Swaab en de complexe hersenen
Afpersing achter gesloten deuren
Binnenland
DINSDAG 11 AUGUSTUS 1998 346
- -
Mijn werk bestaat voor negentig procent uit frustratie, de voldoening zit in tien procent'
Chinese jongeren in ons land zijn verwesterd. Ze spreken vloeiend Nederlands, volgen over het algemeen goede opleidingen, dragen moderne kleding en
hebben Nederlandse vrienden. Maar als de afpersing van restauranthouders door de Chinese maffia ter sprake komt, reageren ze net als hun ouders. „Je
kunt beter een paar duizend gulden betalen dan dat je problemen krijgt." De dubbele moord die onlangs in een Haags restaurant werd gepleegd, lijkt hen
gelijk te geven. De maffia lacht echter in zijn vuistje om deze houding.
Volgens Hong zijn bij de af
persingspraktijken veel illegaal
in Nederland verblijvende Chi
nezen betrokken. „Ze worden
hier naartoe gelokt door men
sensmokkelaars, die het doen
voorkomen alsof Nederland het
paradijs op aarde is. Ze betalen
soms wel twintigduizend gul
den voor de reis en de valse pa
pieren. Als ze hier komen, wor
den ze aan hun lot overgelaten
en dan blijkt Nederland niet zo
paradijselijk te zijn. Maar ze
moeten wel de gemaakte schul
den afbetalen. Zo worden ze
een gemakkelijke prooi voor de
criminele bendes.
Chinezen die met afpersing te
maken hebben gehad, stappen
volgens Hong niet snel naar de
politie. „Ze zijn bang voor
wraak. En de politie kan hen
natuurlijk niet de hele dag be
schermen."
Politie en justitie hebben nog
niet veel zicht op het fenomeen
van de georganiseerde Chinese
criminaliteit in Nederland. Ie
dereen weet dat het bestaat,
maar niemand weet hoe groot
het probleem is en hoe de ben
des precies te werk gaan. Dat
heeft te maken met de traditio
nele geslotenheid van de Chine
se gemeenschap en met het feit
dat de Chinese criminaliteit
binnen het eigen circuit blijft.
Uit het rapport 'Inzake Op
sporing' van de commissie-Van
Traa uit 1996 blijkt dat 'De Chi
nese maffia' niet bestaat. Er is
sprake van een aantal min of
meer georganiseerde bendes
die zich bezig houden met een
brede waaier aan illegale activi
teiten, waaronder mensen
smokkel, handel in heroïne, het
runnen van illegale gokcircuits,
het vervalsen van creditcards en
het afpersen van restaurants.
De laatste is de meest zichtbare
vorm van georganiseerde mis
daad en ook datgene waar de
jongeren het meest mee te ma
ken hebben.
Het 'rapport-Van Traa' zoals
het in de volksmond heet, biedt
een helder overzicht van de ge
schiedenis van de Chinese mis
daadbendes. Een centrale rol
wordt hierbij ingenomen door
de 'triades', van oorsprong ge
heime genootschappen, die
zich altijd al hebben bezigge
houden met afpersing van mid
denstanders. In Hong Kong,
waar een aanzienlijk deel van
de in Nederland woonachtige
Chinezen vandaan komt, geno
ten de triades brede steun on
der de bevolking. Hong Kong
was in 1842 in Engelse handen
gekomen en de nieuwe over
heerser verbood de organisa
ties. De bevolking zag hen ech
ter als bestrijders van de gehate
overheerser en zo konden de
triades overleven. Toen in de
eerste helft van deze eeuw de
handel in opium door China en
Hong Kong werd aangepakt,
weken veel triades uit naar om
ringende landen als Birma, Laos
en Thailand. Van daaruit breid
de de handel zich uit naar de
westerse wereld. Al in de jaren
twintig van deze eeuw vielen er
in Amsterdam doden als gevolg
van oorlogen tussen Chinese
bendes die elkaar de alleen
heerschappij op met name de
Bij een aanslag op een Chinees restaurant in Den Haag werden eerder dit jaar de restauranthoudster en haar
partner vermoord. foto gpd jos van leeuwen
drugsmarkt betwistten.
