Rhijnhof licht tipje van de sluier op
'roms Night laat Valkenburg swingen
Ingelaste 'Rosenkavalier'
wordt triomf van jewelste
Cultuur Kunst
i|AANDAG 14 SEPTEMBER 1998
Escher in kunsthal voor scholieren
ittfrdam De grote overzichtstentoonstelling van de kun
stenaar en graficus M.C. Escher in Rotterdam is de komende
[taanden op maandag speciaal open voor georganiseerd
icholierenbezoek. Op die dag is de Kunsthal normaliter ge-
loten. Maar omdat de Kunsthal enorme bezoekersaantallen
li ferwacht, ook via scholen, is voor dit experiment gekozen,
let bezoek is dan meer gespreid en het publiek heeft op de
ipeningsdagen van dinsdag tot en met zondag geen last van
umoerige scholierengroepen. De Kunsthal heeft voor scho
en extra documentatie beschikbaar over het werk van
kcher. Er is ook een kinderkunstboek over Escher beschik-
iaar.
Couperus in brons op het Voorhout
haag Romancier Louis Couperus zal volgende maand in
irons verrijzen op het Lange Voorhout, de meest voorname laan
nzijn eigen Den Haag. Kees Verkade vervaardigde het beeld
k: jaar de bekende foto van de schrijver in dezelfde straat. Hij
leed dit in opdracht van een aantal instellingen, die het beeld
chenken aan het 750-jarige Den Haag. Verkade viert dit najaar
jjn veertigjarige jubileum, onder meer met een tentoonstelling
an bronzen, tekeningen en zeefdrukken in Pulchri Studio aan
et Voorhout (10-29 oktober). Verkade maakt een geheel nieuwe
ntwikkeling door en ontwerpt nu veelal woeste beelden van li-
hamen zonder ledematen. In het beeld van Couperus, burge-
ïeester Deetman van den Haag zal dat op 9 oktober onthullen,
al iedereen echter meteen de grote auteur herkennen, aldus
•en woordvoerster van de gevers.
irkade vervaardigde het beeld van Couperus naar de bekende foto
Jui de schrijver in dezelfde straat. foto pr
luziekworkshops bij de LVP
i
i ra. De Leidse Vereniging Van Popmuzikanten (LVP) biedt
naf 28 september een groot aantal muziekworkshops aan. Het
atom zowel beginnerscursussen als vervolgworkshops voor
.is xofoon, gitaar, zang, percussie, basgitaar, wereldmuziek en
ipmuziek. De meeste workshops bestaan uit twaalf lessen van
iderhalf uur en kosten 140 gulden. Meer informatie bij de LVP,
ts 1:071-5130984.
j e Trust wint prijs Theaterfestival
tSTERDAMToneelgroep De Trust heeft met haar vertolking van
11 amlet' van Shakespeare de GrotcTheaterfestivalprijs van het
ederlands-Vlaams Theaterfestival gewonnen. De prijs bestaat
Ja,[ teen bedrag van vijftigduizend gulden. De jury prees de „hel-
:re opbouw van de productie" die werd gecombineerd met
inopen en direct contact met het publiek. Eerder dit jaar won
io. Ie Trust met 'Hamlet' al de Gouden Gids Publieksprijs van hon
es irdduizend gulden.
CHEF JAN RIJSDAM, 071-5356444, PLV. CHEF AD V
'Het moet hier niet gaan ruikennatuurlijk'
LEIDEN AD VAN KAAM
Een centimeter of tien steekt het plastic pijpje boven het
zand van de begraafplaats Rhijnhof uit. Door zijn licht
gebogen vorm doet het sterk denken aan een soort
spreekbuis. Eentje waardoor je, nog lang na het verschei
den van de dierbare, de dode in zijn graf bemoedigend
kunt toespreken ('Gaat het, vader, of is het koud bene
den'). In werkelijkheid dient het stuk pvc natuurlijk heel
ergens anders voor. Maar dat legt de dienstdoende gra-
venspecialist gaarne aan zijn gehoor uit.
Twee daarvan gapen je tege
moet. Dat geldt zeker voor de
oude en gemetselde grafkelder
die onderdeel uitmaakt van een
cirkel graven, alle uit het begin
van deze eeuw. Ze zijn afgedekt
met enorme, massieve en dus
loodzware stenen, vaak gebar
sten en soms onleesbaar. „Niet
meer van deze tijd", zegt Wil
van der Blom, turend in de
diepte. „Hartstikke duur, terwijl
het ook heel lang duurt eer het
lichaam in zo'n graf is vergaan,
zeker wanneer ze, zoals vroeger
in loden kisten werden begra
ven. Af en toe komt er zo'n graf
kelder vrij. Ja, die zijn te koop.
Maar zoals ik zei: heel duur."
