Illegaal werken loont
TT
ZATERDAG 27 JUN11998
'Voor Polen is het hier een goudmijn'
„Ik ben hier in
Nederland om geld te
verdienendaarna keer
ik terug.Onder dat
motto stappen veel
jonge Polen in de auto,
om in het Westen als
illegaal werknemer
hun geluk te
beproeven. Sommige
kwekers in de Duin- en
Bollenstreek en de
Rijnstreek
verwelkomen de
gemotiveerde,
goedkope krachten met
open armen.
Naarmate de Europese
grenzen meer en meer
open gaan, zien politie
en Arbeidsinspectie
zich genoodzaakt de
jacht aan te scherpen.
De illegalen worden de
grens overgezet, hun
werkgevers hangt een
zware straf boven het
hoofd: boetes,
gevangenisstraffen. De
Arbeidsinspectie: Elke
kweker die ons een
keer op bezoek heeft
gehad, kan het weten.
et was binnenshuis
I een graad of dertig.
Andrzej tuurde
langs de grote, lange trap om
hoog en ontwaarde heel in de
verte een klein venster en een
snipper strakblauwe hemel. Bui
ten zinderde de zomer van 1997.
De hele tussenliggende trap zou
de komende dagen zijn werkter
rein zijn: schilderen, voor acht
gulden per uur. „Aiaiai...", zucht
te hij. „Verf afbranden, afborste
len met een ijzerborstel, schilde
ren. Heel veel werk.
In de voorafgaande weken had
hij gewerkt in de Hoofddorpse
kassen. Elke dag vijftien uur tus
sen de bloemen. En elke dag tien
kilometer fietsen van en naar zijn
huis in Nieuw-Vennep. Het huis
waar Andrzej en twaalf van zijn
mede-illegalen woonden. Dat wil
zeggen: er aten en de nacht
doorbrachten. Na twee weken
zat het werk er op, maar Andrze-
j's werkgever was tevreden over
diens werklust. „Alsjeblieft, hier
heb je verf. Ga mijn huis maar
schilderen", zei hij. Andrzej be
schouwde het als een eer.
Andrzej is een illegale werkne
mer, afkomstig uit Polen. Hij
trekt zich niets aan van gangbare
werktijden. Want langer werken
betekent meer loon. Tussen de
bloemen, maar ook als het om
een schilderklus gaat. In twee
weken tijd dompelde hij alle
trappen, plinten, kozijnen, leu
ningen en posten van het grote
woonhuis in het gekleurde nat.
Andrzej beroept zich op ruime
ervaring, opgedaan door werken
voor zijn familie 'die nogal groot
is'.
Polen voorop
Sinds de val van het IJzeren Gor
dijn maakt de Nederlandse tuin
bouwsector kennis met een
nieuw soort illegale werknemer:
die uit Oost-Europa. Vooral jon
ge Polen trekken in groten getale
naar landen als Nederland. Naar
de asperges in Limburg, naar de
schuren van de Bollenstreek,
naar de kassen van het Westland.
Hoeveel Polen het precies zijn is
niet duidelijk: het is een illegale
sector. Werknemers hebben
meestal geen verblijfsvergun
ning, werkgevers geen tewerk
stellingsvergunning. Wat de om
vang van de werkzaamheden be
treft: een schatting uit 1993/1994
kwam uit op 25 30.000 volledi
ge banen per jaar. Omdat de
meeste illegalen niet meer dan
één seizoen doorbrengen in Ne
derland, ligt het absolute aantal
waarschijnlijk hoger.
Oost-Europeanen - en dan
vooral Polen - vertegenwoordi
gen inmiddels de overgrote
meerderheid, stelt de vreemde
lingendienst. Dat geldt vooral de
Duin- en Bollenstreek. De regio
rond Roelofarendsveen heeft
daarnaast regelmatig te maken
met Turken en Marokkanen uit
Leiden. Oost-Europeanen vragen
zelden asiel aan, in tegenstelling
tot bijvoorbeeld Turkse illegalen.
Polen zijn er meestal niet op uit
om in Nederland te blijven: ze
komen alleen om geld te verdie
nen en daarmee terug te keren.
