Smeergeld centraal in monsterproces België
In het oosten
zijn hachje
hoopt Kohl
te redden
Buitenland
iTERDAG 29 AUGUSTUS 1998
Prominenten moeten zich vanaf woensdag verantwoorden voor Hof van Cassatie
it grootste smeergeld-
tandaal uit de Belgische
schiedenis brengt vanaf
mende woensdag niet
j een ex-NAVO-topman
lly Claes voor de rechter,
lar ook een hele genera
politici alsmede de
I tnse industrieel Serge
issault. Vuurwerk is ver-
terd.
IRESPONDENT
iele dagen voordat hij voor
flat van zijn vriendin in Luik
de korrel werd genomen,
11 de voormalige Belgische
- premier André Cools aan-
ondigd dat hij een groot
ndaal aan het licht zou
ingen. „Ik ga flink op een
irennest stampen", zei hij te-
enkele intimi van de Parti
fialiste.
et partijbastion gonsde het
de geruchten over een na-
ide machtsgreep tegen PS-
trzitter Guy Spitaels. Maar
op amper drie meter af-
nd afgevuurde kogel miste
doel niet. Cools werd in het
iterhoofd getroffen en viel
1 neer. Zo kwam op 11 juli
een einde aan het leven
:en van de machtigste
alse socialisten,
ewel dood, kreeg Cools toch
Al vóór zijn teraardebe-
lling werd de kiem gelegd
r een onderzoek dat de Bel-
:he politiek jarenlang in de
ep zou houden en dat nog
|eds niet is afgerond. „Het
i kunnen dat deze moord iets
I naken beeft metAgusta",
iterde een Franse diplomaat
kamerlid Anne Marie Lizin
iet oor tijdens een diner. Een
;e onderzoeksrechter in
Véronique Ancia, vond dat
iressant genoeg om een on-
I zoek te beginnen naar cor-
de bij de aankoop van leger-
kopters. Binnen de kortste
krioelde het van termie-
die in paniek en razernij een
d heenkomen zochten.
rruptie
jaar en een dossier van
.000 pagina's later, verschij-
woensdag twaalf verdach-
voor de hoogste rechtbank
België. Niet alleen voorma-
'S-leider Guy Spitaels moet
voor het Hof van Cassatie
antwoorden, ook oud-
CO-topman Willy Claes,
-defensieminister Guy Coë-
en Serge Dassault, topman
de gelijknamige Franse wa-
ifabriek. De Italiaanse indus-
el Rafaello Teti van Agusta
ook gedagvaard, maar hij
rleed op 23 augustus in Ro-
rruptie' luidt de aanklacht
in alle verdachten, en tegen
imigen ook 'valsheid in ge-
rifte'. De zaak-Cools wordt
Een van de drie Guys onder de verdachten: Guy Coëme.
in een apart strafproces behan
deld. Maar ook zonder deze po
litieke moord belooft het Hof de
deksel van een flinke beerput te
lichten.
De Agusta-saga begint als de
Belgische overheid in 1988 be
sluit nieuwe helikopters voor de
landmacht te kopen. Drie Eu
ropese leveranciers dingen naar
de miljardenorder, maar Agusta
blijkt favoriet. Vooral op het
punt van de 'compensatieor
ders' die economieminister Wil
ly Claes moet beoordelen, to
nen de Italianen zich ruimhar
tig. Agusta belooft een fabriek te
bouwen in het Limburgse kies
district van Claes. In Luik wordt
het bijna failliete computerbe
drijfje Trident voor circa 600
miljoen Belgische frank aan or
ders voorgespiegeld.
Wat dan nog niet publiek be
kend is, is dat Agusta ook bereid
is 'onder de toonbank' met geld
te schuiven. Agusta-lobbyist
Georges Cywie krijgt te horen
dat zijn commissieloon wordt
verlaagd wegens 'onvoorziene
uitgaven via een ander kanaal'.
In december hakt het Belgische
kabinet de knoop door: defen
sieminister Guy Coëme mag 46
Agusta-helikopters aanschaffen.
