'■Cultuur Kunst
'In oosterse kunst zitten levende lijnen'
'Literatuur geen aanbod op vraag'
Gevaarlijk balancerende
IWaardenberg De Jong
'Ik heb de algemene ruimtes groot gemaakt'
ONDERDAG 28 MEI 1998
Te koop een schilderij van "Gezicht op Katwijk 1898"
geschilderd door Paul Hermanus 1859-1911. Afm. 150/100 cm,
M olieverf op linnen, gesigneerd
IinrMir en gedateerd, incl. authentieke
HOEVE lijst (museumstuk)! Hoeve
RIJLAARSDAM Rijlaarsdam, Galerie en
Beeldenpark, Nieuwkoop.
Tel. 0172-573747.
Harry Mulisch in gesprek in Alphens Literair Café
RECENSIE •SABINE VAN DEN BERG
orstelling: 'Bandkaai' door Waarden-
g De Jong Gezien: 27/5, schouw
burg, Leiden Nog te zien, aldaar' 28/5,
- -i
iveel beats per minuut den
leren voor aanvang van Waar-
lenberg De Jong door de
;houwburg. Het publiek is jo-
want het verwacht dat de
wee cabaretiers ook dit keer
gaan verrassen met een
/erfrissende voorstelling. Ze
worden niet teleurgesteld en
irl trijgen anderhalf uur grappen
>n grollen voorgeschoteld die
toeschouwer en artiest het
ïodige vergen. Het komische
duo begint handenwrijvend en
indigt peentjes zwetend want
Bandkaai' is een grove ketting
ran grappige sketches en acro-
atische toeren.
Op traditionele (slap-
iticklleest geschoeid is het
ragment waarbij beide man-
rustig in een appeltje bij-
terwijl de ijzeren balk
'aarop zij zitten opeens van
|de grond wordt gehesen. Een-
aal zwevend in de lucht be
iluiten zij de balk te schilderen
ze, gevaarlijk ba-
incerend, om een emmertje
'erf. Uit de scène waarbij ze
baltsende jongen en een
luffig meisje in een disco-
eek uitbeelden spreekt een
amusant observatievermogen.
waarop 'de jongen'
het meisje' met bekertjes
rank probeert te paaien, is af
gekeken uit elk willekeurig
'jachtgebied'. Ook het deel
waarin een man m tanga een
hele vitrine aan snacks bestelt
omdat hij smoorverliefd is op
de patatbakker blijkt, ondanks
de absurdistische 'aankleding',
herkenbaar.
Het vaste decor bestaat uit
meters zeildoek en katrollen
en de toegevoegde loopbrug
van touw en hout lijkt uit de
jungle geïmporteerd. De ge
luidseffecten die in de spea
kers verstopt zitten, zijn tref
fend. Het gorgelend water en
de zwoegende adem als het
tweetal als duikers in een
scheepswrak terechtkomt, on
dersteunen de slowmotion
waarmee het spel gepaard
gaat. Tegen het einde van de
voorstelling klinkt ontroerende
'filmmuziek' als de mannen
elkaar te hulp zijn geschoten
bij noodweer op zee en vervol
gens afscheid nemen van el
kaar.
En zoals het de komieken,
want liefhebbers klappen al
dubbel van de lach voordat ze
ook maar één woord gezegd
hebben, betaamt, wordt ook
nog even een uitstapje ge
maakt naar de schoten van de
dames op de eerste rij die als
zee fungeren waaruit een
drenkeling gered moet wor
den. Het tweetal houdt er een
heel palet aan endeldarm-teis
terende homograppen op na
en schuwt niet elk beestje bij
de naam te noemen. Waar-
denberg De jong balanceren
op het slappe koord boven die
poel van slechte smaak, maar
storten er niet in want zij zijn
technisch sterk genoeg om
hun evenwicht te bewaren.
ïïïIraMri
Galerie Amber viert tienjarig bestaan met dubbeltentoonstelling
Jasper Burgy
EEFTIJD:
2 jaar
EROEP:
irecteur/aannemer
OORT HUIS:
rachtenpandje
Ruimte, kleur en
enkele details. Die
kenmerken dit
grachtenpandje aan
de Leidse Vliet. Hoe
breed schat je het?
:er of 4,5? Mis. Het is vrij
nal, maar 3.30 meter, maar
lengte op te offeren ten
ehoeve van het breedte-effect
jkt dit vertrek veel ruimer. Ik
eb bewust de algemene ruim-
groot gemaakt. Een huis kan
g zo breed zijn, maar door al-
imaal gangetjes aan elkaar te
lakken, zoals ze nog steeds
oen, lijkt het klein, hokkerig.
