O
Kunst
Kunstenaar achter graficus
?Ly
Veel rood licht, maar weinig vuur
'Roddelen' over de buurt nu interactief
Programma Haags Crossing
Border Festival bijna rond
e nieuwe staatssecretaris
van cultuur, Rick van der
Ploeg, sprak afgelopen week
n bezorgdheid uit over de toenemen-
30) ^°°f tussen elite-kunst enerzijds en
assacultuur anderzijds. In de komende
001 binetsperiode wil hij daarom meer
ndacht schenken aan jonge kunste-
ooo S ^ie in staat z^n te dich-
00) n. Of Van der Ploeg tijdens zijn toe-
o) 'raak de jonge kunstenaar Harold
ïoo) houten in het achterhoofd had, is niet
ikend, maar een beter voorbeeld is
luwelijks denkbaar,
ooi bouten ging de afgelopen maanden
J Pad in twee Leidse wijken: Pancras,
n zij' de binnenstad, en de nieuwbouwwijk
bar€vensh°f Hij liet zich rondleiden door
00k;!vyoners, maakte tekeningen en schil-
irijen, interviewde uiteenlopende
ensen op straat en thuis en organi-
;erde verschillende workshops met kin-
/\[£ren. Het resultaat is een tentoonstel-
ig in het Centrum Beeldende Kunst
"pe'IBK) die afgelopen week werd ge
iend. Centraal daarin staat een inter
net computer-programma waar de re-
jdtaten te zien zijn van het buurtonder-
)ek.
)5 J0uten P^te ziin getekende impres
sies in de computer aan elkaar. Samen
met verzameld audio- en videomateri
aal vormen de schetsen een soort stede
lijke panoramas waardoor het publiek
kan reizen. Met een klik op de muis wor
den de hot spots geactiveerd: er zijn ge
zichten op gebouwen, inkijkjes naar bin
nen en - bovenal - persoonlijke filmpjes
en uitspraken van bewoners over hun
eigen wijk.
„Ik heb een herenkapsalon", klinkt het
uit de speakers. ,,Met heel veel vaste
klanten. Er staat altijd een kopje koffie
klaar. Omdat ik kapper ben, hoor je ook
veel plannen en verhalen. Eigenlijk kun
je zeggen dat dit een belangrijk trefpunt
is in de wijk.'
De meeste bewoners die door Schouten
zijn benaderd prijzen de buurt waarin ze
wonen. Men spreekt over de gezelligheid
van de markt en de noodzaak van goede
buren. Als er al geklaagd wordt dan gaat
het over klein leed (hondenpoep, fietsen
waar het niet mag).
Opvallend is dat jongeren kritischer (of
eerlijker) zijn. Zo klaagt een aantal hang
jongeren uit de Stevenshof over het ge
brek aan voorzieningen voor hun leef
tijdsgroep. „Er zou hier meer georgani
seerd moeten worden. Voor kleine kin
deren is er van alles, maar voor ons is
hier niks te doen."
Arwi Rasser, teamleider van stadsdeel
west, is samen met Ren Verdel, wijkchef
van stadsdeel midden, betrokken bij het
project. Rasser is enthousiast over de
tentoonstelling bij het CBK. „Wij waren
gevraagd mee te denken over het project
omdat we goed contact hebben met
mensen in de wijk. In het begin dacht ik
nog: wat heeft kunst nu te maken met
het beheer van een wijk? Maar al gaande
raakten we overtuigd van het nut van
zón project. De tekeningen en schilderij
en die hier hangen zijn leuk om naar te
kijken, maar voor mij is de interactieve
installatie het boeiendst: je hoort allerlei
verhalen die je normaal gesproken niet
zo snel oppikt. Omdat de wijkbewoners
in die interviews ook aangeven wat hen
niet zint, kunnen wij er ook wat mee.