Het is, voor de zevende keer al
weer, Open Monumentendag
en het grootste kerkhof van Lei
den ontsluit voor het eerst zijn
poorten voor een kijkje achter
de schermen van het voormali
ge landgoed Rhijnhof. De tuin
daarvan werd in 1909 door de
Nederlands Hervormde Ge
meente aangekocht en bestemd
tot kerkhof. De monumentale
bomen en de fraaie waterpartij
en herinneren nog aan de En
gelse landschapstijl waarin de
tuin oorspronkelijk is aange
legd. Tegenwoordig is Rhijnhof
een Algemene Begraafplaats en
crematorium.
In het kader van het Leidse
thema Kappen en Kelders voert
Wil van der Blom, in het dage
lijks leven grafdelver/tuinman,
de bezoekers die dag langs ver
schillende soorten grafkelders.
Wie daarbij in de veronderstel
ling leeft dat het hier gaat om
onderaardse gewelven waar de
doden zijn ingemetseld of de
knekels huizenhoog liggen op
gestapeld, heeft het mis. Over
dergelijke kelders beschikt
Rhijnhof niet. Eigenlijk praten
we over gewoon gaten in de
grond.
Proefgraf
Een stukje verderop hebben zijn
collega's een zogenaamd proef
graf gegraven, een prototype
van het keldergraf waarin Rhijn
hof vanaf het jaar 2004 en na de
uitbreiding richting volkstuinen,
de doden wil begraven. „Door
het pijpje komt zuurstof bin
nen", wijst Van der Blom op
wat wij aanvankelijk en abusie
velijk voor een spreekbuis hiel
den. „Daardoor ontbinden de
lichamen sneller, met als gevolg
dat we eerder kunnen schudden
en de omloopsnelheid daardoor
niet dikwijls de kans om jouw woonplaats te bekijken vanaf grote hoogte en deze kinderen uit Sassenheim laten die mogelijkheid dan ook
niet onbenut. De torenspits van de Hervormde Kerk in de bollenplaats was in het kader van de Monumentendag opgesteld en alleen het beklim
men van de trappen is op zich natuurlijk al een spannende onderneming. Ruim 850.000 mensen bezochten in den lande de talloze monumenten
die waren opengesteld waarbij het Vredespaleis in Den Haag alleen al goed was voor 8.000 mensen. foto mark lamers
hoog is. Dat moet wel in ons
overbevolkte land. Het blauwe
ding dat je in het graf ziet is een
■H
De drukte op Rhijnhof betreft ditmaal niet een begrafenis, maar de Open Monumentendag. De vele bezoe
kers krijgen uitleg omtrent de verschillende soorten grafkelders, zoals bijvoorbeeld over dit gemetselde graf
uit het begin van deze eeuw. foto hielco kuipers
koolstoffilter. Het moet hier niet
gaan ruiken, natuurlijk."
Dat is de druppel. De dame in
het gezelschap, die de hele tijd
al met een vies gezicht naar het
op klinische toon uitgesproken
en verder volstrekt correcte be
toog van Van der Blom heeft ge
luisterd, gaat bijna brakend van
haar stokje en maakt zich der
halve als de wiedeweerga uit de
voeten. De man van Rhijnhof
haalt zijn schouders op. Hij licht
slechts een tipje van de sluier
op, hij kan wel engere verhalen
vertellen als dat moet. En dan
nog: voor hem is de dood dage
lijkse kost, daar moet hij zelfs
van leven, nietwaar. „Goed",
herneemt hij na dit intermezzo,
„in Katwijk begraven ze alleen
nog maar op deze manier. Daar
hebben ze goede ervaringen
met dit systeem."
Regen
Zo mooi als Rhijnhof er zater
dag, onder het stralende zonne
tje, bij lag, zo grauw en grijs ziet
de stad er een dag later uit. De
genen die gewacht hebben om
de zolders, kelders en torens
van een twintigtal monumenten
te bekijken - en dat zijn er op
nieuw velen - hebben pech. De
regen komt met bakken tegelijk
uit de hemel en maakt van de
rondwandeling een barre en
troosteloze tocht want ook pa
raplu en regenkleding blijken
op den duur niet bestand tegen
de gestaag neergutsende water
druppels.
Dus bekijken veel bezoekers
de raadszaal, de kamer van bur
gemeester Goekoop - met de
fraaie Escher aan de wand, een
geschenk van het Leidsch Dag
blad, staat er op - en de trouw
zaal maar twee keer en jammer
dat de kaartjes voor de toren al
zo snel weg waren, want daar
sta je tenminste hoog én droog.
De meeste mensen houden het
om een uur of drie wel voor ge
zien. Bekijk het maar, zie je ze
denken, per slot van rekening is
er volgend jaar weer een Monu
mentendag.
