ultuur Kunst
'Tweede is tweede, geen prijs'
Bekaf bij workshop Isaac Stern
é/ïMm,
Manteau
schenkt
archief
aan KB
Atelierroute Oegstgeest Een preek voor eigen parochie
Papieren juweeltjes beperkt houdbaar
tredens Jools Holland afgelast
igAM» De geplande optredens van Jools Holland morgen
adiso in Amsterdam en zaterdag in De Lantaarn in Hellen-
izijn afgelast wegens ziekte. Er zijn nog geen data voor de
ngende optredens bekend. Mensen met kaarten, kunnen
Dwisselen bij het voorverkoopadres waar ze het toegangs-
lcochten.
achten op Godot' meest geliefd
Het toneelstuk En attendant Godot (Wachten op Go-
an de Ierse schrijver Samuel Beckett is in Groot-Brittannië
en tot het belangrijkste Engelstalige theaterstuk van deze
Het Britse Koninklijke Nationale Theater had meer dan
onderd toneelschrijvers, acteurs, directeuren en journalis-
vraagd naar de populairste toneelstukken van de twintig-
iiw. Death of a Salesman (1949) van de Amerikaan Arthur
haalde de tweede plaats, gevolgd door A Streetcar named
>(1947) van de Amerikaanse schrijver Tennessee Williams,
was de meest genoemde toneelschrijver, gevolgd door de
larold Pinter en Beckett.
ko Hasegawa in NAi
)am Het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) be-
van 14 november tot en met 31 januari een expositie aan
iHasegawa (1941), een van Japans toonaangevende archi-
I. Haar oeuvre wordt tentoongesteld in de vorm van een ei-
roep van twaalf projecten, uiteenlopend van een theater,
ibliotheek en een cultureel centrum tot woningen. Het
i museum Boijmans Van Beuningen houdt gelijktij-
tentoonstelling Pavülion du Maroc, waar Hasegawa de in-
öe voor ontwierp.
ERDAG 22 OKTOBER 1998
Mannen van de Wereld weigeren na Kaandorp cabaretprijs
Erik van Muiswinkel en Diederik van Vleuten weigeren
de Nationale Scheveningen Cabaretprijs 1998. Ze hebben'
geen behoefte aan een prijs die ,,niet in de eerste plaats
voor hen bedoeld was". Een week geleden kende de
Stichting ter Bevordering van de Cabaretkunst in Neder
land het duo de prijs voor de beste cabaretvoorstelling
van het afgelopen seizoen toe. Sterk, veelzijdig en bij vla
gen subliem, roemde de jury hun programma 'Mannen
van de Wereld'.
LEIDEN. ANP
Drie dagen na de toekenning
lekte uit dat aanvankelijk niet
deze show maar Brigitte Kaan
dorps 'Miss Kaandorp, De Mu
sical' bovenaan het lijstje van de
jury stond. Nadat de Haarlemse
cabaretière voor de eer had be
dankt, kwamen de Mannen van
de Wereld in beeld. Nu zij dat
weten leggen Van Muiswinkel
en Van Vleuten „zich graag bij
het eerste oordeel van de jury
neer".
Helaas, vindt jurylid Frank
Verhallen. „Ze zijn helemaal
geen tweede keus, ze zijn ge
deeld eerste keus. De jury was
dit jaar buitengewoon verdeeld
en heeft met pijn in het hart
toch een keuze gemaakt, inder
daad ten gunste van Brigitte.
Toen we van haar hoorden dat
ze de prijs ging weigeren - om
dat ze dat altijd doet - waren we
eigenlijk wel een beetje opge
lucht. Konden we 'm met een
gerust hart aan Van Muiswinkel
en Van Vleuten geven. Het is
jammer dat zij op geruchten af
gaan. Maar ja, het cabaretwe
reldje is maar klein."
Kilometer
Dat laatste klopt, beaamt Erik
van Muiswinkel. „Brigitte
woont nog geen kilometer bij
mij vandaan en ik heb het in
eerste instantie zelfs niet eens
van haarzelf gehoord." De uit
leg van jurylid Verhallen doet Kaandorp weigerde als eerste, om principiële redenen,
hem niet van standpunt veran- foto united photo's de boer
deren. „Ik wil grif aannemen niet gewonnen. Tweede is twee- sen je feliciteren. Ze denken dat
dat er stevig over gediscussieerd de, dat is geen prijs, punt uit. Je je jarig bent, maar dat ben je
is, maar wij hebben die prijs voelt je ook heel lullig als men- niet."