Lobby
Is de selectie van offertes hele
maal volgens het boekje ge
gaan? Daarover rijzen al snel
twijfels, vooral omdat het tot
beginjaren negentig niet onge
bruikelijk is dat politieke partij
en in België via giften worden
gefinancierd. Claes zegt zelf dat
hij in die jaren als goed 'mili
tant' met de pet rondging voor
zijn Socialistische Partij. Van
Agusta zou hij echter geen cen
time hebben aangenomen.
Maar waar bleven dan de 51
miljoen Belgische frank die
Agusta op een ABN Amro-reke-
ning in Zürich stortte en die via
het Panamese bedrijf Kasma bij
partijsecretaris Wallyn en advo
caat Puelinckx terecht zouden
zijn gekomen? En welke rol
speelde Cools, die op de achter
grond druk lobbyde voor 'zijn'
PS-bastion Luik?
Onderzoeksrechter Ancia heeft
de grootste moeite om harde
bewijzen te verzamelen tegen
Claes, die zijn onschuld staande
houdt. Wat Claes niet helpt, is
dat hij a la Bill Clinton glashar
de ontkenningen een paar maal
moet herroepen. Zo bestrijdt hij
foto reuters benoitdoppagne Ook Guy Spitaels krijgt het zwaar tijdens het proces. foto gpd philippe lebeau
landse zaken Frank Vanden-
broucke de penningmeester van
de Vlaamse socialisten, Mangé,
in 1991 heeft opgedragen enke
le miljoenen aan zwart geld te
verbranden.
De verontwaardiging over deze
'operatie-Icarus' is zo groot, dat
Vandenbroucke zijn ontslag
moet aanbieden. Er volgen
nieuwe huiszoekingen, ook bij
Claes. Agusta-baas Rafaelo Teti,
inmiddels uitgeweken naar Bra
zilië, wordt in dat land gearres
teerd en in 1996 aan België uit
geleverd.
De affaire raast niet alleen als
een orkaan door de SP, ook de
Waalse zusterpartij PS krijgt
klappen. Eind december 1993
vraagt justitie in Luik de ophef
fing van de parlementaire on
schendbaarheid van de Waalse
minister-president Guy Spitaels,
vice-premier Guy Coëme en de
Waalse minister van binnen
landse zaken Guy Mathot. Ze
worden verdacht van corruptie.
In de Waalse volkshuizen doet
een nieuwe grap de ronde: Welk
geluid maken de wieken van
een Agusta-helikopter? Guy-
Guy-GuyL
Een rapport van de Belgische
Rekenkamer spreekt over zeven
'onregelmatigheden' bij de aan
koop van de helikopters. Janua
ri 1994 legt Guy Coëme zijn
functie neer, 'uit solidariteit' ge
volgd door Spitaels en Mathot.
Volgens onderzoeksrechter An
cia is een legerrapport gewijzigd
in het voordeel van Agusta.
Daardoor vielen de Duitse en
Franse concurrent af.
rier' naar Luxemburg zijn ge
stuurd om daar een rekening te
openen.
Luxemburg blijkt èen schat aan
informatie te herbergen inzake
het tweede schandaal dat rech
ter Ancia op haar bordje krijgt:
steekpenningen, ditmaal be
taald bij de modernisering van
straaljagers door het Franse
Dassault. De Parti Socialiste
heeft maar liefst drie bankreke
ningen in het fiscaal paradijs,
waardoor zij een van haar stok
paardjes felle kritiek op de
Belgische belastingvlucht
voorlopig op stal moet zetten.
Eén van de Luxemburgse reke
ningen blijkt op naam te staan
van partijcoryfee Merry Herma-
nus. Die verklaart prompt dat
toenmalig partijvoorzitter
Spitaels van het zwarte geld
wist. Spitaels ziet zich in 1997
gedwongen zijn laatste politieke
functies neer te leggen.
De Vlaamse SP komt eveneens
opnieuw in opspraak. Duidelijk
wordt dat Dassault 60 miljoen
frank naar SP-penningmeester
Serge Mangé had willen door
sluizen. Een van de tussenper
sonen was Alfons Puelinckx, een
advocaat die eerder al door
Claes in de arm was genomen.