Na de Tweede Wereldoorlog
nam het aantal Chinezen in Ne
derland snel toe. Velen van hen
kwamen uit Indonesië en Suri
name. Momenteel wonen er
een kleine zestigduizend Chine
zen in Nederland. Met de groei
van het aantal Chinezen nam
ook de georganiseerde crimina
liteit onder deze groep toe. De
werkwijze veranderde weinig.
Er wordt nog steeds geopereerd
door los-vast georganiseerde
bendes. Afpersing vormt, naast
de eerder genoemde vormen
van criminaliteit, nog steeds
een favoriete bezigheid.
Chinese jongeren praten over
de afpersing door Chinese ben
des als iets dat bij het dagelijks
leven hoort. Niemand verbaast
zich erover. Binnen de eigen ge
meenschap ligt dat echter wel
anders. „Onderling wordt er
niet over gepraat", vertelt San
dy. „Het is een taboe. Als een
restaurant is afgeperst, prenten
de ouders de kinderen in dat ze
het tegen niemand mogen ver
tellen. Ik ken een jongen die op
televisie over afpersing had ver
teld. Hij kreeg enorm op zijn
kop thuis. Dat had hij nooit mo
gen doen. En dat is ook wel be
grijpelijk, want de bendes zijn
in staat om te doden. Een Chi
nees werkt meestal keihard om
iets voor zichzelf op te bouwen.
Dan betaalt hij liever dan dat hij
het risico loopt alles weer kwijt
te raken."
Een rondgang langs woord
voerders van verschillende mi
nisteries bewijst dat de crimina
liteit door Chinese bendes nog
een witte vlek vormt binnen de
Nederlandse opsporing en ver
volging. Jystitie en Binnenland
se Zaken spelen elkaar de bal
toe, maar ze komen niet veel
verder dan te verwijzen naar het
rapport-Van Traa.
„De Nederlandse overheid
moet meer aandacht besteden
aan de Chinese bevolkings
groep", meent Wai, student
techniek. „Ook op andere ter
reinen trouwens. Toen ik met
een stel vrienden een Chinese
culturele vereniging oprichtte,
kregen we geen subsidie, terwijl
we juist de Nederlanders meer
van onze cultuur wilden laten
zien."
Als hij in de techniek niet
slaagt, gaat Wai een restaurant
oprichten. „Als ik bezoek krijg
van afpersers, denk ik dat ik wel
betaal. Ik zou mijn gedrag laten
afhangen van de situatie, maar
een keertje betalen is niet zo
erg. Ik zou niet naar de politie
stappen. Wij Chinezen vormen
een vrij gesloten groep, we tre
den niet snel met zoiets naar
buiten."
Bing uit Arnhem vormt een
uitzondering. Hij is 18 jaar. Nog
voor zijn geboorte kregen zijn
ouders in hun restaurant 'be
zoek'. „Maar ze hebben niks ge
geven. Ook niet toen de afper
sers terugkwamen. Ze dreigden
mijn Ouders aan te geven, want
die waren hier toen nog illegaal.
Toch hebben ze hun poot stijf
gehouden, ook al waren ze na
tuurlijk wel bang. Na
bezoeken zijn de afpei
gebleven. Ik ben ook
om een restaurant te ofL
bij mij zullen ze ook tl
gen. Ik denk dat de jou
neratie eerder naar dj
stapt. En anders heb il
vrienden, Nederlandse!*
nese. Als ze problemenk
kunnen ze die krijgen, f
meer openheid komen,
meer over deze zaken
gepraat."
