Leidens Ontzet
'Het 3-oktoberfeest mag niet
als een nachtkaars uitgaan'
Leidse kermis is
de spectaculairste
De Koerende Koeriers (2)
Pest eiste tol tijdens beleg
De Feestvierder
Belgen in de optocht
LSDAG 29 SEPTEMBER 1998
Duiven, met hun hoge borst toch een beetje de theetantes onder de vogels, hebben eeuwenlang een cruciale rol vervuld in de
wereldgeschiedenis. Als 'gewiekte kondschappers' trokken ze over de slagvelden en zeeën om berichten van strijd en liefde
over te brengen. Ook tijdens het Belegen Ontzet van Leiden in 1574 hebben de 'six vieux pigeons' van Willem Cornelisz
Speelman, de Leidse muzikant die later werd vereerd met de titel 'Willem van Duyvenbode', mede gezorgd voor een
ommekeer in de Vaderlandse geschiedenis. Wij peuterden uit alle hoeken en gaatjes de geschiedenis los over de moedige
'duyfkens' en hun baasje en doen daarvan verslag in 3 afleveringen. Vandaag deel 2 van: De Koerende Koeriers
Boven het geteisterde Leiden verschijnt op
23 september 1574 een duif. Eén van de
acht duiven van Willem Cornelisz Speel
man, die zijn geliefde vogels heeft meege
geven aan twee boden die vlootvoogd Ad
miraal Boisot enige bemoedigende woor
den van Prins Willem van Oranje moeten
ontfutselen. De duif strijkt neer op het dui-
venplat van Speelman aan het Rapenburg
94 en heeft inderdaad een op perkament
geschreven brief bij zich. Op het raadhuis
luidt men de klok. De uitgehongerde be
volking van Leiden wordt bijeengeroepen.
De brief bevat de dringende aanmaning
aan de Leidenaars in hunne standvastig
heid. te volharden, met de troostvolle verze
kering, dat men, zoodra het water iet of wat
rijzen wilde, alles in het werk zou stellen
om hen te helpen en ontzetten'.
Een dag later brengt een tweede duif een
brief met daarin bemoedigende woorden
van Prins Willem van Oranje 'die ons herte-
lycken doet groeten, en dat wy goeden moet
houden, niet twyfelende ofwy en sullen van
dejegenwoordige ellende, calamite, ende
miserie, metter liulp Godsontset werden'.
Aan de bevolking wordt het klemmende
advies meegegeven 'te bidden, dat Syne
Goddelycke Majesteit believe ons mit Syne
barmhertige oogen aen tesien ende van de
verlossen.
Deze bemoedigende woorden zouden
slechts schrale troost zijn geweest, als niet
op de 29ste september een springvloed
Admiraal Boisot en zijn koene Geuzen in
de gelegenheid stelt om met hun plat-
boomschepen naar Leiden door te stoten
en de Spanjaarden op de vlucht te jagen.
Het is, zo schrijft een godvruchtig histori
cus, God die Leiden van de overheerser
heeft verlost 'want juist met den spring-
vloet heeft sijne crachtige handt den wint
eerst stormende uit den Noordtwesten ge-
sonden, die het water in het landt bracht,
ende daerna Zuydtwest, dewelcke hetselve
naerLeyden dreef, soodatdes Princen
volck, die te voren maer 9 duym waters
hadden, (nu) 26duym cregheri'. En God
redt ten tweede male. De boeren rondom
Leiden zien hoe een oostenwind hun
blank staande landerijen verlost van het
Wie kent ze niet? De verhalen
over armoe, honger en ziekte
•tijdens het beleg van Leiden. De
verhalen over talloze sterfgeval
len in de Sleutelstad. Maar hoe
ernstig was het nu werkelijk?
Overlevenden uit die tijd zijn er
niet meer. Wel overleveringen.
Zo is het bekend dat de stad tij
dens het beleg door de Span
jaarden getroffen wer.d door een
pestepidemie.
