Spielberg ontdoet oorlog van romantiel
Cultuur Kunst
MAANDAG 7 SEPTEMBER 1998
CHEF JAN RIJSDAM. 071-5356444, PLV CHEF AD VANi
Zijn eigen zoon zal pas
naar 'Saving Private
Ryan' mogen kijken als
hij veertien jaar oud is.
Maar voor iedereen
boven die leeftijd acht
Steven Spielberg het
nuttig geconfronteerd te
worden met een film die
onbarmhartig inpepert
hoe oorlog er écht uit
ziet. En liever dan meer
recente gewapende
conflicten als aanleiding
te gebruiken, greep
Hollywoods meest
succesrijke cineast in
zijn nieuwste film, die 17
september in
Nederlandse première
gaat, naar de Tweede
Wereldoorlog: „Want
niemand kan betwisten
dat toen de Amerikaanse
inspanningen bittere
noodzaak waren. Omdat
de uitkomst van die
oorlog de toekomst zou
bepalen voor de tweede
helft van onze eeuw. Dat
zou een totalitaire
samenleving worden of
een vrije, democratische
samenleving."
door PIETER VAN LIEROP
Ongegeneerd patriottisme is een paar de
cennia uit de gratie geweest, maar Steven
Spielberg gaat er prat op: ,,Ik heb vader
landsliefde altijd belangrijk gevonden. Ik
ben altijd een ouderwetse patriot geweest,
wat me nooit verhinderde om op de De
mocraten te stemmen. Ik ben altijd gekant
geweest tegen het cynisme waarmee Ame
rikanen afgeven op hun eigen land. Net
zoals heel veel Amerikanen ben ook ik
vaak gedurende de afgelopen dertig jaar,
teleurgesteld, om niet te zeggen gedesillu
sioneerd, door onze leiders. Maar dat heeft
geen afbreuk gedaan aan mijn onversne
den trots op wat de generatie van mijn va
der gedaan heeft voor de verdediging van
een vrije wereld."
Spielberg's nieuwste film Saving Private
Ryan begint met een overweldigende rea
listische reconstructie van de geallieerde
landing in Normandië, geconcentreerd op
de bloedstollende ervaringen van een door
Tom Hanks aangevoerde compagnie. Pas
daarna ontvouwt zich het eigenlijke ver
haal. Op een administratief hoofdkwartier
ontdekt men dat in een week tijd drie zo
nen uit een en dezelfde familie Ryan zijn
Steven Spielberg geeft acteur Tom Hanks regie-aanwijzingen tijdens de opname van Saving Pri
vate Ryan. foto reuters
gesneuveld en dat een vierde zoon zich
nog op een onbekende positie moet bevin
den aan het chaotische front in het Franse
achterland. Hanks krijgt de opdracht met
een patrouille deze soldaat Ryan op te spo
ren en in veiligheid te brengen, opdat
diens moeder niet ook nog een vierde con
doleancebrief hoeft te incasseren. Vrijwel
heel Hanks' eenheid komt te sneuvelen bij
de reddingsactie.
Absurde missie
Het lijkt een absurde missie waarmee in
tactisch opzicht geen winst is te behalen,
maar Spielberg maakt ermee duidelijk dat
de Amerikanen - anders dan de Duitsers -
vochten voor principes, idealen, mense
lijkheid. En zoals alleen maar verzonnen
kan worden door deze cineast - die als
geen ander hyperrealisme met sentiment
weet te mengen - krijgt de gevonden sol
daat Ryan van een stervende kapitein te
horen dat hij nu wel verplicht is om de rest
van zijn leven te bewijzen dat hij het sneu
velen van al die strijdmakkers waard is ge
weest.
