ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
i i i i -
rr
ridsch DagMad
ZATERDAG 31 OKTOBER 1998
-
-
ten internationale oliecrisis en een boycot door de
Arabische staten dwingen Nederland in 1973 tot de
drastische maatregel van autoloze zondagen. l)e
Vi-'CCliiris van verkeer en waterstaat,
Michel van Halten: „lir heerste een grote solidariteit,
/ji'tt besef va n <!e 'i list van de situatie, dat zelfs een
anarchistisch volkje <ds het Nederlandse zich braaf aan
de autoloze zondag hield."
terugblik op een historische sitiuitie.
n de paniek van de eerste weken oliecrisis
Td in januari 1974 een brandetofdistributic-
Heem in het leven geroepen. Er moest bij de
mp eerst een bonnetje uit een bonnenvel
irdcn gescheurd, wilde er nog getankt
ui maal een schamele vijftien liter per week
kunnen worden. Tot en met 6 januari werd
tankbeurt /onder bon en zo vaak men
0 Jaar wilde, maximaal twintig liter toegestaan.
pm-n met de autoloze zondag en een vrijwil
snelheidsbeperking tot 100 kilometer per
ir leverde dit al een brandstofbesparing van
4"n vijftien procent op. Zeker het dubbele leek
Iter nodig, zo moeilijk kreeg Nederland het
tor de boycot bij de import van ruwe olie.
de olie maar op de bon. Die bonnen-vel -
l waren een paar weken eerder door de au-
Btobilisten massaal opgehaald bij het post-
Wie wel bonnen kreeg maar weinig
akte. gooide de overblijvende bonnen op de
rarte markt. Extra peut bleek goud waard,
n velletje met 25 bonnen leverde al gauw
'n 800 gulden op. En dan moest er ook nog
ttns getankt worden.... De prijs per liter steeg
■snel tot dik boven de gulden, wat toen veel
-
I na drie dagen mondjesmaat tanken keerde
^januari het tij: de prijs voor een bonnenvH
kelderde In de zwarte handel tot nauwelijks 25
gulden. Het optimisme dat het wel weer goed
zou komen met 'de olie' groeide per uur.
Voorts konden bewoners van de grensstreek
bun brandstof zonder enig probleem snel en
makkelijk halen bij de pomp in het buitenland.
Nog maar net twee weken na invoering van de
distributie was het al weer afgelopen met de
verdeling. Op 24 januari concludeerden Neder
landse politici dat de brandstofverkoop vrijge
geven kon worden. Vla slinkse wegen was In
middels nogal wat voorraad aangevoerd; heel
wat kelders, zolders en schuren waren tijdelijk
explosief....
Op 25 januari schrapte de Kamer de distributie
per begin februari. Die streefdatum werd niet
gehaald: nog diezelfde dag was er 's avonds
geen pomphouder meer die nog om bonnen
vroeg.
Op de snelwegen werd in één klap de vrijwilli
ge snelheidsbeperking overboord gezet. Het
jakkeren werd hervat.
Wel steeg de prijs van brandstof gestaag ver
der, terwijl de kwaliteit ervan, zo werd een jaar
na de oliecrisis vastgesteld, achteruit gegaan
was. Tijdens de grootste schaarste was even él
ke kwaliteit brandstof goed. De oliemaatschap
pijen echter hieven - toen de druk allang weer
van de ketel was - die mindere kwaliteit leve
ren tegen fors hogere prijzen. De winsten van
de oliemaatschappijen liepen torenhoog op.
De organisatie van olieprodu
cerende en -exporterende
landt ii OPB tu-shiii in
1973 op de rem te trappen. Hel nationale
inkomen van de aangesloten landen is
bijna volledig afhankelijk van de olie-ex-
port. maar op de prijzen hebben ze nau
welijks invloed. En dat terwijl de OPEC-
landen toch over een in principe eindige
grondstof beschikken. Prijsverhoging en
Kroductiebeperidng moeten de oplossing
leden Wie nleï boen «dl moei moei
voelen. De OPEC wil een dikkere vinger in
de pap De oliekraan wordt een slag
dichtgedraaid en de prijzen gaan om
hoos
Tegelijk besluiten de Arabische landen
dat Nederland extra moet boeten. In de
Yom Kippur oorlog, die nog volop woedt
tussen Israël en omliggende Arabische
landen, heeft Nederland steun aan Israël
betuigd. Voor de Arabische olielanden
aanleiding tot een boycot. Als het aan hen
ligt krijgt Nederland geen druppel olie
meer.
