'Het Loterijspel' van Jan van Hout
eather Nova is op 'Siren' iets optimistischer van toon
nderbijslag' met
oefende danspasjes
Cultuur&Kunst
dse musea profiteren
slecht zomerweer
Leidse wetenschapper morrelt
aan literatuurgeschiedenis
ry onna: negen MTY-nominaties
Ie Madonna heeft negen nominaties in de wacht ge-
jor de MTV-awards die op 10 september worden uitge-
Los Angeles. De rockband Garbage volgt Madonna op de
tt acht nominaties. Vorig jaar waren de Spice Girls en The
Of de grote winnaars bij de uitreiking van de prijzen in
Rotterdam. De nominaties voor de 15e MTV-awards
6 gisteren bekendgemaakt op een persconferentie in Los
Na Madonna en Garbage haalde rapper Will Smith zes
ties. Aerosmith, Busta Rhymes, The Prodigy en Radio-
o >gen vier nominaties.
«ren voor Kinderenin In Casa
n BINE van den berg
N RIJSDAM. 071-5356444, PLV CHEF AD VAN KAAM 071-5356443
0 anneer gaat het begin-
8 Een meisje schuifelt
52 ig °P ^aar barkruk
31 weer in afwachting van
'3 nale finale van het
lersongfestival voor de
Zuid-Holland. In het
de Lakenfeesten had
lijkse happening gis-
voor de vijfde maal
de Leidse discotheek
>4 be dansvloer, normaal
ein van oudere 'stap-
oelde van de jeugdige
het jaarlijks terugke-
liedjesprogramma
ivoor kinderen',
tator Menno Bentveld
de vijftien deelnemers
in leeftijd varieerden
tot dertien jaar en af-
tvaren uit alle uithoe-
le regio Zuid-West-Ne-
Voordat de eerste 've-
ar opwachting maakte,
itveld een misverstand
reld. De drie winnaars
rond zullen niet auto-
neezingen in het 'Kin-
orkinderen'-koor. Wel
immer één de provin-
2 25 oktober vertegen
en in de nationale fina-
9 geveen, waar ook tele-
ira's aanwezig zullen
surrogaat 'Kinderen
ii, leren' werd jaren gele-
!t leven geroepen om-
'ara overspoeld werd
ekbeden van kinderen
3 het echte koor deel te
imen.
elnemers van gister-
n een selectie uit eer-
ia irronden. Ze zongen
uit het omvangrijke
voor kinderen'-reper-
kindvriendelijke jury
iing van dirigent Majel
1 uwer van het televisie-
1 NET VAN AARSEN
8 museumdirecties zijn
fig zijn om het slechte
de afgelopen weken,
drijft toeristen en dag-
n naar de tentoonstel-
li iten. De Lakenhal, Vol-
Oudheden en 'colle-
trekken tot tien maal
d. toekers dan op een
omerse dag.
en strandliefhebbers
3 ij gebrek aan tropische
ifuren massaal naar Lei-
de culturele attracties
stad. „Het is behoor-
;er, vanwege het slech-
Ve hebben tientallen
meer bezoekers",
vap Dobbelen van De
2 F. de Leeuw van het
3 i\ve Museum Naturalis
ijg geen goed vergelij-
priaal. Maar het is
ïd druk. Zondag ston-
koor lette op of de zangkunst
zuiver was, de presentatie cor
rect en of de tekst niet werd ver
geten.
De winnaar van vorig jaar zat
in de jury maar moest ook de
zaal vol ouders, kinderen en fo
totoestellen opwarmen met het
eigenwijze liedje 'Kinderbijslag'.
In de twee uren die volgden
werden heel wat danspasjes, die
eindeloos voor de spiegel moe
ten zijn geoefend, nauwkeurig
uitgevoerd waardoor veel van
de spontaniteit verloren ging.
