i
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
eidsch dagblad
10 S
chap!s
shift
71-57
(Kir?
1-522
-571
iet |f;
eer!'
on
35'
35(
3e impact van de dood a
na, Princess of Wales,
enorm - in Engeland-1
n de wereld. Een geweldige uit-
sting van verdriet en rouw. Mensen stel-
net verbazing vast dat ze om haar dood
huilden dan na het overlijden van part-
of ouders. Er zijn mensen die door de
ok al een jaar niet kunnen werken.
van de meest opmerkelijke verschijn
rond Diana is volgens de Londense
grammamaker Peter Murphy de enorme
die het afgelopen jaar optrad in het
ital dromen waarin Diana een rol speelt.
iemand het idee opperde om daarover
programma te maken, was ik meteen en-
'ast. Ik zag riiets in weer zo'n dertien-
-dozijn televisieprogramma - alleen
om weer te laten zien hoe geweldig
was. Niemand is meer écht geïnteres-
in dat soort sentimenten. Maar die
ie impact van Diana - tijdens haar le-
laar zeker na haar dood - dat is een in-
:ssant gegeven."
19 V..
ht voordat Diana verongelukte droom-
Sandra Bramley, die een antiekwinkel
Londen, dat ze ondenveg i
bijeenkomst en bij een bloemist stopte o
kopen voor haar gastvrouw. „Hij
telde me dat alle bloemen uitverkocht wa-
Toen ik zei dat ik wel ergens anders zou
i kijken, zei hij me dat dat geen zin had
dat overal alle bloemen uitverkocht u
s ging ik maar zonder bloemen. Dat wa
tl droom. Toen ik de volgende dag die
•zee zag bij Kensington Palace, dacht
Mijn hemel wat een overweldigende lioe-
Iheid... Toen begon het me te dagen dat het
soort voorspellende droom i
onderbewustzijn, uiteen deze week in bngelaru
gehouden onderzoek blijkt ddt velen maandag,
een jaar na het tragische ongeluk, niet meer
bewust zullen stilstaan bij haar dood. Toch
menen velen dat zij zal blijven voortleven - in
'dat andere land'.Diana is een deel geworden
van het collectieve onderbewustzijn. Ze zal met
haar heilzame uitstraling tot in de eeuwigheid
bij ons blijven. En daar is niets mysterieus aan.
Elizabeth Vickers en Peter Murphy.
FOTO'S RENEE DE BORST
programma I dream of Diana werd
gs uitgezonden op de kleine Engelse i
1 Channel 5. Uitgangspunt waren de dro-
isgitaln van gewone mensen. De programma
kers kregen talloze reacties op hun op-
p. Een klein deel van de dromen werd ge-
ïcteerd. De dromen worden in het pro-
na door een deskundige uitgelegd en
diverse psychologen en psychothera-
n van commentaar voorzien. Peter
S rphy: „Wie de droomtheorieën van Freud
Jung kent, begrijpt dat het programma
indelijk helemaal niet over Diana gaat."
Erib
1739!
door RENEE DE BORST
Williamson (van middelbare leeftijd en
rkzaam bij een krant) droomde een week
de begrafenis dat Diana het ongeluk had
rleefd en ernstig gewond in een ziekenhuis
IGEi< Parijs lag. Ze besloot er met haar echtge-
itsdrópf heen te gaan. „Diana was erg onder de
van ons bezoek en zei dat ze een keer
langs zou komen. Toen we weer thuis
ren bleek dat de koningin was afgetreden.
referendum gehouden over wie
ir moest opvolgen, Charles of Diana. Dia-
kreeg 91 procent van de stemmen. Het vol
de droom was dat we de
'mg bekeken op de televisie. De uitzending
nog geen uur afgelopen of er stopt een li
ne voor ons huis. En wie stapt daar uit
prachtige witte jurk... Diana! Ik zeg te-
haar 'Wat doe jij hier op deze belangrijke
Ze antwoordt: 'Ik kom op de thee. Ik had
beloofd dat ik langs zou komen.' We
nken thee en kletsten wat. Daarna wilde ze
e naar het park om wat te spelen en
te maken.
men uitlegt, zegt dat deze droom veel vertelt
over Ann Williamson, de droomster. „Het is
een prachtig sprookje, gebaseerd op een sterke
identificatie. Diana stond bekend als een aar
dige en zorgzame vrouw die iedereen hetzelfde
behandelde. De boodschap voor deze droom
ster is dat ze in contact moet proberen te ko
men met haar eigen innerlijke koningin, dat
ze haar eigen vrouwelijke volwassenheid tot
uiting mag laten komen. Dat ze plezier mag
maken in het leven.
