ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Schrö
Kohl blijft iedereen verbazen
Schroder: De macht, maar dan?
c
tidsch Dagblad
ZATERDAG 26 SEPTEMBER 1998
Duitsland toch in spanning
De Bondsdagverkiezingen
orden toch nog spannend.
Lange tijd zag het er naar
it dat de kandidaat van de
SPD, Gerhard Schroder, de
buit alleen maar hoefde
binnen te halen. Zijn
voorsprong in de peilingen
gold als onaantastbaar.
Maar na de overwinning
an de CSU, de zusterpartij
an Kohls CDU, in Beieren,
voelt Schroder (54) de hete
adem van de eeuwige
bondskanselier weer in de
v.k. Voor beide kandidaten
is het zondag alles of niets.
Schroder blijft bij een
nederlaag minister
president van de deelstaat
Nedersaksen. En Kohl (68)
rat na 16 jaar eindelijk
met pensioen.
De man blijft iedereen verbazen. Meer
dan zeventig optredens heeft Helmut
Kohl achter de rug, van Cottbus tot
Stuttgart heeft hij het massaal opgekomen publiek
de balans van een tijdperk voorgelegd, en hij oogt
fitter dan ooit.
Verdwenen is de lethargie die hem de afgelopen
maanden tot de toeschouwer van zijn eigen af-
scheidstournee leek te maken. Vergeten zijn de
blunders en miskleunen die de campagne van zijn
CDU permanent he'bben begeleid, en die partijge
noten soms tot wanhoop dreven. Of liever, ze doen
niet meer ter zake. Vergeten zijn ze niet,'daar zorgt
de oppositie wel voor. Zelfs tien dagen voor de ver
kiezingen dreigde de jeugdige minister van familie
zaken Claudia Nolte (32) met een oprisping over
een btw-verhoging nog roet in het eten te gooien.
Bijna ongemerkt is de laatste twee weken de situ
atie ingetreden die SPD-lijsttrekker Gerhard Schro
der de stuipen op het lijf moet jagen. Hij hoort de
dreunende stap van Helmut Kohl soms dichterbij
komen, voelt zijn adem in zijn nek en beseft dat al
les toch nog vergeefs kan zijn. Dat die ooit riante
voorsprong in de polls misschien niet meer is ge
weest dan een zinsbegoocheling. Hete lucht, pre
cies zoals Kohl altijd heeft beweerd.
Waar de bondskanselier de energie voor zijn slo-
toffensief vandaan haalt, zal ongetwijfeld een van
de hoofdthema's van zijn toekomstige biografen
worden. Hij moet over diep gelegen reservoirs be
schikken die hij kennelijk alleen in uitzonderlijke
omstandigheden aanboort. Wanneer zich grote
historische ontwikkelingen aandienen, zoals de
Duitse hereniging of de Europese eenwording, ver
schijnt er een andere Kohl dan wanneer de routi
neklussen van een regeringsleider van een middel
groot land zijn aandacht vragen.
De ene Kohl is de grote staatsman, de onver
moeibare aanjager van een als historisch noodza
kelijk erkend proces. De ander is de lusteloze chef
van een supermarkt die er op toeziet dat de schap
pen op tijd gevuld worden en daarbij regelmatig
over het hoofd ziet dat de melk op de verkeerde
plek staat. Soms schudt de ene Kohl de andere de
hand en weet niemand wie van beiden uiteindelijk
naar voren stapt.
Vriespunt
Vier maanden geleden, bij het verkiezingscongres
in Bremen, had iedereen op de dynamische Kohl
gerekend. De CDU stond er beroerd voor. De pei
lingen vertoonden een dalende lijn en de stemming
in de partij was onder het vriespunt. De SPD draai
de onder aanvoering van de nieuwe mediaheld
Gerhard Schroder pirouettes rond de onbeholpen
voort krabbelendechristen-democraten.
De achterban morde en de twijfels over de vraag
of het goed was om opnieuw met Kohl de slag in te
gaan werden steeds luider. Wie wilde kon overal
horen hoe de spraakmakers in de partij achter de
cent geheven handen hun voorkeur voor 'kroon
prins' Wolfgang Schaüble uitspraken. Dit was, zei
den ervaren Kohl-watchers, de aangewezen am
biance voor de oude man om met een magistrale
rede alle twijfelaars en would-be-putschisten in de
hoek te zetten.
Had hij niet vier jaar geleden in Hamburg bij een
zelfde gelegenheid iedereen weer in zijn ban gesla
gen en de partij voor de vierde keer naar de over
winning gevoerd? De reprise van dat huzarenstuk
stond voor de deur. Bremen zou een tweede Ham
burg worden, de uitvalsbasis voor een nieuwe tri
omftocht. Het werd ondanks de perfecte enscene
ring, waarbij Schaüble gedwee op de tweede viool
kraste, een deceptie. De rede die de naar leiding
hunkerende, achterban had moeten inspireren
werd een slappe inventarisatie van zestien jaar
Kohl. Zijn pr-troepen hadden beloofd dat hij het
zondagse pak zou uit trekken en zich in het harnas
zou hijsen, maar de leider had zijn pantoffels aan
gehouden.