Het aantal inwoners vóór het
beleg lag rond de 14.000. Op 29
mei sloeg Alva zijn kamp op
voor de poorten van Leiden. Op
7 augustus 1574, dus met nog
twee maanden te gaan tot aan
het ontzet door de Geuzen, tel
de Leiden nog maar 12.094 in-
Op dat moment had de Spaanse
belegering al 2000 Leidse levens
gekost. Eveneens is bekend uit
de oude kronieken dat de pest
tijdens en vlak na het beleg on
geveer 6000 slachtoffers heeft
geëist. Hieruit valt op te maken
dat Leiden na deze zwarte blad
zijde nog ongeveer 8000 bewo
ners moet hebben geteld.
Vrijwel iedere inwoner moet wel
Schotse fazant
Schotse hertenrugfïlet
Voorstraat 133a
2201 HS Noordwijk (Binnen)
Telefoon (071)364 89 32
Fax (071)364 71 49
een familielid of bekende verlo
ren hebben. Als eerbetoon aan
de slachtoffers en als 'herden
kingsmonument' aan deze zwa
re tijd plaatste het gemeentebe
stuur dan ook tijdens de ver
bouwing van het stadhuis in
1598 een gedenksteen. Deze
kwam boven de toenmalige
rechter ingang aan de Bree-
straat. De steen zit er nog steeds
en de tekst is een gedicht van
Jan van Hout, gewijd aan het
beleg. Het aantal letters van het
gedicht is gelijk aan het aantal
dagen dat het beleg duurde,
129, waarbij de W aan het begin
van een woord toen als W, en
dus voor twee letters telde.
Nae zWart hUnger-noot
ebraCht had tot de doot
I noest zes-dUIzent MensChen
aLst god den heer Verdroot
gaf hl Uns Weder broot
zoVeeL Wl Cunsten WensChen.
oor de één is de optocht het hoogtepunt van 3 oktober, voor
ander de Reveille. Sommigen sparen het hele jaar door
lor de kermis, anderen maken het feest voor de eerste keer
ee. Maar zowel jong als oud verheugt zich op het feest der
esten. Vandaag vertelt Paloma Martin (21) hoe zij haar dag
kilt.
Oktober. Dat feest heeft voor mij een hele speciale betekenis.
vind het namelijk altijd erg gezellig, en vier het al tien jaar met
PJII ;el plezier. De eerste keer dat ik het meemaakte, was zeer in-
ukwekkend. Maar..., ik ben Spaanse. Het is toch eigenlijk wel
:el vreemd om met zoveel plezier hier in Leiden, als Spaanse,
!t vertrek van de Spanjaarden te vieren. Maar ik feest toch
b. lee."
)e Taptoe sla ik over. Daar vind ik niet zoveel aan. Ik ga 's
R ,g[ /onds wel de kermis op met een paar vrienden. En ook wel
in de kroeg in. En ik denk dat ik 's avonds ook liutspot ga
n. In elk geval sta ik 3 oktober vroeg in de rij om haring en
ittebrood af te halen. Want dat hoort nu eenmaal bij Leidens
itzet. Bovendien is dat ook erg lekker."
5 Oktober breng ik
oor zoals de mees-
iLeidenaars. Even
.v.'ijde optocht kij-
rondje over
ïkermis en de
Maar 's
Önds ben ik in de
rote Beer te vin-
in. Ik durf het bij-
niet te zeggen,
aar daar is dan
1 Spaanse avond,
ch wel apart.
)'n avond uitgere-
end op 3 oktober,
houd erg van
nse muziek,
ook van de
oep die dan
eelt. Een echt
aans bandje, dat
klederdracht op-
eedt."
n ik denk dat de
ïg dan wel op een eind loopt. In elk geval, ook voor mij is Lei-
s Ontzet een speciaal en bijzonder feest. Ik zou het niet wil-
missen."
flOTEUS WAARSENBURG
veel Leidenaars, of ze nu
s de kant van de weg staan
ken of meelopen, is de op-
t een groot feest. Maar het
bepaald niet alleen Leide-
s die in de stoet meelopen,
eer nog, enkele tientallen
nemers komen niet eens uit
uurt van Leiden. Nee, dat
Belgen, die via bemiddeling
het Roosendaalse artiesten-
au Margo een dagje in de
telstad komen stappen,
alle tevredenheid, zegt
Heruer van de 3 October-
eniging. „Letwel, wijzelf
zijn de bron van alle ideeën
voor de optocht, maar waarom
zouden niet-Leidenaars daarbij
niet kunnen helpen? Het is be
kend dat er in België een rijke
optochttraditie bestaat. Histori
sche optochten en carnavalsop
tochten."
