'Tamils werden afgetuigd en doodgemaakt'
Buitenland
De voorpost
Wijze Mannen bedenken
nieuwe gedragsnormen
Brandweer
oefent
Da Vinci's brug wor
in Noorwegen geboir
DINSDAG 29 SEPTEMBER 1998
Alexander Münninghoff spreekt met Ne-
derlandse topdiplomaten over hun ervarin-
gen tijdens een belangrijke gebeurtenis in
hun toenmalige standplaats (slot).
Nog steeds is het
paradijselijke eiland Sri Lanka
voor een flink deel
ontoegankelijk voor toeristen,
omdat er een permanente
burgeroorlog woedt tussen de
boeddhistische Singalese
meerderheid en de
voornamelijk in het noorden
geconcentreerde hindoe
minderheid van Tamils. Een
stammenstrijd, even primitief
als onoplosbaar, die
inmiddels aan vele duizenden
Sri Lankanen het leven heeft
gekost. Het westen staat er,
ondanks dat uitgebreide
pogingen worden gedaan om
dit onderontwikkelde land te
helpen, machteloos bij te
kijken.
Nederland kreeg met deze
problematiek te maken in
1985, toen ongeveer
vijftienduizend Tamils als
vluchteling naar ons land
kwamen. Een missie van
Buitenlandse Zaken, naar Sri
Lanka gestuurd om vast te
stellen in hoeverre deze
Tamils daadwerkelijk gevaar
liepen, meldde evenwel dat
de situatie zo rustig was, dat
de Tamils met een gerust hart
konden worden
teruggestuurd.
De Nederlandse diplomaat
mr. F.Ph. Kuethe was van
1980 tot 1983 zaakgelastigde
in de Sri Lankaanse hoofdstad
Colombo, waar door de
Singalese meerderheid een
moorddadige razzia werd
ontketend tegen de Tamils.
Colombo was mijn eerste zelfstandige post. Ik
was 38 jaar, getrouwd en wij hadden drie doch-
ters. Ik kwam daar in 1980 als zaakgelastigde,
want de ambassadeur in India was tevens am-
S bassadeur in Sri Lanka. Ik rapporteerde recht
streeks aan Den Haag, met een afschrift aan
New Delhi. Je had een auto met een vlag erop,
als je dat wilde tenminste. Op recepties wapperde de Ne
derlandse vlag in je tuin en stond je namens het vaderland
handjes te geven. Het was dus eigenlijk net echt.
De problematiek van de Tamils was, toen ik ernaar toe
ging, totaal onbekend. De Tamils kwamen oorspronkelijk
uit het zuiden van India en vormden van oudsher een in
tellectuele voorhoede op het eiland. Ze leverden onder de
Engelsen de ingenieurs, de dokters, de advocaten. Maar na
1948 wilden de nationalistische Singalezen die baantjes
hebben.
Onder het echtpaar Bandaranaike, dat elkaar als premier
opvolgde, is dat gaan spelen. Toenemende spanning was
het gevolg. Veel Tamils, vooral intellectuelen, zijn toen ge
ëmigreerd naar Singapore, Maleisië, Canada en Australië.
Wat bleef was wat minder pienter, maar des te verbetener.
Getalsmatig waren en zijn de Singalezen sterk in de meer
derheid: zes op één. In 1977 zijn er bij de verkiezingen in
het noorden doden gevallen onder leden van de United
National Party van de Singalese meerderheid. Toen hoor
de je voor het eerst dat geluid over onafhankelijk Tamil
Elam, een eigen staat voor de Tamils op Sri Lankaans
grondgebied.
Toen ik er kwam, was het al een beetje zo dat de Tamils,
die vooral in het noorden woonden, van lieverlee het idee
hadden gekregen dat er met die steeds meer oprukkende
boeddhistische nationalisten niet verder samen te leven
viel. Dat besefis gegroeid ergens tussen 1977 en 1983. Dat
markeert tevens het begin van de Tamil Tigers, de organi
satie die een gewapende opstand begon tegen het be
staande gezag.
In de week van 18 juli 1983 werd in de hoofdstad Jaffna
een vrachtauto met veertien militairen tot ontploffing ge
bracht. Dat kwam, omdat het leger kort daarvoor een stuk
of dertig schoolkinderen tegen de muur had gezet. Kinde
ren van acht, negen jaar in van die mooie blauwe unifor
mpjes, moet je je indenken! Dat deden ze om te intimide
ren. misschien ook omdat ze bang waren, of dronken, wie
zal het zeggen. De regering besloot de lijken met militaire
vliegtuigen over te brengen naar het centrale kerkhof van
Borella in Colombo. Ze kregen een collectieve begrafenis,
want de regering wilde er een vertoning van maken. Dat
was opzondag 24 juli 1983.