Volgens Verhallen is de jury
niet op het idee gekomen om
de prijs ex aequo toe te kennen.
Van Vleuten en Van Muiswinkel
hadden hem in dat geval wel
geaccepteerd. Van Muiswinkel:
„Wij hebben niets tegen die
prijs, we hebben hem tenslotte
in 1991 al een keer gewonnen
met Zak en As."
Publiek
Behalve Brigitte Kaandorp wei
gerden in het verleden ook
Freek de Jonge en Hans Teeu-
wen om principiële redenen de
prijs. Zij vinden hun publiek de
beste jury.
Jeroen van Merwijk, net als
Van Muiswinkel en Vleuten on
der contract bij Harry Kies The-
atreprodukties in Leiden, laat
weten dat hij de prijs „ongeacht
zijn volgnummer" te allen tijde
zal komen ophalen. „Laat hij
vooral goede programma's blij
ven maken", reageert het jury
lid, „wie weet komt-ie dan vol
gend jaar in aanmerking". De
Cabaretprijs 1998 blijft op naam
staan van Van Muiswinkel en
Van Vleuten. Verhallen: „Ach,
zo'n weigering heeft ook wel
wat."
LEIDEN/DEN HAAG
concertgebouw
Concertgebouwplein 2-6. Telefoon 671 83 45
e Meesterpiamsten: f
18.14.00 Gasti
tprogrammering presenteert het Ensemble uit de paleizen
van Peliatan en Abianbase met een uniek programma van originele
Balinese dansen, begeleid door 2 gamelanorkesten
De eerste 3D filmopera Monsters of Grace: een spectaculaire
fusie tussen de nieuwste filmtechnologie en 13e ecuwse Perzische
liefdespoëzie, van: Robert Wilson, Philip Glass en Jalaluddin Rumi
INSTOCK, de Vereniging Beeldend Kunstenaars Oegstgeest, orga
niseert opnieuw een atelierroute met als thema 'Achter de scher
men.' In het weekeinde van 31 oktober en 1 november kan ieder
een kennis maken met 23 professionele beeldende kunstenaars
woonachtig in Oegstgeest. De manifestatie wordt zaterdag 31 okto
ber om 12.00 uur geopend op het plein van de Gevers-Deutz Ter-
weeschool. Zondag is het mogelijk de route vanaf 13.00 uur te lo
pen.
Klever, Gerindo Kartadinata Gezien. 21/10, LAKtheater, Leiden.
Hun woede is sympathiek. De hele gang van za
ken rond Srebrenica is weerzinwekkend, en dat is
waardoor de voorstelling van Ola Mafaalani geïn
spireerd is. Niet door Brechts Moeder Courage.
Het enige wat het daarmee gemeen heeft is de
anti-oorlogsgedachte, die zich uit in compassie
met het gewone volk dat de oorlog overkomt.
'Mama Courage' is meer een documentaire re
constructie van de hele affaire. De acteurs vertel
len en spelen de zwartste versie van de val van de
enclave, het stuk is een groot verwijt, vooral ge
richt tegen de VN en de Westerse landen. Het
woord 'onmacht' valt voortdurend, maar ze be
doelen 'onwil', en die klagen ze aan. Met behulp
van verschillende televisies, die de beelden nog
eens laten zien, gierendharde geluidsbanden,
woeste bewegingen en dans, en soms - een vera
deming - met een sober vertelde en dus des te
overtuigender episode
'Mama Courage' wil hard en confronterend zijn
en slaagt daar maar ten dele in. Het amuseren,
dat Mafaalani in een interview nadrukkelijk ook
noemde, blijft bijna helemaal achterwege. De ka
rikaturen waarmee de economische oorzaken
van de crisis geïllustreerd worden, zijn te cliché
om een glimlach aan te verspillen en de zaak
waar het om gaat is te wrang om ook maar een
moment te kunnen lachen.
