Historie door een sleutelgat
'Een kunstwerk moet in de eerste plaats verleiden tot kijken
-f
Cultuur&Kunst
Mirakels goed orgelspel
van Vincent de Vries
Leather Design uit
de schatkamers van
Hester van Eeghen
TERDAG 1 AUGUSTUS 1998
Grootste indoortaptoe in Leiden
mj leiden In de 3 Oktoberhal wordt op zaterdag 24 oktober de
- grootste indoortaptoe van Nederland gehouden. Aan de taptoe
nemen 8 korpsen deel waaronder de Flora Band en Adest Musi-
i ca uit Sassenheim en het organiserende Concordia uit Leiden.
■■^Kaarten voor de taptoe zijn vanaf heden te koop (10 gulden) bij
jA-.H. Kromhout aan de Sophiastraat 33 in Leiden (tel. 071-
15219404).
Marcello Mastroianni in Filmmuseum
Iamsterdam Marcello Mastroianni staat tot en met 2 september
jcentraal in een expositie in het Nederlands Filmmuseum. 'Ciao
Marcello!' laat met een selectie van 32 Films zien waarom de in
jl996 overleden acteur een van de grootste van Europa werd ge
noemd.
Namen scenarioschrijvers onthuld
kos angeles Het Amerikaanse gilde van scenarioschrijvers heeft
ionthuld, wie de tekst van 21 films heeft geschreven die zijn op-
Igenomen tussen 1950 en 1969. De namen van de scenarioschrij
vers moesten toen geheim blijven, omdat zij voorkwamen op de
'zwarte lijst' van personen met communistische sympathieën.
|De lijst werd eind jaren veertig opgesteld door een commissie
jvan het Huis van Afgevaardigden dat een onderzoek was begon-
jnen naar een vermeend communistisch complot tegen de Vere-
Inigde Staten. Sommige scenarioschrijvers namen de wijk naar
!Europa waar ze onder een schuilnaam scenario's voor Holly-
wood-films schreven. Tot degenen die in ere zijn hersteld be
hoort o.a. Howard Koch. Hij schreef onder meer het scenario
het beroemde radioprogromma 'War of the Worlds', waar-
regisseur Orson Welles in 1938 grote deining veroorzaakte.
Expositie Andy Warhol vlak over grens
dusseldorfEen uitgebreide collectie van 230 werken van het
Amerikaanse pop-art fenomeen Andy Warhol wordt momenteel
tentoongesteld in Moyland, een middeleeuws kasteel aan de
Rijn net over de Duitse grens in Bedburg-Hau. De tentoonstel
ling omspant het gehele oeuvre van Warhol, vanaf zijn debuut
als grafisch kunstenaar in de jaren '50 tot aan zijn dood op 59-
jarige leeftijd in 1987. Er is ook een aantal van zijn beroemde
zeefdrukken te zien. De werken zijn in bruikleen gegeven door
het Andy Warhol museum in Pittsburgh en door de Andy War
hol Stichting voor Visuele Kunsten in New York.
Tentoonstelling Russische ikonen in Huis ter Duin
Zwarte Madonna's zijn niet
zwart. Ze zijn vervuild. De
oorzaak van het donkere
gelaat van de moeder Gods
op sommige ikonen, heeft
meer te maken met de la
gen roet en stof die er op
zijn neergeslagen dan met
een natuurlijk donker ge
laat. Veel Russische ikonen
hebben lange tijd hun ge
heimen schuil gehouden
onder een verduisterende
laag vuil, waar in sommige
gevallen net zo gemakkelijk
overheen werd geschil
derd. Totdat begin 20e
eeuw een methode werd
ontdekt om de steeds don
ker wordende vernislaag
van lijnolie en gemalen
barnsteen te verwijderen.
In Grand Hotel Huis ter
Duin in Noordwijk wordt
vanaf vandaag tot en met
16 augustus een tipje van
de donkere sluier van de
Russische ikoonschilder-
kunst gelicht.
noordwijk p/
Werk van Warhol te zien in Bedburg-Hau.
De heilige Nicolaas in de vitri
ne lijkt op een speelkaart. In du
plo en gespiegeld in een barst
die diagonaal over zijn mantel
loopt ziet de ikoon van de be
schermheilige van kinderen er
uit als een fors uitgevallen maar
ingetogen hartenheer. Dat is
toeval. Eigenlijk had Nicolaas er
maar een keer op moeten staan.