Voor ons is het kunstproject ook een
startpunt om met de bewoners te over
leggen over verbeteringen in de wijk."
Ook bij de buurtbewoners zelf slaat de
tentoonstelling aan. „Ik vind het hart
stikke leuk', zegt Kami], afkomstig uit
Irak en sinds enkele jaren woonachtig in
de Stevenshof. „Toen ik voor het eerst
hoorde van het project van Harold
Schouten moest ik denken aan tekenin
gen en schilderijen. Maar dat een com
puterprogramma en videoprojectie on
derdeel uitmaken van het kunstproject
is nieuw voor mij. Dat had ik nog nooit
gezien.'
Een bewoonster van de binnenstad: „Ik
was nog nooit bij het CBK binnenge-
weest. Kunst is nou eenmaal niets voor
ons soort mensen. Maar dat ze de buurt
erbij hebben betrokken vind ik heel erg
goed, hoor. Of ik van nu af aan vaker
naar het Centrum Beeldende Kunst ga?
Ik heb met mijn buurvrouw al een af
spraak gemaakt om nog een keer te gaan
kijken. En luisteren natuurlijk, want ik
ken heel veel mensen uit de binnenstad
die door Schouten zijn geïnterviewd. Ik
wil wel eens weten wat die over de buurt
te roddelen hebben!'
Tentoonstelling: VANDESTRAAT -
Harold Schouten op pad in twee Leidse
wijkefk Te zien: t/m 11 oktober, wo.
t/m za. 12-17 uur, do. 19-21 uur (vanaf
1 okt ook zo. 12-16 uur), Centrum
Beeldende Kunst, Hooglandse Kerk-
gracht 19-21, Leiden.
TEKST: MARTI) N VERHOEVEN
FOTO: HIELCO KUIPERS
Het programma van de zesde
editie van het Crossing Border
Festival is zo goed als rond. Or
ganisator Louis Behre maakte
gisteren bekend dat de groep
Lamb wordt vervangen door
Red Snapper en dat dj Frankie
D langskomt. De Cubaanse zan
geres Omara Portuendo (Buena
Vista Social Club) is ook vastge
legd. In totaal komen 16 en 17
oktober ongeveer 120 acts naar
het Nederlands Congres Cen
trum in Den Haag. Op tien ver
schillende podia kunnen onge
veer 15.000 bezoekers twee da
gen kijken en luisteren naar lite
ratuur, poëzie, muziek, stand
up-comedy en „alle mogelijke
kruisbestuivingen tussen deze
kunstvormen."
Onder de noemer 'de legen
den' komen juliëtte Greco, Pao
lo Conté en Gerard Reve naar
het festival. Faithless, Tricky,
Neil Finn (Crowded House), Sa
rah en Gert (van K's Choice),
Grandaddy en Ilse DeLange zijn
enkele artiesten die in de cate
gorie muziek op de lijst staan.
In de categorie gesproken
woord heeft de organisatie on
der meer gecontracteerd: Vin
cent Bijlo, Willem Brakman, Ab-
delkader Benali, Jan Mulder,
Jello Biafra (voormalig frontman
Vein de punkband Dead Kenne
dy's), Paul Mc Guigan (basgita-
rist van Oasis) en Hafid Bou-
azza.
concertgebouw
Concertgebouwplein 2-6 Telefoon 671 83 45
courtisanes na
De zondag overleden Akira
Kurosava heeft het voltooide
script nagelaten voor wat zijn
31ste film had moeten wor
den, heeft de productiemaat
schappij van de legendari
sche Japanse filmer gisteren
bekendgemaakt. Het script is
getiteld 'De Zee Keek' en
gaat over prostituees in het
feodale tijdperk, zei woord
voerder Hiroko Idetsu. Het is
gebaseerd op korte verhalen
van de Japanse schrijver
Shugoro Yamamoto. Of er
plannen zijn om de film als
nog uit te brengen is niet be
kend.