Vredespaleis grote trekker
van Open Monumentendag
AMSTERDAM ANP
Het Vredespaleis in Den Haag
bleek zaterdag de grote trekker
tijdens de Open Monumen
tendag, die werd gehouden in
365 gemeenten. Landelijk wa
ren 850.000 bezoekers afgeko
men op het thema 'Steengoed!
De zorg voor historische
bouwmaterialen'.
Geïnteresseerden konden
demonstraties zien van restau
rateurs, konden panden bin
nen die onder handen zijn en
naar tentoonstellingen over
bouwmaterialen.
Den Haag beleefde een top
drukte met bijna 12.000 be
zoekers, van wie de helft het
Vredespaleis van binnen wilde
zien. In Apeldoorn en Utrecht
bleek de aandacht groot voor
particuliere woningen, in Rot
terdam deden de zogenoemde
'witte huizen' het goed en in
Leiden was het thema 'kappen
en kelders' leerzaam.
In Amerongen, De Lier, Hel-
levoetsluis en Wageningen
zorgden speciale activiteiten
voor kinderen voor veel aan
loop.
Smid maakt er een daverende happening van
RECENSIE LIDY VAN DER SPEK
oms Night Classic m.m.v. Valken-
in Katwijkse Harmonie o.l.v. Wen-
Scheepmaker en Jaap Bol, Chr.
lenkoor Jubilate o.l.v. Peter Bontje,
Daniël Smid, bariton en André Pou-
synthesizer.
l,j' lenspel, dat is het muzikale
van de Rabo Proms Night
sic, een (letterlijk) spette-
I en knetterend concert op
dorpsplein in Valkenburg,
lenspel van harmonieën,
solist met honderden
nde, deinende luisteraars.
de helft onder een para
waar de andere helft van
J deert, 't Is afzien, daar- op
de plein in de plenzende regen,
moet zelfs de onverwoest-
Hrnst Daniël Smid beken-
-die toch onder een aardig
staat te zingen. Maar niet
va eurd, de toon is gezet als
I Bol onder opbollend zeil
dtibbelorkest laat swingen
R lappy days are here again'
'k- mn lekker jazzy tempo. Het
erin.
m ruim 250 personen op
Podium maatvast en eens-
liifdd te laten muciseren, daar
je vakmanschap voor no
pje is ruimschoots aanwe-
Plj Bol, Scheepmaker en
)e. Koor en orkest zijn uit-
O' end op elkaar afgestemd,
'en cadans, swing en ritme
der geheid in. En Ernst Da-
Smid lijkt volledig in zijn
2fl lent. In de open lucht op
.toassa goedwillende men-
sev dingen, stemming maken
Veel gloedvolle donker flu-
decibellen is een kolfje
zijn hand.
n kind staat in de grote
jenmenigte op z'n gemak
heleboel kleurige bellen te
In de open lucht op zo'n massa goedwillende mensen inzingen en stemming maken. Ernst Daniël Smid lijkt volledig in zijn element.
blazen die zachtjes op de wind
de grote feesttent in zweven.
Dat doet het wel boven een
veelstemmig 'Hallelujah' van
het Christelijk Mannenkoor Ju
bilate! De synthesizer van André
Pouwer tovert zilveren klokjes
in -'Was klingelt so herrlich' en
Peter Bontje laat met Jubilate
een leger Tiroler houthakkers
opdraven, of iets wat daar op
lijkt.
Als je presentator Hans Oud
water wilt geloven dan heeft het
slavenkoor uit Verdis Nabucco
alles te maken met voetbalsup
porters. In elk geval heeft het
kleine koper dat niet meespeelt
in deze topper behoefte om met
het gele gevaar boven hun
hoofd aanstekelijk mee te dei
nen. En wij worden door Smid
uitgenodigd om tegen de nat
tigheid en de kou maar eens
foto taco van der eb
lekker te gaan keten. 'Rhythm of
the cosmos' onder vurige aan
voering van Jaap Bol trilt onder
je voeten en van 'Edelweiss' uit
'The sound of Music' maakt
Smid een daverende happe
ning. Voor deze keer: Valken
burg hééft het!
muziek
RECENSIE HANS VISSER
Matinee op de Vrije Zaterdag: Opera Der
Rosenkavalier. Muziek: Richard Strauss.
Libretto Hugo von Hofmannsthal. Solis
ten: Linda Watson, Franz Hawlata, Susan
Graham, Alan opie, Eva Lind e.v.a., Groot
Omroepkoor en het Radio Filharmonisch
o.l.v. Edo de Waart. Gehoord 12/9, Con
certgebouw, Amsterdam. Uitzending: 26
september, Vara Radio 4,19 00 uur.