Maar de 16e eeuwse Russische
monnikken schilderden over
een oude Nicolaas, die door vuil
en vernis aan het oog werd ont
trokken, net zo lief een nieuwe.
Of anders een Christus, of een
moeder Gods, of een verzame
ling heiligen of wie dan ook die
in aanmerking kwam voor vere
ring. Een heleboel ikonen zijn
letterlijk zoekplaatjes die door
kijkjes kunnen bieden in ge
schiedenis. Die soms prachtige
schatten opleveren, en soms
ookniet.
Drs I. Zoetmulder, eigenaar
van de tientallen ikonen die in
het hotel te zien zijn, heeft na
restauratie van zo'n kunstwerk
haai" nieuwsgierigheid wel eens
met teleurstelling moeten beko
pen. „Het blijft natuurlijk een
gok als je de boven liggende af
beelding verwijdert. En er is wel
eens een schildering tevoor
schijn gekomen die minder
kostbaar bleek dat de beeltenis
erboven. Die is dan onherroe
pelijk verloren gegaan."
„Maar restaureren doe je na
tuurlijk wel met beleid," vertelt
Moeder Gods Kazanskaja 17e eeuw. Daaronder weekikoon 16e eeuw.
Zoetmulder. Eerst wordt een
klein gaatje gemaakt, een sleu
telgat naar het verleden, als een
vermoeden bestaat dat zich iets
waardevollers eronder bevindt.
Soms geven de ikonen door be
schadigingen zelf al bloot wat er
onder de bovenlaag schuilt. Een
geoefend oog kan dan al zien of
een verdere onthulling de moei
te waard is.
En het oog van Zoetmulder is
zeer geoefend. Ze houdt zich al
25 jaar bezig met iconografie.
Een voorliefde die ze van haar
ouders heeft geërfd, net als
sommige van haar heiligenbeel
den.
Als ze tot de conclusie komt
dat restauratie waarschijnlijk
iets waardevols oplevert gaat
een restaurateur de geschiede
nis te lijf met wattenstaafjes,
aceton, terpentine, en soms
zelfs met afbijtmiddel en chirur
genmesjes. Dat laatste alleen al$
een hele dikke laag de. oor
spronkelijke afbeelding bedekt.
De half gerestaureerde ikonen
(speciaal voor de tentoonstel
ling in onaffe staat) leveren bi
zarre staaltjes op van Siamese
tweelingen die in verschillende
eeuwen zijn geboren. Een ze
ventiende eeuwse Maria uit Ka
zan gefuseerd met een groepje
heiligen of de heilige maagd die
het kindeke jezus in tweevoud
aan haar boezem drukt.
Diè ikonen zijn echter maar
een fractie van de tentoonstel
ling. Er zijn ook reisikonen te
zien, gevat in weelderig versierd
zilver, brons of ander metaal,
kalenderikonen waar op elke
dag van het jaar een heilige
staat afgebeeld of juist hele so
bere huisikonen. Allemaal date
rend uit de periode tussen de
zestiende en negentiende eeuw.
De ikonen zijn te koop voor
prijzen die variëren 800 tot
12.000 gulden.
Zoetmulder zegt ook lelijke
exemplaren in haar collectie te
hebben. Ze laat een zwaar be
schadigd exemplaar zien waar
op niet veel meer te zien is dan
randen en krassen. „Kijk, hier
ga je vanzelf toch al aan pulken.
Dit is een beetje mijn oefeni-
koon."
orgel door Vincent de Vries, met werken
van Bach, Guilmant en Asma. Gehoord
31/7, Nieuwe Kerk, Katwijk aan Zee.
Evenals Felix Alexandre Guil
mant (1837-1911) speelt Vin
cent de Vries (1969) op 15-jari-
ge leeftijd al professioneel
kerkorgel. Met dit verschil dat
Alexandre achter zijn vaders
orgel kruipt in de
Saint-Josephkerk van Boulog-
ne-sur-Mer en Vincent het
'Mammoet'orgel in Katwijk
weet te vinden. Inmiddels
heeft de Vries zijn UM (uitvoe
rend musicus) behaald aan
het Koninklijk Conservatorium
in den Haag, de 'Master of
Music' titel in de Verenigde
Staten en bekroont hij mo
menteel zijn studie in Texas
met een doctoraat in de mu
ziek. Niet mis dus. Een heel
prettige bijkomstigheid is dat
deze klinkende bewijzen van
muzikaal gedrag ook te horen
zijn, en niet eens met té groot
vertoon.