Peter Murphy heeft wel een beetje medelij
den met de geïnterviewden die hun droom
bij de uitleg in duigen zagen vallen. „Het was
opmerkelijk om te zien dat de dromers vaak
maar moeilijk konden accepteren dat hun
dromen niet over Diana gingen, maar meer
over henzelf. De meesten meenden oprecht
dat hun droom iets vertelde over Diana - die
zij zagen als een heilige. Maar zij was alleen
de focus, het brandpunt. De dromen hadden
met haar als persoon niks te maken, maar
wel met haar enorme impact, haar geweldige
en positieve uitstraling.
Ze was volgens mij geen heilige. Hoe rijk.
machtig en mooi ook, Diana worstelde net
als iedereen met de dagelijkse dingen van het
leven. Ze was vaak ongelukkig. Ze raakte
'ah Denjg die in het programma de dro- .strikt in die koninklijke familie, dje nog i
vast zat in al die oude tradities - zo afgeschei
den van het normale leven. Onmenselijk bij
na. Je zag na haar dood ook zo'n hevige reac
tie toen de koningin niet naar Londen kwam.
Zelfs de grootste royalisten waren geschokt,
ledereen was tegen de koninklijke familie. Er
hing zelfs even een revolutie in de lucht.
Interessant is natuurlijk de vraag waarom
we iemand als Diana nodig hebben. Wat ik
zo buitengewoon vind, is dat in al die dro
men Diana voorkomt als zo'n duidelijk sym
bool. Ik denk dat er in deze hele eeuw nie
mand in zoveel uiteenlopende aspecten sa
menvalt met zoveel verschillende
Dat is heel bijzonder."
Voor psychotherapeute Elizabeth Vickers
reikt de invloed van Diana heel ver. Ook voor
haar persoonlijk trouwens - in juni verscheen
haar eerste roman The way of gentleness, een
modern sprookje gebaseerd op Diana. In het
Engelse Bath vertelt Vickers: „In de weken na
haar dood nam de vraag naar psychische
hulp aanzienlijk af. De enorme uitbarsting
van collectief verdriet, schuld en schaamte
heeft een wezenljke verandering teweeg ge
bracht. De eerste aanwijzingen daarvoor
kreeg ik meteen na haar dood. Nagenoeg al
mijn patiënten hebben hun gevoelens over
Diana in minstens een sessie aan de orde ge
steld. Ze reageerden op een heel dramatische
op haar dood. Wie Diana ook geweest
mag zijn, ze was in staat 'to draw projec
tions'." Voor wie niet zo goed thuis is in de
Jungiaanse psychologie: ze doelt hier op het
psychische proces waardoor men angsten,
wensen, gevoelens of gedachten van zichzelf
onbewust toeschrijft aan anderen.
Vickers: „Diana maakt deel uit van het in
nerlijk leven van heel veel mensen. Dat kan
heel diep gaan. Ze is een referentiepunt, een
baken voor velen. Heel bijzonder. Nog veel
opmerkelijker is dat Diana voor zoveel ver
schillende aspecten model staat - zoveel
archtetypen vertegenwoordigt. De beeld
schone prinses, het verlegen meisje dat be
scherming nodig heeft, de godin, de moeder
- ze was een zeer goede liefhebbende en
spontane moeder. Voor anderen was ze de
vrouw met macht en geld en bovendien
grappig. Ze kon plezier maken. Weer anderen
zien haar als slachtoffer - de ongelukkige
vrouw die zich niet kon aanpassen aan die
oeroude Engelse tradities, waar heel Enge
land van is doordesemd, maar die natuurlijk
vooral gelden bij de koninklijke familie."
Elaine Osborne uit Londen had gedurende en
kele jaren een steeds terugkerende nachtmer
rie. „Het was een droom waarin ik over straat
liep. met een kroon op mijn hoofd. De kroon
zakte steeds over mijn hoofd, waardoor ik bij
na stikte en letterlijk in ademnood kwam.
Toen ik ergens las dat Diana eenzelfde soort
droom had, liepen de rillingen over mijn rug.
Ik had dezelfde ervaring als zij! Dat kon geen
toeval zijn." In het programma vertelt Lady
Colin Campbell, schrijfster van het boek 'Dia
na in private' dat Diana in de periode dat zij
werd achtervolgd door deze nachtmerrie -
rond 1992, vlak voor haar scheiding van
Charles - psychische hulp vroeg. „Ze was
wanhopig. 'The fairy tale is killing me' - dit
sprookje wordt mijn dood - zei ze me in die
tijd een keer.
