Specialiteit: Vergiftigingen
r
Wetenschap Techniek
Diamanten ster is in
feite een witte dwerg
Transplantatie baarmoeder
DNDERDAG 28 ME11998
getuige-deskundige is
öf.dr. D.R.A. Uges nauw be
lleken geweest bij de gerucht-
ikende zaak rond twee Haag
verplegers, die werden ver-
:ht van moord op de bejaar-
en gefortuneerde mevrouw
-Fischer. Mede dankzij
n ontlastende verklaring zijn
verplegers in hoger beroep
jgesproken. Uges is hoofd
n de ziekenhuisapotheek van
[Academisch Ziekenhuis
oningen en sinds eind vorig
hoogleraar Klinische en Fo-
ïsische Toxicologie aan de
oninger Rijksuniversiteit,
ind de Haagse zaak is com-
ntstaan over het 'uitspe-
getuige-deskundigen.
[aar hun tegengestelde ver-
iringen over een al of niet do-
lijke dosis van het slaapmid-
I midazolam (Dormicum)
rmde niet de kern van de
ik. De voor haar leeftijd te
ge dosis van het slaapmiddel
L :e de vrouw op voorschrift
haar huisarts. De enige die
huisarts op zijn vingers had
tikken, was de apothe-
ir die heeft dat niet ge-
an. Daarmee lag de verant-
jordelijkheid voor de hoge
isis midazolam bij de huisarts.
bij de twee verplegers",
lt Uges.
tuurlijk, zegt Uges, hadden
verplegers de publieke opi-
tegen. „Eén van hen, 37 jaar
lijnde
unt
kla
chtst- ui
05 60.
Toxicoloog professor Uges leert het vak uit de praktijk
Onderzoek naar uitgebrande ster
Y ECHTERNACHT
1 zijn V
leiden en vervolgens met de
•jarige dame getrouwd. Er
diverse kostbare spullen
haar flat verdwenen. Maar
getuige-deskundige dien je
ïkt neutraal de waarheid te
iterhalen." Veel getuige-des-
ndigen willen graag scoren,
us Uges. „Niets is voor hen
velender dan te moeten toe-
en dat ze het niet weten."
es houdt dinsdag 2 juni zijn
:ee-rede op een terrein waar
ook internationaal, zijn spo-
i heeft verdiend. Afgestu-
erd in de farmacie is hij als
;e in ons land in het bezit
zowel de aantekening 'kli-
ich farmacoloog' als 'klinisch
ricoloog'. Vergiftigingen vor-
■n zijn specialiteit. Op dat ge
ld heeft hij het nodige mee-
n maakt, zoals het geval van het
ïtpaar dat de groene knola-
ij iniet voor een eetbare padde-
lel hield. „Dit echtpaar had
de paddestoelen een ragout
naala en waren na het eten
heel erg ziek geworden,
iden hadden een acute, em-
;e leververgiftiging. Van één
hen was de situatie zó peni-
dat hij naar Groningen
rd gestuurd, voor een lever-
nsplantatie."
met de behandelend
ernist ben ik naar andere op-
singen gaan zoeken en ont
dekte, dat er in Duitsland een
tegengif bestond. Bovendien
vond ik in de boeken, dat in
dergelijke gevallen penicilline in
hoge dosering moest worden
gegeven. De penicilline werkt
dan niet als antbioticum, maar
verdrijft het gif uit de levercel
len. De behandeling sloeg aan
en een week na opname kon de
patiënt weer gezond naar huis."
Toxicologie, zegt Uges, vereist
een zeer gedegen kennis van de
manier waarop stoffen zich, al
of niet in combinatie en gebon
den aan eiwitten, in het lichaam
gedragen. „Het is een vak van
redeneren, deduceren en recon
strueren. Lang niet alles staat in
de boeken."
Hij herinnert zich een .geval uil
een privé-kliniek, waarbij per
ongeluk een middel verkeerd
werd toegediend, doordat het
met een ander medicament was
verwisseld. De volgende dag
kreeg de patiënt een hartstil
stand. Mede dankzij Uges' hulp
is het toen goed met de patiënt
afgelopen. Dergelijke zaken,
waarbij geen misdrijf in het spel
is, behoren tot het vakgebied
van de klinische toxicologie.