Opnieuw geen hard bewijs te
gen Claes, wel een relatie die op
zijn minst verdacht aandoet.
Nu de hoofdverdachten dan
eindelijk voor de rechter ko
men, dringt de vraag zich op in
hoeverre justitie de aanklachten
tegen mensen als Claes, Spitaels
en Coëme hard kan maken. Dat
is niet alleen van belang voor de
verdachten zelf. Ook de reputa
tie van het Hof van Cassatie
staat bij de Belgische operatie
'schone handen' op het spel.
De Belgische justitie is immers
door de blunders in de zaak-
Dutroux behoorlijk in haar
hemd gezet. Een sluitende be
wijsvoering in de zaak Agu-
sta/Dassault zou de eerste gele
genheid zijn om iets van het
verloren gezag en vertrouwen
terug te winnen. Worden de
prominenten echter vrijgespro
ken, dan is de schade niet te
overzien. Ze zijn politiek en
maatschappelijk al gestraft en
Toespelingen
En Cools? Het mierennest dat
hij kapot wilde stampen is gron
dig verwoest, maar in het ge
krioel dat vervolgens ontstond,
zijn tot dusver weinig patronen
zichtbaar geworden. Twee Tu
nesische huurmoordenaars en
hun 'ronselaars' zijn gearres
teerd. Maar wie de echte op
drachtgevers en hun motieven
waren, blijft mistig.
Een theorie die in de Belgische
pers de laatste weken opduikt,
is dat Cools woedend was om
dat een deel van de toegezegde
Agusta-miljoenen aan zijn neus
voorbijging. Het geld kwam te
recht in de zakken van andere
socialistische voorlieden. Intri
gerend is een notitie van Cools
aan partijgenoot Guy Mathot:
„Je hebt ons driemaal verra
den". Was het motief voor de
moord op Cools gewoon geld,
of ook macht? „Verscheidene
getuigen zullen er tijdens dit
proces zeker allusies (toespelin
gen, red.) op maken", zegt de
persofficier van het Hof van
Cassatie desgevraagd.
Helaas is Cools is niet de enige
kroongetuige die niet meer kan
worden geraadpleegd. Agusta-
baas Teti overleed op de valreep
aan een hartaanval. De stafchef
van de Belgische luchtmacht,
generaal Jacques Lefèbvre, ont
breekt eveneens. Hij pleegde in
de nacht van 7 op 8 maart 1995
zelfmoord, kort nadat hij in de
Agusta-zaak was ondervraagd.
„Ik kan niet langer leven met
die verdenkingen", schreef hij
in zijn afscheidsbriefje. „Het
onderzoek zal uitwijzen dat ik
onschuldigben".
Ook vond de politie op Lefèb-
vres hotelkamer een nota met
ongezouten kritiek op de ma
nier waarop in België legeror
ders worden afgewikkeld. Die
kritiek sneed hout. De Agusta-
helikopters en de modernise
ring van Belgische straaljagers
bleken (dure) miskopen. Van de
beloofde compensatie-orders
kwam vrijwel niets terecht.
dat is onderhandeld over Agus-
ta-compensaties voor zijn kies
district. Totdat een video op
duikt die toont hoe hij zijn kie
zers vast blij maakt met de
komst van een fabriek voor heli
kopteronderdelen in Lummen.
Claes zegt niets te weten van
een vergadering van de SP-top
waar penningmeester Etienne
Mangé het Agusta-smeergeld
ter sprake brengt. Later herin
nert hij zich dat bij dit onder
werp 'enkele seconden' is stilge
staan. Ook ontkent hij Agusta-
baas Teti persoonlijk ooit ont
moet te hebben. Maar de direc
teur van Agusta-België blijkt
een verslag van zo'n ontmoe
ting te hebben gemaakt. Eind
1995 wordt de positie van Claes
bij de NAVO uiteindelijk on
houdbaar. Verbitterd legt hij
zijn functie neer.
Geld verbranden
Berichten over steekpenningen
laten de Belgische publieke opi
nie relatief koud, totdat bekend
wordt dat minister van buiten-
9
Luxemburg
De meest belastende verklaring
voor 'de Guys' komt van gewe
zen vice-premier Moureaux.
