STORING
Ongezonde hunkering
naar aandacht dokter
D
casterrrr
ZATERDAG 25 JUL11
Een gruwelijke variant van
het Münchhausen-syn-
droom is Münchhausen by
proxy (bij volmacht) oftewel
MBP. In dit geval gaat het om
moeders die bepaalde klach
ten bij hun kind verzinnen,
overdrijven of zelfs uitlokken
door middel van bijvoorbeeld
infecteren, uithongeren, uit
drogen, smoren, het toedienen
van laxeermiddelen, het force
ren van inwendige bloedingen,
of het opwekken van astma en
allergieën. De moeder heeft
vaak een behoorlijke medi
sche kennis en toont een be
drieglijke toewijding richting
kind. De vaders hebben
meestal niet in de gaten wat er
aan de hand is.
MBP is een bizarre vorm
van kindermishandeling,
waarin de arts een actieve rol
speelt. In zijn ijver om de oor
zaak van de klachten te ont
dekken onderwerpt hij het
kind aan allerlei onnodige en
soms pijnlijke onderzoeken.
Meestal gaat het om jonge kin
deren tot een jaar of vijf.
Elk ziekenhuis wordt met
MBP-moeders geconfron
teerd. In het Amsterdams Me
disch Centrum doen zich jaar
lijks gemiddeld vier bewezen
gevallen voor.
„Maar dat is waarschijnlijk
een topje van de ijsberg", stelt
Anneke Destree-Vonk, psycho
loge bij het AMC. „Er zijn ook
gevallen waarin we vermoe
dens hebben, maar waar de
duidelijke bewijzen ontbre
ken. Plus de gevallen die we
niet ontdekken. Ik denk dat
dit verschijnsel zich regelma
tig voordoet in praktijk."
Het is buitengewoon lastig
een MBP-moeder te ontmas
keren. Een arts kan er voor
zichtig aan gaan denken, als
het kind niet reageert op be
handeling, of als de klachten
onverklaarbaar blijven danwel
ongeloofwaardig lijken. Een
belangrijke aanwijzing kan
zijn dat het kind opeens op
knapt, als de moeder een tijd
uit de buurt is. Maar dan nog
moeten hulpverleners uiterst
voorzichtig zijn met conclu
sies.
Leidinggevend AMC-ver-
pleegkundige Margot Kootje:
„Je kunt niet zomaar een moe
der beschuldigen. Het komt
ook voor dat kinderen echt
iets mankeren, zonder dat wij
de oorzaak kunnen vinden. Bij
klachten zonder duidelijke
oorzaak passen wij altijd een
twee-sporenbeleid toe: we kij
ken medisch en psycho-soci-
aal. De arts gaat allerlei onder
zoeken verrichten. En er
wordt een psycholoog bijge
haald om te ldjken of er wat
anders speelt. Bij onduidelijke
klachten is het inschakelen
van de psycholoog veelal een
voorwaarde voor opname."
Wat beweegt deze moeders?
„Ze gebruiken hun kind als
middel om aandacht van art
sen af te dwingen", stelt Anne
ke Destree-Vonk. „Het kan
zijn dat ze in hun jeugd chro
nisch liefde en aandacht te
kort zijn gekomen. Soms is de
'ziekte' van het kind een aflei
dingsmanoeuvre voor een
slechte relatie met de partner.
Of de vrouw heeft een bepaal
de grief jegens de medische
wereld. Een andere mogelijk
heid is dat ze de verantwoor
delijkheid van het moeder
schap niet aankan."
Behandeling is niet eenvou
dig. Anneke Destree-Vonk:
„De moeder moet geconfron
teerd worden met haar pro
bleem. Meestal ontkennen ze
dat er wat aan de hand is. Het
kweken van een vertrouwens
band is van groot belang. Dat
vergroot de kans op het aan
vaarden van hulp. Je moet
voorkomen dat de moeder het
kind uit het ziekenhuis haalt,
als ze wordt aangesproken op
haar gedrag. Dan houdt alles
op."
Psychotherapie kan de moe
der het waarom van haar ge
drag duidelijk maken. Of dat
altijd helpt, is niet bekend.