Een dergelijke strijdbie
ding is een uitzonderiitli
de Chinese jongeren. Cljo
voorbeeld, hier geborerti
verwesterd en zeer zêi
kerd, twijfelt niet: „Ikiol
geld geven. Je wilt toch|<
nig mogelijk trammeldei
ik zou het wel bekendfi
want het probleem is j»
alles ondergronds fe
Maar aan de andere m
kan de politie doen? Dest
landse recherche sprefgi
Chinees en veel Chinil
wassenen kennen geeii.z
lands. Als ze een China
nemen voor dit politiek
die meteen zijn leven ros
zeker. En dan nog: je paè
uit een paar soldaatjes.®
mannen blijven buiteifc
Het beste zou zijn wan®":
slachtoffers zich verenigjs
kunnen ze een vuist fi
Maar individueel loper.ar
nog steeds gevaar. Hetjn
dubbel. Het is gevaarlijkst
te ondernemen, maar
mand iets doet, kan
zijn gang blijven gaan
Prof. dr. Dick Swaab is niet zo gek op
interviews. „Het houdt je alleen
maar van je werk af." Neemt toch
ruim de tijd. Praat zacht. Onderkoel
de humor. „Is er een geheugenpil
voor Alzheimer ontdekt? Die kun je
maar beter vergeten." Hij is hersen-
speciaüst, directeur van het Neder
lands Instituut voor Hersenonder
zoek en houdt kantoor in een sfeer
loos gebouw achter het Academisch
Medisch Centrum (AMC) in Amster
dam. Hier ontdekte hij met zijn team
in de hersenen van homoseksuele
mannen die aan aids waren overle
den een opmerkelijk grote groep ze
nuwcellen. Dat kwam niet omdat de
mannen aids hadden, maar omdat
ze homoseksueel waren, concludeer
de Swaab. Met andere woorden:
seksuele voorkeur is geen keuze,
maar ligt vast in de hersenen, in een
minuscuul stukje daarvan, de hypot
halamus.
In homoseksuele kringen leidde
zijn ontdekking tot grote woede; er
volgden demonstraties voor Swaabs
huis en dreigementen door de tele
foon. Maar de weerstand ebde weg
en onderzoeksgroepen in het buiten
land bevestigden steeds vaker
Swaabs bevindingen. Samen met on
der meer hoogleraar transseksuolo-
gie Louis Gooren van de Vrije Uni
versiteit ontdekte Swaab enkele jaren
later dat ook transseksualiteit in de
hypothalamus zit besloten. Trans-
seksuelen die man zijn, blijken te be
schikken over de vrouwelijke variant
van een groep zenuwcellen. Dat ver
klaart waarom deze mannen van
jongsaf het gevoel hebben vrouw te
zijn.
Deze bevinding werd bijna voor
kennisgeving aangenomen en dat is
nogal opmerkelijk. In de jaren zeven
tig werd de criminoloog professor
Buikhuisen nog weggehoond door
collega's en media toen hij hetzelfde
stelde. Swaab: „Maar hij beweerde
dingen die hij nog moest onderzoe
ken. Ik heb eerst onderzoek gedaan
voordat ik met mijn bevindingen
kwam. Alles wat ik zeg kan weten
schappelijk worden onderbouwd.
Daardoor heb ik altijd argumenten,
terwijl de weerstand slechts op emo
ties gebaseerd blijkt te zijn en dus op
niets."
Psychiaters als Jan Foudraine zeggen
dat het juist gaat om de emoties, om
het hart, en dat de hersenen een
zwaar overschat lichaamsdeel zijn.
„De oude Egyptenaren dachten dat
de ziel in het hart huisde. Dat is grote
orizin. Het hart heeft alleen een
pompfunctie. Als Foudraine bedoelt
dat het gevoel boven de ratio-moet
gaan, dan nóg. Gevoel en verstand
zitten allebei in de hersenen en ner
gens anders. Foudraine komt uit een
school die de hersenen heeft ónder-
schat. We zijn er geen stap verder
door gekomen, het heeft het vak op
gehouden. Het heeft ervoor gezorgd
Uit eigen ervaring kan ze niet
putten. De ouders van Sandy,
vwo-scholiere uit Enschede,
hebben geen restaurant. Maar
in het restaurant van de ouders
van een vriendin van haar is de
maffia wel langs geweest. „Ze
kwamen na sluitingstijd binnen.