Die begrafenis in Colombo liep uit op een geweldige rel.
Eerst keerde men zich tegen de regering, maar op zeker
moment moet iemand bedacht hebben dat men vlakbij de
Borella-markt was, die in handen van de Tamils was. Toen
is er geroepen Lets go for the Tamils en hebben ze de
markt platgebrand en een aantal Tamils flink afgetuigd,
maar niet vermoord. Mijn kanselier is daarvan ooggetuige
geweest. Die hebben ze de bril van zijn neus geslagen; ze
wilden geen pottenkijkers.
Ik had die dag een diner bij mijn Zwitserse collega Och-
senbein. Bij de cognac en de sigaren zei hij terloops dat hij
iets had gehoord van ongeregeldheden bij de Borella-
markt. Het was een gerucht waar we op dat moment wei
nig aandacht aan schonken.
Het was mijn afscheidspartij, want ik zou de volgende dag
voorgoed terugkeren naar Nederland. Ik woonde al een
paar weken in het Oberoi Hotel, want de ambtswoning
moest vopr mijn opvolger in gereedheid worden gebracht.
Mijn gezin was al vertrokken. Ik ging die maandag eerst
nog even naar de kanselarij.
Daar kwam ik een nieuwe medewerkster van de ambassa
de tegen, helemaal in tranen. Wat bleek: ze had onderweg
van het vliegveld naar de stad allerlei gruwelscènes gezien:
Mr. F.Ph. Kuethe: „Ik zei tegen Karei van de Graaf dat ik het Wijnaendts-rapport ambtelijke apekool vond. Apekool, dat was een
nog niet eerder in het openbaar gebezigde kwalificatie." foto gpd willem r ten veldhuys
van Tamils die werden aangevallen, van hun sarong wer
den ontdaan en naakt werden doodgeslagen.
Ze had het nog niet verteld of in onze wijk, vlakbij het ra
diostation, kwamen open vrachtwagens aangereden met
zeer heetgebakerde lieden erop. Ze hadden ijzeren stan
gen en dansten. Uit een paar villa's stegen rookpluimen
op. Inmiddels hadden we meer verhalen gehoord en onze
conclusie was dat er een enorme razzia aan de gang was.
Toen heb ik per telex een telegram naar Den Haag ge
stuurd en gesuggereerd dat van mijn terugkeer vooralsnog
geen sprake kon zijn.
We hadden op de ambassade zes Tamils, allemaal man
nen. En een meisje, Maeve Antonis. Zij was een Burger,
een afstammeling van de Nederlanders uit de achttiende
eeuw. Zij liep in principe geen gevaar, maar ze was ge
trouwd met Ranjith, een Tamil. Ze wilden naar huis, naar
hun familie. Ik heb het toen op me genomen ze te bren
gen. Dat werd een onbeschrijfelijke tocht. We reden in een
oude, krakkemikkige Peugeot. Het Nederlandse vlaggetje
heb ik er toen wel op laten zetten.
Het was heel warm en we reden langzaam, want voortdu
rend kruisten groepen Singalezen onze weg en moest je
slalommen tussen de hopen in brand gestoken rotzooi.
Ranjith kroop zo ver mogelijk onder mijn stoel en lag
voortdurend zachtjes te kermen. Maeve zat als een klein
vogeltje op de achterbank. We reden op de hoofdweg van
Colombo langs de kust, waar sprake was van een volmaakt
pandemonium.
Eén op de vier huizen stond er in brand. Draden van afge
sneden telefoons bungelden over de weg. Er stonden wel
soldaten van het regeringsleger, maar die lachten vooral
en deden niks. Tot overmaat van ramp waren we in een
enorme file beland. Dat bleek een file des doods te zijn,
maar toen was het al te laat.
Er waren groepen opgeschoten, verwilderde jongeren die
elke auto aanhielden en de benzine uit de tank zogen, die
ze weer gebruikten om brandbommen van te maken. Als
ze merkten dat er Tamils in de auto zaten, werden die er
uit gesleurd en naar een zijstraatje gebracht, waar ze wer
den doodgemaakt. Dat is die dag op grote schaal gebeurd
en dat heb ik ook zelf gezien.
Zo je schoof steeds meer op in de richting van een soort
executieplaats. En je kon er niet uit. Aan beide zijden ston
den grijnzende Singalezen. En overal ontzettend veel rook
en hitte. En dat opgewonden geschreeuw, vooral als ze
weer een Tamil te pakken hadden. Een helse nachtmerrie.
