „Die methode is pas bruikbaar als er een bestem ming is voor de afvalstroom lig nine, bijvoorbeeld door er een bio-afbreekbare lijm van te ma ken." De vezels kunnen ook in een bad met natronloog worden gedompeld en verpulpt. Maar ook dit geeft chemisch afval. Meeste perspectief biedt extru- sie. Van Dam legt uit: „In een soort spaghettimachine worden de vezels met schroeven verma len en kleiner gemaakt. De ge wenste vezellengte is te krijgen door te spelen met tempera tuur, druk en bijgevoegde che micaliën. Dit proces kost weinig energie en geeft het minste af val." Van deze milieuvriendelij ke techniek wordt binnenkort een kleine proeffabriek opgezet in Wageningen. Hennep komt oorspronkelijk uit India. Al sinds de middeleeu wen worden wereldwijd touwen voor de scheepvaart en canvas of zeildoek gemaakt van de lan ge bastvezels. De Chinezen ont dekten dat je van hennep pa pier kunt maken. „Maar pulpfa brieken zitten niet te wachten op een alternatieve grondstof. Die werken veel goedkoper met snoeihout en oud papier. Ook de papierindustrie in ons land importeert eucalyptuspulp uit Portugal en Brazilië. Dat is nog altijd veel goedkoper dan hier geteelde hennep." Wel ziet Van Dam kansen om met behulp van hennep de pa pierkwaliteit op te schroeven. Aan pulpmengsels kan hennep worden toegevoegd, om papier dichter, minder doorzichtig en steviger te maken. De lange bastvezels worden overigens al langer gebruikt als grondstof voor speciale papiersoorten, zoals sigarettenvloei. Hennep ter versterking van kunststoffen biedt meer per spectief. „Vooral de auto-indu strie is geïnteresseerd", zegt Van Dam. „In auto's kan hen nep bijvoorbeeld worden ge bruikt in dashboards, sturen, dakbedekking aan de binnen kant en stoelbekleding. Ook in de bouwwereld kunnen hen nepvezels worden verwerkt in wandplaten en isolatiedekens." Samen met Energiecentrum Nederland en de Technische Universiteit Delft werkt het ATO-DLO aan een rotorblad voor windmolens, dat volledig bestaat uit hennepvezels. Van Dam: „Nu zijn de bladen van de kunsthars gemaakt van epoxy en glasvezels. Hennep is veel lichter en geeft na jarenlang ge bruik geen chemisch afval, want is biologisch afbreekbaar. Dat past volledig in het duurzaam energiebeleid." Lange vezels kunnen door hun groot absorptievermogen ook worden toegepast als vulsel in luiers, tampons en maandver band. Van Dam weet dat sinds kort in Engeland hennep wordt verwerkt tot een soort kattebak- korrels. Die korrels worden op de paardenstalvloer gestrooid in plaats van stro. „Het absorbeert sterker en geeft minder veeg- werk dan stro", zegt Van Dam. Na gebruik gaan de hennepkor rels richting champignonkwe kerij als meststof. Andere toe passing van hennepvezels bin-, nen de landbouw is het gebruik als substraat in de glastuin bouw. Uit experimenten van het proefstation voor de glas tuinbouw in Naaldwijk blijkt dat hennep een uitstekende vervan ger is van steenwol. Steenwol geeft jaarlijks een enorme berg afval, hennep niet. In ons land wordt jaarlijks onge veer duizend hectare hennep verbouwd voor de vezelop brengst. Groningse en Drentse akkerbouwers leveren hun pro duct aan Duitse en Engelse fa brieken om er textiel en papier van te maken. „De internatio nale belangstelling voor natuur lijke vezels groeit sterk. Vooral als de markt voor vezelversterk- te kunststoffen aantrekt is Ne derland te klein. Dan zullen de grotere arealen in Oost-Europa en de Derde Wereld moeten worden aangesproken. HEINZ //A '98 dAASTOP AF* BEL'JAMAKEZ MAAR Z&dS Z? VAAtr&E&Zo&T, VA£T A/ETJX&AVA/TAAA/CEA//CERE A&W7~. A/A ££//rv/LP£ 7RAP/VAAR Scccerr pjurbe. 4-z £0/ S0A&AT/0 //AS&T /A/&0 /.OOST, ma/ie hkt M/A/isr&v wore r/jp> ZOtëT A/E/MZ M£TE£fd *&A>BAL A-LA-B£P&A&/t/GAd£A4J<5> WOR PS. AAA&Z//T/A/& 7&X £R£0- T/j£> c$£8aj£7'*!£r A4V TZ&/: KA £&S AR££ A/AAR D£ /£KA/7Y-ST/A> 7Z FV/dZEM. TOMPOES Tom Poes en het Monster Trotteldrom De vlakte was nu geheel verlaten. Zo ver het oog reikte, strekte de kale rotsbodem zich uit, slechts onder broken door de gaten en holen waar in de inboorlingen verdwenen wa ren. Aan de kim pakten donkere wol ken zich samen en een dunne wind floot kil over het akelige landschap. Het werd de toeschouwers vreemd te moede. ,,Ik zie nergens een mon ster", zei Tom Poes beklemd. „Jij?" „N-nee", stamelde de lichtmatroos Waaikant. ,,M-maarikhoorwat! D-daar!" Hij wees met een bevende vinger in de richting van een grot, die zwart in de rotswand gaapte en toen Tom Poes goed luisterde, vernam hij een aanzwellend gerommel uit die richting. Ook stegen er nu stofwolken uit de spelonk op en er