Tot het zo ver is, is het zaak
om uit handen te blijven van de
vreemdelingendienst, de- politie
afdeling die zich met 'de illegale
persoon' bezighoudt. Opspo
ringsambtenaren in de Duin- en
Bollenstreek treffen met enige re
gelmaat illegalen aan achter
bloemsnijtafels, tussen potplan
ten en in achterafhoekjes van
bollenschuren. In 1997 zette de
vreemdelingendienst ongeveer
tweehonderd mensen het land
uit. Werknemers van buiten de
EU, voor wie de tuinder geen te
werkstellingsvergunning aan
vroeg. „Polen verdienen hier in
een maand tijd een salaris waar
ze in hun vaderland een half jaar
voor moeten werken", weet Max
Leenards, opsporingsambtenaar
in politiedistrict Duin- en Bollen
streek Zuid. „Voor die mensen is
het hier een goudmijn."
Dik tevreden
Andrzej is 27 jaar oud. In Neder
land illegaal, maar naar eigen
maatstaven goed betaald. In Po
len gerespecteerd als bevoegd le
raar wis- en natuurkunde, maar
slecht betaald. Hij snijdt bloe
men aan de lopende band, er
gens in Leiden. „Tien gulden per
uur krijg ik." Zes dagen per week
is hij bezig; elke dag van zeven
tot tien. Oorspronkelijk maakte
hij twaalf uren, maar Andrzej
heeft gevraagd of dat niet wat
langer kon. „Want uiteindelijk
ben ik hier in Nederland om geld
te verdienen. Ik wil in Polen een
huis laten bouwen, of anders iets
bestaands kopen. Maar bouwen
is voordeliger.
Leg Andrzej's salaris naast dat
in Polen, en het wordt duidelijk
waarom hij tevreden is met het
geld dat zijn baas hem toe
schuift. Een Poolse bouwvakker
verdient zes gulden, een bank
medewerker vijf gulden en een
leraar zo'n vier gulden per uur.
Andrzej: „Ik word hier best goed
betaald."
Vanuit Nederlands perspectief
ziet dat er heel anders uit. Zijn
werkgever betaalt Andrzej in to
taal 840 gulden per week. Meer
kosten maakt hij niet - geen pre
mies, geen loonbelasting, geen
vakantietoeslagen. Neemt hij in
plaats van Andrzej een wit wer
kende Nederlander in dienst, van
de zelfde leeftijd en met dezelfde
ervaring, dan kost hem dat ruim
het dubbele. Per uur 20 gulden
en 93 cent, ofwel 1758,36 per
week.
Toch 'ontkent bijna elke kwe
ker dat kostenbesparing de reden
is om illegalen in dienst te ne
men. Het gaat, zeggen zij, eerder
om de hoge arbeidsmoraal van
de Polen. Een azaleakweker uit
Roelofarendsveen: „Polen wér
ken ergens voor. Die willen bij
voorbeeld een auto bij elkaar
verdienen. Veel Nederlanders
missen die gedrevenheid."
Grote werklust dus. Geen ge
luier, geen geklets, niet om de
haverklap sjekkies draaien. In die
termen spreekt een Rijnsburgse
tulpen- en zomerbloemenkweker
over zijn ideale werknemer. „De
inzet van die Poolse jongens is
geweldig. Ze drinken staand hun
bak koffie en gaan meteen weer
aan het werk. Als ik dan zie wat
het uitzendbureau soms levert
aan Nederlanders... Daar is de
gemotiveerdheid soms ver te
zoeken." Bovendien gaat het
vaak om zwaar werk, dat tuin
ders niet geschikt vinden voor
bijvoorbeeld oudere werklozen.
En jongeren, is hun ervaring, rea
geren niet als er een advertentie
wordt geplaatst.
Constructie
Chris van Vondelen, beleidsme
dewerker op het centraal kantoor
van de Arbeidsinspectie, han
teert een andere analyse. Zittend
achter zijn bureau in het minis
terie van Sociale Zaken en Werk
gelegenheid zegt hij: „Het loont
om illegalen in dienst te nemen,
zolang je maar niet wordt ge
pakt." Dat hij bij controles
meestal iets heel anders hoort,
namelijk het argument dat Polen
veel gemotiveerder zijn, verbaast
hem niets: „Vind je het gek?! Een
Pool zal het niet in zijn hoofd ha
len om - bijvoorbeeld - zich ziek
te melden. Hij wordt per kist of
per uur betaald."