Dat hij na afloop een staande ovatie in ontvangst
mocht nemen en dat zijn naam minuten lang werd
gescandeerd, had niets met zijn prestatie te maken
maar alles met de psychologie van zijn toehoor
ders. Zij juichten vooral om hun eigen twijfels te
overschreeuwen. Want het optreden van hun voor
zitter gaf aanleiding tot grote ongerustheid: de
tweede Kohl leek de eerste voor goed naar de ach
tergrond te hebben verdrongen.
Comeback
Maar na de zomervakantie heeft de eerste Helmut
een onverwacht sterke comeback gemaakt. Hij is
strijdbaarder en energieker dan ooit. Hij brengt de
zelfde boodschap als in Bremen, maar wat in het
jaarbeursgebouw klonk als een ouderwetse grijs ge
draaide grammofoonplaat, klonk op het marktplein
van Brandenburg niet fris, dat kan natuurlijk niet,
maar stukken beter en vooral veel overtuigender.
Kohl straalt weer het elan uit, dat hem in de vier
voorgaande duels met steeds weer andere uitda
gers van de SPD de overwinning heeft gebracht. Hij
heeft altijd bezworen dat de verkiezingen pas zon
dag beslist worden, als de kiezer alleen met het
stembiljet en het potlood in het hokje staat en zich
nog even bezint.
Heel lang leek hij dat tegen beter weten in te ver
kondigen, maar nu schijnen de polls hem, tot ver
rassing van de sceptici ook in de eigen gelederen,
op de valreep misschien toch gelijk te geven. Over
de anti-Kohl-stemming die iedereen de laatste
maanden waarnam hoor je nu in elk geval nie
mand meer.
Coalitie
Of een vijfde overwinning een goede
zaak voor het land zou zijn, staat te
bezien. Zestien jaar dezelfde rege
ringsleider is lang voor een demo
cratie, twintig jaar te lang. Het was
vermoedelijk beter geweest als hij
dit jaar was terug getreden. Zijn
opvolger had hij tenslotte al uitge
zocht. Binnen de CDU circuleert
een scenario dat als een wens
droom kan worden be
schouwd.
De CDU blijft zondag de
grootste partij, maar de huidige
coalitie,. CDU/CSU en FDP.
verliest de meerderheid. Er
moet een 'grote coalitie' met
de SPD worden gevormd. Kohl
heeft altijd geroepen daar niet
voor te zijn, maar lijkt nu over
stag te gaan - al geeft hij daar
bij aan zelf zo'n coalitie niet te
willen leiden. Dan wordt
Schaüble kanselier en kan de
grand old man kan waardig af
scheid nemen. Of het land met
zo'n coalitie gediend is, is in dit
draaiboek niet van belang.
In de aanloop naar de verkiezingen: I
tuur op bierflessen.
1 en reclameaffiche biedt tot dusver nog
I 1 het beste commentaar op de kanseliers-
kandidaat. Het is gemaakt in opdracht
van een autoverhuurbedrijf en laat Gerhard Schro
der twee keer zien. Een keer is de blik naar links ge
richt, de andere keer naar rechts. Daar onder staat:
'Wij hebben ook auto's voor mensen die niet weten
welke kant ze uit willen'.
Bij Schroder weten we dat donders goed, zou een
cynische waarnemer kunnen zeggen: Hij wil naar
de macht en of hij dat doel nu linksom of rechtsom
bereikt, zal hem een zorg zijn. Dat is ongetwijfeld
waar - zoals het voor 99 procent van alle politici
waar is. Alleen bij Schroder is de vraag 'wat gaat hij
doen met die macht', wat urgenter dan bij zijn
meeste collega's. Bij hen valt van tijd tot tijd nog
wel eens een principe, of, als dat te veel mocht zijn,
in elk geval een overtuiging te ontdekken.
Schroder is in dit opzicht selectiever. Een stand
punt wordt vooral beoordeeld op wat het kan bete
kenen voor de carrière. Zolang de kandidaat er pro
fijt van denkt te hebben, blijft het op zijn repertoi
re. Voldoet het niet langer aan dat criterium, dan
wordt het over boord gegooid. Zoals een ballon
vaarder ballast afwerpt, wanneer hij hoogte dreigt
te verliezen.
Zijn talrijke tegenstanders, vooral die in de eigen
SPD, die per slot van rekening een beginselpartij is,
noemen hem graag een opportunist. Zelf ziet hij
zich liever als een 'pragmaticus'. 'Ik ben iemand
die altijd bereid is om te leren', heeft hij eens grijn
zend verklaard.
Zijn brandende ambitie en dat opportunisme en
pragmatisme worden meestal verldaard uit de ar
moede waarin hij is opgegroeid.