Het probleem van 'Mama Courage' is eigenlijk
dat het al zo duidelijk is waar het morele gelijk
ligt, dat het uitdraait op een preek voor eigen pa
rochie. En die preek is te weinig gestyleerd en be
zonken. Bovendien mis je het persoonlijke ver
haal, het blijft algemene geschiedenis. Het inzet
ten van een zweterige dominee, die zich vertrou
welijk naar het publiek buigt, is wel een vondstje,
maar niet eentje om voortdurend te herhalen.
Er was maar een moment dat de voorstelling
echt aangrijpend werd: bij het Brecht-lied 'O Fal-
lada, der du da hangest' over het paard dat tij
dens een hongersnood ineens levend opgegeten
wordt door de mensen die eerst zo lief voor hem
waren geweest. Het lied kreeg een extra dimensie
door de vluchtelingen die op de schermen voorbij
trokken. Dat was huiveringwekkend. Niet die
priemende vinger die zo woedend anderen de
schuld gaf.
Angèle Manteau heeft haar per
soonlijk en literair archief over
gedragen aan de Koninklijke Bi
bliotheek (KB) in Den Haag. Het
Archief en Museum voor
Vlaams Cultuurleven in Antwer
pen (AMVC) heeft het nakijken.
De inmiddels 87-jarige Man
teau was een van de belangrijk
ste Vlaamse uitgevers. De over
dracht is tot stand gekomen na
bemiddeling van het Leidse an
tiquariaat Aioloz, dat de Man-
teau-bibliotheek aankocht.
De uitgeefster maakte nadat
ze in 1932 de Brusselse vesti
ging van AAM. Stols overnam
een indrukwekkende carrière.
In 1938 vestigde ze haar eigen
uitgeverij. Toen deze in 1971 in
andere handen overging, ging
ze voor Elsevier in Amsterdam
werken. Louis Paul Boon, Hu-
bert Lampo en Jeroen Brouwers
zijn enkele van de schrijvers die
ze uitgaf. Manteau werd in 1987
tot de adelstand verheven en
mag zich sindsdien baronesse
noemen.
Het Manteau-archief omvat
naast duizenden brieven, knip
sels en foto's ook enkele ma
nuscripten. Het meeste materi
aal is van na 1971, uit haar Ne
derlandse periode dus. De brie
ven en documenten zijn afkom
stig van talrijke schrijvers, onder
wie Adriaan Roland Holst, Os
car van den Boogaard, Gerard
Reve en Hannes Meinkema.
Manteau bewaarde ook af
schriften van haar eigen brie
ven, zodat bepaalde briefwisse
lingen met haar schrijvers te re
construeren zijn. De Koninklijke
Bibliotheek wil het archief nu zo
snel mogelijk op orde brengen
en toegankelijk maken voor
derden.
Manteau vond het een op
luchting om in aanraking te ko
men met de KB, zegt ze in een
interview met het dagblad
Trouw. „Een hemelsbreed ver
schil met de instellingen in
Vlaanderen. Het is toch zielig
hier. Ik leef in een onmogelijk
land. Dat ik dat zeg, zal me wel
weer kwalijk worden genomen.
Maar het is de waarheid."
Beroemde violist zet Nederlandse ensembles aan het denken
Hi "1
CHE VORMGEVING
:kji
ibso!
kijkt er naar, misschien
Jewonder je het even, je
leemt er rekenschap van
hem terzijde op tafel,
vergaart het ding vaak
sluimerbestaan alleen
lof voordat het uiteinde
de prullenbak belandt,
'zijn papieren stiefkind-
s alleen mooi mogen zijn
ött praktisch is. Verder moe-
dienstbaar werk verrich-
J: i aankondigen dat mooi-
w Ier en belangrijker is dan
SfG
er over het algemeen re-
weinig aandacht aan
legeven, wil niet zeggen
weinig aandacht aan
esteed. De folders, uit
jen en de catalogi van
dienen traditioneel als
ins voor grafische vorm-
die carte blanche krijgen
m ideeën op de wereld
n half A4-tje uiteen te
Alleen het nieuwsbulle-
het CBK vertoont een
vormgeving waar niet
ldt afgeweken. De vorm-
die worden ingehuurd
andere materiaal hoe
alleen maar te houden
ale eisen zoals: het
formaat, de aanwezigheid van
het CBK-logo, de informatie
over de expositie en een uitwer
king die de geest van de exposi
tie reflecteert. In sommige ge-
vallei\ levert dat papieren ju
weeltjes op waarvan het haast
zonde is dat ze maar een be
perkte houdbaarheidsdatum
hebben.
