Economie Indonesië valt in zwart
Dagelijks seks met Viagra voor 5,5 mille per jaar
Feiten &Meningen
Libris-diner
VVD en D66 wisselen stuivertje bij de formatie
ZATERDAG 30 MEI 1998
TERD,
O L U M
In allerlei groenten zit veel nitraat. Nitraat
kan gemakkelijk worden omgezet in
nitriet, en dat nitriet kan met name met
de eiwitten uit vis omgezet worden in
nitrosaminen. Nitrosaminen zijn levens
gevaarlijke. zeer kankerverwekkende ver
bindingen. Voorkom dus dat er in je maag
nitrosaminen kunnen ontstaan!
Hoe kun je dat voorkomen? Door de
volgende soorten groenten niet te combi
neren met vis: spinazie, raapstelen, andij
vie, bleekselderij, postelein, sla, rode
bietjes, en spitskool. Alle andere soorten
groenten kunt u zonder enig bezwaar sa
men met vis op het menu zetten. Overi
gens is nitraat en vooral nitriet sowieso
slecht, ook zonder vis erbij, dus wees ma
tig met bovenstaande groenten.
Omdat groenten, die zwaar bemest zijn,
veel meer nitraat bevatten dan groenten
afkomstig uit kwekerijen, waar men met
goed verteerde compost werkt, loopt u iets
minder risico als u uw groenten betrekt
van reformwinkels. Ook groenten die in de
kas geteeld worden, bevatten veel meer
nitraat dan groenten van de koude grond.
In dit jaargetijde, waar veel groenten nog
uit de kas komen, loopt u dus extra risi-
Eerlijk gezegd dacht ik dat iedereen al-
ame spinazie (bevat
mocht combineren
met vis, maar wat
lees ik in de versla
gen c
r de i
king van de Libris-
prijs? Op het menu
van het diner
stond onder ande
re 'kreeftensalade'
en 'gepocheerde
rog op een spina-
ziebedje'. Met an
dere woorden: de
feestgangers heb
ben een flinke do
sis giftige nitrosa-
toegediend
dat die
salade en spinazie
nog uit de kas afkomstig waren en zwaar
bemest zijn geweest.
Blijkbaar wist de kok, die het menu van
het Libris-diner samengesteld heeft, niet
dat je kreeft en rog zeer beslist niet mag
combineren met uitgerekend de meest
nitraatrijke groente: spinazie. Je zou in
zo'n geval de schade enigszins beperkt
kunnen houden door kolossale glazen si
naasappelsap bij zo'n maaltijd te drinken
- want grote hoeveelheden vitamine C be
strijden de vorming van nitrosaminen -
maar geloof maar niet dat de dames en
heren die aanzaten bij dit Libris-diner vers
sinaasappelsap gedronken hebben. Nee,
die hebben zich te goed gedaan aan dure
wijn.
Dat veel mensen nog niet weten dat de
combinatie van vis en bepaalde groenten
uit den boze is, blijkt ook uit het boek Een
calculerende terriër van Frans Haks. Re
gelmatig vermeldt hij dat zijn vriend Jo-
han voor bijzondere etentjes zorgt. Op 14
december 1992 krijgt Haks rivierkreeftjes
met mayonaise en karper met mierikswor
telsaus en meiknolletjes en sla. Dit menu,
aldus Haks, 'voldoet precies aan mijn
diepste wensen'. Blijkbaar snakt hij naar
carcinogene nitrosaminen. Hij zegt er ook
nog bij: 'Ik houd van een aparte gang voor
de sla.'
Daaruit maak ik op dat hij midden in de
winter aardig wat rijk bemeste kassla heeft
gegeten, in combinatie met rivierkreeftjes
en karper. Precies de manier om jezelf te
vergiftigen. Op 16 mei 1992 eet hij 'gepo
cheerde zalm op een bedje van spinazie'.
De beste manier om nitrosaminen aan te
maken! Op 27 december 1992 eet hij
'griet, gerold om citroen met tomatensaus,
spinazie'. Uiteraard kan dat, gelet op de
tijd van het jaar, alleen maar kasspinazie
zijn geweest. Dus ook toen heeft Haks
zichzelf weer drastisch vergiftigd.
Ach, in 't geval van Frans Haks die drie
pakjes sigaretten per dag rookt, doen wat
giftige nitrosaminen er natuurlijk niet zo
veel meer toe. Maar u, die misschien
graag gezond wil blijven: mijd de combi
natie van vis met bovenstaande groenten
en mijd Libris-diners.