verscheen langzaam een brede platte vorm in de opening. Een ogenblik bewoog die zich aarzelend heen en weer als om de lucht op te snuiven en daarna kronkelde er een langgerekt, vorm loos lichaam naar buiten. Nu wilde het geval, dat heer OUies vliegtuig niet ver vandaar, juist geland was. De piloot had de machine keurig op de brokkelige bodem neergezet en hij was bezig om de bagage van zijn passagier af te laden. „Voorzichtig!" riep heer Ollie uitstappend. „Er zit ten gevoelige instrumenten in om de trilling van de grond te meten. En denk om de sijsjeslijm en het slak- kenzout. Waar is mijn verrekijker? Ik..." Hij zweeg plotseling en hief luisterend het hoofd op. „Vreemd", sprak hij. „Ik hoor iets. Een soort ge- borrel. Zou het de wind zijn?" Schildpadden 1 Ongeveer 600 kilometer ten oosten van het eiland Mac ligt een klein eilandengroepje dat luistert naar de idyllj naam Mascarenen. De twee grootste eilanden zijn Réu Mauritius. Réunion is bij geologen bekend, omdat het spot' bevat - een plek in de aardkorst waaronder zich e hoeveelheid magma bevindt. Bijna 180 kilometer ten ii oosten van Réunion ligt Mauritius, door een Nederlani expeditie vernoemd naai' de toenmalige prins Maurits Nassau. De zeelieden die er kwamen troffen er duizeni nog eens duizenden grote schildpadden aan. Nog geer halve eeuwlater was net met de schildpadden gedaan, dwenen massaal in de soep. De door de mens meegehj honden en vreemde ziektekiemen deden de rest. Schildpadden 2 De Engelse zoöloog Jeremy Austin heeft zich in de sch den verdiept. Hij is met name geïnteresseerd in de he! van de dieren en onderzoekt momenteel de beenderei dieren. „De grootste beenderen en schilden die zijn gij duiden op afmetingen vergelijkbaar met de schildpad! de Galépagos. Maar ze waren veel minder zwaar. Hunj waren dunner en platter dan de dikke, bultige schilde! Galópagosschildpadden. Verder waren de openingenj rug- en buikschild voor kop en poten veel groter. Ze hj sterk ontwikkelde poten, duidelijk voor het ontwikkeld veel kracht." Volgens Austin moet het DNA-onderzoeij heid verschaffen over de oorsprong van de dieren enh dere evolutie. „En misschien", hoopt Austin, „zijn zei maal in de soepketels verdwenen. Misschien moeten maar eens extra goed zoeken daar." Biologisch zuiveren Gebouwen die niet zijn aan gesloten op een rioleringssys teem kunnen hun afvalwater toch milieuvriendelijk reini gen en lozen. De werking van de installatie is eenvoudig: toiletspoelwater wordt in de septictank geloosd, terwijl water van de keuken, badka mer en wasmachine in een vetafscheider terechtkomt. De voorzuiveringen voorkomen verstopping en leiden het wa ter naar een verzamelput. Die verzamelput pompt enkele malen per dag het water via in grind gelegen verdeelbui- zen naar het filter. Deze zeef ligt ongeveer één meter onder de grond en bestaat uit onder meer speciaal zand en ijzer. Vervolgens begint del gische werking: de ho wortels en het zakken ter zorgen voor luchtti in het filter. Daardooi allerlei bacteriën afva! in het water omzetten onschadelijke luchtsti Het gezuiverde water ten slotte naar bijvooi een poel waar het g kan worden als drink* voor onder meer koei afvalwater van één pet schoon te krijgen, is van ongeveer vier vier meter nodig. De coraj stallatie kost tussen di en 12.000 gulden. Voo informatie: BrinkVos, wold, telefoon: 0522 Satellieten in gevaar De astronomische wereld kijkt uit naar de Leoniden- zwerm, die in de avond en nacht van dinsdag 17 op woensdag 18 november wordt verwacht. De ruimte vaartorganisatie NASA vreest grote problemen voor de vele satellieten rondom de aarde. De Leoniden zijn buitenge woon snel: 70 kilometer per seconde! Bij dergelijke snel heden heeft zelfs een klein stofdeeltje de impact van een antitankgranaat. Om de kans op beschadiging of vernieti ging te beperken gaat de NA SA de satellieten draaien. „We draaien ze zoveel mogelijk evenwijdig aan de bewegings richting van de Leoniden. Dan is de kans op een minimaal. Meer kunn niet doen", aldus een voerder. De Amerika: t neetdeskundige Geoi t wijst op nog een twef vaar. „In het Russisch testation MIR verblijv monauten tijdens de! c denstorm. Ik vrees da' mensen in levensgeva c Ais ik goed geïnforme kreeg de MIR-bemani ,j langs de opdracht om j, 16 en 18 november in j Soyuz-terugkeerkapsi verblijven. In hun ruii Mocht de MIR bescha worden dan koppelt a n meteen los om naar d terug te keren." De ruimtetelescoop Hubble (kosten vijf miljard) kan deeltje van de Leonidenzwerm worden vernietigd.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1998 | | pagina 10