Leidens Ontzet 'Het 3-oktoberfeest mag niet als een nachtkaars uitgaan' Leidse kermis is de spectaculairste De Koerende Koeriers (2) Pest eiste tol tijdens beleg De Feestvierder Belgen in de optocht LSDAG 29 SEPTEMBER 1998 Duiven, met hun hoge borst toch een beetje de theetantes onder de vogels, hebben eeuwenlang een cruciale rol vervuld in de wereldgeschiedenis. Als 'gewiekte kondschappers' trokken ze over de slagvelden en zeeën om berichten van strijd en liefde over te brengen. Ook tijdens het Belegen Ontzet van Leiden in 1574 hebben de 'six vieux pigeons' van Willem Cornelisz Speelman, de Leidse muzikant die later werd vereerd met de titel 'Willem van Duyvenbode', mede gezorgd voor een ommekeer in de Vaderlandse geschiedenis. Wij peuterden uit alle hoeken en gaatjes de geschiedenis los over de moedige 'duyfkens' en hun baasje en doen daarvan verslag in 3 afleveringen. Vandaag deel 2 van: De Koerende Koeriers Boven het geteisterde Leiden verschijnt op 23 september 1574 een duif. Eén van de acht duiven van Willem Cornelisz Speel man, die zijn geliefde vogels heeft meege geven aan twee boden die vlootvoogd Ad miraal Boisot enige bemoedigende woor den van Prins Willem van Oranje moeten ontfutselen. De duif strijkt neer op het dui- venplat van Speelman aan het Rapenburg 94 en heeft inderdaad een op perkament geschreven brief bij zich. Op het raadhuis luidt men de klok. De uitgehongerde be volking van Leiden wordt bijeengeroepen. De brief bevat de dringende aanmaning aan de Leidenaars in hunne standvastig heid. te volharden, met de troostvolle verze kering, dat men, zoodra het water iet of wat rijzen wilde, alles in het werk zou stellen om hen te helpen en ontzetten'. Een dag later brengt een tweede duif een brief met daarin bemoedigende woorden van Prins Willem van Oranje 'die ons herte- lycken doet groeten, en dat wy goeden moet houden, niet twyfelende ofwy en sullen van dejegenwoordige ellende, calamite, ende miserie, metter liulp Godsontset werden'. Aan de bevolking wordt het klemmende advies meegegeven 'te bidden, dat Syne Goddelycke Majesteit believe ons mit Syne barmhertige oogen aen tesien ende van de verlossen. Deze bemoedigende woorden zouden slechts schrale troost zijn geweest, als niet op de 29ste september een springvloed Admiraal Boisot en zijn koene Geuzen in de gelegenheid stelt om met hun plat- boomschepen naar Leiden door te stoten en de Spanjaarden op de vlucht te jagen. Het is, zo schrijft een godvruchtig histori cus, God die Leiden van de overheerser heeft verlost 'want juist met den spring- vloet heeft sijne crachtige handt den wint eerst stormende uit den Noordtwesten ge- sonden, die het water in het landt bracht, ende daerna Zuydtwest, dewelcke hetselve naerLeyden dreef, soodatdes Princen volck, die te voren maer 9 duym waters hadden, (nu) 26duym cregheri'. En God redt ten tweede male. De boeren rondom Leiden zien hoe een oostenwind hun blank staande landerijen verlost van het Wie kent ze niet? De verhalen over armoe, honger en ziekte •tijdens het beleg van Leiden. De verhalen over talloze sterfgeval len in de Sleutelstad. Maar hoe ernstig was het nu werkelijk? Overlevenden uit die tijd zijn er niet meer. Wel overleveringen. Zo is het bekend dat de stad tij dens het beleg door de Span jaarden getroffen wer.d door een pestepidemie. Het aantal inwoners vóór het beleg lag rond de 14.000. Op 29 mei sloeg Alva zijn kamp op voor de poorten van Leiden. Op 7 augustus 1574, dus met nog twee maanden te gaan tot aan het ontzet door de Geuzen, tel de Leiden nog maar 12.094 in- Op dat moment had de Spaanse belegering al 2000 Leidse levens gekost. Eveneens is bekend uit de oude kronieken dat de pest tijdens en vlak na het beleg on geveer 6000 slachtoffers heeft geëist. Hieruit valt op te maken dat Leiden na deze zwarte blad zijde nog ongeveer 8000 bewo ners moet hebben geteld. Vrijwel iedere inwoner moet wel Schotse fazant Schotse hertenrugfïlet Voorstraat 133a 2201 HS Noordwijk (Binnen) Telefoon (071)364 89 32 Fax (071)364 71 49 een familielid of bekende verlo ren hebben. Als eerbetoon aan de slachtoffers en als 'herden kingsmonument' aan deze zwa re tijd plaatste het gemeentebe stuur dan ook tijdens de ver bouwing van het stadhuis in 1598 een gedenksteen. Deze kwam boven de toenmalige rechter ingang aan de Bree- straat. De steen zit er nog steeds en de tekst is een gedicht van Jan van Hout, gewijd aan het beleg. Het aantal letters van het gedicht is gelijk aan het aantal dagen dat het beleg