Frits Bolkestein
aar
Nu de formatie op stoom begint te ko
men, lijkt het er steeds meer op dat de li
berale partijen van plaats zijn verwisseld.
Niet D66, maar de WD lijkt de verkie
zingen te hebben verloren. Bolkestein en
de zijnen vertonen een inschikkelijkheid
die eigenlijk de partij past die in de ver
kiezingen verpletterd is. Maar de partij
die dat overkwam, D66, straalt het zelf
vertrouwen uit van de winnaar.
Afgaande op de persconferenties die de
partijtoppers dagelijks na hun onder
handelingen over een nieuw kabinet ge
ven, is het voor Bolkestein elke keer weer
een zaak van slikken of stikken. De WD-
leider oogt chagrijnig en is weinig ge
neigd tot openheid. ,,YVe zijn tot elkaar
veroordeeld", merkte hij deze week op.
Nee, dan Thom de Graaf, fractieleider
van de partij die maar liefst tien zetels
inleverde. Laconiek en soms zelfs min
zaam staat hij de pers te woord. Waar
Bolkesteins lippen een grimmige streep
trekken, vertelt De Graaf glimlachend
over de eisen die zijn partij stelt voor
deelname aan een tweede paars kabinet.
Nog geen twee weken geleden heette
het, dat de WD de D66 er graag bij wilde
hebben, maar dat daarvoor geen hoge
prijs mocht worden betaald. Het eerste
was meteen al een leugen, het tweede
zal het waarschijnlijk spoedig blijken te
zijn. De WD'ers zijn namelijk helemaal
niet zo gecharmeerd van hun democrati
sche broeders. Ze vinden hen onbe
trouwbaar. wispelturig en amateuris
tisch. Dat ze mogen aanschuiven, heeft
meer te maken met het isolement waar
in de WD door de verkiezingsuitslag is
gekomen, dan met onvoorwaardelijke
liefde. En naar nu blijkt is de WD wel
degelijk bereid een prijs te betalen om
dat isolement te doorbreken.
De positie van de liberalen is er ondanks
zeven zetels winst niet sterker op gewor
den. Het gehele parlement is linkser ge
worden, met de winst van de PvdA,
GroenLinks en SP, met het verdwijnen
van de ouderenpartijen en de herleven
de aandacht voor zorg en samenleving
bij het CDA. D66 is het meest verwant
aan het liberale gedachtegoed van de
WD.
Het progressieve karakter van de Tweede
Kamer maakt het voor de WD moeilijk
een eigen stempel op de formatie te
drukken. Het onuitgesproken dreige
ment van vooral PvdA om bij te felle li
berale tegenstand een meerderheid te
zoeken bij de oppositie hangt als een
donderwolk boven de besprekingen.
,,Nou, dan regelen we het toch niet?", is
de cynische dooddoener die de WD-on-
derhandelaars dezer dagen geregeld van
de PvdA'ers te horen krijgen.
Vandaar dat Bolkestein deze week de
houding aannam van 'alles is bespreek
baar'. De gekozen burgemeester, bezui
nigingen op defensie, uitstel van een be
sluit over Schiphol, extra geld voor ont
wikkelingssamenwerking: alles wat in de
verkiezingsstrijd nog een doodzonde
was, blijkt plotseling bespreekbaar.
Bolkestein beseft dat hij heel wat meer te
verliezen heeft als er géén afspraken
worden gemaakt in het regeerakkoord,
dan wanneer hij dat wel doet. De kans
dat hij dan helemaal met lege handen
s groot. Dat afspraken in het r
arden
geerakkoord meer de richting uitgaan breng
die PvdA en D66 wensen is niet meer 1
dan logisch.
Het brengt de WD-leider in een lastig Ikenb
parket. Het is de vraag of de achterban n
begrip kan opbrengen voor het loslaten ns s
van verkiezingsbeloften. De WD moet
de komende jaren wel z'n liberale profiel qqq
kunnen tonen. Lukt dat niet, dan dreigen
de liberalen bij de volgende verkiezingen xmeer
D66 achterna te gaan. iogte
Er zijn zelfs mensen die daarom reke- het li
ning houden met een tussentijdse te- twee
loorgang van Paars-2. Niet het verlies >nd. D
van D66, maar het isolement van de - de rij
WD vormt volgens hen de grootste be- ar na
dreiging voor het nieuwe kabinet. De ;g te vi
druk vanuit de achterban zou dermate Veiligl
groot worden dat de dames en heren el
kaar weer ouderwets naar het leven u
staan. Het is een beeld dat eerder is ver- S
toond bij de liberalen. Het is het schrik-
beeld van Frits Bolkestein. r.