Daniëlle Stam uit Alblasserdam,
zong het liedje 'Ik ben altijd al
les kwijt', en de Delftse Stephan
Molier met het liedje 'Ik hou
van hard', vielen op döor hun
natuurlijke presentatie.
De winnaars gingen met een
trofee in de vorm van een mi
crofoon naar huis. Sjoerd War
merdam uit Den Haag (10 jaar)
had een pyjama aan en een
knuffel in de hand omdat dit
een passende outfit was bij het
ontroerend en zuiver gezongen
'Mijn vader is een ster'. Zijn op
treden bracht hem op de derde
plaats. Het liedje 'Wakker met
een wijsje', gezongen door de
tienjarige Marvin Dee uit Capel-
le a/d IJssel, was goed voor de
tweede plaats. De eerste prijs
ging naar de eveneens tienjarige
Léonie Uijtdewilligen uit Nieu-
werkerk a/d IJssel. De jury
roemde haar 'bluesy' en 'goed
gezongen' optreden en plaatste
dit natuurtalent in de landelijke
finale voor haar pure vertolking
van het swingende 'Mama is
morgen van mij' dat in een
jazzclub niet zou misstaan. Op
dé vraag of de winnares, als zij
later groot is, ook zangeres wil
'worden' antwoordde zij beslist:
'Nee, banketbakker.'
Hopelijk wel een zingende.
LEIDEN SJOERD DE JONG
w tu< t<uTEa ^/arqcs, cum tua.
/brrjiicc cm* f>o-n&s ''media. oec
ïfilcmi citicm non htiitet CSJC '-«-«-ƒ/»-
2?cr7fie/ii&~~rrucnus UYu. U& Jr-ru/Lit o/lfTi
Jan van Hout (1542-1609) schreef 'Het Loterijspel' om reclame te ma
ken voor de Leidse Loterij van 1596 (kopergravure door Willem Swa-
nenburgh, 1608). foto leids gemeentearchief
Jan van Hout (1542-1609) was
niet alleen de standvastige Leid
se stadssecretaris, maar in zijn
tijd ook één van de belangrijkste
renaissance-dichters. De Leidse
neerlandicus Johan Koppenol
(1965) promoveerde op 'Het Lo
terijspel' uit 1596. Het is Van
Houts omvangrijkste werk, ge
schreven om de grote Leidse lo
terij in datzelfde jaar te promo
ten. Ruim vier eeuwen later le
vert de Leidse loterij nog een
prijs op. Want eind vorige
maand kreeg Koppenol voor
zijn proefschrift en zijn overige
publicaties de Keetje Hodshon-
-prijs, groot 25.000 gulden. Een
prijs voor talentvolle, jonge we
tenschappers, uitgereikt door
de Hollandsche Maatschappij
der Wetenschappen.
Van Hout schreef 'Het Loterij
spel' in enkele maanden. Na
1596 is de geschiedenis van
Bouwen, Steven, Dignum en
Blasius, een ongelukkig en be
rooid viertal, dat in Leiden
troost komt zoeken, nooit meer
opgevoerd. Koppenols onder
zoek naar het toneelstuk en Van
Hout duurde ongeveer zeven
jaar. Het begon toen hij nog Ne
derlands studeerde aan de Leid
se universiteit en werd voltooid
terwijl hij als assistent in oplei
ding werkte bij de vakgroep Ne
derlands, -
Koppenol: „Het onderwerp is
me nooit gaan vervelen. Heel
langzaam verover je het stuk en
ga je begrijpen hoe het in elkaar
zit. En Van Hout en zijn toneel
stuk hebben iets spannends.
Zijn tijdgenoten zagen hem als
heel belangrijk voor de ontwik
keling van de Nederlandse lite
ratuur. Lipsius, Dousa, Spiegel
en Van Mander, niet de min
sten, schreven lofgedichten op
hem. Maar latere onderzoekers
waren weinig positief over 'Het
Loterijspel'. Daar zat dus een
gat, een soort paradox.