duurde, 129, waarbij de W aan het begin van een woord toen als W, en dus voor twee letters telde. Nae zWart hUnger-noot ebraCht had tot de doot I noest zes-dUIzent MensChen aLst god den heer Verdroot gaf hl Uns Weder broot zoVeeL Wl Cunsten WensChen. oor de één is de optocht het hoogtepunt van 3 oktober, voor ander de Reveille. Sommigen sparen het hele jaar door lor de kermis, anderen maken het feest voor de eerste keer ee. Maar zowel jong als oud verheugt zich op het feest der esten. Vandaag vertelt Paloma Martin (21) hoe zij haar dag kilt. Oktober. Dat feest heeft voor mij een hele speciale betekenis. vind het namelijk altijd erg gezellig, en vier het al tien jaar met PJII ;el plezier. De eerste keer dat ik het meemaakte, was zeer in- ukwekkend. Maar..., ik ben Spaanse. Het is toch eigenlijk wel :el vreemd om met zoveel plezier hier in Leiden, als Spaanse, !t vertrek van de Spanjaarden te vieren. Maar ik feest toch b. lee." )e Taptoe sla ik over. Daar vind ik niet zoveel aan. Ik ga 's R ,g[ /onds wel de kermis op met een paar vrienden. En ook wel in de kroeg in. En ik denk dat ik 's avonds ook liutspot ga n. In elk geval sta ik 3 oktober vroeg in de rij om haring en ittebrood af te halen. Want dat hoort nu eenmaal bij Leidens itzet. Bovendien is dat ook erg lekker." 5 Oktober breng ik oor zoals de mees- iLeidenaars. Even .v.'ijde optocht kij- rondje over ïkermis en de Maar 's Önds ben ik in de rote Beer te vin- in. Ik durf het bij- niet te zeggen, aar daar is dan 1 Spaanse avond, ch wel apart. )'n avond uitgere- end op 3 oktober, houd erg van nse muziek, ook van de oep die dan eelt. Een echt aans bandje, dat klederdracht op- eedt." n ik denk dat de ïg dan wel op een eind loopt. In elk geval, ook voor mij is Lei- s Ontzet een speciaal en bijzonder feest. Ik zou het niet wil- missen." flOTEUS WAARSENBURG veel Leidenaars, of ze nu s de kant van de weg staan ken of meelopen, is de op- t een groot feest. Maar het bepaald niet alleen Leide- s die in de stoet meelopen, eer nog, enkele tientallen nemers komen niet eens uit uurt van Leiden. Nee, dat Belgen, die via bemiddeling het Roosendaalse artiesten- au Margo een dagje in de telstad komen stappen, alle tevredenheid, zegt Heruer van de 3 October- eniging. „Letwel, wijzelf zijn de bron van alle ideeën voor de optocht, maar waarom zouden niet-Leidenaars daarbij niet kunnen helpen? Het is be kend dat er in België een rijke optochttraditie bestaat. Histori sche optochten en carnavalsop tochten." De praalwagens van de optocht worden voor een deel ontwor pen door het Zoetermeerse be drijf Crea Stand, waar oud-Lei- denaar Cees Verver aan het hoofd staat. En de wagens wor den opgebouwd in Warmond. Na alle drukte van de 2- en 3-oktobervierin- gen wordt zondag 4 oktober een zondag als alle andere, ten minste als het aan de organiserende 3 Oc tober-Vereeniging ligt. De kermisexploi tanten is verteld dat ze hun hele handel zaterdagnacht moe ten afbreken, zodat iedereen 's ochtends weer rustig naar de kerk kan. Beetje jam mer is dat wel voor de Leidenaar die mis schien op zijn vrije dag met zijn kinderen naar de kermis wil. Is het echt onoverkome lijk dat de kermis zondag blijft staan of is dit een kwestie van 'overdaad schaadt?' Voor Rens Heruer, voorzitter van de taptoecommissie en een van de sprekers op de jaarlijkse persconferentie van de organi satie twee weken geleden, is het zonneklaar waarom een derde dag, ook al is. dat een zondag, geen zin heeft. In zijn beleving, die hij deelt met het bestuur van de Vereeniging, is voor de Leidenaar na twee dagen sim pelweg het geld op. De feest vierder spaart het hele jaar voor de gelegenheid en geeft zijn budget in 36 uur uit. En dan is de pot leeg en heeft langer fees ten geen nut, zo stelt hij. Een extra dag kermis levert dan niet genoeg op. Bovendien is het toch een zondag, zo luidt het tweede argument, en de 3 Octo- ber-Vereeniging probeert de rust op zevende dag zoveel mo gelijk te respecteren. Voor B. Donks, voorzitter van de BOVAK, de grootse belan genvereniging van kermisex ploitanten in Nederland, is het echter onbegrijpelijk waarom het lunapark niet zondagnacht in plaats van zaterdagnacht kan worden afgebroken. Zo maakt hij zich absoluut geen zorgen over - het vermeende gebrek - aan inkomsten. „Ik heb genoeg geluiden gehoord van stand houders die nog een dag langer in Leiden willen staan. Zij hoe ven niet zo nodig op zondag weg, als kermis moetje het daar Leidse 3-oktoberkermis is veruit de meest ctaculaire