Ook het kind (of kinderen -
soms zijn er meerdere kinde
ren van een gezin slachtoffer)
is beschadigd en heeft psycho
logische hulp nodig. In een en
kel geval kan een kind beter
uit huis worden geplaatst. Bij
ernstige gevallen wordt de
rechter ingeschakeld, omdat
er juridisch gesproken sprake
is van een misdrijf. Anneke
Destree-Vonk: „Uit literatuur
blijkt dat een op de tien kinde
ren aan de gevolgen van de
mishandeling overli jdt."
Beroepspatiënten zou je ze kunnen noemen. Lijders aan het syndroom van
Münchhausen hunkeren op een ongezonde manier naar de aandacht van
artsen en andere hulpverleners. Daarom verzinnen, overdrijven of veroorza
ken ze allerlei lichamelijke of psychische klachten. Voortdurend zijn ze op
zoek naar een argeloze prooi in de vorm van een belangstellende, hen toege
wijde dokter.
ij broeder Dirkx, sociaal psychia-
trisch verpleegkundige in Haar-
lem, hoeven ze niet aan te ko
men. In zijn 33-jarige loopbaan is Dirkx zo'n
zeven Münchhausen-patiënten tegengeko
men, of in vakjargon: hospitaalhobo's. Hij
heeft zo langzamerhand een soort Fingerspit-
zengefühl voor deze mensen ontwikkeld en
prikt hun verhalen genadeloos door. „Ze ko
men over als heel normale en intelligente
mensen maar mij maak je niks wijs. Soms
worden patiënten kwaad als ik ze ontmasker.
Een enkele keer ontmoet ik ook waardering.
'U bent de eerste die me door heeft', zei
laatst iemand met een zeker respect."
Lijders aan het Münchhausen-syndroom
maken het voorwenden van ziekte tot het
middelpunt van hun leven. Soms blijft het
niet bij verzinnen of overdrijven alleen en
helpt de patient een handje. Een greep uit de
favoriete methoden: infecteren van wonden,
aftappen van bloed, besmetten van urine, in
spuiten met verschillende stoffen (bijvoor
beeld insuline), inslikken van laxeermiddelen
of vergiften (rattengif is erg populair) of be
schadigen of infecteren van de huid (met bij
voorbeeld onüasting). „Het verzinnen van
klachten is de drijfveer van hun bestaan",
stelt Dirkx. „Als een patiënt wordt ontmas
kerd, zoekt hij weer een ander ziekenhuis of
een nieuwe psychiater. Zo zwerven ze het he
le land door."
Aan de diagnose 'Münchhausen-syn
droom' gaat volgens Dirkx een uitgebreid on
derzoek vooraf. „Je moet eerst alle andere
mogelijkheden uitsluiten. Iemand kan na
tuurlijk echt iets mankeren. Psychische
klachten vallen doorgaans eerder door te
prikken dan lichamelijke problemen." De
stoornis is zeldzaam. Daarbij komt dat de af
wijking zelden wordt herkend. „De meeste
hulpverleners hebben er nog nooit van ge
hoord."
Het ontstaan van de stoornis is voor Dirkx
een raadsel. „Veel patiënten komen uit heel
normale gezinnen, waarmee verder niks aan
de hand is." Allerlei factoren kunnen een rol
spelen, blijkt uit gesprekken met de patiën
ten. „Opvoeding, opleiding, relaties. Het is
vaak een optelsom van verschillende gebeur-
Een serie verhalen over syndromen
Tekst: MARGOT KLOMPMAKER
ED BLAAUW
Illustratie: INGRID JOUSTRA
Het syndroom is genoemd naar baron
Karl Friedrich Hieronymus van Mün
chhausen (1720-1791), die faam ver
wierf met zijn sensationele, flink aange
dikte avonturen. De arts Richard Asher
koppelde zijn naam aan personen die
stoornissen nabootsen: het Münchhau
sen-syndroom. Het is een verregaande
vorm van doen-alsof-men-ziek-is.
Münchhausen-patiënten zijn heel
handig in het bespelen van hulpverle
ners en kunnen hen jarenlang bezig
houden. Dat de klachten niet voort
vloeien uit een echte ziekte, wordt zel
den ontdekt. Vaak ondergaan de pa
tiënten allerlei (onnodige en kostbare)
onderzoeken, biopsies (verwijderen van
lichaamsweefsel), lumbaalpuncties
(ruggemergprik), amputaties en zelfs
operaties. Maar ongemak en pijn
neemt de Münchhausen-lijder voor lief.
