Jonge Lilian heeft
vrede met haar dood
Gezondheid
Top-medische zorg
voor piramidebouwers
Mogelijk verband tussen
Alzheimer en bacterie
Aids-remmer niet meer
als capsule verkrijgbaar
Darmflora vaart
bij melkzuurbacte
Omgekeerd verba|
hooikoorts en artri
MAANDAG 17 AUGUSTUS 1998
|DA
REDACTIE SASKIA STOELING'
IRQapdersteld dat de oude Egyptena-
ren in staat waren tot ingewik
kelde medische ingrepen.
Hawas vertelde dat ongeveer
600 skeletten van twee begraaf
plaatsen voor arbeiders zijn op
gegraven en aan testen onder
worpen. Twaalf skeletten had
den gespalkte handen. De breu
ken waren waarschijnlijk het
gevolg van vallend gesteente.
,,Dit waren geen slaven die pira
mides bouwden. Het waren ar
beiders. Slaven zouden niet zo
goed verzorgd zijn", aldus
Hawas. De arbeiders hadden
toestemming om kleine pirami
des van kleisteen te bouwen op
hun graftombes. Sommige tom
bes droegen inscripties over de
positie van de arbeider, zoals
'Inspecteur van piramidebouw'
of 'Opzichter van de westkant
van de piramide'.
De arbeiders die de piramides
bouwden kregen ter plekke me
dische verzorging en ondergin
gen zelfs hersenoperatie. Zahi
Hawas, hoofd oudheidkundige
zaken in Giza, zei dat zijn team
vlakbij de piramides graftombes
van arbeiders heeft opgegraven.
Deze ontdekking verschaft
nieuwe inzichten in het leven
van gewone Egyptenaren in het
Oude Koninkrijk van 4.500 jaar
geleden. De archeologen onder
zochten de skeletten met rönt
genapparatuur en troffen bij
een skelet sporen van een her
senoperatie aan. Volgens Hawas
was de betreffende arbeider ge
opereerd aan een hersentumor.
Het been van een andere arbei
der was geamputeerd. De man
had na de operatie nog 14 jaar
geleefd. Al langer werd veron-
philadelphia reuter
Amerikaanse wetenschappers
zeggen dat er mogelijk verband
bestaat tussen besmetting met
de bacterie chlamydia pneumo
niae en het ontstaan van de
ziekte van Alzheimer. Ze hopen
dat hun ontdekking leidt tot de
mogelijkheid de ziekte te be
handelen.
De onderzoekers troffen de bac
terie, bekend als de oorzaak van
luchtwegaandoeningen als
bronchitis, aan in de hersenen
van 17 van de 19 onderzochte
slachtoffers van de ziekte van
Alzheimer. Bij de 19 personen
die aan een andere ziekte waren
overleden, werd de bacterie
slechts eenmaal aangetroffen.
De onderzoekers - biologen van
de universiteiten in Philadel
phia, Detroit en Baltimore -
zeggen dat de sporen van ont
steking door de bacterie het
ergst waren in de delen van de
hersenen die de meeste schade
hadden opgelopen door de
ziekte van Alzheimer. De ziekte,
die ongeveer één op de tien ou
deren treft, leidt tot vergeetach
tigheid, disoriëntatie en verwar
ring. Genezing is niet mogelijk.
De directeur van het Ronald
and Nancy Reagan-instituut
van de Amerikaanse Alzheimer
Association is onder de indruk
van de bevindingen van de we
tenschappers. „Ze hebben altijd
gekeken of het door èen virus
kwam. Ze hebben nooit naar
bacteriën gekeken. Deze studie
moet aandacht krijgen." Tot
dusver werden behalve virussen
ook wel milieuvervuiling en er
felijkheid als mogelijke oorza
ken van de ziekte genoemd.
Veel mensen zijn sinds hun
jeugd drager van de chlamydia
pneumoniae zonder dat ze er
ooit iets van merken. Volgens
wetenschappers is in sommige
delen van de wereld soms wel
70 procent van de bevolking er
mee besmet.
amsterdam
zeker is of het in het lichaam
oplost. Capsules waarbij het uit
kristalliseren werd ontdekt, zijn
volgens Abbott nooit in de han
del gebracht.