Met het proefschrift heeft de
Leidse wetenschapper dit gat
gedicht. Enkele leemten in het
Van Hout-onderzoek zullen
blijven, al was het alleen maar
omdat belangrijke handschrif
ten van hem verloren zijn ge
gaan. Een groot deel van zijn
poëzie, bijvoorbeeld, en zijn
aantekeningen over het beleg
van Leiden. Die aantekeningen
zijn in de negentiende eeuw te
ruggevonden, maar kort daarna
door de toenmalige gemeente
secretaris per ongeluk met het
vuilnis meegegeven. „Maar wat
van Van Hout bewaard is geble
ven, geeft toch een goed beeld
van hem als dichter," aldus
Koppenol.
Het jarenlange onderzoek van
Koppenol leverde ook enkele
verloren gewaande teksten van
Van Hout op. „Voor dit soort
vondsten doe je het, dat is pure
adrenaline," zegt Koppenol. „Ik
trof bijvoorbeeld een map aan
in het Leidse Gemeente-archief,
getiteld 'drie anti-Spaanse ge
schriften'. Het bleek echter een
vertaling door Van Hout uit
1585 te zijn van één van de es
says die Montaigne in 1580
schreef. Het is daarmee de oud
ste Montaigne-vertaling ter we
reld."
Verder ontdekte de Leidse
wetenschapper, dat Van Hout
een klassiek werk van Plautus
had omgewerkt tot een Neder
landse komedie. Net als Hooft
en Bredero, bij wie men de Ne
derlandse komedie laat begin
nen. „Maar Van Hout deed het
dus al 30 jaar eerder," zegt de
neerlandicus. „Dan morrel je
echt aan de literatuurgeschiede
nis. Het idee waarmee ik begon,
dat Van Hout belangrijk moest
zijn, is door dit soort vondsten
alleen maar sterker geworden.
Van Koppenols proefschrift is
Johan Koppenol: „Van Hout en
zijn toneelstuk hebben iets span
nends." foto hielco kuipers
nu in een handelseditie ver
schenen, getiteld 'Leids heelal,
Het Loterijspel (1596) van Jan
van Hout'. En met dit boek
heeft Janus Dousa alsnog gelijk
gekregen toen hij in een gedicht
aan Van Hout schreef: 'Maar
eenmaal, na je dood, zal Leiden
naar je vragen./ De eer komt
wel vaak laat, doch zij zal rente
dragen.'
Spektakel waarbij de Staatsloterij show in het niet valt
LHANS pi
den de mensen weer buiten in
de rij te wachten. Meer dan
2700 bezoekers hebben we toen
gehad. En op maandag hadden
we zo'n 850 bezoekers. Ook al
uitzonderlijk hoog omdat veel
mensen denken dat op maan
dag de musea gesloten zijn. Nu
het telkens regent, merken we
extra goed dat we ons in één
klap op de museummarkt ge
vestigd hebben", aldus De
Leeuw.
Ook de andere musea doen
het momenteel goed. Het Rijks
museum voor Volkenkunde
ontving zondag bijna 1000
mensen, terwijl precies een jaar
geleden - tijdens een warme pe
riode - slechts 67 mensen op de
stoep stonden.
Een andere grote - het Rijks
museum van Oudheden - heeft
evenmin te klagen. „Het loopt
uitzonderlijk goed"! zegt een
woordvoerster.
De Leidse Loterij van 1596
voor een nieuw pest- en
dolhuis was een waar spek
takel. De Staatsloterijshow
van nu, valt daarbij in het
niet. Parades, optochten en
feesten gingen aan de lote
rij vooraf. En de trekking
zelf duurde weken. Jan van
Hout (1542-1609), dichter
en stadssecretaris, schreef
het toneelstuk 'Het Loterij
spel' om reclame voor de
loterij te maken. Dit to
neelstuk is nu het onder
werp van het boek 'Leids
Heelal, Het Loterijspel van
Jan van Hout'. Schrijver Jo
han Koppenol, werpt met
het boek niet alleen een
verhelderend licht op het
stuk, maar ook op Van
Hout en het Leiden van
eind zestiende eeuw.