Spielbergs eigen vader, nu 81 jaar, diende
destijds als radioman van een bommen
werper in Birma. Maar over de oorlog werd
thuis zelden gesproken. „Ik heb ontdekt,
vooral in de periode rond het maken van
deze film, dat veteranen die het nauwst bij
de werkelijke gevechtshandelingen betrok
ken zijn geweest, het minst de neiging
hebben er over te praten. De soldaten die
de meeste kameraden hebben zien sneu
velen, zijn het meest geremd in het opha
len van herinneringen. Het is vergelijkbaar
met wat ik merkte toen ik Schindler's List
maakte, bij mensen die de vernietigings
kampen hadden overleefd. Men voelt
schaamte ten opzichte van de dierbaren
die daar zijn gestorven.
Oorlogsveteranen die minder getraumati
seerd raakten omdat ze minder hebben
meegemaakt, praten gemakkelijker, want
ze hebben het vermogen hun verhalen te
doseren. Mensen die de oorlog echt op
zijn ergst hebben ervaren, die houden hun
mond. Omdat ze weten dat zodra ze be
ginnen met vertellen, ze van geen ophou
den meer weten."
„Een van de opmerkelijke en positieve ef
fecten die Saving Private Ryan in de Vere
nigde Staten blijk te hebben, is dat nu in
eens een dialoog over de Tweede Wereld
oorlog tot stand komt tussen jongelui van
een jaar of twintig en mannen van 75. Die
dialoog vindt plaats in restaurants, bio
scooplobby's, in dagbladen en overal op
het Internet. Ik beschouw het als de mooi
ste vorm van erkenning die ik voor het ma
ken van deze film had kunnen krijgen."
- U heeft zich nooit geroepen gevoeld een
film te maken over Vietnam?
„Daar had men mij niet voor nodig. Er
werden al heel snel over de oorlog in Viet
nam uitstekende films gemaakt. Ook films
die op geen enkele manier verhulden hoe
erg het was om daar als gewone Ameri
kaanse soldaat in verwikkeld te zijn ge
raakt. Maar zulke films waren over de
Tweede Wereldoorlog nooit gemaakt. Ik
zag daar nog een geweldig gat zitten en
voelde me uitgedaagd tenminste een klein
deel daarvan te dichten.
Ik wilde het publiek tot in elke zenuw laten
proeven hoe oorlog is. Watje ervoer als je
zo maar op een strand in Normandië werd
losgelaten om zwaar gepantserde bunkers
en mitrailleursnesten te bestormen. Die al
les vernietigende chaos daar, die wilde ik
laten voelen tot in alle gruwelijke details.
Voor de geluidsband gingen we zo ver dat
we opnamen maakten van automatische
wapens en mortieren die werden afge
vuurd. We lieten echte kogels langs micro
foons fluiten.
Bijzonder is ook geweest dat deze film vol
ledig gedraaid werd in continuïteit. Dat wil
zeggen dat alle scènes werden opgenomen
in exact de volgorde waarin ze ook in het
filmverhaal terecht zouden komen. Dat ge
beurt bijna nooit. Ik had het zelf in geen
zestien jaar gedaan, E. T. was de laatste.
Maar ik wilde hier dat elke scène zou door
werken in de opbouw van de volgende
scène. Je begint de film dus in de Higgins
boats. Vandaar vallen de soldaten in de
moorddadige kuilen met diep water. Dan
moeten ze het strand op door de versper
ringen en dan omhoog tegen de verster
kingen en bastions. Na vier weken, toen
we dat allemaal met elkaar achter de rug
hadden, wist ik zeker dat ook het verhaal
dat daarna komt, extra sterk zou werken
door de speciale manier waarop daar naar
toe was gewerkt."
Belastingaanslag
- U heeft Saving Private Ryan opgenomen
in Ierland en Engeland. Waarom?