De uitvoering van de opera 'Der
Rosenkavalier', zaterdagmiddag
in het Amsterdamse Concertge
bouw, is een ware triomf gewor
den. Niet alleen artistiek, maar
ook organisatorisch. Want drie
weken geleden was er van een
'Rosenkavalier' absoluut nog
geen sprake en stond er nog
steeds een concertante uitvoe
ring van Wagners 'Tannhauser'
op het programma.
Het leek zo mooi: terwijl za
terdag in het Amsterdamse Mu
ziektheater de eerste acte van
Wagners 'Götterdammerung'
onder Hartmut Haenchen op
toeren zou komen hadden de
muren van het Concertgebouw
nog moeten sidderen onder de
laatste door Edo de Waart gedi
rigeerde maten van dat andere
Wagner-drama.
Maar het liep anders. Drie
maanden geleden liet de tenor
Peter Seiffert, die de titelrol zou
zingen, het afweten. En zijn ver
vanger Jon Frederic West belde
drie weken geleden af. Paniek
bij de VARA. Want een gelijk
waardige tenor was onvindbaar,
terwijl deze 'radio-Wagner' niet
mocht onderdoen voor die in
het Muziektheater.
Onder het motto 'liever een
goed alternatief dan een twee
derangs Tannhauser' werd be
sloten een andere opera te
brengen met waar mogelijk de
zelfde solisten. 'Der Rosenkava
lier' dus. Slechts een paar zan
gers, onder wie Charlotte Mar-
giono, werden afgezegd met de
verzekering dat ze een rol zou
den krijgen in een latere pro
ductie.
Aldus kreeg het Radio Filhar
monisch Orkest pas tien dagen
voor de uitvoering de bladmu
ziek onder ogen. Maar ook nu
bleek dat juist onder druk de
grootste prestaties worden gele
verd, Bevlogen spelend legde
het orkest met Edo de Waart
een soms adembenemend
mooie basis onder een gedenk
waardige uitvoering van deze
opera.
'Der Rosenkavalier' beleefde
zijn première in 1911 te Dres
den. Een mozartiaans spel,
maar met de muzikale verwor
venheden van die tijd, een ope
ra om van te smullen. Een even
bizarre als logische mengeling
van trivialiteiten en dramati
sche diepgang.
Dat geloofwaardig neerzetten
vraagt om een topbezetting tot
in de kleinste rollen. Neem die
van de Italiaanse zanger in de
eerste akte. Zijn verschijning
geeft in nauwelijks drie minuten
'slechts' extra kleur aan het ver
haal, maar de bel canto-aria die
Piotr Beczala zong, behoort tot
het moeilijkste in dat genre.
Strauss kende zijn klassieken.
Dat deze uitvoering een suc
ces werd, heeft ook veel te ma
ken met de ervaring van de
hoofdspelers. De Amerikaanse
mezzo Linda Watson, die haar
Nederlandse debuut zou maken
in 'Tannhauser', kon voor de
Feldmarschallin teruggrijpen op
voorstellingen in Praag en Düs-
seldorf.
Haar minnaar Octavian, een
travestierol, werd gezongen
door de Amerikaanse mezzo
Sudan Graham. Een paar
maanden geleden deed ze dat
ook onder Edo de Waart, toen
in Parijs. Ze beheerste de rol
nog zodanig, dat ze net als de
andere 'Rosenkavalier'-vetera
nen geen bladmuziek nodig had
en vrijwel acterend zong. Aldus
kreeg deze 'Rosenkavalier' toch
een bijna scenische uitvoering.
Maar vooral: wat een uitstraling,
wat een schitterende stem en
wat kleurt hij prachtig met die
van de sopraan Eva Lind die de
rol van Sophia al in Wenen
zong.
De boertige baron Ochs, die
met Sophia had willen trouwen
werd magistraal neergezet door
Franz Hawlata. Ook hij deed dat
eerder al met De Waart. Hoe
schitterend trok hij met het be
roemde meeslepende walsthe-
ma de 'voorstelling' naar zich
toe. 'Der Rosenkavalier' kreeg
zo in de derde acte een Johann
Strauss-achtige allure, waarbij
de muziek hem voor operette
achtig schmieren behoedde.
Is het een wonder dat libret
tist Von Hofmannsthal vreesde
dat de hierop volgende finale
een anticlimax zou worden?
Maar de muziek waarmee Ri
chard Strauss dit komisch getin
te drama besluit is hemels. De
manier waarop Watson,
Graham en Lind dan Strauss'
favoriete terzet zingen, maakt
duidelijk waarom de componist
dat bij zijn begrafenis heeft la
ten uitvoeren. Het afsluitende
duet van Octavian en Sophia zal
zonder twijfel het laatste restje
spijt over het vervallen van
'Tannhauser' hebben weggeno-