Ze waren gewapend en bonden
iedereen vast. Daarna eisten ze
geld. Haar ouders hebben be
taald. Mijn vriendin was erbij en
heeft alles gezien." Hoe geïnte
greerd de Chinese jongeren ook
zijn, als het om de afpersing van
restaurants door Chinese ben
des gaat, wordt de angst van ge
neratie op generatie doorgege
ven.
„Als ik afgeperst zou worden,
zou ik ook betalen. Zeker als het
maar om een paar duizend gul
den gaat. Als je niet betaalt, kun
je echt in de problemen ko
men", vertelt Hong. Hij is 27 en
eigenaar van een restaurant.
„Misschien komen ze terug om
je met geweld te overvallen.
Misschien ontvoeren ze je kind.
Daarvoor bestaat grote angst
onder Chinese restauranthou
ders." En niet geheel ten on
rechte. In april van dit jaar nog
werden bij een aanslag in het
Chinese restaurant Culinair Ci
ty in Den. Haag de restaurant-
houdster en haar partner ver
moord. De eigenaresse had eind
vorig jaar aangifte gedaan van
afpersing. Dat had geleid tot
celstraffen voor drie verdachten,
die daarop stevige dreigemen
ten hadden geuit in de richting
van het restaurant.
Niks Frankenstein, niks luguber. Voor prof. dr. Dick
Swaab zijn hersenen dagelijks werk en zo boeiend als een
oceaan waarvan we de grenzen niet kennen. Swaab is
directeur van het Nederlands Herseninstituut en maakte
naam met de ontdekking dat seksuele voorkeur vastligt
in de hersenen. Ondertussen speurt hij met zijn team
ook naar het geheim van Alzheimer. Een gesprek met de
man die al heeft vastgelegd hoe ze straks met zijn
hersenen aan de slag moeten: „In tachtig plakjes."
dat moeders de schuld kregen van
hun autistisch kind, van hun schi
zofrene kind. Terwijl autisme en
schizofrenie toch echt hersenziekten
zijn. Depressie komt veel meer voor
bij vrouwen dan bij mannen en de
oorzaak is te vinden in de hersenen.
Depressie is ook steeds beter met
medicijnen te verhelpen. Schizofre
nie blijkt wel degelijk een ontwikke
lingsstoornis te zijn en niet de schuld
van een overheersende moeder. We
kunnen die ziekte steeds beter met
medicijnen behandelen. Dat vind ik
een zegen. Ik heb grote moeite met
het denken dat onderscheid maakt
tussen hersenen en omgeving. Her
senen zijn per definitie gemaakt om
informatie te ontvangen van de om
geving en de omgeving te beïnvloe
den. Het is een wisselwerking."
Wat voor invloed heeft die omgeving?
„In de baarmoeder worden de herse
nen al in grote lijnen aangelegd en
aan die basis verandert na de eerste
paar levensjaren niet veel meer. Dus
als de zwangere moeder rookt,
drinkt, medicijnen slikt, drugs ge
bruikt, heeft dat grote invloed op de
hersenen van haar kind. Daar is later
niets meer aan te doen. We kennen
allemaal nog wel de heroïnebaby's,
kinderen die verslaafd ter wereld
kwamen omdat hun moeders dat
waren. Die baby's kickten in het zie
kenhuis wel af, maar onderzoeken in
het buitenland tonen onomstotelijk
aan dat het met die kinderen op late
re leeftijd echt niet goed gaat. Ze
hebben problemen met sociale con
tacten en leren moeilijk. Op alle ter
reinen hebben ze een achterstand.
De hersenen die we bij de geboorte
hebben zijn onze basis en daar valt
niet zo veel meer aan te verande-
En de opvoeding?
„Ik geloof niet zo erg in het resultaat
van de opvoeding. Althans, niet waar
het gaat om meer dan het aanbieden
van mogelijkheden. Kinderen gaan
uiteindelijk toch hun eigen gang. Je
kunt maar weinig sturen, in elk geval
veel minder dan ouders denken en
verwachten. Scholing is een belang
rijker factor dan opvoeding. Maar
ook dat verschilt per functie. Het is
nog lang niet duidelijk wat wel en
niet is bij te sturen en op welke leef
tijd. Ik weet in elk geval zeker dat het
effect van opvoeding of omgeving op
seksuele geaardheid en het gevoel
man of vrouw te zijn volstrekt mini
maal is."