De praalwagens van de optocht
worden voor een deel ontwor
pen door het Zoetermeerse be
drijf Crea Stand, waar oud-Lei-
denaar Cees Verver aan het
hoofd staat. En de wagens wor
den opgebouwd in Warmond.
Na alle drukte van de
2- en 3-oktobervierin-
gen wordt zondag 4
oktober een zondag
als alle andere, ten
minste als het aan de
organiserende 3 Oc
tober-Vereeniging
ligt. De kermisexploi
tanten is verteld dat
ze hun hele handel
zaterdagnacht moe
ten afbreken, zodat
iedereen 's ochtends
weer rustig naar de
kerk kan. Beetje jam
mer is dat wel voor de
Leidenaar die mis
schien op zijn vrije
dag met zijn kinderen
naar de kermis wil. Is
het echt onoverkome
lijk dat de kermis
zondag blijft staan of
is dit een kwestie van
'overdaad schaadt?'
Voor Rens Heruer, voorzitter
van de taptoecommissie en een
van de sprekers op de jaarlijkse
persconferentie van de organi
satie twee weken geleden, is het
zonneklaar waarom een derde
dag, ook al is. dat een zondag,
geen zin heeft. In zijn beleving,
die hij deelt met het bestuur
van de Vereeniging, is voor de
Leidenaar na twee dagen sim
pelweg het geld op. De feest
vierder spaart het hele jaar voor
de gelegenheid en geeft zijn
budget in 36 uur uit. En dan is
de pot leeg en heeft langer fees
ten geen nut, zo stelt hij. Een
extra dag kermis levert dan niet
genoeg op. Bovendien is het
toch een zondag, zo luidt het
tweede argument, en de 3 Octo-
ber-Vereeniging probeert de
rust op zevende dag zoveel mo
gelijk te respecteren.
Voor B. Donks, voorzitter van
de BOVAK, de grootse belan
genvereniging van kermisex
ploitanten in Nederland, is het
echter onbegrijpelijk waarom
het lunapark niet zondagnacht
in plaats van zaterdagnacht kan
worden afgebroken. Zo maakt
hij zich absoluut geen zorgen
over - het vermeende gebrek -
aan inkomsten. „Ik heb genoeg
geluiden gehoord van stand
houders die nog een dag langer
in Leiden willen staan. Zij hoe
ven niet zo nodig op zondag
weg, als kermis moetje het daar
Leidse 3-oktoberkermis is veruit de meest
ctaculaire kermis in Nederland. Dit is niet
naar een bewering, nee, dat is de stelling van
'abalt senior, die al meer dan 50 jaar op de
dse kermis staat met zijn attracties. „En zo
:r niet alleen over. Alle kermisexploitan-
willen dolgraag in Leiden staan. Of ze nu in
astricht of in Spanje staan met hun attractie,
r 3 oktober komen ze naar Leiden. Voor de
spot, de haring en de sfeer."
Leidse kermis is dus de spectaculairste,
ar Leiden breekt nog een ander record. De
egangsprijzen in Leiden zijn ook het hoogst.
Hidat komt niet door de hoge pachtprijzen in
fiden, weet Kabalt. Want die zijn op andere lo-
öes nog veel hoger. „Maar in Leiden is ieder-
doordrongen van het feest. Nergens loopt
stad zo massaal uit voor een kermis en alles
ümheen. Maar ook nergens anders is men zo
po makkelijk bereid geld voor die kermis neer te
?gen. Attracties waar mensen in een andere
stad een gulden voor neer willen leggen, daar
telt de Leidenaar zomaar een tientje voor neer."