De HIV Verengiging Nederland
heeft besloten de leden per brief
over dezë productieproblemen
te informeren. Volgens de ver
eniging wordt het middel, dat
wereldwijd wordt verspreid,
door 1200 Nederlanders ge
bruikt. Patiënten wordt aange
raden een afspraak te maken
met hun arts over voortzetting
van de behandeling.
De aids-remmer ritonavir (nor-
vir) is met ingang van eind au
gustus niet meer in capsules
verkrijgbaar. Patiënten moeten
zo snel mogelijk overstappen op
andere medicijnen.
Producent Abbott heeft de HIV
Vereniging Nederland laten we
ten dat er productieproblemen
zijn. Volgens de producent heeft
dat te maken met het uitkristal
liseren van het actieve bestand
deel, waardoor het medicijn
minder oplosbaar is en het on-
P
U
Z
Z
E
L
E
G
1
N
S
T
R
u
C
T
1
E
F
J
M
N
N
u
1
T
L
A
A
T
M
F
T
O
E
1
N
M
O
R
A
L
1
S
T
L
P
N
L
R
1
D
R
E
S
F
S
N
E
R
E
E
E
E
G
L
S
V
R
1
E
M
E
0
B
P
T
T
C
E
E
E
V
V
1
W
1
S
P
K
H
S
T
W
D
L
E
U
R
S
T
O
O
E
T
1
T
E
E
G
R
E
N
E
T
U
1
O
R
U
B
G
E
K
D
E
1
N
Z
R
E
B
U
L
E
O
O
N
P
F
R
E
1
O
1
s
R
P
T
T
O
A
O
1
V
D
P
T
L
E
E
O
U
1
O
N
A
O
L
N
A
N
K
E
O
R
V
1
T
O
u
1
N
T
1
E
M
L
B
U
A
R
T
E
G
A
T
N
0
M
S
T
B
B
S
G
1
L
E
D
R
O
O
V
batavier
intiem
pensioen
bederf
kruimeltje
sloot
brood
leesboek
stulp
bruto
lever
toegeven
eerlang
melet
topper
egelvis
mentor
tuinier
etiket
misschot
uitlaat
fietsbel
montage
unfair
geweld
moralist
voordelig
innig
onderwerp
voorzitter
instructief
opluistering
OPGAVE
OPLOSSING
WOORDZOEKER
In deze mengelmoes van letters
zijn al de genoemde woorden
verstopt. Ze zijn te lezen van
links naar rechts, van rechts
naar links, van boven naar bene
den, of omgekeerd of schuin.
Sommige letters worden dubbel
gebruikt. Streep alle woorden
door. De resterende letters vor
men dan regel voor regel van bo
ven naar beneden nog een
woord.
CITAAT
Poort, kapper, stoet, tempel,
broos, simpel, doorn, tartan,
kwaad, pilaar, kaart, haring, pan
da, kelim. Het citaat is van Tho
mas a Kempis: 'Wees van uw da
den de meester en niet de slaaf'.
Lilian de Graaf: „De essentie is innerlijke rust."
joke korvinc gpd
Het gesprek gaat over leven en
sterven. Over mooie kleren en
lekkere parfums, maar ook over
het grafmonument dat al ge
maakt is en de afscheidsbijeen
komst in de kerk die al beschre
ven staat. Voor de Groningse Li
lian de Graaf is niets onbe
spreekbaar. Ze praat net zo na
tuurlijk over de dood als over
het leven.
Vier jaar geleden kreeg ze de
diagnose borstkanker. Strijd
baar is ze het gevecht met de
ziekte aangegaan. En langza
merhand komt er ook een an
der proces op gang. Lilian be
gint aan 'een innerlijke tocht',
zoals ze zegt.
In het boekje 'Metamorfose'
geeft ze een verslag van haar
persoonlijke ontwikkeling bij
kanker. Dat doet ze zo ingehou
den dat het juist daardoor ont
roert. „Ik was eerst bang dat er
te weinig emotie in zat. Maar ik
heb het blijkbaar net goed afge
past; ik wilde tussen de regels
door iets met de lezer laten ge
beuren." Een mand vol post
heeft ze inmiddels. „De weg die
je beschrijft is indrukwekkend,
uiterst ontroerend", laat ie
mand haar weten.
Lilian de Graaf (36): mooi, fier
mens. Ze heeft net weer een
chemokuur ondergaan. Van
daar de hoed. Professioneel po
seert ze voor de fotograaf. Ze is
vroeger vaak model geweest.