Dat betekent dat de vrije wil niet be
staat?
„Ik had een keer een vergadering in
New York die uren vroeger was afge
lopen dan verwacht. Met een collega
ben ik toen naar het Metropolitan-
museum gegaan. Op een gegeven
moment vroeg ik: zijn we hier nou
uit vrije wil terecht gekomen of niet?
Onze conclusie was: dat is niet zo
belangrijk, zolang we er maar plezier
aan beleven."
Hebt u die belangstelling voor herse
nen bij uw geboorte of van uw omge
ving meegekregen
„Dat blijft moeilijk te bepalen. Ik
kom uit een familie van artsen, mijn
vader was gynaecoloog en er kwa
men altijd medici en wetenschap
pers over de vloer. Querido, de op
richter van de medische faculteit in
Rotterdam, was een huisvriend,
evenals psychiater-seksuoloog Van
Emde Boas. Zo bezien heeft je omge
ving dus veel zin. Maar toch: Ik wilde
als student-assistent op de farmaco
logie gaan werken, maar kwam bij
het herseninstituut terecht omdat
daar eerder een plek vrij kwam. Dat
noem ik toeval en geen carrièreplan
ning. Misschien is dat bij mijn inte
resse voor kunst ook wel het geval.
Maar dat is hoe dan ook puur theo
retisch. We weten lang niet alles. Het
moeilijke maar ook het mooie van de
hersenen is dat ze zo complex zijn,
zo complex als het heelal, dus de
mensheid zal het volledige geheim
nooit ontdekken. Als je alle 'inputs'
van de hersenen kent en alles van de
hersenen weet, zou je wellicht ook
kunnen voorspellen welke beslissin
gen we nemen. Maar we weten lang
niet alles. Het brein is een soort oce
aan waarvan ik alleen het water om
mij heen zie. Dat stukje ken ik, maar
ik weet totaal niet waar het water op
houdt."
Hoe klein dat stukje ook is, u raakt
daar nooit op uitgekeken?
„O nee! Ik weet nog goed dat ik op
mijn 21ste begon in het herseninsti
tuut en dat ik het heel moeilijk vond
om voor het eerst de hersenen uit
een rat te hafën^Maar ik wist dat het
een moment was waarop mijn leven
veranderde. Dat besef had ik toen,
zoiets voel je, en achteraf is dat ook
juist gebleken."
Is het frustrerend dat u nog maar zo
weinig van de hersenen weet?
„Mijn werk bestaat voor negentig
procent uit frustratie. Dingen die niet
opschieten, geld dat je niet krijgt. Zo
veel dingen. De voldoening zit in de
overige tien procent."
Zoals het onderzoek naar Alzheimer?
„Daar zijn we wel iets mee opge
schoten."
Maar tien jaar geleden wisten we
toch net zoveel als nu?
„We weten veel meer, alleen weten
we nog altijd niet genoeg over het
ontstaan van Alzheimer om het te
kunnen genezen. Toen we begonnen
heeft het mij vijf jaar gekost om vier
Alzheimer-hersenen te krijgen. Dat is
sinds de oprichting van de Neder
landse Hersenbank een stuk makke
lijker geworden, omdat we afspraken
hebben met tientallen verpleeghui
zen en bejaardenhuizen. Wat nog
wel moeilijk is: het krijgen van herse
nen van gezonde mensen. Die heb
ben we nodig omdat we elk stukje
ziek hersenweefsel moeten kunnen
vergelijken met gezond hersenweef
sel van iemand met dezelfde leeftijd
en van hetzelfde geslacht. Ik zou wil
len dat mensen beseffen hoe belang
rijk het is dat ze hun hersenen af
staan voor onderzoek.
Wat zijn dan de vorderingen in het
Alzheimer-onderzoek?