De Vries speelt onder meer
Guilmants achtste Orgelsona
te, die ook Ben van Oosten op
8 december 1995 op zijn pro
gramma zette als onderdeel
van een hele Guilmant-cyclus.
Oorspronkelijk geschreven
in een orkestversie wordt deze
orgelsonate (Guilmant schreef
er acht) niet zijn grootste top
per. De Introductie begint
vriendelijk en ijl met langzaam
opgebouwde, staccato-achtige
arpeggio-akkoorden op het
manuaal en een gedragen the
ma in het pedaal, culminerend
in orkestraal geweld met
openslaand zwelwerk. Dan
vraag je je wel even af of Guil
mant, de 'man van de maat'
een dergelijk crescendo be
doeld heeft. Een ingetogen
Adagio volgt, waarin De Vries
een prachtig legato laat horen,
doordachte frasering en, zoals
Guilmant ook zelf bij voorkeur
deed, geraffineerde rubatos
(het nauwelijks waarneembaar
verlengen of verkorten van de
notenwaarden). En of de
Nieuwe Kerk het nu wil of niet,
De Vries laat het Scherzo dan
sen over het aandachtig pu
bliek. Registratie en toon wor
den plechtiger in het Andante,
dat uitmondt in een bruisende
Finale, waarin alle stemmen
helder waarneembaar blijven.
De orgelklank in Feike As-
mas Fantasie over Psalm 42 is
aanvankelijk die van 'een hij
gend (en vooral vibrerend
hert) der jacht ontkomen',
zwelgend van genot: Asma in
optima forma. De melodie
verbreedt, verdiept, schuurt en
schalt, zindert en zwelt op als
de eerste de beste patser.
Neemt niet weg dat Vincent de
Vries mirakels goed speelt.
amsterdam
Ontwerpster Hester van Eeghen
viert haar tienjarig jubileum.
Ter gelegenheid daarvan maakt
ze onder het thema 'Schatka
mers op Schoot' dertig unica's,
die van 5 tot 20 augustus ten
toongesteld worden in de win
kel van het Stedelijk Museum in
Amsterdam. Op 23 augustus
worden deze unica's geveild bij
Sotheby's. De opbrengst is be
stemd voor beginnende kunste
naars en ondernemers.
Hester Van Eeghen (39) ge
niet internationale bekendheid
vanwege haar ontwerpen van
'draagbare objecten'. Kleurrijke
leren tassen en portefeuilles in
verrassende vormen worden
wereldwijd in zo'n tachtig spe
ciaalzaken verkocht. Ze ont
werpt haar draagbare objecten
in de Amsterdamse Harten
straat waar ze al sinds 1988 ge
vestigd is. De tassen en porte
feuilles worden vervolgens in
Italië door vakmensen met de
hand gemaakt.
Deze zogenaamde kunstwer
ken voor het dagelijks gebruik
trokken in het afgelopen jaar de
aandacht van pers en publiek.
Tot de kring van vaste afnemers
van haar ontwerpen rekent Van
Eeghen dan ook het Stedelijk
Museum in Amsterdam, het
Groninger Museum, het Rotter
damse Boijmans Van Beunin-
gen, het Bossche Kruythuis en
het Museum für Angewandte
Kunst in Keulen.
De draagbare objecten waren
ook te zien op diverse tentoon
stellingen in musea en galerie-
en, onder meer in Den Helder,
Dordrecht en Rotterdam. De
ontwerpster levert haar ontwer
pen aan speciaalzaken in Ne
derland, Duitsland, Zwitserland
en Japan. Ook ontwierp en res-
tylde ze collecties voor Marl
boro Classics, Paco Rabanne en
Castelijn en Beerens.
J^eids kunstenaarsduo Hester Keyser en Norman Beierle:
(eiden cees van hoore
h een hoek van het atelier
itaan twee forse slopershamers
het daarop in zwarte letters de
ekst- Trust your feeling. Do the
\ight thing. Kunst met een sar-
lonische twinkeling. Een 'gein-
je' van het Leidse kunstenaars-
jchtpaar Norman Beierle (31)
Ün Hester Keijser (30), een
ieady-made ooit in een galerie
Opgesteld naast een aantal af-
jchuwelijke kunstwerken. Maar
ïiemand sloeg, tot groot leed
vezen van Keyser en Beierle.
pit coming couple won onlangs
le Rabobank Cultuurprijs met
"ten installatie voor de nieuwe
labobank in Leiden. Beierle:
We wilden daar eerst de zeven
ïwergen met kruiwagens vol
liamanten neerzetten. 'Hé, ho!
jlé, ho! Bankroven, dat gaat zo!'
