Aviodome pakt uit met
ZATERDAG 27 JUN11998
FOKKER
De allereerste Fokker, De Spin, staat er. Net als de
rompdelen van de allerlaatste Fokker 50, die nooit is
afgebouwd. In het luchtvaartmuseum Aviodome komen
vanaf volgende week begin en einde van de Nederlandse
vliegtuigindustrie bij elkaar op de tentoonstelling Fokker
en de twintigste eeuw: een historische relatie'. Het is de
grootste expositie die het museum ooit heeft gehouden.
Op ruim 4500 vierkante meter staan 25 vliegtuigen
opgesteld in speciaal geschilderde decors en een
recordbegroting van anderhalf miljoen gulden.
Expositiemanager Peter van de Noort verwach t het
komende half jaar meer dan 100.000 bezoekers. „Wie
hier komt kijken ziet niet alleen vliegtuigen, maar maakt
tegelijkertijd een rondgang door de twintigste eeuw.
Het open einde van Fokker: de allerlaatste niet afgebouwde romp van de Fokker 50. In de deuropening expo
sitiemanager Peter van de Noort: „We willen een tijdsbeeld geven."
De Spin in een decor van polderlandschap met op de achtergrond de skyline van Haarlem.
Luttele dagen voor de opening van de grote Fok
ker-tentoonstelling is de spanning groot in
Aviodome. De nagebouwde driedekker van de
'Rode Baron' Manfred von Richthoven hangt hoog onder
het koepeldak in de takels. Tegelijk rolt een ander toestel
uit de Eerste Wereldoorlog zonder vleugels de poort bin
nen. Twintig vrijwilligers zijn dagelijks lange uren in de
weer. Een kunstschilder legt de laatste hand aan een de
corstuk, een scholier krabt v^rfstrepen van de vloer. Het
op Schiphol gevestigde museum ondergaat een ware me
tamorfose. Gedwongen door ruimtegebrek moet het
leeuwendeel van de vaste expositiestukken het veld rui
men voor de Fokkers.
Een belangrijke bijdrage aan de tentoonstelling komt
van de Fokker Heritage Trust. Een stichting die na een
bliksemactie vorig najaar de historische collectie uit de
failliete boedel van de vliegtuigfabriek heeft kunnen ko
pen. Een Spin-vliegtuig uit 1913, maar ook bouwtekenin
gen, schaalmodellen, asbakken, serviesgoed, de laatste
niet afgemaakte F-50, champagneflessen met eigen Fok
ker-etiket en het lederen tweezitsbankje dat ooit in het
kantoor van directeur Frans Swarttouw stond en waarop
hij steevast - bijgelovig als hij was - zijn belangrijke be
slissingen nam.
Met de aanschaf van de collectie was 2,1 miljoen gul
den gemoeid. Een bedrag dat Peter van de Noort, exposi
tiemanager van Aviodome èn bestuurslid van de Trust,
zeker geen vriendenprijs wil noemen. De curatoren hiel
pen echter wel de collectie bij elkaar te houden. Van de
Noort: „Wij wisten dat er bijvoorbeeld voor De Spin gega
digden waren die meer wilclen bieden dan wij hadden
kunnen betalen."
Fokkervoer
Tot de stichtingscollectie hoort ook een D-7 tweedekker
uit 1918 die al jaren in bruikleen is bij het Militair Lucht
vaart Museum in Soesterberg. Speciaal voor de over
zichtstentoonstelling is het nu naar Aviodome gehaald.
Een ander bijzonder tentoonstellingsstuk is een replica
van de ééndekker E-3 uit 1915, uitgeleend door een mu
seum in het Duitse Sinsheim. Het is het eerste vliegtuig
dat voorzien is van een mitrailleur die tussen de draaien
de propellorbladen door kan schieten. Anthony Fokker
legde met dat effectieve wapen de basis voor het fortuin,
waarmee hij na 1919 in Nederland opnieuw kon begin
nen. Het was ook het vliegtuig dat definitief een einde
maakte aan de romantiek van naar elkaar zwaaiende en
saluerende oorlogsvliegers. De komst van de E-3 leidde
tot opmerkingen in het Britse Lagerhuis omdat de Engel
se vliegtuigen en piloten waren verworden tot 'Fokker-
voer'.
Bij de inrichting van de tentoonstelling is wel gedacht
aan enige romantiek en nostalgie. 'De Spin' is geplaatst in
het decor van koninginnedag, 31 augustus 1911, toen
Anthony Fokker zijn bravourestukje uithaalde door rond
de toren van de Grote Kerk in Haarlem te vliegen. Het
vliegtuig staat in het polderlandschap dat Fokker als
startbaan gebruikte. Op de achtergrond de ondergaande
zon (Fokker vloog tegen het einde van de dag) en de sky
line van Haarlem. Naast het vliegtuig een auto uit 1908.