DEN HAAG KOOS VAN WEES
_n de c
Zonder nieuwe hulp van het IMF dreigen nieuwe onlusten
Een week na het aftreden van
president Soeharto trekken in
Indonesië de stofwolken lang
zaam op. Wat opdoemt, is een
economie die er nog veel erger
aan toe is dan tot voor kort
werd gedacht. Minister van
justitie Muladi zei woensdag
dat het buitenland zeer snel
met geld over de brug moet
komen. Zo niet, dan staat
nieuwe onrust voor de deur.
Toponderhandelaar Hubert Neiss van het
Internationale Monetaire Fonds (IMF)
werkt momenteel in Jakarta een bomvolle
agenda af. Voor het eerst ontmoet hij niet
alleen regeringsfunctionarissen, maar ook
oppositieleiders. Zo luncht hij vandaag met
ex-minister Emil Salim en spreekt hij daar
na politica Megawati Soekarnoputri en
moslimleider Amien Rais. Neiss' hoofddoel
is na te gaan of het IMF een volgende tran
che van een miljard dollar hulpgeld naar Ja
karta kan sturen. Zaterdag vliegt hij naar
Washington, zondag stelt hij zijn rapport
op, en maandag presenteert hij dat aan het
IMF-bestuur.
Dat Indonesië het geld keihard nodig heeft,
lijdt geen twijfel. De cijfers spreken boekde
len. Tot nu toe werd verwacht dat de eco
nomie dit jaar vier procent zou krimpen.
Gisteren zei econome Mari Pangestu dat
een krimp van zeker tien en mogelijk twin
tig procent meer voor de hand ligt. De infla
tie - tot nu toe voor 1998 geschat op veertig
procent - kan volgens haar oplopen tot
honderd procent. Vóór het uitbreken van de
crisis telde Indonesië officieel 22,5 miljoen
armen. Mari ziet dat aantal stijgen naar 58
miljoen, meer dan een kwart van de bevol
king.
PLUNDERING
Ook de cijfers over de verwoestingen van
anderhalve week geleden in Jakarta stem
men somber. Aprindo, de vereniging van
grootwinkelbedrijven, schatte gisteren de
schade voor haar leden op zeker 132,3 mil
joen gulden. Alleen al van de Ramayana-ke-
ten zijn vier warenhuizen geplunderd en
Honderden mensen staan in de rij voor de grootste Indonesische bank, de BCA. Ze komen hun geld ophalen.
twaalf uitgebrand. In de banksector liet
Bank Indonesia Internasional (Bil) gisteren
weten dat zes BlI-kantoren zijn afgebrand
en zeventien andere zwaar beschadigd. Ze
ker vijftig BII-geldautomaten gingen verlo-
Ook als geheel staat het Indonesische
bankwezen er buitengewoon beroerd voor.
Standard en Poor, een Amerikaanse finan
cieel onderzoeksbureau, verklaarde gisteren
dat het aandeel leningen dat vermoedelijk
niet terugbetaald kan worden aan de ban
ken hoger zal blijken dan de 55 procent die
5&P eerder voorspelde.
Het onderzoeksbureau Moody's Investors
Service schetste eveneens een inktzwart
beeld: de meeste Indonesische banken kun
nen geen leningen meer verstrekken, omdat
ze geen geld hebben. Zelfs de grootste par
ticuliere bank van het land dreigt nu om te
vallen. Al dagen wordt Bank Central Asia
(BCA) bestormd door klanten die hun geld
in veiligheid willen brengen. Als de spaar
ders hun tegoeden overhevelen naar andere
banken in Indonesië valt de schade nog te
overzien. Maar als ze die naar het buiten
land brengen of opbergen in de spreek
woordelijke oude sok, kan de hele Indonesi
sche banksector in nog grotere problemen
komen.
CONNECTIES
Dat juist BCA onder vuur ligt, is niel zo ver
wonderlijk. Ex-president Soeharto's oude
ibr<
voor iedere 2e t/m 5e persoon.