„Aan de Ierse Zuid-Westkust hebben ze
stranden die erg lijken op die van Nor
mandië. Het Franse dorp waar zo zwaar
om gevochten wordt, dat hebben we zelf
gebouwd op een voormalige luchtmacht
basis in Engeland. Natuurlijk had ik de
film dolgraag in Frankrijk zelf opgenomen,
maar de Fransen lieten ons erg duidelijk
merken dat we niet welkom waren. Hoe ze
dat deden? Door ons te zeggen dat ze ons
een belastingaanslag zouden sturen van 57
procent over elke dollar die we zouden uit
geven. Dat is een heldere boodschap, leek
- Dertig jaar lang is 'The Longest Day' de
ultieme film geweest over de landingen in
Normandië. Desondanks merk ik van alle
kanten dat er een geweldige nieuwsgierig
heid bestaat naar uw film. Wat zorgde er
voor dat u aanvoelde dat het zin had om
opnieuw over die gebeurtenissen te begin
nen?
„Je voelt het alleen voor jezelf. En daar zit
meestal geen logica achter. Maar ik moet
zoiets wel heel erg sterk voelen, wil ik er
twee jaar voor uittrekken die ik niet kan
doorbrengen met mijn vrouw en mijn ze
ven kinderen. Dan hoop je dat bij het film
publiek diezelfde belangstelling gewekt
kan worden, maar veel meer daf
proberen een goede film te makt1
niet doen. En om heel eerlijk te
doodsbang dat ik misschien wel1
was op de hele wereld die belang
had voor deze materie. Waaromlt
anders 25 jaar lang door niemarf
films over de Tweede Wereldooif
gemaakt, behalve door mij. Maa"
van jongs af aan hevig in geïntere
geweest en ik heb mijn hele prof"
leven uitgekeken naar een verhaf
het excuus bood om op een eerlij
nier te laten zien hoe frontgevecP
zien." P
r
Tomeloos geweii
„Ik heb zelf overigens The Longér
beschouwd als de standaard dieï
overtreffen. Ik ken alle oorlogsfilm
Hollywood de afgelopen vijftig ja;
gemaakt. Lost Pa nol, Sahara, Sfljf
Jima, Commando Strike At Daim
talloze andere. Wat in al die filmd
ken heeft, is het echte gevoel bijfi
loze geweld. Ze gingen allemaalftl
bele en romantische vechtjasserg»
probeerde er entertainment vang
De beste oorlogsfilms, zoals Wal
Sun, zijn pas tot stand gekomenfi
van de oorlog, want eerder zat in'
verlegen om eerlijke beschrijving
hel op aarde. Dat had demoralise
kunnen werken op de troepen. M1
na de oorlog heeft het lang gedut"
zoiets als 'pacifistische' borlogslip
gelijk werden. Een meesterwerk|a
Peckinpah's Cross Of Iron bij vo^r
- U laat ons kennismaken meteè\
soldaten met allemaal zo hun ei&(
soonlijkheden. Zit er iemand tufy
wie u zich in het bijzonder idennL
„Met de korporaal-schrijver die
wordt toegevoegd omdat hij Frai j
Hij heeft geen enkele gevechtseii'
staat een tijd lang verlamd op eej
terwijl boven zijn maat aan een i
wordt geregen. Ik was ooit heel (fel
uitzending naar Vietnam. Ik hadP-
medische tests achter de rug enu
te elke dag dat ik opgeroepen ko:
Slapeloze nachten heb ik meegejfi
dend in het koude zweet, terwijljn
voorstelde dat ik in Vietnam mor
vechten. En dat zag ik me niet al;
der van een peloton. Dan zag ikt|a
niet het leven redden van mijn bC|
vriend. Dan zag ik mezelf verlant
angst, niet meer in staat mijn red{
voor mijn linker te zetten. n
Om die reden heb ik in het scrips
vateRyan de 'laffe' korporaal ve%r
achtergrond meegegeven. Omdic
veel van mezelf in hem vermoedac
zeker weten, doe je het nooit. Hew
dat je jezelf nog versteld doet stas 1
wat je ineens durft of doet. NienfJ
zichzelf werkelijk totdat 'ie in eerQ
crisissituatie terecht is gekomen.jff
weet wie een held is of een lafaarirt
het is getest."