Peter Murphy kan zich nog goed herinneren
dat hij al de dag na Diana's dood besefte dat
de enorme vloedgolf aan emoties niets met
de persoon Diana te maken had. „Ik stond bij
Kensington Palace, bij die enorme oceaan
van bloemen. Op de foto's in de kranten zag
je er wel veel, maar alleen daór kon je ervaren
hoeveel het er echt waren.... En dan die over
weldigende geur. Al die honderden, duizen
den mensen in absolute vrede en stilte bij
een. Geen agressie. Het was een buitengewo
ne ervaring om die gevoelens te delen. De
mensheid liet zich daar van z'n meest men
selijke kant zien. Door de heftigheid en de
geweldige kracht van die enorme reactie be
sefte ik dat dit allemaal niets meer met haar
te maken had - en dan bedoel ik met de per
soon Diana. Ook ik was nog nooit zo diep en
oprecht ontroerd geweest. Maar ik weet ge
noeg van psycho-analyse om te beseffen dat
dat allemaal meer over mijzelf zei. Het waren
mijn eigen onverwerkte, heel diepe emoties
die hier naar boven kwamen. Laten we wel
wezen, ik wist eigenlijk niks van de persoon
Diana. Ik had haar nooit ontmoet, dat geldt
trouwens voor de meeste mensen die in de
weken - en maanden - na haar dood zo ont
roerd waren."
Elizabeth Vickers: „Wat Diana in dit Enge
land van de stiff upperlipheefx bewerkstelligd
is enorm. Ik kan geen commentaar geven op
haar als persoon, want ik kende haar niet. Ik
spreek alleen maar over het effect dat ze had
- en nog heeft. Ze gaf haar leven aan het pu
bliek en haar dood aan de natie. Ze heeft ons
een manier gegeven om met de dood om te
gaan, om in het reine te komen met onze
sterfelijkheid."
Een jonge vrouw vertelt dat zij in cle week na
Diana's dood in een toestand van halfslaap
een visioen had: „Ik zag haar gezicht. Het had
een verdrietige uitdrukking, maar ook een
vredige uitstraling. Dat verdriet had te maken
met het feit dat ze haar kinderen achter moest
laten, zo voelde ik het. Maar ze was ook bereid
om los te laten, om te gaan.
Peter Murphy: „Ze was mooi, ze trouwde met
een van de meest begeerlijke vrijgezellen ter
wereld, ze werd prinses, ze had al dat geld en
ze kon maar niet gelukkig zijn. Wij hebben in
de tijd waarin we leven allemaal zeer opge
blazen verwachtingen over geluk. We doen
het allemaal niet voor minder dan een goede
carrière, goede seks, een goede partner en de
mooiste kinderen. Maar niemand heeft het.
We zijn nooit blij en tevreden. Diana was ie
mand met wie we ons konden vereenzelvi
gen.
Je kunt rationeel vaststellen dat ze be
roemd werd omdat ze prinses was. Als ze niet
met Charles getrouwd zou zijn... Aan de titel
Princess of Wales ontleende ze haar identi
teit. Alleen een beschadigd mens kon dit be
reiken, ieder ander zou echt niet op die extre
me aandacht hebben zitten wachten. Volgens
mij kan alleen iemand met een neurotische
aanleg zo'n persoonlijkheid creëren. Diana
heeft zichzelf gecreërd, om de liefde die ze
nodig had te krijgen - van de hele wereld.
Haar houding ten opzichte van fotografen,
om maar iets te noemen, was op z'n zachtst
gezegd ambivalent.
We hebben allemaal dat verlangen om spe
ciaal te zijn. Aan Diana kun je zien dat als je
zelf niet gelukkig bent, nog geen zestien
droomprinsen op witte paarden genoeg zijn
om het te worden. Het maakt niet uit wie of
wat de echte mens Diana was, een mooie
prinses, een oude heks of iemand die leed
aan een ernstige geestesziekte - er zijn men
sen die dat geloven. Het gaat erom hoe we
haar wilden zien. En ze had en heeft hoe dan
ook een enorme heilzame kracht - daar mag
je niet mee spotten, dat mag je niet belache-,
lijk maken. Ze straalde al die menselijke ver
langens uit. Het beeld dat wij van haar heb
ben, houdt ons een spiegel voor."