Kabalt weet waar hij het over heeft. Al voor de
oorlog kwam hij als kleine jongen met zijn vader
mee om op de Leidse kermis te staan. „Maar
toen was het echt heel anders. De kermis stond
op het Schuttersveld en alle exploitanten lagen
in de singel met hun schuit. Vandaar werden al
le onderdelen op handkarren geladen en naar
het terrein gereden. En op de kant sloeg ieder
een een zomerhuisje op. Tegenwoordig noem je
dat een directiekeet. Maar daar woonden we
dan in."
Één record breekt Leiden niet: De 3-oktoberker
mis is niet de grootste. Kabalt: „In Tilburg is de
grootste kermis van Nederland. Die strekt zich
uit over een afstand van 5 kilometer. Maar Lei
den hoeft daar niet jaloers op te zijn hoor. Want
wat Leiden heeft, heeft geen enkele andere stad.
Dat is echt uniek."
TIMOTEUS WAARSENBURG-
Voor sommigen is de kermis wel eens iets tè spectaculair.
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER
toch van hebben. Het argument
van de 3 October-Vereeniging
dat het budget maar een keer
kan worden uitgegeven vind ik
dan ook een beetje zwakjes. Ik
denk dat de Leidenaars het zo
druk hebben met alle evene
menten op vrijdag en zaterdag,
dat ze op 4 oktober graag nog
een dagje kermis meepikken.
Het zal niet zo druk zijn als in
die 36 uur, maar de omzet zal
toch de moeite waard zijn.
Vanuit het oogpunt van risi
cospreiding is het daarnaast al
leen maar zinvol om een dag er
bij te doen." Ook de zondags
rust veegt Donks snel van tafel.
„Wat dat aangaat trekt de Ver
eeniging geen stringente lijn. Er
is wel vaker rond 3 oktober ker
mis op de zondag geweest." De
BOVAK-voorzitter zegt het ver
der jammer te vinden dat zijn
bond geen enkele inbreng heeft
in de gang van zaken rond de
kermis.
Max Worms, voorzitter van de
Lunaparkcommissie, is het niet
eens met de BOVAK. „Het is
niet aan de kennisbonden om
besluiten te memen over het
lunapark. Dat is alleen een zaak
van de 3 October-Vereeniging
zélf." Technisch uitvoerder
Boots heeft volgens hem ook
geen zeggenschap gehad in de
besluitvorming. Wat betreft wel
of geen kermis op zondag, dat is
op de ledenvergadering bespro
ken. Worms: „Bestuur en leden
hebben toen gezegd dat de 3-
oktoberfeesten altijd twee da
gen hebben geduurd en dat dat
ook zo moet blijven. Ook als er
toevallig een zondag achter zit.
De kermisexploitanten zullen
heus nog wel wat verdienen,
maar wij willen niet dat het
feest als een nachtkaars uitgaat.
De 3 October-Vereeniging is
niet van plan om van haar tra
ditie af te wijken."
Wethouder van cultuur, Alexan
der Pechtold bevestigt het ver
haal van Worms dat de besluit
vorming rond de kermis alleen
een zaak van de 3 October-Ver
eeniging is. Hij kan zich ook
vinden in de argumentatie van
de organisatie om op zondag de
rust te laten terugkeren. „Het is
een traditie die beperkt moet
blijven tot uitsluitend die twee
dagen. Het moet geen festival
worden. Het is een feest dat in
alle heftigheid gevierd wordt op
dat moment, en de hele stad ac
cepteert dat. Het feest verlen
gen, is het geduld van de bin
nenstadbewoners op de proef
stellen, zeker op zondag. Leiden
heeft de rest.van het jaar ge
noeg kermis."
„Het argument van risicosprei
ding gaat ook niet op, omdat je
dan juist meer mensen uit de
regio naar de stad haalt en het
alleen maar drukker wordt. Per
soonlijk vind ik dat een verlen
ging de kracht van de 3-okto-
berviering aantast en dat moe
ten we niet willen."
SUZANNE BARBIER
Het reuzenrad:
wel op vrijdag
en zaterdag niet
op zondag.
FOTO UNITED
PHOTOS DE BOER