„Vorderingen... het publiek heeft het
idee: een knal in een reageerbuis en
er is iets nieuws gevonden. In werke
lijkheid is het eindeloos puzzelen,
maak je kleine stapjes vooruit en
soms ook stappen terug. We weten
inmiddels dat Alzheimer een ziekte is
waarbij het verouderingsproces in de
hersenen veel sneller gaat dan nor
maal. Je hebt bovendien een veel
kleinere kans de ziekte te krijgen
naarmate je een betere scholing
hebt. Er is een toename van de ziekte
bij het afnemen van het opleidings
niveau. Verder hebben we ook een
groep hersencellen gevonden die wij
de 'klok' noemen. Die is bij Alzliei-
mer-patiënten ontregeld en veroor
zaakt de onrust die hun zo kenmerkt:
onregelmatig slapen, 's nachts door
het huis spoken. Als je bij ratten die
klok in de hersenen beschadigt, zie je
ze onrustig worden en krijgen ze een
heel onregelmatig slaapritme. Als je
die klok uit de hersenen van een foe
tus-rat haalt en implanteert in de
hersenen van die onrustige rat, is die
binnen drie weken weer vrijwel nor
maal. Dat experiment wordt niet bij
mensen gedaan.
Bij al dit soort experimenten draait
het om de vraag: hoe krijg je bepaal
de functies in de hersenen weer aan
de praat? Om daar achter te komen,
kweken we cellen in het laboratori
Prof. dr. Swaab: „Van Alzheimer weten we veel meer dan tien jaar geleden, alleen weten we nogaltip
genoeg over het ontstaan ervan om het te kunnen genezen."
um en hebben we methoden gevon
den om de groei van zenuwuiteinden
te stimuleren. Daardoor kunnen ka
potte zenuwen weer verbinding met
elkaar maken. Dat is belangrijk voor
het Alzheimer-onderzoek, maar het
kan ook de oplossing zijn voor een
dwarslaesie. Ik denk dat dwarslaesies
in volgende generaties te genezen
zullen zijn omdat het daarbij gaat
om een blokkade van de zenuwen.
Als de stoffen waarover ik het heb in
de hersenen van dwarlaesie-patiën-
ten gevormd kunnen worden, zal die
blokkade hopelijk kunnen worden
opgeheven."
Dat is geen valse hoop?
„Nee, als we ons maar heel goed rea
liseren dat het pas voor volgende ge
neraties zal zijn en beslist niet eer
der. Het onderzoek is nog in een ex
perimenteel stadium. Het gebeurt al
leen bij dieren, het is nog niet op
mensen uitgeprobeerd.
Zou u willen weten hoe uw eigen her
senen eruitzien?
„Ook niet. Ik denk niet zozeer in in
dividuele hersenen, maar in groepen.
Hoe zien de hersenen van Alzhei-
mer-patiënten eruit? Allemaal het
zelfde? Is de ene de andere niet? Wat
is dan het verschil? Eerst dacht ik dat
elk brein uniek was, nu weet ik dat er
groepen zijn en dat in iedere groep
een zekere spreiding voorkomt die
ons ook weer informatie geeft. De
enige zorg die ik over mijn eigen her
senen heb is dat ze na mijn dood
goed worden gebruikt. Dat ze er
goed mee omgaan. Toen ik behoor
lijk ziek was, heb ik wat aar?
gen gemaakt met suggestie:
verschillende stukjes het I]
bruikt kunnen worden. Mijr
nen gaan straks in tachtig |f
lende plakjes naar tachtig [i
lende onderzoeksgroepen." u
E
En dat is het dan? I<
„Met de dood is het afgelcfe
kind heb ik nog wel gewori
de vraag of er leven na de d®
heb dat toen een keer gevril
mijn grootvader, die vaak bijjc
glas cognac kwam drinken. H
zijn stoel en ik vroeg: opa,|
beurt er met je na de dood?l
de naar zijn glas, draaide di
een beetje rond en antt|
Niets. Toen was het voor ra
lost."
Angst onder Chinezen wordt van generatie op generatie doorgegeven