1e persoon
2e t/m 5e persoon
Antwerpen
70.-
47,-
Brussel
85,-
57,-
Düsseldorf
83,-
f 55.-
Münster
90,-
60,-
Keulen
104,-
69.-
r informatie en boekingen NS Internationaal op de grote
f uw reisbureau. Of bel 0900-9296(50 ct/min).
Grtnulws vwrdel^
NS Internationaal
vriend Liem Sioe Liong (Sudono Salinffff11
voor zeventig procent eigenaar van dr
bank. De rest is in handen van twee v|
Soeharto's kinderen: dochter Siti Hed^/Jg^
Rukmana (Tutut) en zoon Sigit Harjoj
to. Die Soeharto-connectie maakte deONiNGi
eerder deze maand een geliefd doelwÊagsci
Meer dan honderd BCA-vestigingen vtschoi
beschadigd of gingen in vlammen opit zei 1
De regering liet eergisteren weten dam vert
spaargeld van de BCA-klanten wordt frt-Bal
randeerd. De centrale bank, Bank Indsterie i
sia, zal daartoe een grote hoeveelheidor Da
in BCA pompen. Gaat dat bedrag eenrschoi
paalde grens te boven, dan wordt de b derdt
onder toezicht geplaatst van IBRA, he|oning
gaan dat de doodzieke banksector mair-ger
herstructureren.
Problemen waren er gisteren ook v
Indofood Sukses Makrnur, een ander
uit de Salim-stal. Nadat de koers vap
dofood-aandeel 31 procent omlaag v
schoten, legde het bestuur van Jakarti1
Bursa,Effek de handel stil. Beleggers c
Indofood van de hand omdat er geru£n jnr
gaan dat de regering het bedrijf ondeij te dri
loëp wil nemen. Van'liet $oeharto-bévjuwe
kreeg Indofood het monopolie op meL zat
werking. Daarnaast ontving de onderi
ming forse staatssubsidies.
Nu Soeharto weg is, wordt de druk st^ifjg]
groter om de oneigenijke voordelen vi
zijn familie en vrienden te schrappenlUDERA
nister Hamzah Haz (investeringen) wjaren
uitgedeelde belastingvoordelen tegerff wor<
licht houden en er drastisch in wiedeftgen
Moslimleier Amien Rais eist een offic&ken.
onderzoek om vast te stellen wie zichjn. Do
welke mate onrechtmatig heeft verrijkn de 1
de Soeharto-jaren. Het onterecht getctfen nc
cheerde geld moet terug naar de staaPrtloc;
hij. jnmoi
Ongetwijfeld gaan bedrijven van de SI werd
to-clan nog moeilijke tijden tegemoet)cht si
Daarbij passen twee kanttekeningen. Isel in.
die bedrijven zijn er ook die in de Indi
sche economie een belangrijke rol veni
len. Die keihard aanpakken, zou meel"©*''
delen dan voordelen kunnen oplever^ HAAC
vendien valt te verwachten dat de strijor rec
krachten (ABRI) een grens zullen stelljeen V(
de wraakzucht. ABRI-chef generaal \\j|.en e(
zei luttele minuten na Soeharto's aftr^ de d(
dat het leger de oud-president en diett deef
deren zal beschermen. Die toezegging tot
waarschijnlijk verder dan louter tysieln injC(
scherming van personen. Beft je
JAKARTA RONALD FRISART
-ielg
UMEN
|A50(
|A73
impis'
CORRESPONDENT
Huisartsen worden de komen
de maanden met een speciale
campagne op de hoogte ge
bracht van de werking van de
'erectiepil' Viagra. Het middel
komt waarschijnlijk eind dit
jaar op de Nederlandse markt.
De vraag zal enorm zijn, terwijl
artsen amper ervaring hebben
met erectieproblemen. „Het is
een van de laatste taboes,"
meent de Leidse uroloog
Lycklama Nijeholt.
De man gaat niet graag met zijn
'slappe' naar de dokter. En de
arts brengt het onderwerp ook
niet al te gretig ter sprake. Voor
beiden komt de wereld er bin
nenkort heel anders uit te zien.
De nieuwe erectiepil Viagra be
vordert de erectie doeltreffend
en - niet onbelangrijk - slechts
bij seksuele opwinding. Zeven
van de tien mannen bij wie de
zweilichamen het laten afweten,
hebben baat bij Viagra, bleek uit
onderzoek.