Dat het met Ranjith slecht zou aflopen, als ze hem zouden
ontdekken, was ons volkomen duidelijk.
In de auto vóór ons zaten twee Singalezen. Je kon precies
zien hoe fanatiek en doelgericht elke auto werd doorzocht.
Ze sloegen keihard met stokken op het dak en de motor
kap, en ze dwongen de inzittenden een paar woorden te
zeggen. Want je kunt niet altijd goed zien of iemand Tamil
is, maar wel horen.
Toen waren wij aan de beurt. Plotseling vOerd de auto om
stuwd door een massa magere figuren, veelal van knup
pels voorzien. Ze keken dreigend, met bloeddoorlopen
ogen, maar je kon toch merken dat de confrontatie met
een blanke iets aan hun stemming veranderde.
Toen dacht ik: als ik ooit nut kan hebben van mijn jaren in
het Leids studentencorps, dan is het nu. Ik moet zo bekakt
mogelijk kijken, heel erg streng, ijskoud, alsof die inboor
lingen foeten zijn. Ranjith zat intussen piepend zo o
veer in mijn schoen. Ik deed het raam niet open en 1
onze belagers alleen maar strak en met een ongeloo
corpsballen-dédain recht in het gezicht. Het was pa
me, er is geen verbaal contact geweest. Enfin, de me
week na enige aarzeling inderdaad terug en men rie
master, go!. Heel erg langzaam zijn we doorgereden
duurde uren voordat we te bestemder plaatse arrive
Er waren geen verdere checkpoints. We waren dood
Uiteindelijk ben ik pas drie weken later vertrokken,
slotrapport aan BZ heette Schuim en as over Sri Lan
Voor die pretentieuze titel schaam ik me nu wel een
beetje. Maar politieke rapportage had wel degelijk z
omdat er zeer weinig journalisten waren geweest. E
af en toe uit Nederland opgebeld, want men wilde n
lijk weten hoe 'onze man ter plaatse' de dingen zag.
heb ik een paar keer gedaan en daar kreeg ik woede
legrammen over uit Den Haag. Of ik mijn bemoeien
in dezen maar onverwijld wilde staken.
In mijn rapport zei ik dat het gevaar voor een burgei
niet denkbeeldig was. Die voorspelling is helaas grol
deels uitgekomen. Maar ik ben daarna nooit meer g
sulteerd. Dat vind ik een idiote cultuur bij BZ: vanaf
moment dat je in het vliegtuig zit en je post verlaat,
er niets meer mee te maken. Niemand vroeg m
over Sri Lanka.
In de lente van 1985 kwam toen die stroom van tien
twaalfduizend illegale Tamils via het zogenaamde B
Loch in Oost-Berlijn naar West-Duitsland en vervol{
via het Groene Gat door de bossen ons land binnen.
Staatssecretaris Korte-Van Hemel en minister Van d
Broek besloten toen, dat er een missie naar Sri Lani
worden gestuurd om uit te zoeken in hoeverre die 1
gevaar liepen. Met andere woorden: of Nederland d
groep al dan niet kon terugsturen. Die missie stond
leiding van de ambassadeur in algemene dienst, He
Wijnaendts. In totaal is hij een kleine week op Sri L
geweest.
Toen Wijnaendts op 21 mei terugkwam en zei dat,
noorden na, alles pais en vree was op het eiland, en
Tamils die in Nederland verbleven dus terug konde
ren, vond ik dat een ongelooflijk gevaarlijke conclu:
Desalniettemin verklaarde Lubbers een paar uur lat
tv dat het kabinet de aanbevelingen van Wijnaendt:
overnemen.
Toen ging er iets gisten bij me. Een paar dagen latei
te ik een afspraak met Karei van de Graaf, dat ik in 2
programma live commentaar zou komen geven. H<
ongelooflijk zenuwachtig was, verliep het gesprek n
de Graaf uitstekend. Op de hamvraag hoe ik het Wi
aendts-rapport wilde kwalificeren, zei ik met een di
zucht: Als ambtelijke apekool. Wel zei ik er meteen
ik Wijnaendts' goede trouw niet in twijfel trok en d<
hoopte dat hij gelijk zou krijgen. Maar ja: apekool. I
een nog niet eerder in het openbaar gebezigde kwa
tie.
De volgende ochtend op het departement was de d
teur-generaal voor Ontwikkelingssamenwerking, Jo
Hoekman, de eerste die me bij zich riep. Hij was mi
hoogste ambtelijke chef. Hij zei: Rik, zie je deze grij;
ren op mijn hoofd? Als ze nog zwart waren geweest,
net zo gedaan als jij. Dat vond ik aardig.