Haar man Anco Nanninga komt
op dat moment thuis. „Anco is
korter gaan werken zodat we 's
middags samen dingen kunnen
doen", zegt ze over haar echtge
noot die de illustraties voor
'Metamorfose' verzorgde.
Ze heeft het (mooi uitgevoerde)
boekje aan hem opgedragen:
'Voor Anco, mijn geliefde,
vriend en partner tot in het on
mogelijke'. Over hem staan
stukjes in 'Metamorfose'. Zo
schrijft Lilian de Graaf dat hij na
de amputatie van de linkerborst
thuis een grote spiegel had op
gehangen zodat ze aan zichzelf
kon wennen. En wat verderop:
'Anco was ook verdrietig, maar
hij zei heel lief: 'Zonder borst
ben ik nog dichter bij je hart'.
Contacten
Ze wilde kracht opbouwen om
de chemotherapie en bestraling
lichamelijk en geestelijk aan te
kunnen. Daarom besloot ze me-
ditatielessen te nemen en - sa
men met Anco - groepstherapie
te volgen. De zogeheten Simon-
ton-therapie, gericht op de
mentale, emotionele en licha
melijke aspecten, hielpen haar
de angst, pijn en spanning te
kunnen hanteren.
Achterin haar boekje geeft Li
lian de Graaf uitleg over de the
rapie. Zo ook over onder meer
medische termen en middelen.
Want 'Metamorfose' is behalve
ontroerend ook informatief.
Niet voor niets was Lilian de
Graaf tot vorig jaar voorlichter
bij het Integraal Kankercentrum
Noord-Nederland (IKN).
In 1996 kreeg ze problemen met
haar rechterborst. Het ging nu
om een goedaardig gezwel. Na
een jaar van nadenken en over
leg met haar partner, huisarts
en chirurg liet ze uit voorzorg
de tweede borst amputeren.
Kort erna bleek dat Lilian uit
zaaiingen in haar botten had,
later ook in haar lever. 'Het
vechten tegen kanker is slui
penderwijs veranderd in het
omgaan met kanker en de na
derende dood',' staat ergens in
'Metamorfose'.
En weer wordt de waarde dui
delijk van contact met lotgeno
ten. Na een gesprek met een
vrouw die eenzelfde behande
ling had ondergaan die haar te
wachten stond, noteert Lilian:
'Ze ontneemt me kilo's angst
door haar informatie'.
Innerlijke rust
Ze praat zo onomwonden over
ziekte en dood. „Als je me dat
vijf jaar geleden had verteld,
had ik op m'n voorhoofd getikt.
En een chemokuur? Wie doet
FOTO REYER BOSEM GPD
dat nou, vond ik vroeger. Maar
elke keer verleg je je grenzen en
ik ga heel erg voor kwaliteit van
leven. Een behandeling kan on
gemakken opleveren, maar dat
is tijdelijk. Daarna kan ik daar
door toch veel dingen doen,
met vakantie bijvoorbeeld. Het
is tot nog toe steeds de moeite
waard geweest, hoewel het wat
slechter gaat; ik heb niet zoveel
energie meer."
Ze haalt nu meer uit het leven-
dan toen ze gezond was. „Ik
was een workaholic. We hebben
bijvoorbeeld bewust een huis
zonder tuin gekocht omdat we
het te druk hadden om die te
kunnen onderhouden.
In 'Metamorfose' schrijft ze: 'Ik
heb nog tijd nodig om de essen
tie van het leven te ontdekken'.
Nu weet Lilian: „Die essentie is
innerlijke rust." Ze aarzelt, wil
vooral niet pathetisch klinken,
maar zegt dan toch: „Ik voel me
heel erg goed, omdat ik heb
durven ldjken naar waar je in je
leven het meest bang voor bent:
om dood te gaan. Ik heb er niets
meer op tegen, heb heel erg vre
de met de dood. Dat komt ook
door de pijn die je hebt."
'Metamorfose' is verschenen bij
REGIO-PRojekt Uitgevers en kost
f 19,95. ISBN 90-5028-105-2.