LEIDEN SJOERD DE JONG
In de komedie van Van Hout
leidt de Vlaamse spinster Calle-
ken een door het ongelifk ge
troffen viertal door de straten
van Leiden naar vertroosting.
Boer Bouwen, bijvoorbeeld, is
twee keer getrouwd. Maar de
eerste keer wordt zijn gezin bij
Lisse door Paapse soldaten uit
gemoord en de tweede keer ver
drinkt het gezin bij een-waters
noodramp. Troost vinden ze
uiteindelijk bij Ware Onderwy-
singe, waarna Bouwen het pu
bliek oproept om toch vooral
maar loten te kopen voor de
Leidse loterij.
De Leidse loterij vereiste een
enorme organisatie. Twee jaar
duurde de voorbereiding, waar
bij onder andere een legertje
collecteurs stad en land
SuUmya.
Itptfttieloftrpf.
ÏWUjups.
Een artist impression van de bouw van het Leidse pest- en dolhuis. De prent stond op de loterijkaart, die de Leidse loterij van 1596 aankondigde
(kopergravure door Jacques de Gheyn naar Isaac Swanenburgh). foto prentenkabinet albert i te-brussel
doortrokken om loten te verko
pen. Alles liep op rolletjes tot
bleek dat ook Middelburg een
loterij ging houden, waardoor
de opbrengst van de Leidse lo
terij wel eens een stuk lager zou
kunnen uitvallen. Daarom ging
Leiden de concurrentie met de
Zeeuwen aan. De hoofdprijs
werd verhoogd tot in totaal
1500 gulden, zes maal het jaar
inkomen van een geschoolde
arbeider.
En er werd besloten om een
paar maanden voor de trekking
een rederijkerswedstrijd te hou
den. Die zou veel mensen trek
ken en dus potentiële kopers
van loten. Négen rederijkerska
mers waren uitgenodigd, die
met twee Leidse kamers op 26
mei 1596 in een kleurige op
tocht de stad binnentrokken.
Vooraf werd er goed gegeten en
gedronken. Alleen de Katwijkse
kamer de Kempenblom verteer
de op kosten van de stad al een
ham, een kalfsrug, een stuk
rookvlees, vier schoteltjes
schaapsvoeten, twee halve
schaapskoppen, twee gebraden
duiven en eeri schapenschou
der, dit alles weggespoeld met
tien vaan bier en drie pinten
wijn.
Tijdens dit rederijkersfeest,
speelde de Leidse kamer de
Witte Acoleyen 'Het Loterijspel'
van Jan van Hout. Johan Kop
penol toont in zijn boek 'Leids
Heelal' aan dat dit toneelstuk
een doordacht hoogtepunt is uit
het oeuvre van Van Hout. Het
stuk is bijvoorbeeld opgebouwd
naar klassieke voorbeelden en
naar de vier elementen: aarde,
water, lucht en vuur. De vier be
rooide personages zijn niet voor
>e mythologie is er
idelijk over: de Sirenen
met een vogellijf, die
vestkust van Sicilië ver
zaten op de rotsen om
i aantrekkelijke zang en
nietsvermoedende zee-
Ie lokken. Vervolgens
e. na de schipbreuk, de
"acht uit die mensen,
de in Bermuda opge-
muzikante Heather
Jr dat ze haar, ook vi-
aantrekkelijk ogende,
album 'Siren' heeft ge-
om muziekliefhebbers
men en in haar zomer-
ïppartement in Londen
donkere wolken naar
and.