Maar het gesprek met Van den Broek verliep heel w
minder aangenaam. Op een gegeven moment kapti
het gesprek af met de woorden: Schei uit met dat g(
man, ik moet naar Washington. Wel gaf hij aan
dat hij 'de liberale reputatie van het departe
ment' graag wilde handhaven. Met andere
woorden: hij ontsloeg me niet, maar verzocht
me mijn acties te staken.
Drie dagen later kreeg ik een aanbod om bij El
sevier te komen werken en nam ik ontslag.
genéve bob kroon
Ook zakenwereld universeel aangepakt
gie, zoals informatica, biogene-
tica, en communicatie. Die nor
men moeten worden vastgelegd
in een nieuw universeel hand
vest."
Het opleggen van menselijke
'plichten' is van oudsher een
specialiteit van totalitaire regi
mes. En alles wat zweemt naar
een keurslijf, wordt al snel erva
ren als een inbreuk op demo
cratische vrijheden. Toch wordt
al jarenlang ook in onverdacht
democratische fora aan zo n
universele regelgeving gesleu
teld. Al in 1991 kwam de Club
van Rome, een niet bepaald re
actionair gezelschap, met een
'Verklaring over Menselijke Ver
antwoordelijkheden.' Ook de
kerken worstelen sinds jaar en
dag met handleidingen voor
ethische en morele gedragspa
tronen.
De Club van Valencia be
schouwt de Universele Verkla
ring van de Rechten van de
Mens als 'het belangrijkste nor
matieve document van de twin
tigste eeuw tegen machtsmis
bruik door de staal.' Maar voegt
daar onmiddellijk aan toe dat
een aanvullende verklaring over
verantwoordelijkheden en
plichten nodig is om die men
senrechten inhoud te geven.
Eén van de grootste knelpunten
wordt zeker een verplichte ge
dragscode voor de zakenwereld,
met name de grote multinatio
nals, die tegenwoordig vaak
machtiger en rijker zijn dan re
geringen. De zakenwereld wil
men in de Verklaring verplich
ten tot een 'open, sociaal ver-
ai ïtwoordelijk en non-corrum
perend beleid'. Om plichtmati
ge verantwoordelijkheden zin
vol te maken, moeten ze ook
worden nageleefd en daarom
werkt de Club van Valencia niet
aan de zoveelste proclamatie,
maar aan een soort volkenrech
telijk document. Het is de be
doeling, dat de ontwerpverkla-
ring volgend jaar eerst in de
Unesco, de Educatieve, Weten
schappelijke en Culturele Orga
nisatie van de VN in behande
ling komt en daarna doorgaat
naar de Algemene Vergadering
van de VN in New York.
correspondent
De moderne mens verstikt in
een wildgroei van rechten. Het
begon allemaal met de Univer
sele Verklaring van de Rechten
van de Mens, de geboorteakte
van de Verenigde Naties, die in
de nadagen van de Tweede We
reldoorlog een gevolg was van
de universele afkeer van het na
zisme en fascisme. Daarna vert
akten mensenrechten zich in
vrouwenrechten, kinderrechten,
dierenrechten, politieke rech
ten, sociale rechten en econo
mische rechten, om maar niet
te spreken van recht op vrede,
schoon drinkwater, huisvesting,
werk of uitkering en keuzeme
nu's voor asielzoekers.
Alles moest kunnen en 'toleran
tie' werd de enige verplichte ge
dragscode. Begrippen als norm
besef en discipline kregen een
muf luchtje. Maar leiden onge
breidelde vrijheden niet tot een
dolgedraaide samenleving,
waarin uiteindelijk ook de men
senrechten ten onder gaan? De
Verenigde Naties zelf hebben
een conclaaf van 'wijze mannen
(en vrouwen)' opgetrommeld
met het doel de Universele
Mensenrechtenverklaring aan
te vullen met niets minder dan
een Universele Verklaring van
de Plichten van de Mens.
Deze internationale denktank,
waarin voor Nederland Ruud
Lubbers zitting heeft, bestaat uit
ruim veertig prominente politi
ci, juristen, medici, weten
schappers, economen en jour
nalisten uit bijna evenveel lan
den. Op gezette tijden komt het
gezelschap onder voorzitter
schap van Richard Goldstone,
ex-aanklager bij het Haagse Joe-
goslavië-tribunaal, in Valencia
bijeen.