Het grafisch vormgeverscol
lectief DEPT transformeerde de
uitnodiging voor 'de Nacht van
de Kunst' van folder tot flyer. De
typografie is die van een licht
krant die van het papier af
dreigt te stromen, gezet tegen
een achtergrond van een broei
erige stadsnacht: Taxidriver
meets Jenny Holzer. De aankon
diging voor de expositie 'Oog in
Oog' van Karin van Iterson
(Leidse kunstenaars portrette
ren elkaar) is op gespiegeld pa
pier gedrukt en in een
'berggidsje' (ontwerp Karin van
Iterson, Jan Kleingeld en Rob
Schouten) dat vorig jaar ver
scheen kan je de weg lezen in
de landschappen van Rob
Schouten en de gedichten van
Christiaan van Tol. Elegante
kleinoden die hun schoonheid
bescheiden in dienst stellen van
iets anders.
„Als vormgevers in opdracht
werken, zijn ze over het alge
meen heel erg aan regeltjes ge
bonden. Met folders en uitnodi
gingen krijgen ze op een manier
die veel publiek bereikt toch ge
noeg vrijheid om een opdracht
naar hun eigen hand zetten. Ze
kunnen zelfs hun eigen papier
uitzoeken", zegt CBK-directeur
Conny van Driel.
Maar niet alleen folders en
uitnodigingen behoren tot het
pr-pubficatiemateriaal. Ook
posters voor mupi's en bijzon
dere boekwerken worden door
het CBK verspreid. Die grote
vrijheid resulteert soms ook in
bijzondere projecten. Bij de
laatste CBK expositie Vande-
straat van Harold Schouten ver
scheen een alternatieve catalo
gus in de vorm van een eigen
zinnig gestyleerde 'krant' een
document van Schoutens werk
wijze en het buurtleven. Een
concept dat naadloos aansloot
bij de buurtverhalen en sfeerte
keningen van Stevenshof en
Pancras.
Het papieren promotiemate
riaal is echter niet altijd een vrij
plaats geweest voor grafische
vormgevers. Pas sinds '95 heeft
het CBK zijn eigen huisstijl met
het dominerende zwarte balkje
met logo verlaten. Nu wordt in
een briefing met de kunstenaar,
een medewerker van .het CBK
en de vormgever besproken wat
wordt tentoongesteld. Van
Driel: „Wij kiezen van een soort
verlanglijstje een vormgever
waar we nog niet mee hebben
gewerkt, en vertellen wat we
een beetje verwachten."
„Daarna volgt een hectisch
traject waarin de vormgever het
materiaal als een gek bij elkaar
moet zoeken. Je moet niet ver
geten dat in veel gevallen het
materiaal voor de folder of de
uitnodiging pas voor handen is
tijdens of net voor de expositie.
In de loop van een paar dagen
moet alles in orde zijn. Dat kan
wel eens problemen opleveren,
maar professionele vormgevers
zijn dat wel gewend." Die bij
zonder vrije manier van werken
heeft nog nooit teleurstellingen
of afgekeurde ontwerpen opge
leverd. Hoewel, Van Driel kan
zich wel één incident herinne
ren waarbij het uiteindelijke
ontwerp niet helemaal strookte
met de verwachtingen. „Maar
toen hebben we om een nieuw
ontwerp gevraagd en kregen we
alsnog binnen de deadline een
goed ontwerp."
TEKST: PABLO CABENDA
BEELDMATERIAAL: DEPT
AMSTERDAM
AAD VAN DER VEN
Als cellist Johan van Iersel speelt
moet hij niet tegen zijn lesse
naar praten, maar tegen het pu
bliek. Pianist Folke Nauta is niet
tempo-vast en wordt met rit
misch handgeklap tot de orde
geroepen. Violiste Sonja van
Beek verlaat bedrukt het podi
um, nadat zij langdurig is on
derhouden over de wijze waar
op zij haar strijkstok hanteert.