emancipeerde Heather,
tenteel in Amerika deel
van het muzikale
'circus Lilith Fair, vindt
•vpisch mannelijke in
de van dat verhaal',
'zens zongen daar bij
sen uitsluitend voor
of om allerlei andere
maar niet om zeelie-
de val te lokken", zegt
snibbig.
legt de Engelse
"e uit die titel te heb-
Heather Nova: „Ik heb het idee dat ik uit de zee ben geboren."
ben gekozen om haar liefde idee dat ik uit de zee ben gebo-
voor de zee te benadrukken, ren", vervolgt ze bijna fluiste-
Daarom noemde ze vorige al- rend. „Het is in elk geval een
bums 'Glow Stars' (kwallen) en belangrijke inspiratiebron voor
'Oyster' (oester). „Ik heb het mij. Een van de redenen waar
om ik voor het schrijven van
deze plaat naar het eiland van
mijn jeugd ben teruggekeerd, is
om dicht bij de zee te zijn. Wat
ook meespeelde was, dat ik, na
bijna twee jaar constant op
tournee te zijn geweest, naar
rust verlangde, naar even geen
mensen om mij heen. Dat lukt
in Londen niet. Ik was honds
moe en wilde even afstand ne
men van de muziekindustrie
en daarmee in feite mijn suc
ces. Daarom ben ik terugge
keerd naar mijn familie."
Heather huurde, na bij haar
ouders tot rust te zijn gekomen,
op een ander deel van het ei
land een huisje aan de rand
van het strand. „En maakte mij
zo, samen met mijn achtspo-
ren-bandrecorder en mijn gi
taar onzichtbaar voor de we
reld. Vervolgens vloeide het ene
na het andere nummer uit mijn
pen, alsof dat werk in de rij had
staan wachten op zijn vrijla
ting. Ik was zo gelukkig. Ook
omdat ik mij een paar weken
eerder nog vreselijk zorgen had
gemaakt over mijn creativiteit.
Ik dacht echt dat de muze mij
had verlaten. Het zal de ver
moeidheid zijn geweest", zegt
ze met een zucht.
„In eerste instantie heb ik
mijn aantekenboekje geraad
pleegd. Daarin stonden flarden
tekst, die ik onder meer tijdens
mijn reis door Amerika had ge
noteerd. Het eerste couplet van
'London rain' bijvoorbeeld heb
ik in de tourbus geschreven."
Haar periode op Bermuda
werd gekenmerkt door slecht
weer. Bijna was ze, met haar
onderkomen, in zee verdwe
nen. „Ik ben geen moment
bang geweest, hoor", zegt He
ather enthousiast. „Eerlijk ge
zegd hou ik van de winters op
het eiland. In de zomer oogt
Bermuda met zijn witte stran
den en stralende zon te veel als
een prentbriefkaart. Zo'n
storm, die het zeewater op-
zwiept waardoor hij in al zijn
onstuimigheid soms tot onder
mijn bed stroomde, is goed
voor de inspiratie. Misschien
omdat ik ben opgegroeid met
de natuur en het als mijn dier
baarste vriend beschouw."
Heather Nova, die onder an
dere met oud-Kate Bush-pro-
ducer Jon Kelly samenwerkte,
omdat hij zo goed is in het
vastleggen van vrouwenstem
men, nam de tijd voor 'Siren'.
„Negen maanden ben ik er, in
verschillende sessies, mee be
zig geweest. Het is goed om
een tijdje met je werk te leven
voordat het definitief wordt
vastgelegd. Het geeft de moge
lijkheid tot verfijning."
Bij de suggestie dat de com
posities lekker moeten hebben
geklonken op haar autoradio
cassetterecorder, barst ze in la
chen uit. „Maar ik heb hele
maal geen auto. Ik luisterde er
meestal thuis naar."
