Spelen met vuur: ambacht en kunst
Trends
Inductie: zuinig koken
met behulp magnetisme
MAANDAG 6 JULI 1998
-JAC
Leerdam Cristal herdenkt 120 jaar met nieuwe collectie
theawamelink
kitty van gerven
We kijken erdoor, drinken eruit,
verpakken erin. Glas is gewoon.
En toch ook weer heel bijzon
der. Het is de enige materie
waarin alle vier elementen, aar
de, vuur, lucht en water, hun
aandeel hebben. Scherp en glad
tegelijk, sterk maar ook kwets
baar. En met een ijle transpa
rantie waarin het zonlicht ge
vangen lijkt. Glas is het product
van een geraffineerd spel met
zand en vuur. Een spel dat al
120 jaar wordt 'gespeeld' bij de
glasfabriek Royal Leerdam.
Het vuur in de oven is oogver
blindend. Het mengsel van zil
verzand, potas en loodoxyde
smelt er bij 1200 graden samen
tot vloeibaar kristal. De glasbla
zer doopt z'n pijp in de strope
rige massa. Hij blaast. Zijn
adem zet in de druppel uit. Hij
blaast opnieuw, draait, knipt en
modelleert in een stapeltje nat
papier de roodgloeiende stroop
met zijn handen. Het papier
ontvlamt spontaan. Als de hitte
afneemt trekt de vurige gloed
weg en blijft er helder, glanzend
kristal over. De lucht erboven
zindert nog, maar een nieuw
kunstwerk is klaar. Een product
van duizenden jaren ervaring in
spelen met vuur.
In de Koninklijke Nederland-
sche Glasfabriek Leerdam spe
len de glasmakers dit spel dage
lijks. Al 120 jaar. Op 18 juni,
herdacht het bedrijf de oprich
ting van wat in 1878 nog de
Glasfabriek Jeekel, Mijnssen en
Co heette. Genoemd naar de
oprichters.
De schakel tussen ambacht en
kunst, die de fabriek vanaf het
begin heeft gekend, is nooit ver
broken. Zelfs toen na de oorlog
de machinale productie van
glasserviezen op gang werd ge
bracht om de concurrentie het
hoofd te bieden, bleef Royal
Leerdam - zoals de handels
naam luidt sinds koningin Wil-
helmina in 1953 het predikaat
'Koninklijk' verleende - zich on
derscheiden met zijn mondge-
blazen en handgevormde kris
tallen objecten. En tot op de dag
van vandaag houdt Royal Leer
dam Cristal de traditie in ere
met de productie van kunstob
jecten die alle de handtekening
dragen van een top-ontwerper
en zijn vervaardigd van 'cristal
supérieur', de zuiverste kristal
soort.
Waren het in het verleden be
roemdheden als F.L. Wright, ar
chitect Berlage en glaskunste
naar Copier die hun naam aan
het kristal verbonden, tegen
woordig zijn dat designers als
Frans Molenaar, Marcel Wan
ders, Dora Dolz, Carla Peters,
Annelies de Leede, Bert van
Loo, Olaf Stevens, Jurriën Stre-
litski, Anna Carlgren en sinds
kort ook Jan des Bouvrie en
Maarten Vrolijk. Ontwerpers die
in andere disciplines al hun
sporen hebben verdiend, maar
ookglaskunstenaars-pur-sang,
zoals Simon van der Marei,
hoofd vormgeving bij Royal
Leerdam, en Gerard Thomas
sen, die in de tijd dat hij nog als
vaste ontwerper bij Leerdam
werkzaam was onder meer het
duizenddelige glasservies Coro
na, het geschenk van het volk
bij het huwelijk van Beatrix en
Claus, ontwierp.