'eem nou de huizen uit de ja-
in dertig. Toen wisten ze ge-
ruik te maken van algemene
limtes, waardoor die wonin-
binnen heel ruim zijn. Later
jn ze dat hokkerige gaan bou-
Met als dieptepunt de ja-
É1 en zestig en zeventig, toen er
I lezuinigd moest worden. Een
aar centimeter hier beknibbe-
i, een paar centimeter daar
met de bouw van een hui-
enblok bespaarde de overheid
i paar ton.
leur is belangrijk voor me. Ik
leng het zelf. Het is heel sub-
el werk. Zo'n oker kan te geel
'orden, maak je hem donker
ier dan is hij te somber. Deze is
irecies goed. En voor dat grijs
ildt eigenlijk hetzelfde. Het
ijn oude kleuren. Die passen
bij dat oude pandje. Ik heb
^■'el gestuct, dat is natuurlijk van
fffMBle laatste 30 jaar deze manier
stucen, maar zij past bij de
In de eetkamer is een klein,
bdiep keldertje. Dat heb ik
pen gelaten. Het heeft geen
:cifieke unctie. Maar je ziet eraan hoe
»ud het pand is. Het alternatief
om hem dicht te storten.
I lj.|jjai vond ik zonde. Net als die
9Q j"sïes h'er 'n kamer. Die
karnen bij het breken tevoor-
chijn. Niemand weet wat voor
Dansende sporters en sporten
de dansers. Regisseur Mart Do-
minicus ziet daar een film in.
Begin juni zet hij acht leden van
Dansgroep Krisztina de Chatel
en evenveel spelers van het
American footballteam The
Crusaders voor het oog van de
camera's in het Nijmeegse sta
dion De Goffert. Het resultaat
gaat 'Blindside Block' heten,
een verwijzing naar een spelsi
tuatie. De confrontaties tussen
de stoere footballspelers en de
kunstzinnige dansers hebben
een soortgelijk effect. De film
gaat in september, tijdens de
Filmdagen in Utrecht, in pre
mière. De NPS zendt hem uit
op tv.
Halverwege de jaren tach
tig verruilden Irma en Oc
taaf Roefs hun woonplaats
Helmond voor Leiden. Oc
taaf werd rector van het
stedelijk gymnasium en Ir
ma ging door met haar
grote passie: het verzame
len van Japanse kunst. In
1988 begonnen zij aan de
Hooglandsekerkgracht Ga
lerie Amber, gespeciali
seerd in oosterse kunst.
Met succes, want eind dit
jaar beginnen zij ook in
Amsterdam een galerie.
Maar eerst wordt in Leiden
het tienjarig bestaan ge
vierd met twee exposities,
in de Hooglandse kerk en
in de eigen galerie.
LEIDEN
BERNADETTE VAN DER GOES
Wie Irma en Octaaf Roefs ont
moet, raakt onder de indruk van
hun grote kennis en liefde voor
de kunst. Of het nu gaat om Ja
panse, Chinese, Koreaanse of
Maleisische kunst, zij praten er
gedreven over en met veel des
kundigheid.
,,De galerie is voor mij een
middel om mensen tegen te ko
men die van dezelfde dingen
houden", zegt Irma Roefs. „Wat
mijzelf aantrekt in deze kunst is
de ruimtelijkheid die erin zit.
Toen ik jaren geleden voor het
eerst in aanraking kwam met
oude Japanse schilderkunst,
werd ik helemaal verliefd. Ik
ontdekte iets waar ik altijd naar
gezocht had en in de westerse
kunst niet had kunnen vipden.
In tekeningen van kunstenaars
uit het verre Oosten zitten le
vende lijnen. Als je goed kijkt,
zie je dat ze bewegen en ruimte
scheppen. Ik voel heel sterk de
bezieling die daaruit spreekt.
Mijn eigen ziel wordt erdoor ge
raakt. Wat er precies is afge
beeld vind ik niet zo belangrijk,
Of je nu in een woonwagen woont of in een Wassenaarse villa, of je van een rijk gedecoreerde woonkamer houdt,
of van een interieur dat strak staat van het design, wie thuis blijft wil het naar z'n zin hebben. Ingesponnen in z'n
eigen coconnetje. In het ene kun je niet meer lopen van de spulletjes, in het andere heb je een paar rolschaatsen
nodig om van de ene naar de andere kant te gaan. Hoe, waar en waarom?
functie ze hebben, maar ik heb
ze maar gewoon laten zitten.
Hier boven vonden we een hal
ve Leidse klos, een console ter
ondersteuning van de balken.
Die klos vind je alleen in deze
omgeving. Kijk, zo'n detail vind
ik nou de moeite waard om te
handhaven. Ik houd van niet te
veel, r
r wel v
tails. In detaillering moetje mi
nimalisme betrachten.