Volgens Heather is 'Siren'
voor haar een minder pijnlijk
luisteravontuur dan voorganger
'Oyster'. „Dat was een behoor
lijk intense plaat. Het ging om
onderwerpen uit mijn verle
den, waarin veel pijn schuil
ging. 'Siren' is, door zijn op
bouw, een collectie verschillen
de stemmingen. Doordat ik te
genwoordig wat steviger in
mijn schoenen sta, heb ik het
gevoel dat mijn composities
een iets optimistischer toon
hebben gekregen. Ik ben geluk
kiger dan een paar jaar terug.
Waarmee ik niet wil zeggen dat
het leven mij nu constant toel
acht. Er zijn momenten. Moge
lijk komt die gereserveerdheid
voort uit het feit dat ik niet ge
loof dat je altijd gelukkig kunt
zijn."
Heather Nova is een van de
artiesten die optreedt tijdens
het Lowlands Festival in Bid
dinghuizen (Walibi Flevo) dat
wordt gehouden op 28, 29 en
30 augustus.
niks de boer Bouwen Aertvelt,
stuurman Steven Golvervliet,
pleiter Dignum Lichtewint en
alchemist Blasius Puf-int-Vier.
Daarnaast verwerkt Van Hout in
het stuk veel van zijn vernieu
wende ideeën over poëzie, goed
bestuur en een harmonieuze
maatschappij.
Het meeste leesplezier leve
ren Koppenols beschrijvingen
van en toelichtingen op het Lei
den aan het einde van de zes
tiende eeuw, en de niet te on
derschatten rol die stadssecre
taris Van Hout daar en toen
heeft gespeeld.
De trekking van de Leidse lo
terij begon op 1 augustus 1596
op een podium in de Breestraat
en zou 52 dagen en nachten du
ren. Die tijd was nodig om alle
ruim 280.000 lootjes te trekken
en de gedichtjes voor te lezen
die kopers van loten hadden
opgeschreven. Trecker, wat sout
ghij seggen,/ off ghij een ander
bij u wijff saegt leggen.
Op donderdagmiddag 22 au
gustus luidden de Leidse kerken
langdurig de klokken, want de
hoofdprijs was getrokken. Tot
ergernis van de Leidenaren ging
de vergulden beker en de 1140
gulden naar Jan Adriaensz uit,
jawel, Middelburg. Toch kon
Leiden wel tevreden zijn. Van
de loterijopbrengst, ruim 52.000
gulden, kon het St. Caecili-
aklooster worden omgebouwd
tot een nieuw pest- en dolhuis.
De Middelburgers, die een
nieuw weeshuis en een nieuw
gasthuis wilden, konden van
hun loterijopbrengst geen van
beide bouwen.
Johan Koppenol - 'Leids heel
al, Het Loterijspel (1596) van
Jan van Hout'. Uitgeverij Ver
loren. Prijs: 79 gulden.
Muziekindustrie
eist Europese
bescherming
tegen piraterij
BRUSSEL ANP
De muziekindustrie heeft de
Europese Unie opgeroepen tot
betere bescherming tegen pira
terij op Internet. De moderne
computertechnologie biedt
prachtige kansen, maar is ook
een bedreiging voor artiesten,
als er niet beter over hun rech
ten wordt gewaakt, zegt de Eu
ropese tak van de internationale
federatie van muziekproducen
ten (IFPI).
Een eerste onderzoek naar pi
raterij op Internet geeft aan dat
er al meer dan 80.000 illegale
muziekbestanden circuleren.
De meeste inbreuken zijn gere
gistreerd in de Verenigde Sta
ten, maar ook zijn er aanzienlijk
hoeveelheden gevonden in Ne
derland, Zweden en Groot-Brit-
tannië.
De dramatische toename in
het illegaal kopiëren van cd's
heeft de platenmaatschappijen
wereldwijd naar schatting 10
miljard gulden gekost in 1997.
De copyright-wetgeving die de
EU nu heeft klaarliggen, is veel
te zwak om dit aan te pakken.