Samen met de meester-glasbla-
zers produceren de kunstenaars
eenmalige objecten, de Unica,
die inmiddels wereldwijd als
collector's item gelden. (Bij So
theby's werd onlangs nog een
object van Van der Marei ge
veild voor 13.000 gulden. Som-
'Thinkingand drinking', een kristallen schaakspel van Jurrien Strelitski,
bestaande uit glazen met een stop. foto pr
PUZZEL
OPGAVE
KRUISWOORDRAADSEL
Horizontaal: 1. Rivier in Duits
land; 5. kleur; 9. muurholte; 10.
grond om een boerderij; 12. duw;
13. bevestiging; 14. aardappel
tje; 16. Japans bordspel; 17.kat-
tenras; 19. evenzo; 21afge
stroopte huid van een dier; 23.
rekenkundig vraagstuk; 24. onbe
werkt; 26. schaakterm; 27. voor
zetsel 28. Europees gebergte;
30. persoonlijk vnw.; 31.graan-
bederf; 32. kneep; 33. voorzetsel;
34. religieuze groepering; 36.
dwarsmast; 38. drinkbeker; 40.
ongebonden; 41slaapgelegen
heid; 42. gezellig; 44. brandstof;
45. onderzeese bom; 48. aarts
bisschop (Lat. afk.); 50. afge
scheiden bevolkingsgroep; 51.
barium; 52. tennisterm; 54. spo-
renplantje; 55. roofzuchtige pa
pegaai; 56. meetkundige figuur;
57. zanggroep.
Verticaal: 1. Fout; 2. projectie
plaatje; 3. boom; 4. beroep; 6.
voorzetsel; 7. gezichtsorgaan; 8.
dorheid; 10. tijdperk; 11. sprook
jesfiguur; 14. einder; 15. koeien-
maag; 17. bijb. figuur; 18.
vruchtennat; 20. keeper; 22. jong
konijn; 24. gewoonte; 25. insect;
28. gewicht; 29. watering; 33.
defect; 35. bedrag waarvoor iets
gekocht wordt37. roofvogel; 39.
gegraven diepte; 41. bedeesd;
43. kledingstuk; 44. lofdicht; 46.
mannelijk dier; 47. kunstwerk;
49. oude Franse munt; 51praat
vogel; 53. vogelproduct; 55. bok-
sterm.
OPLOSSING
mige stukken hebben inmiddels
ook hun weg naar musea ge
vonden.) Daarnaast zijn er de
objecten die in series met een
gelimiteerde oplage worden ge
produceerd, de Serica. En sinds
begin dit jaar verlaten ook door
de kunstenaars gesigneerde en
genummerde objecten in een
ongelimiteerde oplage de fa
briek onder de naam Multica.
Speciaal voor de 120e verjaar
dag van de glasfabriek hebben
zeven kunstenaars een nieuwe
collectie artikelen van Royal
Leerdam Cristal ontworpen.
Functionele en tegelijkertijd de
coratieve stukken, zoals de in
elkaar passende schalen van
Piet Stockmans, de sprookjes
achtige olielampjes van Peter
Bremers en de 'gekroonde' ka
raffen van Olaf Stevens. Blik
vanger in de collectie is het
schaakspel van Jurriën Strelitski
met de titel 'Thinking and drin
king'. De schaakstukken in de
vorm van glazen, die aan de ene
kant van het bord met rode en
aan de andere kant met witte
wijn kunnen worden gevuld,
symboliseren de essentie van
het spel: strijd en verbroedering.
Een verbroedering die zeker zal
optreden wanneer alle geslagen
'schaakstukken' zijn leegge
dronken.
Drievoetige vaas
De essentie van Royal Leerdam
zelf komt vooral tot uitdrukking
in twee kunstwerken van Simon
van der Marei, getiteld '120 jaar
spelen met vuur'. Over zijn vaas
op drie voeten vertelt de ont
werper: 'Royal Leerdam Cristal
stond aanvankelijk vooral be
kend om haar drinkglazen. Dat
historische gegeven wilde ik ge
bruiken. Verder wilde ik het am
bachtelijke aspect uitbeelden.
Dat heb ik gedaan door de
gloeiende Weur van het vuur in
het object te laten zien en bo
vendien het zand, de voor
naamste grondstof van kristal,
zichtbaar te verwerken.'
Brengt de eerste vaas vooral de
grondstof en het ambachtelijk
duel met het vuur waaruit het
kristal voortkomt in beeld, in
het tweede ontwerp, een vaas in
alle kleuren van de regenboog,
komt de opvallendste eigen
schap van kristal, de breking
van het licht, tot uitdrukking.
De nieuwe collectie van Royal
Leerdam Cristal is slechts een
klein onderdeel van de totale
productie van de glasfabriek,
die jaarlijks vele honderden mil
joenen machinaal geproduceer
de glazen naar alle uithoeken
van de wereld exporteert. De
collectie handgevormde en
mondgeblazen kristalobjecten
vertegenwoordigt echter een
traditie waarin vakmanschap en
creativiteit een hechte eenheid
vormen. Al 120 jaar.