Waar ik een bloedhekel aan heb
zijn aftimmeringen, plinten, lat
jes. Het moet lijnen, een trap
moet precies kloppen; je moet
durven openlaten. Zoals hier, in
de woonkamer - de 'zondagse
kamer' eigenlijk, want veel zit
ten we er niet - die muur. Die
hadden we kunnen dichtma
ken, maar we hebben een rand
open gelaten. En in de keuken
hebben we het gasstel vrij aan
de muur gehangen. De afzuig
kap er heel hoog boven, anders
zou die het beeld verstoren, de
ruimte doorbreken.
Waar we de meeste tijd door
brengen is in wat we de orange-
rie noemen. Een verzameling
potten en planten, een thfel en
een paar stoelen, uitkijkend op
de patio. Ik vind het hier fantas
tisch, breng er elke dag min
stens een kwartier in door. En
we zitten hier hele weekeinden.
Keutelen wat met de planten,
spelen met de kinderen. Ontbij
ten doen we hier en 's avonds
eten. Je kan hier bijna het hele
jaar zitten, al is de zon al weg
als ik thuiskom. Maar het is er
altijd aangenaam van tempera
tuur. En met dat uitzicht op de
patio met die me
diterrane kleuren,
waan je je heel er-
gens anders dan
in de Leidse bin-
nenstad.
ALPHEN AAN DEN RUN»
CEES VAN HOORE
Wat breekbaar ogend, maar nog steeds tot in de
puntjes verzorgd en nog zeer wel in staat om met
krachtige beet de pijp recht te houden, verscheen
Harry Mulisch gisteravond op de slotavond van
het Literair Café in Alphen aan den Rijn. In het
Parkfilmhuis pareerde hij met het grootste gemak
de vragen van gesprekspartner Carel Maartense,
maker van literaire televisieprogramma's en do-
De rol van het toeval in Mulisch' boeken, zoals
in 'De ontdekking van de hemel' en 'De aanslag',
nam een prominente plaats in tijdens de conver
satie. Natuurlijk werd weer het oude geweer van
Tsjechov van stal gehaald. Mulisch: „Als er in het
eerste hoofdstuk een geweer boven de schoor
steen hangt, moet het bijna wel zo zijn dat er een
keer met dat geweer wordt geschoten. In die zin
bestaat toeval in de roman dus niet. In de roman
is de schrijver heer en meester, een beetje God,
die alles regisseert wat er gebeurt." Maar zou dat
geweer ook niet alleen maar voor dreiging kun
nen zorgen? Zou zo'n geweer ook niet een zweem
van onheil over een boek kunnen leggen zonder
dat het werkelijk hoeft af te gaan? Is het in de
werkelijkheid immers ook vaak niet zo dat wij on
heil bespeuren waar dat onheil niet is?
In de werkelijkheid bestaat het toeval natuurlijk
wel. Mulisch illustreerde dit met een verhaal over
de schrijver Schulte-Nordholt, die hij eens op
zocht in het Nederlands Instituut in Rome. Schul
te-Nordholt was daar directeur en Mulisch sprak
met hem over de stenen tafelen waarin de tien
geboden waren gebeiteld. Zouden die misschien
nog ergens ter wereld liggen? De schrijver ver
werkte de ontmoeting met Schulte-Nordholt in
'De ontdekking van de hemel'. Hij noemde
Schulte-Nordholt kortweg Nordholt en gaf diens
secretaresse de naam Schulte.
Wie schetste Mulisch' verbazing toen hij enkele
jaren later kennismaakte met een secretaresse op
het Nederlands instituut in Rome die inderdaad
de naam Schulte droeg. En op de koop toe had
die secretaresse ook nog eens een zoon die Quin-
ten heette, een niet bepaald alledaagse naam, de
naam van een van de figuren in Mulisch' boek.
Maartense vroeg hoe de auteur het voor elkaar
kreeg om telkens weer zulke goed verkopende
boeken te schrijven. Had hij een succesformule?
The grand old man van de Nederlandse literatuur
antwoordde met een anekdote. „In Amerika heb
ben ze eens onderzoek gedaan naar welke boe
ken er nu het beste werden verkocht. Dat waren
boeken over Lincoln, doktersromans en boeken
over honden. Een Amerikaanse schrijver dacht:
dan maak ik een boek over de hond van de dok
ter van Lincoln. Maar dat werkte dus niet. Nee, er
is geen succesformule. En ik wil daaraan toevoe
gen: kunst - en daarmee ook de literatuur - is
geen aanbod op een vraag. Het is niet zo dat je
als schrijver gaat zitten bedenken wat voor soort
boek er in een bepaald tijdsgewricht goed zal
aanslaan. Dat doen alleen slechte schrijvers."