Volgens de krant Yomiuri
waren de voorbereidingen
voor de film al in een gevor
derd stadium. Het script is
voorzien van regieaanwijzin
gen en Kurosawa had al een
bekende actrice benaderd
voor de hoofdrol in de film,
die zijn eerste zou worden
waarin vrouwen centraal
staan.
Hand met spiegelende bal en zelfpc
met computer-morphing laat
roteren, herhalen en spiegelen,
een duidelijke verwantschap
met Escher. Hervé Graumann
laat drie filmpjes zien waarin je
niet onmiddellijk ziet wat er ge
beurt, zoals je bij Escher-pren-
ten soms drie keer moet kijken
voor je het 'door' hebt. Mare
Maurer experimenteerde in re-
gelmartige vlakverdelingen met
behulp van de video-camera.
En stylist Gerwin van Vulpen
richtte een slaapkamer in met
Escher-achtige producten en al
lerlei perspectief-grapjes.
Er is een Escher-CD Rom en
de Kunsthal heeft in de eigen
FOTO GPL
serie kinderboekjes een afleve
ring over Escher uitgegeven
'Escher, tovenaar op papier', ge
schreven door Bruno Ernst.
Kunsthal Rotterdam: Honden
jaar M.C. Escher (1898-1972)
12/9 t/m 6/12. Kasteel Groene
veld, Baarn: M.C. Escher, eei
leven in beeld. 3/10 t/m 20/12.
INDERDAG 10 SEPTEMBER 1998
00
unsthal toont compleet overzicht maar ook nieuwe kijk op Escher:
sschien niet aan te raden voor zwangere vrouwen, wel
ijk voor kinderen, mits onder begeleiding. Staand op
.1 bewegend platform is het alsof je als een wentelteefje
>r de trappen van zo'n Escher-spookhuis hobbelt. Je
ludt je stevig vast aan de balustrade van het platform of
langt aan zo'n lus als in de tram, maar je voelt het wa-
i'dat eindeloos door blijft stromen over een onmogelijk
cende serie watervallen die met elkaar in verbinding
an. Zo voel je het werk van de beroemde graficus M.C.
2;her (1898-1972) letterlijk aan den lijve.
i«
:TERDAM PETER VAN EIKELENBURG
lïher, honderd jaar geleden
jioren, zou vast en zeker zijn
j;en hebben gegeven aan deze
i} zeer moderne interpretatie
[j zijn werk. De Escher Virtual
üity Ride is een peperduur
'nputerstuntje, bedacht en
,ealiseerd door Escher-fanaat
Dn Wennekes. Met maximaal
'[tig bezoekers tegelijk te bele-
3i op een van de grootste en
3jrste tentoonstellingen die
Kunsthal in Rotterdam ooit
5jj Drie van de bekendste
'inten van Escher komen
2inputergestuurd tot leven,
aterval', 'Klimmen en dalen'
11 'Belvédère', je leert deze
ijsbegoochelende architec-
irfantasieën van Escher van
12inen en van buiten kennen.
iEscher leent zich natuurlijk
'?1 goed voor computerani-
jities," zegt Wim van Sinde-
II, samensteller van de ten-
instelling 100 jaar M.C.
2iher. De Kunsthal heeft dan
8jc een soort bazar ingericht,
i rijk gevulde kermis met al-
jjei computerspellen die op
zeer bij de Escher-wereld horen
als zijn echte werken. Deze be
nedenzaal in de Kunsthal vormt
het amusementsdeel van de
Escher-expositie, zegt Van Sin-
deren zonder terughoudend
heid.