HEINZ
/AC SASA/*/V/£T CAT 0£~
ZV/VLSe&V CO<3
//v JYCAS TC/AS Z£T7£AS.
iiC~
TOMPOES
Heer Bommel en de Liefdadiger
Het televisieprogramma van die
avond had veel succes en zelfs op de
Kleine Club werd er smakelijk om ge
lachen. 'Haha! Die lui werden aardig
in het ootje genomen', zei de burge
meester toen de pauze inviel. 'Zoiets
doet het toch altijd. Maar zou het
niet een beetje eh... ruw zijn, Bas?'
'Ruw?' riep de commissaris uit. 'Dit
zijn de lui die mijn politiebureau
hebben afgebroken! U zei toen zelf,
dat ik erop had moeten rammen!'
'Wacht even', hernam de magistraat.
'Krachtig optreden door de politie is
iets anders dan een vechtpartij! Maar
goed, dit gebeurt binnenshuis - en
daarom kunnen we er ongestoord
van genieten. Buren moeten hun ei
gen geschillen oplossen, dat kan men
van dit programma leren. Haha, heel
opvoedend.' 'Heel leerzaam', gaf de
markies De Canteclaer toe. 'Die ver
borgen camera's geven een beeld
van de gebruiken onder het grauw,
waar men van gruwt. Het is affreus!
Maar het zal nog interessanter wor
den.' 'Zou het?' vroeg de heer Dicker-
dack. 'Wie is de heer die direct voor
de camera gaat verschijnen' Daar
ben ik benieuwd naar.' 'Ik heb een
vermoeden', hernam de edelman.
'Een der leden van deze club doet al
les voor een beetje publiciteit. Zelfs
optreden in een lachprogramma,
amice. Ik noem geen namen...' Hij
zweeg, want op dat moment klonk
de stem van Brekel uit het toestel.
'We hervatten de uitzending', sprak
deze. 'De vriendelijke heer die ik u
daarnet aankondigde, is wat vlugger
gekomen dan verwacht was. Hij na
dert snel met een stralend gezicht
eh... hij nadert snel, bedoel ik.'
lies
.7.-
ie. I
Vitamines 1
Over het aanvullend gebruik van vitamines verschillen
schappers nogal eens van mening. Volgens sommigen
lend gebruik niet nodig, zolang er gezond en afwisselei
gegeten. Anderen, vooral Amerikanen, zweren bij (sou
hoeveelheden extra per dag. In de Verenigde Staten zij 'erÊ
de richtlijnen voor het dagelijks gebruik van vitamines 0SÉ
In tegenstelling tot de oude aanbevelingen - vooral geiinie
het voorkomen van tekorten en het ontstaan van ziektf
scheurbuik - gaan de nieuwe richtlijnen uit van de o;
name, om het risico op bepaalde ziektes te verminden
de aanbevolen hoeveelheden voor calcium, vitamine I
umzuur verhoogd.
Vitamines 2 ken
ludi
De laatste jaren is veel onderzoek gedaan naar de relawWill'
vitamines en het ontstaan van ziektes. In de VS wordt IFam
beeld het dagelijks gebruik van 1000 mg calcium en 5i loei
gram vitamine D aanbevolen, om botontkalking zoveel iscl
tegen te gaan. In Nederland liggen de richtlijnen lager, ast
rol van foliumzuur bij het voorkomen van hart- en vaa 're;
zijn wetenschappers het nog niet eens, maar toch is in )el<
aanbevolen hoeveelheid voor volwassenen verhoogd niMup
microgram per dag. Foliumzuur zit vooral in groenten
coli en spruitjes, en in bruin brood, maar volgens wetei
pers in onvoldoende hoeveelheden. Vijftig-plussers kri HOS
aanbeveling om extra vitamine B 12 te slikken. Meer ij Netv
op Internet bij de website van TNO Voeding:
www.voeding.tno.nl/vitamine.
Meer dan 3 miljoen
Nederlanders heb
ben regelmatig
maag- en darm
klachten. Uit on
derzoek blijkt* dat
problemen met
maag en darmen
een chronisch ge
voel van vermoeid
heid of lusteloos
heid kunnen geven.
De boosdoener is in
dit geval een ver
stoorde darmflora.
Via het spijsverte
ringskanaal komen
maag en darmen
namelijk niet alleen
in aanraking met
voedingsstoffen,
maar ook met aller
lei bacteriën,
schimmels en vi
russen.