Elizabeth Vickers, de psychotherapeute uit
Bath, vertelt in Murphy's programma ook een
opmerkelijke droom, die zij zelf niet lang na
de dood van Diana had. Haar droom is geba
seerd op de Griekse mythe over Iphigenia, die
door haar vader Agamemnon geofferd, maar
overleeft en priesteres wordt van Artemis, de
godin van de jacht - die ook wel Diana wordt
genoemd. „Ik ben in het theater en kijk naar
de tragedie 'Iphigenia in Taurus' van Euripi
des. Plotseling zie ik dat niet Iphigenia de
hoofdrol speelt maar Diana. Ze gaat niet
dood, ze wordt door de Goden meegenomen
naar een ander land. Ze is een van de onster-
felijken geworden.
Elizabeth Vickers vindt dat ze The Princess
Wales wel iets verschuldigd is. Door de i
nact van Diana's dood werd haar c
aangewakkerd. Ze schreef het boek The way
of gentleness, met als ondertitel The story of a
princess. „Jammer die ondertitel, maar ja dal
was de keuze van de uitgeverij. Ik had liever
gezien dat er A Fairy Tale op de omslag had
gestaan, want het is een sprookje, een gefan
taseerd verhaal. Ik heb in mijn roman, waar
mijn droom het uitgangspunt was, wil
len laten zien dat Diana een geweldige uit
straling had. Zelfs zo groot dat ze naar mijn
idee is opgenomen in het collectieve onder
bewuste. She is a mythic character, ze heeft
mythische proporties gekregen. Ze appeleert
aan een diepe behoefte van ons allemaal aan
een moederfiguur. Dat is een heel interessant
fenomeen, met parallellen die teruggaan tot
de oudheid. Ze is niet de maagd Maria, maar
haar impact is vergelijkbaar.
Ik heb nooit over Diana nagedacht voor
haar dood. Ik was neutraal. Maar haar kracht
is heel speciaal en ze gebruikte die om veel
goed te doen. Van de week zag ik nog een do
cumentaire over de landmijnen. Daaraan zou
nooit enige aandacht zijn geschonken, als zij
er niet mee bezig was geweest. Ik denk dat ze
die aandacht niet zocht, maar trok. Ze kon er
niets aan doen. Ze manipuleerde niet meer
dan jij of ik.
Ik ben ervan overtuigd dat haar dood ook
een heilzame werking heeft. In elke catastrofe
zitten mogelijkheden. Kijk naar de koninklij
ke familie. Die ziet er nu allemaal een stuk
menselijker uit. Ze lachen zelfs. De Engelse
samenleving is een stuk democratischer ge
worden, en dat bedoel ik niet in strikt politie
ke zin. De oude tradities zijn aan het slijten.
De Diana-gekte staat voor een bijna religieus
gevoel dat we hebben moeten ontberen om
dat onze kerk, The Church of England, niet
sterk is.
We kunnen het niet meer onderdrukken, je
kunt het niet meer stoppen. Als het volk zich
haar wil herinneren... als bij al die mensen
die gevoelens, die de Engelse conventie er al
tijd onder gehouden heeft, moeten overstro
men, dan is daar niks tegen te doen. We heb
ben het hier over iemand die het rijk van de
mythe is binnengetreden. Dat is geen fanta
sie. Dat is iets duurzaams dat de feiten van
het menselijk bestaan blijvend zal vormen.
Diana is een deel geworden van het collectie
ve onderbewustzijn. Diana zal tot in de eeu
wigheid bij ons blijven, fin daar is niets mys
terieus aan."
Een 37-jarige moeder met een zoon van zeven
is nog steeds niet van de verbazing bekomen.
Waarom nu juist zij over Diana droomde. „Ze
betekende niets speciaals voor mij. I was sorry,
niet voor haar, maar voor haar kinderen. Ik
droomde dat ik bij Hyde Park Corner op een
bankje zat en dat Diana mij passeerde. Ze
was een vlinder, heel vredig. Ze had een baby
op haar rechterarm. Ik zag een flinke schram
op haar linkerschouder, maar hel ging goed
met haar. Daar was ik heel blij om. Ik dacht:
'Thank God, she's all right'.
De droomuitleg in 'I dream of Diana': „Dit
is een fascinerende droom. Deze vrouw is in
het reine gekomen met de dood. De vlinder is
een krachtig symbool voor de ziel, voor de
eeuwigheid, voor de onsterfelijkheid. De baby
staat voor de wedergeboorte. The good spirit
lives on."
Het programma 'I dream of Diana' is niet
aangekocht door een Nederlandse tv-zen-
der.
Het boek 'The Way of Gentleness, The Story
Of a Princess' van Elizabeth Vickers is in
Engeland uitgegeven door HarperCollins en
kost 9.99 pond.