Mogelijkheden
..Het was absolute crisis; we dienden de
dreiging uitermate serieus te nemen",
vertelt Tjerk Westerterp. toenmalig minis
ter van verkeer en waterstaat. „De econo
mie moest blijven draaien, maar we
moesten er wel rekening mee houden dat
olie, en dus benzine en diesel, schaars
zou worden." Nederland had twee moge
lijkheden. zo zag het kabinet het. IHstri-
butic of een rijverbod op zondag. Wester
terp; ..Met distributie hadden we hele
maal geen ervaring. De autoloze zondag
was veel makkelijker te realiseren."
Het is uiteindelijk staatssecretaris Mi
chel van Huiten die eind oktober bij afwe
zigheid van minister Westerterp de knoop
doorhakt. Zondag 4 november 1973 wordt
de eerste autoloze zondag. Van Huiten:
..Stond ik daar ineens voor de Kamer het
kabinetsbesluit te verdedigen En dat ter
wijl ik bi) de hele voorbereiding maar
nauwelijks betrokken was geweest; best
spannend.
De vraag was natuurlijk of dit juridisch
allemaal wel kon. En er werd uitgebreid
gedebatteerd over categorieën mensen
waarop het verbod niet van toepassing
kon zijn. Voorbeelden waar ik zelf eerlijk
gezegd rx>k niet bij stil had gestaan Een
dokter dat was vanzelfsprekend. En in
het kielzog daarvan vroedvrouwen en ver
pleegsters Vervolgens kwam klein rechts
met de gelovigen die gewend waren bij
een bepaalde dominee te kerken Ook als
die naar een ander deel van het land was
verhuisd. Die 'moesten' dus wel met de
auto naar de dienst, zo vonden de christe-
nutuuriijk niet honoreren Op -I novcm
b> I U i Nt 'i< riaod -li autoloN son
dag te hebben omarmd. Minister Wester
terp speelt in Breda koetsier op de (iinne
kense paardentram die heen en weer
pendelt tussen de wijk het Ginneken en
de Grote Markt. „Het was schitterend
herfstweer", zo meldden de maandag
kranten. „Nederland heeft zijn eerste
autoloze zondag sportief en s|R-cls Im-
leefd. Honderdduizenden namen de flets,
het openbaar vervoer of gingen te voet op
pad Kinderen rolschaatsten en voetbal
den op de autowegen
Ex staatssecretaris Van Huiten: „Neder
land pikte het Onder de hele bevolking
heerste het besef dat er iets moest gebeu
ren Bovendien In-stond alom grote sym-
thlc voor Israël Er groeide daadwerke
lijk een sfeer van dat je het niet kon ma
ken om ondanks het njvcrhod trx h in de
auto te stappen Westerterp „We had
den met opzet heel weinig ontheffingen
verleend En misschien hielp hef ook wel
dat er een tamelijk zware maximum straf
op overtreding stond." Wie het rijverbod
aan zijn laars lapte, kon met zes jaar cel
cn honderdduizend gulden boete worden
bestraft. Als na enige tijd de eerste over
treders voor de politierechter komen, blij
ken ze er af te komen met vijfhonderd
gulden boete.
Veranderde stemming
In Israël richt vakbondsleider llileel Seidl
een comité Tot dank en erkentelijkheid
aan Nederland' op. Zijn wilde plan om al
le auto's in Jeruzalem rep dag per week
stil te laten staan, en de uitgespaarde
brandstof naar Nederland te -.turen,
wordt echter nooit uitgevoerd Wel gaan
containers vol Israëlische sinaasappelen
naar Nederland om te worden verdeeld
onder de jeugd
Na «'ii aantal autoloze zondagen slaat
de stemming om Nederland houdt zich
wel aan het rijverbod, maar het gemor
wordt luider Zeker als blijk i dat op d<
Nieuwe Waterweg de stroom olietankers
voor Rotterdam niet vermindert Benzine
en diesel blijven voldoende verkrijgbaar
En de horeca klaagt steen en been Nu de
bezoekers op zaterdag tijdig huiswaarts
keren, kelderen hun omzetten met vijftig
procent.