kermis in Nederland. Dit is niet naar een bewering, nee, dat is de stelling van 'abalt senior, die al meer dan 50 jaar op de dse kermis staat met zijn attracties. „En zo :r niet alleen over. Alle kermisexploitan- willen dolgraag in Leiden staan. Of ze nu in astricht of in Spanje staan met hun attractie, r 3 oktober komen ze naar Leiden. Voor de spot, de haring en de sfeer." Leidse kermis is dus de spectaculairste, ar Leiden breekt nog een ander record. De egangsprijzen in Leiden zijn ook het hoogst. Hidat komt niet door de hoge pachtprijzen in fiden, weet Kabalt. Want die zijn op andere lo- öes nog veel hoger. „Maar in Leiden is ieder- doordrongen van het feest. Nergens loopt stad zo massaal uit voor een kermis en alles ümheen. Maar ook nergens anders is men zo po makkelijk bereid geld voor die kermis neer te ?gen. Attracties waar mensen in een andere stad een gulden voor neer willen leggen, daar telt de Leidenaar zomaar een tientje voor neer." Kabalt weet waar hij het over heeft. Al voor de oorlog kwam hij als kleine jongen met zijn vader mee om op de Leidse kermis te staan. „Maar toen was het echt heel anders. De kermis stond op het Schuttersveld en alle exploitanten lagen in de singel met hun schuit. Vandaar werden al le onderdelen op handkarren geladen en naar het terrein gereden. En op de kant sloeg ieder een een zomerhuisje op. Tegenwoordig noem je dat een directiekeet. Maar daar woonden we dan in." Één record breekt Leiden niet: De 3-oktoberker mis is niet de grootste. Kabalt: „In Tilburg is de grootste kermis van Nederland. Die strekt zich uit over een afstand van 5 kilometer. Maar Lei den hoeft daar niet jaloers op te zijn hoor. Want wat Leiden heeft, heeft geen enkele andere stad. Dat is echt uniek." TIMOTEUS WAARSENBURG- Voor sommigen is de kermis wel eens iets tè spectaculair. FOTO UNITED PHOTOS DE BOER toch van hebben. Het argument van de 3 October-Vereeniging dat het budget maar een keer kan worden uitgegeven vind ik dan ook een beetje zwakjes. Ik denk dat de Leidenaars het zo druk hebben met alle evene menten op vrijdag en zaterdag, dat ze op 4 oktober graag nog een dagje kermis meepikken. Het zal niet zo druk zijn als in die 36 uur, maar de omzet zal toch de moeite waard zijn. Vanuit het oogpunt van risi cospreiding is het daarnaast al leen maar zinvol om een dag er bij te doen." Ook de zondags rust veegt Donks snel van tafel. „Wat dat aangaat trekt de Ver eeniging geen stringente lijn. Er is wel vaker rond 3 oktober ker mis op de zondag geweest." De BOVAK-voorzitter zegt het ver der jammer te vinden dat zijn bond geen enkele inbreng heeft in de gang van zaken rond de kermis. Max Worms, voorzitter van de Lunaparkcommissie, is het niet eens met de BOVAK. „Het is niet aan de kennisbonden om besluiten te memen over het lunapark. Dat is alleen een zaak van de 3 October-Vereeniging zélf." Technisch uitvoerder Boots heeft volgens hem ook geen zeggenschap gehad in de besluitvorming. Wat betreft wel of geen kermis op zondag, dat is op de ledenvergadering bespro ken. Worms: „Bestuur en leden hebben toen gezegd dat de 3- oktoberfeesten altijd twee da gen hebben geduurd en dat dat ook zo moet blijven. Ook als er toevallig een zondag achter zit. De kermisexploitanten zullen heus nog wel wat verdienen, maar wij willen niet dat het feest als een nachtkaars uitgaat. De 3 October-Vereeniging is niet van plan om van haar tra ditie af te wijken." Wethouder van cultuur, Alexan der Pechtold bevestigt het ver haal van Worms dat de besluit vorming rond de kermis alleen een zaak van de 3 October-Ver eeniging is. Hij kan zich ook vinden in de argumentatie van de organisatie om op zondag de rust te laten terugkeren. „Het is een traditie die beperkt moet blijven tot uitsluitend die twee dagen. Het moet geen festival worden. Het is een feest dat in alle heftigheid gevierd wordt op dat moment, en de hele stad ac cepteert dat. Het feest verlen gen, is het geduld van de bin nenstadbewoners op de proef stellen, zeker op zondag. Leiden heeft de rest.van het jaar ge noeg kermis." „Het argument van risicosprei ding gaat ook niet op, omdat je dan juist meer mensen uit de regio naar de stad haalt en het alleen maar drukker wordt. Per soonlijk vind ik dat een verlen ging de kracht van de 3-okto- berviering aantast en dat moe ten we niet willen." SUZANNE BARBIER Het reuzenrad: wel op vrijdag en zaterdag niet op zondag. FOTO UNITED PHOTOS DE BOER

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1998 | | pagina 13