Wie tegenwoordig een kook
plaat wil kopen heeft keus te
over: gas, elektrisch of inductie.
Ruim driekwart van de Neder
landers kookt nog steeds op gas,
maar toch wordt steeds meer
voor elektriciteit gekozen.
Een belangrijk nadeel van elek
trisch koken (langzamer en
minder goed regelbaar), dat ooit
bestond, is verdwenen. Voor in-
ductiekoken is weliswaar elek
triciteit nodig als energiebron,
maar het kookproces zelf is ge
baseerd op magnetisme. Onder
elke inductiekookplaat zit een
inductiespoel, gevoed door een
generator. Deze zet gewone
wisselstroom om in wissel
stroom met een hoge frequen
tie, waardoor in de spoel een
elektromagnetisch veld wordt
opgewekt. Dit veld brengt de
moleculen in de panbodem in
beweging (vergelijk het maar
met wat de magnetron met
voedselmoleculen doet) en
daardoor wordt de bodem heet.
Hierdoor wordt ook de plaat
een beetje warm.
Het inductieproces treedt pas in
werking, als er een pan op de
kookzone staat. Zodra men de
ze optilt stopt het proces. Om
dat de maximale capaciteit van
een inductiezone hoger is dan
van een traditionele elektrische
plaat (2000 Watt), gaat koken
hierop veel sneller. De meeste
inductiekookplaten zijn uitge
rust met simpel te bedienen tip-
toetsen. Vaak hebben ze ook
een 'alles-uit-toets' of een spe
ciaal slot, zodat er tijdens
schoonmaak-werkjes of met
kinderen in de buurt niets fout
kan gaan.
Het stoppen van de magneti
sche werking zodra men de pan
optilt, werkt soms onhandig.
Bijvoorbeeld bij pannenkoeken
bakken. Even de pan van de
plaat nemen (nieuw beslag
erin), betekent dat de gewenste
stand opnieuw moet worden in
geschakeld. Dankzij een 'stand-
by-stand' onthoudt de kookzo
ne de laatste vermogensstand.
Moderne keukenapparaten pie
pen dat het een lust is, als ze de
gebruiker ergens op willen at
tenderen (vriezer heeft te hoge
temperatuur, magnetrontijd is
afgelopen enzovoorts). Veel
mensen krijgen daar de zenu
wen van. Vraag dus in de show
room om een demonstratie van
de diverse signalen en het ge
luid van de ventilator.
Het installeren van een induc-
tiekookplaat moet door een
vakman worden gedaan. Net als
bij een conventionele elektri
sche of glaskeramische kook
plaat is hiervoor een speciale
kookleiding nodig. Een induc
tieplaat moet bij inbouw boven
dien van koeling worden voor
zien. Niet alle installateurs zijn
hiervan op de hoogte. Ga dus
naar een gerenommeerde zaak.
En laat u informeren over de
geschikte pannen. De panbo
dem moet van een ferromagne-
tisch materiaal zijn en magneti-
seerbaar. Of dat zo is weten we
als een magneet aan de bodem
'kleeft'. Heel geschikt voor in
ductie zijn pannen van geëmail
leerd plaatstaal en gietijzer.
Een probleem dat zich nog wei
eens voordoet is het aanra-
kings-verschijnsel. Het kan
voorkomen dat twee pannen el
kaar raken, waardoor het func
tioneren van de plaat ontregeld
kan worden. Dat betekent dat
men het beste de kleinere pan-
maten kan kopen.
Koken met inductie: niet alle pannen zijn geschikt. foto gpd
WOORDZOEKER
De overgebleven letters vormen
tezamen het woord: MASKER.
S T R
P S
HEINZ
TOMPOES
Heer Bommel en de Liefdadiger
Heer Bommel voelde een lichte rilling over
de rug gaan en zijn gelaat bewolkte. 'Wat
zei je daar?' vroeg hij. 'O, eh... excuseer,
heer Olivier!' zei de knecht geschrokken. 'Ik
zei een oud versje op, dat mijn grootmoe
der placht te reciteren, wanneer er een ring
om de volle maan was. met uw welnemen.