^laar dat vonden we, achteraf
gezien, toch wat te ludiek."
(leen luchtkastelen maar kleine,
tartonnen, eensgezinswonin-
Jen en villaatjes hangen Nor-
nan Beierle en Hester Keyser in
jun atelier nu al wekenlang bo
ren het hoofd. Ze vormen tesa-
hen het ontwerp voor een
cunstwerk dat moet komen te
langen in de nieuwe Rabobank
van Leiden.
Rommelmarkten
pe huisjes en villaatjes zullen
worden uitgevoerd in licht ce-
lerhout. Achter de ramen wor-
len kiekjes gemonteerd, foto's
lie de kunstenaars hebben op
geduikeld op rommelmarkten
n alle uithoeken van de wereld.
Een vrouw die in de keuken iets
itaat klaar te maken, een jong
neisje dat, als je goed kijkt, er-
tens op een balkon in Amster
dam-Zuid met twee sinaasap-
onder haar bloesje als een
Jochter van Dolly Parton po-
leert, een vrouw die met van
lie ontwapenende X-benen
berg afskiet, men
sen die trots poseren naast een
nieuwe auto, kortom: een gulle
greep uit het menselijk bedrijf.
De installatie is nu met behulp
van draden aan het plafond be
vestigd. Die draden zullen in
het uiteindelijke kunstwerk
worden veranderd in stalen ver
en die als rookwolken uit de
schoorsteentjes komen. Volgens
Beierle zal die rook „naadloos
overgaan in het plafond van de
bank."
Het atelier van .de kunste
naars ziet er strak en geordend
uit. Wie even zijn blik op scherp
zet, ziet her en der bizarre
kunstvoorwerpen staan. Een
bergbeklimmersrugzak, gegoten
in aluminiumgips, zo zwaar dat
hij elke alpinist meteen mee de
diepte in zou sleuren; een bijna
prehistorisch campingtafeltje;
koffers waarop portretten van
reizigers zijn geschilderd, noem
maar op. Allemaal ontsproten
aan het brein van Beierle.
Banketbakker
De kunstenaar is geboren in
Odelszhausen, een dorpje in de
buurt van München. Na de
middelbare school volgde hij
een opleiding tot banketbakker.
„Je moest toch wat", zegt hij.
„Nou, en dat werd het. Ik heb
gewerkt in het Seehaus, een pa
viljoen in de beroemde Engli-
scher Gatten in München. Daar
kwam de high society, de Chicki
Micki zoals wij dat noemden. Ik
heb nog een toetje gemaakt
voor Genscher. Al die tijd wist ik
al dat ik iets in de kunst wilde
gaan doen, maar ik was er nog
niet rijp voor. En ik wilde niet
naar de kunstacademie in Mün
chen. Daar liepen van die kun
stenaars rond die zich 'hoogle
raar' noemden en die je tot hun
adept wilden maken. Ik ben uit
eindelijk naar Holland gegaan
en heb in Kampen de kunstaca
demie gevolgd."
Hester Keyser studeerde ja
renlang filosofie. Ze hoeft nu
nog alleen maar een nawoord te
schrijven bij een scriptie over
Heidegger. Maar de intensieve
samenwerking met haar man
eist bijna al haar tijd op. Alleen
met de schilderkunst van Nor
man bemoeit ze zich pertinent
niet. „Dat is echt helemaal zijn
afdeling", zegt ze, terwijl ze
wijst op een paar nieuwe doe
ken: snelwegen die een land
schap doorsnijden, een verdor
de geranium tegen de achter
grond van een Bronx-achtige
stadswijk. En dat alles onder
een dreigende, fosforkleurige
onweerslucht. Beetje giftige
kunst. Niet vrolijk, niet droevig.
Geen dag, geen nacht. Iets daar
tussenin.
„Het zijn beelden van deze
tijd", zegt Keijser. „Op een snel
weg kijkje veel beter. Je bevindt
je in een afgesloten ruimte en
móet wel kijken. Wat stil staat,
gaat ineens bewegen, vlucht
achter je weg. Het uitzicht
wordt iets tussen droom en film
in. Files zijn voor ons een heer
lijke ontspanning. Je relaxt, kunt
op je gemakje kijken naai" plek
ken waar je nooit een stap zult
zetten."