De crème de la crème onder
de jonge Nederlandse musici
wordt deze week in de Kleine
Zaal van het Concertgebouw
doorgezaagd door één van de
beroemdste violisten van deze
eeuw: Isaac Stern. Dat gaat in
het openbaar. Een talrijk pu
bliek leeft mee. En lijdt een
beetje mee wanneer bij iemand
op het podium de duimschroe
ven worden aangedraaid.
Ze durven wel, die musici.
Want ze hebben al een reputa
tie of iets wat daar in de buurt
komt te verliezen. Johan van
Iersel is solocellist van het Ko
ninklijk Concertgebouworkest,
Folke Nauta heeft het Scheve
ningen Internationaal Muziek
concours op zijn naam staan en
Sonja van Beek geldt als één
van de meest getalenteerde Ne
derlandse violisten van haar ge
neratie.
Ze maken deel uit van diverse
kamermuziekensembles, die
zijn geselecteerd voor Sterns
drie dagen durende workshop:
het Catharis Kwartet, het Storio-
ni Trio, het Escher Trio en het
viool/pianoduo Janine Jansen-
Folke Nauta.
Een 'workshop' dus. Dit mocht
geen 'masterclass' heten. Daar
voor was de ontmoeting met
jonge Nederlandse musici, tot
stand gebracht door Concertge
bouw-directeur Martijn San
ders, te vluchtig. „Bij een mas
terclass zou ik veel intensiever
en gedetailleerder moeten wer
ken", had de 78-jarige Isaac
Stern gezegd.
De 78-jarige violist Isaac Stem heeft plezier in 'ontmoetingen' met jonge musici, zoals hij zijn workshops het
liefst omschrijft. foto wfa
Nog intensiever en gedetail
leerder? Bekaf zijn de ensem
bles wanneer zij het podium
verlaten. Na een uur zijn zij nog
niet veel verder dan een paar
pagina's. Een bepaalde inzet of
frase wordt talloze malen her
haald totdat de klank meer be
zieling bezit en de noten meer
uitdrukking hebben.
Expert
Stem zelf heeft weliswaar lang
zamerhand de beheersing over
zijn strijkstok verloren. Maar hij
is nog altijd een expert, bij wie
elke uitspraak serieus moet
worden genomen. „Kinderen,
kijk toch eens nauwkeurig wat
er staat", roept hij, heel even
een beetje geïrriteerd, wanneer
het Catharis Kwartet KV 575 van
Mozart speelt.
Waar is de gemoedelijke oom
van 'From Mao to Mozart' ge
bleven, de in 1979 gemaakte tv-
documentaire over Sterns be
zoek aan China? De Russis'ch-
Amerikaanse violist, zittend op
de vierde rij in vrije-tijds-shirt
met grote ruiten, de bril zoals
altijd boven op het hoofd, is
weliswaar heel voorkomend
('mag ik een suggestie doen' of
'sorry dat ik je onderbreek
Maar als hij 'to the point' komt
- een uitdrukking die hij vaak
gebruikt - weet hij van geen
wijken.
Stem wilde zich bij deze work
shop per se laten vergezellen
door twee bevriende musici,
namelijk de pianist Robert Mc
Donald en de cellist David Finc-
kel, allebei ervaren kamermu
ziekspelers. Als de één is uitge
praat gooit de ander er een
schepje bovenop. Soms steken
zij de hoofden bij elkaar als chi
rurgen, die even overleggen tij
dens een gecompliceerde ope
ratie.
Finckel - van het Emerson
Quartet - heeft aardige beeld
spraken ('deze accenten moet je
spelen alsof je door de duivel
met een vork wordt geprikt').
McDonald is daarentegen een
groothandelaar in algemeenhe
den. Stern signaleert niet alleen
wat hem niet zint, hij is een
man van de praktijk. Meestal
weet hij meteen de oplossing
(speeltechniek, timing). En als
iemand daar goed op reageert
verandert er ook iets.
Wanneer de violiste Janine
Jansen, die als zij speelt voort
durend staat te zwaaien en te
wiebelen, even rust in armen en
benen krijgt, wordt ook haar
klank stabieler. Zij houdt dat
niet lang vol. En na enige tijd
lijkt het huilen haar nader te
staan dan het lachen. Maar
Stems kritiek heeft haar aan het
denken gezet. En morgen is er
weer een dag.