Alleen in december van 1973 stokt de
toevoer van olie. maar sprake van een
acute noodsituatie is er niet Toch gaal de
Nederlandse regering door met de autolo
ze zondagen en de voorbereiding van een
distributiesysteem De benzine gaal op de
bon. Maar Nederland ontduikt het distri
butiesysteem massaal. F'omphouders vra
gen niet om de bonnen en leveren wat de
klant 'jaagt
„De beperking bleek niet meer houd
baar", blikt Westerterp terug „Vooral «li
horeca-lobby was erg sterk I n we had
den ons ook op de aanvoer verkeken I
sel was nooit een probleem en ook btm/J
ne bleef voldoende voorhanden De dis
tributie had niet gehoefd Maar achteraf
het altijd makkelijk praten Dal de ollt
ook voor NYditi.md bt inkbaar bleef,
was voornamelijk de verdienste van olie
maatschappijen als Shell Zij leverden ollt
klanten naar rato van hun eerdrr ver
bruik. Van een extra boycot voor Neder
land trokken ze zich niets a
Van I luiten „Ik denk dat iedereen zich
geweldig op de oliehandel heeft verkeken
De oliecrisis Is een vroeg voorbeeld van
het feit dal niet de regeringen U-palen
wat er gebeurt maar veeleer dc industrie
Saocdi Arabië mocht Nederland dan wel
willen straffen voor de steun aan Israël,
maar in de praktijk bleek dat hei toch niet
bon wiliuwmi dat ooi wij oüo Inpo
Mil II MIOHUY
Het besef dat de energfevoormden ooit
op zullen raken en er iets moei gebeuren,
is in de afgelopen 25 jaar tot de Nederlan
ders doorgedrongen I >e nu geproduceer
de auto's zijn aanmerkelijk zuiniger dan
die in 1973 en stolen minder s« hadt-lijki
stoffen uit. Maar het wagenpark is wel
uitgebreid lol zes miljoen.
De autoloze zondag is inmiddels
omarmd door «Ie milieulobby Diverse
grote en middelgrote gemeenten experi
menteerden met en autovrije zondag.
Autovrij, niet autoloos. De auto werd met
absoluut verboden, omdat gemeenten*
daarvoor onvoldoende wettelijke midde
len hebben Plaatselijke overheden kun
nen hooguit enkele straten of stadsdelen
voor het verkeer afsluiten in verband met
festiviteiten die daar worden gehouden.
Dc ervaringen met een autovrije zon
<lag In deze tijd, zijn wisselend. Veenen-
daal trok vijf jaar geleden grote aantallen
dagjesmensen die vanuit hun automobiel
wel eens liet sfeertje van zo'n autovrije
flag wilden opsnuiven In Deventer bleef
dat ongewenste effect vorig jaar achter
wege en werd de dag een succes ge
noernd In Hengelo puilden op zondag 7
september de fietsenstallingen uit langs
een speciaal uitgezette route door de stad.
Minder auto's reden er niet. Maar de aan
wczlglieid van meer fietsers dan anders
stemde initiatiefnemers toch tevreden
Hoofdstedelijke voorvechters voor een
zondag zonder rijdend blik lijken na vele
warm te hebben gekregen voor een auto
vrije zondag in Amsterdam.
(Zie verder elders in deze bijlage).
Mloln/r zondag, lil Nederland slaat
dr paniek toe I >e steun aan Israël
wordt 'gentium eeril', maar de boycot
blijft van krat lil. reutlevelingen ko
men met tlr meest waanzinnige Idee
en I ism onderzoekt zelfs of hei mogr
lijk is hen/inr uit steenkool te winnen.
Maar de mijnen zijn nl gesloten, en die
sluiting is onomkeerbaar.
In 1973 telt Nederland drie miljoen
personenauto's Itulm IM0 000 Neder
landers vragen voor zondag 4 novetn-
Iwr ontheffing, vun bet zondagse rijver
bod aan. Zestienduizend aanvragen
worden uiteindelijk gehonoreerd. PoU-
lie en brandweerauto's mogrn nel als
ambulances en taxi's zonder onthef
fing de weg op. I r wordrn extra trri-
n, bussen en trams Ingezet,
In 1 eitlen en omgeving worden op
zoiulag 4 november 1973 zeven perso
nen op tie bon geslingerd. In Noord-
wijk krijgen twee automobilisten een
proces verbaal, finder wie een leide-
naar. /1) moeten beiden te voet verder.
Bekeuringen worden verder uitgedeeld
in leiden. Alphen aan den Rijn, Was
sen.uir, Boskoop en Voorscholen.
Bij Denekamp in I wen te plukt de poli
tie twee Duitsers in een Mercedes van
dr weg. Na een avondje slappen In Ne
derland zijn ze te laat op weg naar huls
gegaan. Onder toeziend eng van twee
dienders zien ze zich gedwfingrn de
auto de rasterende zes kilometer tot de
Duitse grens Ie duwrn. Het zzmdags
v rrbod geldt (Mik voor hen.
De laatste autoloze zondag is op 8 ja
nuari I974. De distributie mislukt voor
hij officieel van start kan gaan. Toch
irefl de oliecrisis Nederland hard. Na
jaren van VfKirspoed komt er een ein
de aan de economische groei. Voor het
•-erst dringt inik het besef door dat
grondstoffen eindig zijn.
„We moetrn lieseffrn met elkaar
flat wij niet kunnen dfMirgaan met het
opmaken van de beperkte voorraden
brandstoffrn en grondstoffen, zoals wij
In de taaiste kwarteeuw hebben ge-
fiaan", aldus premier loop den Uyi In
een toespraak tot het Nederlandse
volk.