Die beweert dat zowel Spitaels
als Coëme wisten dat de partij
kas door Agusta werd gespekt.
Er zou zelfs een 'smeergeldkoe-
Henny en Bert de Graaf
zaten 4 weken in Florida.
n de voormalige DDR worden
olgens deskundigen de
iondsdagverkiezingen van 27
eptember beslist. Of dat waar
s, valt te bezien, maar een be-
angrijk slagveld is het zeker,
'ooral voor de CDU en bonds
kanselier Kohl, die hier als
kanselier van de eenheid' po-
lulair was, maar de afgelopen
wee jaar moest toezien hoe
ijn partij afgleed in de kie-
ersgunst.
OTTBUS PETER VAN NUUSENBURG
let moet een vreemde gewaar
wording voor de bondskanse-
er zijn. Jarenlang was zijn
DU in de voormalige DDR
iet afstand de sterkste partij
n Helmut Kohl zelf de popu-
lirste politicus. Hij was de ar-
hitect van de Duitse eenheid
n had de ondergang van het
ehate communistische regime
ezegeld. Hij belichaamde de
oop van zeventien miljoen
lensen op vrijheid, welvaart
n voorspoed.
ohl had die verwachting ge-
oed met een uitspraak die
em nog steeds achtervolgt. De
aalslag die de communisten
adden achtergelaten, zou bin-
en een paar jaar veranderen
'bloeiende landschappen',
aar, zo dachten velen in 'de
ieuwe deelstaten', de bomen
>t in de hemel zouden groei-
'e nieuwe kiezers beloonden
ohl bij de Bondsdagverkiezin
gen van 1990 en 1994. Nu is de
desillusie echter zo groot, dat
de CDU er rekening mee moet
houden dat ze haar positie als
sterkste partij in het oosten
moet prijsgeven aan de sociaal
democratische SPD. Zelfs de
(ex-)communisten van de PDS
zouden de CDU weieens voor
bij kunnen streven.
Waarom het tij keerde valt in
de eerste plaats te zien aan de
statistieken van de arbeidsbu
reaus. De werkloosheid in de
voormalige DDR bedraagt ge
middeld rond de 20 procent,
maar er zijn regio's waar dat
cijfer moeiteloos vijf procent
hoger ligt. En dat zijn de officë-
le cijfers. De vuistregel is dat de
echte werkloosheid dus niet
versluierd door talloze werk
verschaffingsprogramma's
twee keer zo hoog ligt. Mensen
die jarenlang is ingeprent dat
het vorige regime deze kwaal
van het kapitalisme had afge
schaft, kunnen daaraan moei
lijk wenne.
Bloeien doen de landschappen
dus niet, maar veel fraais staat
wel in de knop. De honderden
miljarden die in het oosten zijn
gepompt, zijn niet allemaal
verdwenen in het zwarte gat
tussen de Elbe en de Poolse
grens. De verloederde steden
zijn grotendeels gerenoveerd,
het wegennet wordt ver
nieuwd, het telefoonnet geldt
als het modernste van Europa.
De bewoners kunnen met va
kantie naar Mallorca en de Tra-
bantjes hebben plaatsgemaakt
voor echte auto's. Ondanks alle
blunders is dat een conduite
staat waarvoor een regering
zich niet hoeft te schamen.
Maar de minpunten beheersen
het beeld en de CDU wordt
daarvoor door velen aanspra
kelijk gesteld. En het moet ge
zegd: de christen-democraten
in het oosten opereren niet al
tijd even handig. De plaatselij
ke en regionale bonzen zijn
zelden uitblinkers al geldt
dat ook voor hun collega's van
de andere partijen, uitgezon
derd dan de PDS, die hier haar
wortels heeft.
Natuurlijk speelt de werkloos
heid de CDU in het oosten par
ten. Maar zeker zo zwaar weegt
hier, net als in de westelijke
deelstaten, het wijd verbreide
gevoel dat Kohl na zestien jaar
kanselierschap waarvan de
Oost-Duitsers er overigens
maar acht van hebben meege
maakt eindelijk eens met
pensioen moet.