'Zo, placht ze dat?', prevelde heer Ollie
bleek. 'En wat zijn brekels, Joost?' 'Dat weet
ik niet', verklaarde de bediende. 'Slecht
volk, wanneer ik mij zo mag uitdrukken.
Want wie een ring ziet om de maan, moet
niet naar de brekels gaan. Zo luidt het slot
van het vers, heer Olivier!' Heer Bommel
luisterde al niet meer. Hij had zich afge
wend en liep nu in het maanlicht de weg op
om zijn mooie stemming te hervinden.
'Brekels! Bah!' sprak hij tot zichzelf. 'Wat
een onzin! En dat op een avond als deze, nu
de hele natuur tot blijdschap noodt, als ie
mand begrijpt wat ik bedoel.' Op dat mo
ment fladderde er een vleermuis om zijn
hoofd en hij slaakte een kreet. 'Ooaah!', riep
hij, opzijspringend. 'Een bre-brekel!' De
markies De Canteclaer, die peinzend zijn
avondwandeling deed, werd opgeschrikt
door het tumult en richtte verstoord zijn fa-
ce-a-main. 'Parbleu!' sprak hij misprijzend.
'Waarom blijft ge niet thuis als de nacht ge
vallen is? Uw lallend geroep is hoogst hin
derlijk, amice!'
redactie saskia stoeung^
Ringen van edelstaal met goudaccenten. jesta
Edelstaal en™
Sieraden mogen zien worden, komend najaar. Vooral t
worden steeds breder. Geelgoud zie je veel in combinï.eaa|
witgoud. Maar het is niet al goud wat er blinkt. In veeli
collecties zie je sieraden van edelstaal, een nikkelvrij m
geschikt voor de meest gevoelige huid. Lasertechniekei
de productie sterk vereenvoudigd, waardoor het allem|ji]
prijsvriendelijker kan.
Voor horloge-ontwerpers is edelstaal een oude bekencfcicH!
duurste ontwerpen wordt dit gecombineerd met goudëke
del is de rechthoekige kast in opmars. Informatie: cenöde i
diamant, sieraden en horloges, tel. 070 - 3867777. 9. H
6.r
Schuimwand
Ook met de Akoestiregel: geluid wordt door de los van ÈV
zittende tweede lat en het schuim opgevangen en getto
Voor een wand van pakweg vijf meter breed is een aaiihE
tiregels noodzakelijk. Tussen de onderling isolerende Id
wordt ook schuim geplaatst, waarna gipsen platen vo<le
werking zorgen.Het lijkt een eenvoudige constructie, i p
blijkt niet uit de prijs: een vierkante meter van deze ge
rière kost negentig gulden. Informatie: Akoestikon Gel
tie, Nieuwegein, telefoonnummer: 030-603.5911. 'i
Schuimwand 2
Een nieuw middel tegen geluidsoverlast is de tegen de i
bevestigen Akoestiregel. Hij speelt in op een recent uil igi
onderzoek, waaruit blijkt dat nog steeds veel Nèderlan
hebben van burengerucht. De Akoestiregel wordt geve k<
door twee latten van zes centimeter breed waartussen -f
soort veerkrachtig schuim is aangebracht.
In de wijze van bevestiging schuilt het geheim, zo mei v
brikant. De eerste lat wordt met schroeven tegen de g<
lengte van een muur bevestigd, waarna schuim en de n
lat worden aangebracht. De werking is vergelijkbaar n
blikken die door een draad verbonden zijn. Bij een stnj
spannen draad plant geluid zich voort, maar bij een si V,
is de verbinding verbroken.
Lancömes eau de toilette voor de nieuwe eeuw, in een ver[ i
die sterk doet denken aan de in 1970 gelanceerde geur
O' Ja
Een geurtje dat je gemakkelijk pakt. Dat een gewoonte,
den. Dat is OUI!. Licht, een beetje zoet maar toch fris di
pakking lijkt wat op die van de Lancóme, een succes^
zuidelijke landen. „Het is de bedoeling dat de nieuwe f gc
beetje 'meelift' op de naamsbekenheid van de Lancèn
daar dat de fles inmiddellijk aan dit produkt doet dentóoe
pr-vrouw Ellen Dionisio. De OUI! is te koop in een fljsh
spray. Prijs vanaf 55 gulden (30 ml)|W!
X
Het schuim tussen de latten aan de wand voorkomt dat de—
zich gaan ergeren aan onze muziekkeuze.