Maar in de bovenhal is het
pure ernst. Kunst zelfs, als het
aan Van Sinderen ligt. Escher
voelde zich miskend, hij kon er
slecht tegen dat hij als 'maar'
een graficus werd gezien. Maar
tegelijk stond hij ook weer bo
ven dat soort geneuzel. „Hij was
een eenling, nergens in te pas
sen. Mede daarom kwam hij
nooit in de kunstgeschiedenis
boekjes terecht. Maar hij had
een groot observatievermogen
en hij is ook gewoon met land
schapjes begonnen. Voor mij is
er geen enkele reden hem bui
ten de kunstgeschiedenis te
plaatsen."
Timide
De beroemde Escher-prenten
die spotten met perspectief,
spelen met licht en donker en
vissen in vogels laten verande
ren" of vice-versa hangen na-
ii werk van Escher gebaseerd, tuurlijk in die bovenzaal en zul-
,j. Daar tussen staat ook ge- len zonder twijfel veel aandach-
2on de expositieshop, boorde- tige kijkers trekken. De 200 be-
Escher-prullaria en serieu- langrijkste prenten van Escher
je souvenirs, omdat die din- zijn er te zien plus vijftig origi-
1 volgens de Kunsthal even- nele schetsen en tekeningen.
Lucht en water (1938).
Maar Van Sinderen wijst te
midden van dat enorme aantal
ook op de tientallen minder
spectaculaire en misschien me
de daarom minder bekende
prenten. „Daarin leren we een
timide maar trefzekere kunste
naar kennen die eigenlijk door
velen, en door de kunstwereld
in het bijzonder, nog ontdekt
moeten worden.
Zo wordt een op het oog vrij
simpel overzicht van het oeuvre
van Escher ineens een soort
nieuwe oriëntatie op zijn werk.
Zijn perspectivische vertekenin
gen zijn goed voor diepgaande
studie door mathematici, naar
zijn metamorfosen kun je ein
deloos turen. Maar volgens Van
Sinderen ging Escher helemaal
niet zo beredeneerd te werk als
zijn verklaarders wel veronder
steld hebben. Ook die schijn
baar strikt wiskundige construc
ties zijn te zien als kunst, als
vruchten van een lucide geest.
Kunstaspect
Echte nieuwe ontdekkingen zijn
er in het werk van Escher vol
gens Van Sinderen niet meer te
doen, maar een iets andere
richting valt er wel aan de
Escher-belangstelling te geven.
Hij voert een pleidooi voor het
kunstaspect in het werk van de
'graficus', juist omdat de kunst
historici altijd hun neus opge
haald hebben voor Escher. „Hij
had haast een lieve blik op de
wereld, die hem eigenlijk te
hectisch was. Hij woonde in de
jaren vijftig in Baarn en had
daar al last van de verkeersher-
rie vanaf de weg Amsterdam-
Amersfoort."
Naast het wiskundige en zui
ver kunstzinnige aspect miskent
de Kunsthal niet de bijna recre
atieve waarde van de Escher-
manie. Vandaar de supermarkt
met parafernalia en Escher-
speeltjes waarvoor de Kunsthal
zich in het geheel niet schaamt.
De totale expositie is bovendien
gemaakt in samenwerking met
het Haags Gemeentemuseum
(waar de meeste van de ten
toongestelde werken vandaan
komen) en met de M.C. Escher
Stichting, die fungeert als waak
hond tegen alles wat de Escher-
geschiedenis kan bezoedelen en
dus ook aan de Kunsthal een
soort keurmerk verschaft. De
stichting laat zelf min of meer
tegelijkertijd in Kasteel Groene-
veld in Baarn een meer biografi
sche expositie over Escher zien.
Kantelen
Behalve de Escher Virtual Reali
ty Ride biedt de benedenzaal
van de Kunsthal bijvoorbeeld
een computer-animatie door de
jonge Nederlands-Duitse kun
stenaar Denis Ketelaars van de
bekende Escher-prent 'Vierkan
te Planetoïde'. Ketelaars laat de
planeet kantelen, zodat we voor
het eerst de andere zijden er
van zien. Bovendien kan de be
zoeker met een joy-stick landen
op de planeet en vervolgens de
gebouwen die er staan binnen
gaan. In die gebouwen blijkt
dan een virtueel Escher-muse-
um gehuisvest te zijn.