Er omheen een rieten schutting. Van de Noort: „We heb
ben altijd gedacht dat die er toevallig stond. Door enig
speurwerk in het Haarlems Dagblad uit die tijd zijn we er
achter gekomen dat de schutting speciaal was geplaatst
om te voorkomen dat mensen die er niet voor hadden
betaald het vliegtuig toch konden zien. Dit soort details
vinden wij heel belangrijk voor de tentoonstelling. We
willen een tijdsbeeld geven."
Doofpot
Zo is ook de Fokker C-5, het enige Nederlandse militaire
toestel dat de Tweede Wereldoorlog overleefde in een
passend decor gezet van een oorlogsvliegveld. Om er te
komen moet een duister gangetje worden genomen
waarin het geluid van vooroorlogse jagers weerklinkt,
evenals een nieuwsbulletin van 10 mei 1940. Vlakbij loopt
de bezoeker tegen een ruwhouten schutting. We zijn bij
de Fokkerfabriek aan de Papaverweg in Amsterdam-
Noord en het is oorlog. Wie door de spleten tussen de
planken kijkt, ziet onderdelen van de Fokker G-l jager,
maar ook een Duitse krant ('Overwinning over Holland').
Het museum geeft zo een zwarte bladzij uit de bedrijfsge
schiedenis weer. Tijdens de oorlog werden namelijk nog
enige tientallen G-l jagers voor de Duitsers gebouwd. Pe
ter van de Noort: „Voor het faillissement is dat altijd zorg
vuldig in de doofpot gestopt."
Vrolijker is het afscheidstafereel voor de nageschilderde
gevel van Schiphol rond 1930. Daar staat een F-7a klaar
om misschien wel naar Indië te vliegen, waarmee de KLM
toen de langste regelmatige verbinding ter wereld onder
hield. Even verderop ligt het wrak van de enige overge
bleven vliegboot B-4 tussen de dennenbomen. Precies
zoals het toestel aan de oever van een meer neestortte.
Vliegtuigbouw komt ook aan bod. Te zien is hoe in Am
sterdam-Noord voor de oorlog buizenframes worden op
gebouwd en hoe na de oorlog het nieuwe Fokker met
speciale lijmconstructies werkte, waarmee het bedrijf be
faamd werd. Voorbeelden van vliegtuigen uit de jaren
vijftig tot negentig zijn er ook. Natuurlijk de Friendship
en Fellowship, maar ook de straaljagers Hunter en Star-
fighter waarvan Fokker er honderden bouwde voor de
luchtmacht.
De expositie heeft net als het bedrijf Fokker zelf een
open einde: we zien de niet meer afgebouwde rompdelen
van de allerlaatste Fokker 50. Er is bewust van afgezien
om in te gaan op de pogingen de vliegtuigbouw op
Schiphol nieuw leven in te blazen. Van de Noort: „De af
loop daarvan is zo onzeker, dat is voor een museum niet
te doen."
Kroon op de tentoonstelling is een 25 minuten durende
film over De Spin. Fokker stak begin jaren negentig zo'n
zeven ton in de productie ervan. Er zijn opnames in te
zien van een vliegende Spin. De film die Fokker voor pro
motiedoeleinden had willen gebruiken is echter nooit af
gemaakt. Het opgenomen materiaal kwam terecht bij de
Heritage Trust die de film alsnog heeft laten voltooien.
Tijdens de tentoonstelling beleeft de film, die ook op vi
deo wordt uitgebracht zijn verlate première.
'Fokker en de twintigste eeuw, een historische relatie'.
Expositie in Luchtvaartmuseum Aviodome, Westelijke
Randweg 201, Schiphol-Centrum, 020 - 6041521. Te zien van
4 juli 1998 tot en met 10 januari 1999. T/m 30 september
dagelijks 10 tot 17 uur. Vanaf 1 oktober: dinsdag t/m vrijdag
10 tot 17 uur, zaterdag en zondag 12 tot 17 uur.
De eendekker E-3 - nog zonder vleugels - wordt het Aviodome binnen
gerold. Dit is het vliegtuig dat Fokker gevreesd maakte bij de Britse
luchtmacht.
Klaar voor vertrek naar Indië, Schiphol rond 1930. foto s united photos de boer ron pichel
De Fokker C-5 die als enige Nederlandse miliaire vliegtuig de Tweede Wereldoorlog overleefde.