De samenwerking tussen het
duo is ontstaan omdat Beierle
het te druk kreeg en zijn wouw
de zaken voor hem ging rege
len. Zo raakte Hester sterk be
trokken bij wat Norman maak
te. „We hebben altijd al veel ge
praat over Normans werk", zegt
Keyser. „Het is voor kunste
naars heel wuchtbaar om met
anderen ideeën te ontwikkelen,
om een idee als een prisma om
en om te draaien. We zitten
soms nachtenlang met elkaar te
praten over een bepaald ont
werp. Dan halen we er boeken
bij en allerlei andere dingen.
Toen de Via-supermarkt aan
„Het is voor kunstenaars heel vruchtbaar om met anderen ideeën te ontwikkelen.'
het Stationsplein nog woeg de
deuren opendeed, gingen we
daar in het ochtendgloren lek
ker koffiedrinken. Doodop,
maar teweden. We zagen al die
mensen met natte haren en on-
teweden gezichten zich naai" de
trein haasten. Heerlijk!"
„Wat wij 's nachts, tijdens die
praatsessies, doen, lijkt een
beetje op schaken met gedach
ten", zegt Norman. „Nee", ver
betert Hester hem, „dat klopt
niet echt. Want we zijn geen te
genstanders. Nee, dansen, daar
mee laten die sessies zich beter
vergelijken. Norman zet de eer
ste stap, ik de tweede, enzo
voorts. En de muziek komt dan
vanzelf. Het dansen roept de
muziek op."
Kiekjes
Een maand of wat geleden
maakte het duo een mapje met
zwart-wit-kiekjes van kunstwer
ken in Leiden. De eerste afleve
ring van 'Keysers en Beierle's
Cultuurgoedserie'. De ironie
druipt er vanaf. Het cultuurgoed
van Leiden biedt maar een ar
melijke aanblik. Norman: „We
hebben de kunst die in Leiden
staat niet belachelijk willen ma
ken. Wel laten we zien hoe ar
melijk alles erbij staat. Maar
veel mensen zien dat helemaal
niet. Die lopen op straat overal
aan voorbij. Daarmee is de
FOTO MARK LAMERS
openbare ruimte een soort non
ruimte geworden, waarin je van
alles kunt neerzetten."
„Waar wij ons tegen afzetten,
is het dilettantisme in de kunst.
Als mensen ergens iets zien
staan dat ze niet kunnen thuis
brengen, denken ze al snel: 'ik
begrijp het niet, dus het zal wel
kunst zijn'. Daarop speculeren
veel hedendaagse kunstenaars.
Voor mij moet kunst in elk geval
op het eerste gezicht toeganke
lijk zijn."
„Kijk nu eens naar de stukken
van Shakespeare", zegt Keyser.
„Hij schreef niet alleen maar
voor een intellectuele boven
laag, nee, voor iedere sociale
laag van de bevolking was er
iets te genieten aan zijn stuk
ken. Dat willen wij ook berei
ken. Een kunstwerk moet de
toeschouwer lokken. Het moet
verleiden tot kijken. We hebben
nu dozen vol kiekjes en dia's
verzameld van anonieme men
sen over de gehele wereld. Het
valt dan op hoe weinig mensen
tijdens hun vakantie kunst foto
graferen. Ze zien het niet. Of het
Ügt natuurlijk aan het kunst
werk zelf."
Tentoonstelling
Keyser en Beierle willen bin
nenkort een 'Tentoonstelling-
makerswerkplaats' gaan begin
nen in het pand aan de Haag-
weg 4. Keyser: „Norman heeft
veel geëxposeerd en dan zie je
vaak hoe slecht tentoonstellin
gen worden ingericht. Maar
weinig mensen hebben ruimte
lijk inzicht. Ze hangen schilde
rijen waarop de lichtval van
links komt op een plek waar die
juist van rechts komt. DairKrijgt
zo'n schilderij jgts-vreémds. Le
ken zullen het niet zien, maar
dan klopt er iets niet."
Beierle: „Ik heb in Apeldoorn
ergens geëxposeerd, dat was
verschrikkelijk. De muren daar
waren roze, knalroze. Daar kun
je dus niets mee. Wij willen een
soort werkplaats maken waarin
we op die missers ingaan.
Waarin we de mensen ook af
helpen van het cliché dat eerrj
schilderij altijd op ooghoogte
moet hangen. Een schilderij van
een afgrond, net onder het pla
fond. Dat lijkt me wel wat. Dat
je dan met je hoofd in je nek
naar de afgrond moet kijken."