Hugo Kaagman maakte een
hallucinerende videofilm over
zijn onderzoek naar symmetri
sche Escher-patronen die hij
'Ringzonder apotheose
Kurosawa laat
script over
rr Centrum Beeldende
unst in Leiden bestaat
1JF jaar. In een reeks
OPERA
RECENSIE AAD VAN DER VEN
Nederlandse Opera met 'Gótterdammerung' van Wagner Muzi
kale leiding: Hartmut Haenchen Regie Pierre Audi. Solisten.
Koor van de Nederlandse Opera en Nederlands Philharmonisch
Orkest. Gezien. 8/9. Muziektheater. Amsterdam. Nog te zien al
daar 12.16.20,23.27 en 30 september
Waren de ideeën op? Of hebben de theaterma
kers de associatieve potentie van hun beelden
overschat? Het is de Nederlandse Opera niet ge
lukt bijna veertien uur muziekdrama een finale te
geven, die de intensiteit en verhevenheid bezit
waarop velen stellig gehoopt hebben.
Al ruim een jaar lang leven Wagner-liefhebbers
in de ban van de Amsterdamse 'Ring des Nibe-
lungen'. Vanaf 'Das Rheingold' ging het via 'Die
Walkure' en 'Siegfried' crescendo. Dit dankzij zo
wel dirigent Hartmut Haenchen, de meewerken
de orkesten en een aantal solisten, als regisseur
Pierre Audi en de mensen om hem heen.
Er ontvouwde zich een 'Ring', die als 'high
tech' valt te omschrijven. Toch ontaardde de pro
ductie niet in effectbejag. Deze 'techno-Ring',
met bewegende wanden, imposante loopbrug
gen, spectaculair vuurwerk en dito belichting, be
hield een helderheid, die zich evenzeer in de uit
voering van de muziek manifesteerde.
In grote lijnen zijn dat kwaliteiten, die nu ook
'Gótterdammerung' bezit. Maar de enscenering
bevat hier en daar dode plekken. Terwijl Hartmut
Haenchen tijdens Siegfrieds treurmuziek het or
kest flink door elkaar schudt gebeurt op het to
neel weinig. Maar ernstiger is de vlakheid van wa
de trotse en tragische apotheose zou moeten zijn
de slotscène met Brunhilde, die met paard en a
in het door haar aangestoken vuur springt, waar
na de vlammen zelfs de godenburcht verslindei
(dat rood licht vuur betekent bij de Nederlandsi
Opera, dat weten we nu wel).
Ten eerste is de sopraan Jeannine Altmeyer, bi
al haar inzet, hier niet voor haar taak berekend
Ten tweede blijft in visueel opzicht zowel de dra
matische expansie als de verheven loutering uit
al is er sprake van een zeer vage symboliek.
Overtuigend is de productie daarentegen in he
tonen van de personages in hun kronkelige on
derlinge relaties. Vooral de duistere figuren zijn ii
deze 'Ring' buitengewoon geslaagd. Met als uit
blinker, acterend en zingend, de bas Kurt Rydl
hier een schurkachtige Hagen. Geweldig zoals hi
als een gevaarlijke volksmenner zijn trawantei
bespeelt (het hoogtepunt in deze productie)
Henk Smit slaagt er zowaar in zijn Alberich iet:
tragisch te geven. Siegfried is een probleem, ii
het algemeen en zeker in deze productie. Hein:
Kruse kan de noten zingen, maar hij mist glan:
en nuancering en als jonge held ziet hij er nie
uit. Overtuigender zijn de fatterige Gunther var
Wolfgang Schone, de Gutrune van Eva-Mari;
Bundschuh en vooral de magistrale Waltrauti
van Anne Gjevang.