De medicalisering van 'de daad'
betekent een revolutie in de
medische wereld, vindt uroloog
A. Lycklama Nijeholt. „Een be
langrijk medisch probleem dat
vaak binnenskamers blijft, kan
worden aangepakt." De woord
voerder van de Nederlandse
vestiging van producent Pfizer
plaatst de pil zelfbewust in een
rijtje 'grootse' zaken: „Je hebt
het millennium, de euro en Via-
Genoeg voor vier erecties.
gra, zeggen we hier." Bij de pro
ducent staat de telefoon rood
gloeiend, evenals bij artsen en
apotheken. In Amerika is er
sinds de toelating op de markt,
vijf weken geleden, een run op
het middel ontstaan.
Recente berichten over zes do
delijke slachtoffers van Viagra in
Amerika en in Brazilië hebben
menig man aan het denken ge
zet. Maar Lycklama voorziet
voor Nederland geen grote pro
blemen. „In Amerika kun je via
een arts op Internet Viagra krij
gen." Als artsen hun patiënten
voorlichten, over de risico's
voor bijvoorbeeld hartpatie@n-
FOTO REUTERS
ten, kan er weinig misgaan,
denkt Lycklama. „Misschien is
dat in deze zes gevallen niet ge
beurd." De farmaceut en de
Amerikaanse overheid onder
zoeken de zaak. Ook bij Pfizer
heerst geen paniek: „De uitslag
wordt binnenkort bekend. Bo
vendien, zes doden op een mil-
Om ongewenste bijwerkingen
te voorkomen moeten huisart
sen zich volgens Lycklama op
het terrein van de erectiepro
blemen bekwamen. Producent
Pfizer laat bij monde van de
woordvoerder weten dat het be
drijf samen met de Landelijke
Huisartsenvereniging cursussen
gaat opzetten. „Voor later dit
jaar. Maar we hebben de laatste
maanden ook al twee keer een
brief met informatie aan alle
artsen gestuurd."
De Nederlandse man met een
erectieprobleem beschikt liever
vandaag dan morgen over Via
gra. Een Nijmeegs bedrijf zou
de pillen nu al verkopen. De Pfi-
zer-woordvoerder acht dit on
mogelijk: „Viagra is in Europa
nog niet toegestaan. Dat ge
beurt pas aan het einde van dit
jaar, op zijn vroegst. Dat bedrijf
verkoopt trouwens zetpillen, is
ons verteld. Terwijl Viagra al
leen als tablet op de markt is.
Misschien stoppen ze er rotzooi
in." Deze week begon de In
specteur voor de Volksgezond
heid een onderzoek naar de ille
gale pillen.
Voor zover bekend is tot dusver
slechts een enkeling in bezit ge
komen van de pil. De Pfizer-
woordvoerder: „We hebben van
,'bleve:
artsen gehoord dat ieman rijder
gra uit Amerika had meeghr aan
bracht. Maar een commeibnd, s
kanaal naar Nederland, d^nch'ai
ons niets van bekend." D% de B
middel via Internet in Ned
land te bestellen zou zijn, L
hij slechts „van horen zegflKlt
Berekeningen over het aai
mannen dat baat kan hebfs1^RD'
bij de erectiepil lopen uite13"131^
van 200.000 -dat is het aaiF v?°
geregistreerde mannen mln ein(
erectieproblemen- tot eeir^P*1
voud daarvan. Een op de l^j*m j*
mannen boven de veertig r1 sc"
heeft een erectieprobleemers en
Lycklama. Maar Viagra is |eente'
bedoeld om het libido op t
krikken, benadrukt hij. Ocj
voor vroegtijdig ejaculereL
pil niet bedoeld: „Daar lijcj
mogelijk nog meer rr
aan, maar daar zijn anderP
dicijnenvoor."
Lobbyisten van het bedrijC
druk doende de pil te prol
ten, maar vooralsnog ziet
Nederlandse overheid ViaPPen-1
een luxemiddel. De pil ga^renge
waarschijnlijk rond de vijftvereld
gulden per stuk kosten. Vq0pmer
man die dagelijks met bel^euww
Viagra de liefde wil bedrijM
de rekensom snel gemaakf**
5475 gulden per jaar. jaacjAi
ROTTERDAM HANS LEBER Q Enjen p