Self-made-man
Schroder is waarschijnlijk de enige self-made-man
in de Duitse politiek. Zijn vader, een klusjesman op
de kermis, sneuvelde in het laatste jaar van de oor
log. Zijn moeder was werkster en heeft het ontlui
kende Wirtschaftswunder van de vijftiger jaren
vooral beleefd als de groeiende welstand van de fa
milies bij wie ze de vloer boende. Het was een
jeugd waarin niemand ie
mand iets cadeau deed of
kon doen.
Alles wat Schroder be
reikt heeft, heeft hij alleen
bereikt. Op die steeple
chase naar de top heeft hij
die afkomst nooit verloo
chend. Noch ermee ge
koketteerd - wat voor
een politicus van zijn
type zeer verleidelijk
moet zijn geweest.
Zelfs zijn vijanden er
kennen dat en blijken
daar waardering en
respect voor op te
kunnen brengen.
Voor de weg die
Schroder heeft geko
zen of heeft moeten
kiezen, is de mentali
teit van een straat
vechter nodig. De
vriend van vandaag is
waarschijnlijk de vij
and van morgen. Je
deelt uit en incasseert
zonder te zeuren. Fair play is een begrip voor de
betere kringen - die hij wantrouwt, omdat ze hem
niet voor vol wilden aanzien, maar waar hij toch
graag bij hoort.
Dat in het gedrang wel eens onschuldige slacht
offers vallen, geeft hij ruiterlijk toe, om daar
meestal gelijk aan toe te voegen: maar mij hebben
'ze' ook steeds te grazen genomen.
Op zijn route heeft Schroder diverse, ideologisch
ver uiteenliggende stations aangedaan. Hij begon
ooit als de marxistische voorzitter van de Jonge So
cialisten en liet zich twee jaar geleden met een ha-
vana tussen de kaken fotograferen op het exclusie
ve Weense Operabal, waar hij te gast was in de loge
van Volkswagen-topman Piech.
Hij laat zich tegenwoordig ook graag een bewon
deraar van de laatste sociaal-democratische kanse
lier Helmut Schmidt noemen, maar stemde in 1982
toen de 'Macher' voor zijn politieke overleven
vocht, wel tegen hem. Waarschijnlijk omdat hij wist
dat Schmidts tijd voorbij was.
Nieuwe midden
Toen hij nog kandidaat-kandidaat was en met par
tijvoorzitter Oskar Lafontaine in de race was om de
kanselierskandidaat van de SPD te worden, liet hij
regelmatig krachtige 'paarsachtige' geluiden horen:
'Er bestaat geen sociaal-democratische economie,
alleen een goed functionerende economie' of, 'er
moet fors het mes gezet worden in de verzorgings
staat'. Hij flirtte met de Engelse premier Blair en de
Amerikaanse president Clinton en sprak wervend
over het 'nieuwe midden'.
Dat waren gewaagde geluiden voor een club die -
met de Franse socialisten - als de meest conserva
tieve sociaal-democratische partij in Europa geldt
en door de geestverwanten uit Engeland, Oosten
rijk of Nederland vaak meewarig wordt bekeken.
Dat morrelen aan taboes viel in de partij niet altijd
even goed, maar het leverde hem de reputatie op
een vernieuwer te zijn. Hij werd de held van de me
dia, die na zestien jaar onderhand over Kohl uitge
schreven waren, de populairste politicus van het
land en tenslotte de kanselierskandidaat van de
SPD.
Maar in zijn eigen deelstaat Nedersaksen, waar
hij sinds 1990 regeert, is van die vernieuwingsdrang
weinig te merken. De werkloosheid is er hoger dan
in de meeste andere westelijke deelstaten, de
staatsschuld idem en de ondernemingen van de
toekomst, waar hij zo gloedvol over kan oreren,
gaan liever naar de door christen-democraten gere
geerde deelstaten Baden-Württemberg en Beieren.
Het kernstuk van zijn programma als kanseliers
kandidaat is een 'bondgenootschap voor arbeid',
een permanente rondetafelconferentie van werkge
vers. werknemers en overheid ter bestrijding van de
werkloosheid. Maar hij blijft het antwoord schuldig
op de vraag, waarom hij zo'n pact niet in Ne
dersaksen heeft gesloten, zoals de CSU in Beieren
met succes heeft gedaan.
De laatste weken heeft de kiezer weinig meer van
Schröder-de-vernieuwer gehoord. Hij declameert
weer braaf teksten die ook uit de koker van de tra
ditionalistische partijvoorzitter Lafontaine kunnen
komen. En ook over coalitievorming is hij minder
voortvarend dan een half jaar geleden. De rood
groene regering, waarmee hij de vernieuwing aan
vankelijk gestalte wilde geven, hoeft niet meer zo
nodig. Een 'grote coalitie' met de CDU is ook goed.
Hoofdzaak is dat Gerhard Schroder bondskanselier
wordt.