Zolang er maar aandacht tegenover
staat.
tenissen. Een eenduidige oorzaak ontbreekt."
Sommige psychiaters zoeken de verklaring in
een tekort aan liefde en aandacht in de jeugd.
Dirkx haalt er zijn schouders over op. „Ach,
dat overgepsychologiseer. Ik word er moe
van. Tegenwoordig wordt alles aan een
rotjeugd opgehangen. Het zal bij sommigen
een rol spelen, maar bij anderen is daarvan
geen enkele sprake."
Volgens Dirkx kunnen Münchhausen-pa
tiënten heel pragmatisch te werk gaan. „De
meesten hebben geen werk, maar zwerven
door het land en leven van een uitkering. Te
gen het einde van de maand, als ze blut zijn,
krijgen ze opeens verschrikkelijke last van het
een of ander, en melden zich bij een zieken
huis. Dan hebben ze weer een paar dagen
onderdak en eten, totdat de uitkering binnen
is." Münchhausen-patiënten zijn volgens
hem voornamelijk op zoek naar aandacht,
liefdevolle verzorging, eten en een lekker
warm bed („Vooral in de winter, natuurlijk.")
Dirkx maakt korte metten met de hospi
taal-hobo's. „De meeste hulpverleners weten
niet hoe ze met deze mensen moeten om
gaan en zijn er bang voor. Sommigen zijn be
hoorlijk bedreigend, omdat ze behandeling
eisen. Nou, ik heb er maling aan. Ik gooi ze
vierkant de deur uit." Hoewel, gevoelloos is
Dirkx niet. „In sociaal opzicht laat ik ze niet
barsten. Een hond schop je immers ook niet
zo de straat op. Ik zorg voor een uitkering en
onderdak, als dat nodig is. Maar op hun on
zinnige klachten ga ik niet in. En ik doe ook
geen moeite om ze van hun stoornis af te
helpen. Deze mensen zijn verslaafd. Ze wil
len niet behandeld worden. In psychiatrie-
land gaan ze vaak van hand tot hand. En als
hulpverleners zeggen dat ze genezen zijn, is
dat om er van af te zijn."
Een enkele keer kan Dirkx niet onder be
handeling uit. „Ik heb er een gehad die met
alle geweld in een inrichting opgenomen wil
de worden. Nou, da's goed, zei ik. Ik heb hem
geplaatst op een hele zware afdeling met
idioten. Binnen een dag was hij weer terug."
Dirkx vertelt het lachend. „Ja, zonder humor
overleef je dit vak niet."
Nagebootste stoornissen kosten de samen
leving kapitalen. ,,A1 die onnodige onderzoe
ken en ziekenhuisopnames. Het klinkt hard,
maar in feite is het oplichting van de gezond
heidszorg."
De tentoonstelling 'naar Tibet met Kuifje' is nog t/m 13 september in het Rijksmuseum voor Volkenkunde te zien. Het museum is gevestigd
De openingstijden van het museum zijn: dinsdag tot en met vrijdagen zondag 10.00-17.00 uur. Zaterdag en feestdagen 12.00-17.00 uur
Toegangsprijzen: Volwassenen 10,—Jeugd van 4-18/CJP/65+ 7,50. Groepen (min. 10 personen) 7,50. Museumjaarkaart toeslag 3,00. Kosten
de Steenstraat 1, Leiden, telefoon 071-516 88 00.
n de activiteiten zijn inbegrepen in de museumentree, tenzij anders vermeld.
Dat zou me niet verbazen. Hij
hechtte zich kennelijk snel aan me.
Eerst bracht hij me koekjes die hij
tussen de wrakstukken van het
vliegtuig had gevonden. Daarna
leefde ik op kruiden en wortels die
hij meebracht van zijn nachtelijke
tochten.
Soms bestond zijn buit uit
kleine dieren, die ik mezelf
dwong op te eten... Ge lei del ij k
sterkte ik aan en kon ik opstaan.
En toen kwam ik op het idee
mijn naam in een steen te
krassen.
Hou op, duizend bommen! Je
verhaal snijdt me door de ziel. Even
mijn zakdoek pakken.
Arme Sneeuwman, hij is zich
dood geschrokken toen de
kapitein zijn neus snoot.
MEGACYCLE!
PYROMAAN!