Overigens ontkent de Rijns
burgse tulpen- en zomerbloe
menkweker dat hij illegale werk
nemers in dienst heeft. Net zoals
de meeste tuinders dat ontken
nen. Hoofdschuddend: „Nee,
daar begin ik niet aan. Als hier
een Pool op de fiets aan komt rij
den met de vraag of ik werk heb,
stuur ik hem weg. Maar soms
heb ik pieken in de werkdrukte,
en die moet ik toch opvullen.
Dan huur ik Polen in via een
Pools uitzendbureau. Dat neemt
een vooraf afgesproken hoeveel
heid werk voor haar rekening,
voor een vaste prijs. En dat is le-
gaal."
Daar kan hij zich echter lelijk
in vergissen. Het uitzendbureau
waar hij op doelt, is de in Leiden
gevestigde VOF Interpool - een
firma die gebruikt maakt van een
constructie die onder vuur ligt bij
Arbeidsinspectie, ministerie van
Justitie, fiscus en vreemdelingen
diensten.
Interpool telt het ongewoon
hoge getal van 88 vennoten: één
Nederlander, en 87 Polen die
nauwelijks inspraak hebben in
de bedrijfsvoering. Zaakbeharti
ger Emile Schoemaker zegt dat
de firma gebruik maakt van de
bepaling in het Associatieverdrag
tussen Nederland en Polen dat
personen van buiten de EU in
Nederland als zelfstandige mo
gen werken. En Interpool, rede
neert hij, is een bedrijf dat in
handen is van 87 Poolse zelfstan
digen. De firma verricht werk
voor kwekers, de firmanten zelf
voeren dat werk uit. En, stelt
Schoemaker, ze dragen gewoon
inkomstenbelasting af.
Constructies als die van Inter
pool zijn, in diverse variaties, de
laatste jaren in zwang. De Peel
heeft Agri, Texel heeft Texpol, de
Bollenstreek heeft Interpool.
Poolse werknemers proberen op
deze manier te ontkomen aan de
jacht op illegale arbeiders en hun
werkgevers, die sinds 1996 aan
zienlijk is aangescherpt: meer
opsporings-mankracht. meer
controles, meer uitzettingen.
Het steeds verder wegvallen
van grenscontroles binnen de EU
is de aanleiding voor die inten
sievere opsporing. De vreemde
lingendienst (illegalen) en Ar
beidsinspectie (werkgevers) hou
den nu jaarlijks zo'n tweehon
derd gezamenlijke controle-ac
ties in district Hollands Midden,
waar Leiden, de Rijnstreek en de
Duin- en Bollenstreek onder val
len. Tien tot dertig procent naar
aanleiding van tips, de rest is ei
gen speurwerk of steekproef. De
agrarische sector geldt als een
van de risicobranches, met po
tentieel slechte arbeidsomstan
digheden (bestrijdingsmiddelen)
en een overvloed aan werk voor
lager- of ongeschoolden.
Politie, Arbeidsinspectie, ar-
beidsbureau's schuiven de zelf
standigen-constructie resoluut
van tafel. Justitie spreekt van een
'schijnconstructie'. Ook Poolse
zelfstandigen moeten eerst een
vergunning aanvragen om in Ne
derland te werken, en die krijgen
ze alleen als met hun werk 'Ne
derlands belang is gediend'.
Meestal gaat het dan om be
roepsgroepen als wetenschap
pers en topvoetballers. Waar Van
Vondelen aan toevoegt: „Poolse
vennoten lopen op de werkvloer
rond als werknemers, niet als
vennoten. Er is geen notariële
akte, en ze hebben ook niet alle
maal een gelijkwaardig deel in
spraak in de onderneming."