De neergaande lijn in het oos
ten ombuigen, is een taak die
niet uitsluitend op Kohls
schouders rust. Zes weken voor
de verkiezingen wist hij zich te
verzekeren van de steun van
Lothar Spath. Deze heeft de be
roemde maar wegens het wan
beleid van de socialistische be
drijfsleiding praktisch failliete
lenzenfabriek in Jena gesa
neerd en tot een succes ge
maakt. Spath geniet groot aan
zien als geestelijk vader van
een van de weinige oostelijke
succesverhalen.
Dat Kohl juist op hem een be
roep heeft gedaan, toont aan
hoe hoog de nood was. Als mi-
nister-president van de deel
staat Baden-Württemberg be
hoorde Spath tot de CDU-pro-
minenten die Kohl in 1989 ten
val wilden brengen. Dat werd
bestraft met een enkele reis
naar de politieke woestijn. De
zer dagen wordt Spath echter
ingezet als het grote wapen
waarmee Kohl het verloren ter
rein in het oosten wil herove
ren. Want hier, waar 20 procent
van de kiezers wonen, worden
volgens deskundigen de verkie
zingen gewonnen of verloren.
Een half uur voor Kohl zijn op
wachting maakt daalt een drui
lerige regen neer op het Ober-
kirch-plein in Cottbus, ruim
honderd kilometer ten zuid
oosten van Berlijn. Een paar
duizend mensen zijn gekomen
om mogelijk het laatste optre
den van de 'kanselier van de
eenheid' mee te maken.
Vlak voor Kohls aankomst stopt
Bondskanselier Kohl trekt alle registers open in de hoop op 27 september zijn laatste ambtstermijn zeker te stellen, foto reuters peter müller
de regen en tekent zich een re
genboog af tegen de donker
wordende hemel. Zo veel sym
boliek is niet besteed aan een
handjevol jongeren dat achter
dranghekken luidruchtig zijn
ongenoegen uit. De hele avond
zullen ze Kohl begeleiden met
boegeroep, gefluit en de luid
gescandeerde eis dat Kohl weg
moet.
Op het podium geeft de bonds
kanselier geen krimp. Hij wijst
de 'snotneuzen' op de luid
sprekers. Die 'doen het goed,
dus u heeft geen kans'. Kohl
legt uit dat 'vrijheid vooral de
vrijheid van de andersdenken
den is'. Daarna gaat hij over tot
de orde van de avond.
Van Kohl wordt gezegd dat hij
op die ouderwets aandoende
openlucht- bijeenkomsten be
ter tot zijn recht komt dan op
perfect geregisseerde manifes
taties met veel tam tam en high
tech. En inderdaad, hij is veel
beter op dreef dan we de afge
lopen maanden gewend waren.
Hij oogt fit en strijdbaar, legt
snel contact met het publiek,
dat regelmatig applaudisseert.
Zijn toespraak is de inmiddels
bekende potpourri van helden
daden uit het verleden (de een
heid), waarschuwingen tegen
een coalitie van SPD en Groe
nen, het afwijzen van een grote
coalitie met de SPD, en de ver
zekering dat zijn regering de
werkloosheid met succes be
strijdt. De meeste bijval oogst
hij met zijn belofte 'criminele
buitenlanders' terug te sturen
naar hun land van herkomst.
Niets opzienbarends dus, en je
vraagt je af of Kohl iemand
heeft weten te overtuigen die
nog niet overtuigd was. Maar
het publiek gaat tevreden naar
huis. Het gaat in deze campag
ne niet om politiek, maar om
stemmingen en dus personen,
zeggen de experts. Program
ma's spelen geen rol en die van
de grootste partijen, CDU en
SPD, zijn bovendien vrijwel uit
wisselbaar. Als dat klopt, is
Kohl ondanks zijn achterstand
in de peilingen op SPD-lijst-
trekker Schroder nog niet ver
slagen. „Hij blijft mijn man",
zegt een vrouw tegen haar
echtgenoot bij het verlaten van
het Oberkirch-plein.