Het opstellen, laat staan opleg
gen, van menselijke en maat
schappelijke gedragsnormen
voor het nieuwe millennium is
een gigantische klus. Goldstone:
„En toch moet de internationa
le gemeenschap nieuwe nor
men stellen aan de adembene
mende ontwikkelingen in de
wereldeconomie en technolo-
londen Op de Britse
luchthaven Heathrow blus
sen brandweerlieden een in
brand gevlogen motor van
een Boeing 747. Aan boord
van het toestel bevonden
zich geen personen, omdat
het vliegtuig een op ware
grootte nagemaakte replica
van een echte Boeing is. Op
deze wijze worden de
brandweerlieden, gebruik
makend van de modernste
blustechnieken, vertrouwd
gemaakt met mogelijke
rampen.
foto's ap» tim ockenden
,<ülli Uil
Ingenieurs geloven in ontwerp uit 15
brief, die in 1952 werd 01
waarin Leonardo de suit
bood zelf leiding te geve
de bouw van zijn brug 01
niemand anders daartoe
bleek, kon de sultan niet
murwen.
Voor onderzoekers was
aanleiding om te onderz
of de sultan Leonardo m
weigering misschien wel
vernederende mislukkin
bespaard. „Terwijl hij vo
ontwerpen op intuitie m
vertrouwen, hebben wij
ne technieken en compi
bruikt om het ontwerp t<
ten", aldus Gloersen. „W
nen bevestigen dat Leon
gelijk had. In ieder geval
schaal waaraan wij werk
Het idee voor de bouw v
Vinei kwam van de Nooi
stenaar Vebjoem Sand. 1
een maquette van Leona
brug op een tentoonstel!
het Zweedse Stockholm
sloot dat de brug werkeL
moest worden. In 1995 n
contact op met de Noon
heid en met verscheiden
tieke leiders en kreeg brtf
steun. „De eerste keer di
maquette zag, was ik ov<
derd - zo mooi", zegt Sa
beschrijft Leonardo's on
als 'de brug der bruggen
perfecte mengeling van
en functionaliteit. Deze
nooit gebouwd, maar ht
derne brugontwerpers g|
reerd. Het is de Mona Lil
koningin onder de brugi
Met het bouwen van Lei
do's brug maak je zowelt
schiedenis als kunst." Hf
partement voor wegenbi
studeert inmiddels twee)
stellen voor de brug - eej
ten versie, die ongeveer!
gulden kost, en een vanf
die bijna drie keer zoveel
Het departement kan, all
meezit, hooguit de hou»
sie bekostigen, maar San
er zeker van te zijn dat
geld dat voor de stenen l
nodig is wel uit andere li
bij elkaar valt te sprokkel
Een definitieve beslissinj
in november verwacht. 1
doug mellgren
Het Noorse departement voor
wegenbouw heeft een brugont
werper gevonden met ontegen
zeggelijk indrukwekkende repu
tatie: Leonardo da Vinei, de va
der van de Renaissance. Het de
partement is van plan een brug
te bouwen die Da Vinei bijna
vijf eeuwen geleden voor een
Turkse sultan heeft ontworpen.
Die wees het plan toen af, om
dat hij dacht dat het onuitvoer
baar was.
Een plek voor de brug is inmid
dels gevonden. Het departe
ment voor wegenbouw wil een
bescheiden versie (57 meter)
van de brug in de gemeente Aas
bouwen, ongeveer 2.400 kilo
meter ten noorden van de loka-
tie die Leonardo in gedachten
had. De brug moet een lelijke
voetgangersbrug over een snel
weg vervangen. Het huidige
bouwwerk, eigenlijk een recht
hoekig stuk steen op stelten, 'is
een erg goed voorbeeld van hoe
een brug niet moet worden ont
worpen', aldus Gloersen, hoofd
van de afdeling snelwegenpla
nologie van Akershus. Leonar
do's ontwerp daarentegen doet
zowel kunstliefhebbers als inge
nieurs deugd. De tekeningen to
nen een gracieus, eliptisch ge
welf met daarboven een weg die
zich kromt als de boog van een
boogschutter.
„Dit is het tegenovergestelde
van onze gebruikelijke projec
ten", aldus Haakon Haaversen
van de afdeling wegenbouw van
het Noorse graafschap
Akershus. „Normaal gesproken
hebben we een plaats waar een
brug moet komen en dan ont
werpen we er een die voor die
plek geschikt is. Nu hebben we
een ontwerp voor een brug en
moesten we er een geschikte
plaats bij zoeken." Leonardo
ontwierp de bewuste brug in
1502 voor de Gouden Hoorn in
Istanbul. Met een lengte van
346 meter zou het toen de
grootste brug van de wereld zijn
geworden. Sultan Bajazet II ge
loofde echter niet dat de brug
gebouwd kon worden. Ook een