Twijfel
Bij de rechterlijke macht heerst
nog enige twijfel. Juridische ex
perts putten zich uit in haarklo
verij over de precieze betekenis
van de wetgeving. De eerste za
ken lijken op een afwijzing uit te
draaien, maar april dit jaar boek
te Texpol toch een overwinning:
de rechterlijke macht verbood de
vreemdelingendienst de betrok
ken Polen uit te zetten. Het mi
nisterie van Economische Zaken
moet eerst criteria ontwikkelen:
wie geldt nu als zelfstandige, en
wie niet?
De Rijnsburgse kweker haalt
zijn schouders op als hij hoort
over de juridische touwtrekkerij.
„Niet legaal? Daar valt misschien
over te twisten." Hij vraagt als hij
Interpool inschakelt niet naar
identiteit, nationaliteit of tewerk
stellingsvergunning van de gele
verde Poolse werknemers. „Daar
moet Interpool maar voor zor
gen. Ik ben ingedekt." Van Von
delen ontkent dat: „De tuinder
laat uiteindelijk de arbeid ver
richten, daar is jurisprudentie
over."
De vraag is hoe tuinders dat al
lemaal moeten weten. Van Von
delen wijst op de preventiepro
jecten, op waarschuwingen voor
afgaand aan de controles, op
voorlichtingsavonden. „Elke
kweker die de Arbeidsinspectie
een keer op bezoek heeft gehad,
kan het weten."
Veelvuldig geplaatste bordjes
met NO WORK zijn het gevolg.
„Maar", relativeert een rozen-
kweker uit Oude Wetering, „als
het een dagje érg druk is en er
komt iemand aankloppen om
werk, dan zeggen kwekers wel-
eens: 'Ach wat... Help me maar
gauw, dan stuur ik je na een dag
naar huis met vijf tientjes."
Ook dat snelle inspelen op de
behoefte aan flexibele werkne
mers, maakt illegale werknemers
zo aantrekkelijk. Voordat een
tuinder bijvoorbeeld een Pool of
ficieel in dienst mag nemen,
moet hij eerst vijf weken een va
cature open hebben staan. Aan
sluitend mag het Arbeidsbureau
nog eens vijf weken proberen die
vacature te vervullen, met werk
nemers uit Nederland of uit de
EU. Pas daarna kan de kweker
een tewerkstellingsvergunning
aanvragen, waarna weer een tijd
rovende procedure volgt. 'Bezo
pen', vindt men in de tuinders
wereld.
Wordt een kweker met illegale
werknemers erbij gelapt, dan
krijgt hij automatisch een her
controle, meestal na een paar
maanden. En zelden blijkt dan
dat het weer mis is. Want wie be
trapt wordt, betaalt een hoge
prijs. Aan waarschuwingen doet
de arbeidsinspectie niet. First of
fenders krijgen doorgaans, een
maal voor de rechter, 2.000 tot
10.000 gulden boete per illegaal
of twee weken hechtenis. Bij her
haling kan de boete oplopen tot
maximaal 25.000 gulden. Verder
krijgt de tuinder een aanslag voor
nooit betaalde loonbelastingen
en premies, plus boete.
De illegaal zelf staat gevange
nisstraf noch geldboete te wach
ten. Illegaal werken is niet straf
baar. Wel worden ze na hun op
sporing meteen het land uitge
zet: meestal gaan ze binnen een
dag op het vliegtuig, maar een
enkeling mag op eigen gelegen
heid terugkeren. Het paspoort
wordt dan naar een afgesproken
douanekantoor gestuurd, en pas
bij het verlaten van het land te
ruggegeven.
En Andrzej? Drie opeenvolgen
de zomers werkte hij in de Zuid-
Hollandse bloemensector. In ja
nuari kwam hij, na zijn afstude
ren, voor langere tijd naar Ne
derland. Sindsdien overnacht hij
op een provisorisch opgetrokken
zolderkamertje met wat ver
weerd meubilair, maar dat deert
hem niet. Als hij niet voor die tijd
wordt opgepakt en uitgezet,
keert hij in september terug naar
Polen. Daar hoopt hij dan zijn
toekomstdroom te verwezenlij
ken: een eigen huis, betaald van
het geld dat hij in Nederland bij
elkaar zwoegde.