De meeste bacte
riën bevinden zich
in de darmen. Vol
gens wetenschap
pers bestaan er zo'n
400 tot 500 ver
schillende darm
bacteriën, zowel
De darmen van mensen zijn gevoel
naar schatting 400 tot 500 verschik,
ten bacteriën.
diëten en medicijngel ,r(j(
name anti-bioticakur
ren het evenwicht. D(
eten van veel zoetighi
nig zure voedingsmid
zuurgraad in de darm .Jj
laag, waardoor goede j]
teriën zich slecht kun
wikkelen. Bovendien"
ziekmakende. Er
zitten ook bacteriën
bij, die de mens on
der bepaalde om
standigheden ziek
kunnen maken. De verzamel
naam voor al deze bacteriën is
'darmflora'.
Door een te groot aantal ziek
makende bacteriën in de dar
men kunnen problemen ont
staan. Dergelijke bacteriën ma
ken schadelijke stoffen aan,
zoals ammoniak. Daardoor krij
gen mensen last van winderig
heid, diarree, verstopping en
buikpijn, maar ook van een
moe of lusteloos gevoel. Boven
dien verhogen deze bacteriën
de kans op ziekten.
Een gezonde darmflora bestaat
uit meer goede dan slechte bac
teriën. Goede darmbacteriën
zetten voedsel om in stoffen, die
het lichaam kan opnemen.
Maar ze zijn ook van invloed op
de natuurlijke afweer tegen
ziektekiemen en virussen. In
een gezonde darmflora zetten
goede bacteriën namelijk zoveel
voedsel om, dat er nauwelijks
voedingsstoffen overblijven
voor indringers. Bovendien ma
ken ze stofwisselingsproducten
aan, waar slechte bacteriën niet
goed tegen kunnen.
Vooral in de zomer kunnen zon
en veranderingen in het eetpa
troon verstoringen in de balans coli. Deze stofwisselir
van de darmflora veroorzaken. ten zijn ook van nati
Reizigers uit westerse landen
zijn vaak onvoldoende bestand
tegen ziekteverwekkers, waar
mee ze tijdens hun vakantie in
aanraking komen. Ook ziektes,
darmflora erg stressgi nn
De bekendste manier Q[
darmflora een handje
is het eten van zuivel;
met levende bacteriet
Zodra deze bacteriën J
darmen hebben gene
lenzestofwisselingsp j(
aanmaken die het dai Bst
onplezierig maken vo [e
bacteriën. Maar wam
sprake is van een vers ja(
darmflora hebben de )e,
bacteriën minder kaïf r
overleven.
Fabrikant Homeorop
alternatief ontwikkelt
van melkzuur, Hylaki 10
plaats van levende ba Eta
bevat dit middel stoft -aVi
producten van drie bt Avo
goede bacteriën: deL Irac
lus helveticus, de Laci OS
acidophilus en de Esc °°s
atui
darmen aanwezig enl |Q
volgens de fabrikant n
levingskans dan goedi
bacteriën.
h!
utrecht anp
Mensen met reumatoïde artritis
hebben minder vaak last van
hooikoorts dan anderen. Omge
keerd geldt dat wie zowel hooi
koorts als artritis heeft, minder
last heeft van de symptomen
van de reumatische aandoe
ning.
Dit blijkt uit onderzoek in het
Academisch Ziekenhuis
Utrecht. Het onderzoek beves
tigt dat artritis-patiënten baat
kunnen hebben bij toediening
van het eiwit cytokinen.
De oorzaak van dit verband tus
sen beide ziekten, zit in de ver
schillende T-cellen in het li
chaam, witte bloedcellen in het
immuunsysteem. Mensen met
reuma hebben teveel Tl - en te
weinig T2-cellen. Wie last heeft
van hooikoorts heeft meer T2-
cellen.
10
Hiervan uitgaande,
Verhoef na of hooikoo|Bii
der vaak voorkomt bij
met artritis dan bij an« jjPj
ondervroeg 643 mens 1
wie 304 artritis-patiën
339 mensen die geenl g
ben van reuma.
Daaruit bleek dat van
10
zonder reuma is c
Patiënten met zowel a
hooikoorts hebben m
van de reuma.
Het onderzoek biedt n an
perspectief op behand ''I1
artritis. Wel bevestigtl
mensen met deze getf 0
aandoening, die zeer; -
kan zijn, baat hebben c
stimulering van de T2 en
Dat gebeurt al op exp: 5.
basis door cytokinen t
nen, dat Tl -cellen ond
iljo
10