Mulisch maakte korte metten met auteurs die
altijd maar klagen dat hun boeken in het buiten
land zo weinig worden gelezen omdat ze zo
slecht zouden zijn vertaald. Mulisch: „Onzin. Ik
heb in mijn jeugd Dostojevski in zeer slechte
Duitse vertalingen gelezen. Toen er uitstekende
vertalingen van Dostojevski's boeken in de Russi
sche Bibliotheek van Van Oorschot verschenen,
ben ik gewoon die slechte vertalingen blijven le
zen. Ik merkte geen verschil. Het oeuvre van
Dostojevski heeft zo'n kracht, dat breekt gewoon
door een slechte vertaling heen. Whammü"
American
footballspelers
op ballettoer
daarin zo aantrekt.
„Bovendien willen wij met
deze expositie ook eens iets
doen voor de kunstenaars die in
deze stad werken", voegt Octaaf
Roefs toe. „Leiden is onze na
tuurlijke omgeving, en we heb
ben nog nooit een tentoonste-
ling aan de plaatselijke kunst
gewijd. Dat is niet de schuld van
de kunstenaars, maar de conse
quentie van de keuze die wij
met Amber maken.
Om het verschil te laten zien,
tonen Irma en Octaaf Roefs, ge
lijktijdig met de expositie in de
Hooglandse kerk, in hun eigen
galerie werk van vaste Amber-
kunstenaars. Keramiek uit Ko
rea, tekeningen en schilderijen
uit Japan, Vietnam en Maleisië,
maar ook werk van westerse
kunstenaars als de Belg Mark
Claus en de Nederlander Ludo
Winkelman. Octaaf Roefs:
„Kunstenaars die verwant zijn
aan het Oosten, en die de sa
menhang tussen de verschillen
de landen zichtbaar maken. Wij
zijn wat dat betreft meer geïnte
resseerd in verwantschappen
dan in verschillen. Daarnaast
selecteren we scherp op kwali
teit. Voor wat dat betreft ver
trouw ik altijd op mijn vrouw,
die ziet twintig maal zoveel als
ik en bepaalt welke kunstenaars
wij laten zien. Zij is het gouden
oog van Amber." Irma Roefs be
aamt dat: „Ik ben over bijna al
les onzeker, behalve over schil
derijen, daarvan zie ik meteen
of het goed is."
De tentoonstelling van Leidse
kunstenaars in de Hooglandse
kerk te Leiden is te zien van 29
mei tot en met 27 juni, dinsdag
tot en met zaterdag van 11.00
uur tot 16.00 uur. De expositie
van vaste Amberkunstenaars
in Galerie Amber, Hooglandse
kerkgracht 8 te Leiden, is te
zien van 29 mei tot en met 28
juni, dinsdag tot en met zon
dag van 11.00 tot 17.00 uur.
'De pooier',
werk van Ni
cole Carvajal,
te zien in de
Hooglandse
Kerk.
foto pr
het gaat puur om die ervaring.
En zo is het ook bedoeld, want
in het verre Oosten is een schil
derij pas af als de toeschouwer
het voelt."
Aanvankelijk toonde Galerie
Amber vooral oude kunst, maar
daarin kwam in 1991 verande
ring. Hun ontmoeting met de
Amerikaanse kunstenaar Frede
rick Franck bracht Irma en Oc
taaf Roefs ertoe zich meer op de
moderne kunst te richten. Bo
vendien. beperkten zij zich niet
langer tot het Oosten. Ook wes
terse kunstenaars behoren
sindsdien tot de exposanten.
„Maar wij zoeken daarbij wel
dezelfde spiritualiteit", zegt Oc
taaf Roefs. „Het is beslist niet
voldoende als een kunstenaar
besluit vegetarisch te gaan eten,
een paar boekjes over oosterse
filosofie heeft gelezen en dan
vindt dat hij bij ons moet ko
men exposeren. Van westerse
kunst verlangen wij dezelfde be
zieling als van oosterse."
TéF gelegenheid van het jubi
leum wörat daar nu voor één
keer van afgeweken. Op de ex
positie in de Hooglandse kerk is
uitsluitend werk te zien van
Leidse kunstenaars: Jacques
Turk, Fer Hakkaart, Wanda van
Dijk, Nicole Carvajal, Francine
van Dijk, Jenneke van Doorn en
Ans Zuyderhoudt. Zij vroegen
de Vietnamese kunstenaar
Dang Duong Bang de tentoon
stelling samen te stellen. „Wes
terse kunst gezien door oosterse
ogen. Bang is erg enthousiast Werk van Ans Zuyderhoudt, Leidse kunst, gezien door oosterse ogen.
over Leidse kunstenaars, en hij De Vietnamese kunstenaar Bang stelde de tentoonstelling in de Hoog-
gaat ons laten zien wat hem landse kerk samen. foto»pr