Maar zijn bekendheid geniet de
nieuwe hoogleraar vooral door
de forensische of gerechtelijke
kant van de toxicologie: geval
len waarin mogelijk wèl sprake
is van een misdrijf, zoals bij de
Haagse zaak. Uges haalt een an
der geval aan. Een man liep on
der invloed van cocaïne gillend
over de galerij van een flatge
bouw en dreigde ruiten stuk te
slaan. „Uiteindelijk werd de
man door zeven agenten over-
m
PUZZEL
3
1
2
10
9
5
5
5
7
10
7
5
7
2
7
5
10
2
4
2
8
5
6
2
5
3
6
5,
5
iPGAVE
OPLOSSING
sommige vakjes staat een ge-
dat correspondeert met een
al in de balk onderaan. De
Hers die ingevuld worden in
vakjes met een getal, kunnen
k op de balk worden inge-
ld. Verticaal vormen de let-
de eerste en derde kolom
;n woord. Hoe luidt het
itelwoord?
Slaginstrument; 2. geneesmid-
lenwinkel; 3. alarmsignaal; 4.
latsnaam; 5. Mohammedaan;
geluidloos meezingen met een
luidsband; 7.biljartkeudopje;
spoedbestelling.
CRYPTOGRAM
paard
o- -e-
schim
t--n-mees
baker-x-o
u-l-o-p-1
sluitkool
-i-j-r-e
afzetten
meesterd en naar het politiebu
reau gebracht. Daar bleek hij te
zijn overleden. De familie be
schuldigde de politie vervolgens
van moord." Ten onrechte, vol
gens Uges. „Mensen die onder
invloed van cocaïne verkeren
vertonen een sterk psychotisch
gedrag, zijn heel agressief en
moeten dus overmeesterd wor
den. Maar daardoor raken ze in
een stress, die met de cocaïne
zó ernstige vormen kan aanne
men, dat de verslaafde aan een
hartstilstand overlijdt.
Criminalistiek
Uges houdt zich veel bezig met
drugs. Hij heeft houseparty's
bezocht om daarvan ecstasy -
gebruikers urine en speeksel af
te nemen. Zo wilde hij nagaan
wat het verbruik is van deze
middelen en hoe ze zich in het
lichaam gedragen.
De nieuwe hoogleraar is één
van de weinigen in ons land die
het vak criminalistiek geeft, een
hulpvak bij strafzaken over na
tuurwetenschappelijk onder
zoek naar sporen van misdrij
ven. Hij leert rechten- en farma-
ciestudenten het nodige over
sporen van kogels, haar- en ve
zels, vingers, alcohol en drugs,
fraude, computerinbraak en
schriftonderzoek, en de beteke
nis daarvan voor een strafzaak.
„Het belangrijkste wat ik hen
probeer bij te brengen, is dat
twee getuige-deskundigen de
waarheid kunnen vertellen en
toch tot tegenstrijdige uitspra
ken komen. Dat is onder meer
afhankelijk van het feit hoe
goed iemand de wetenschappe
lijke literatuur kent en bewust
of onbewust bepaalde accenten
legt."
Ook onderwijst Uges in Gronin
gen gerechtelijke geneeskunde.
Voor zijn colleges bestaat een
wachtlijst. „Met deze medische
studenten ga ik ook op stap om
enige praktijkervaring op te
doen, zoals naar de Mesdagkli
niek voor tbs-veroordeelden. En
ik leid hen in een nachtelijke
tocht langs coffeeshops,
ecoshops, ex-drugsgebruikers
en het voorlichtingscentrum
voor mannelijke prostitueés."
Uges zou graag meer aandacht
willen voor de gerechtelijke ge
neeskunde. Bij het ministerie
van justitie ligt een rapport met
de aanbeveling het specialisme
'eerstelijns gerechtelijke genees
kunde' te erkennen. „Veel lijk
schouwingen worden door toch
relatief onervaren artsen ge
daan. Ik zou liever zien, dat ze
door in lijkschouwing gespecia
liseerde GGD-artsen worden
verricht. Bij elk overlijdensgeval
mag er geen enkele twijfel over
een natuurlijke doodsoorzaak
bestaan."
In dit verband wijst hij op de
zaak rond Martha U. „In het
verpleeghuis in Delfzijl zijn
door haar toedoen acht mensen
'vervroegd' overleden, van wie
aanvankelijk een natuurlijke
doodsoorzaak was opgegeven.
Een arts met inzicht in de ge
rechtelijke geneeskunde was,
denk ik, alerter geweest op een
mogelijk andere doodsoor
zaak."
Het bericht in de Britse krant
The Sunday Times dat sterren
kundigen een 'diamanten ster'
op een afstand van zeventien
lichtjaar van de aarde hebben
ontdekt, is niet zo uniek als het
lijkt. In feite gaat het om een zo
geheten witte dwerg. Dat is een
uitgebrande ster, waarvan er al
leen al in ons eigen melkweg
stelsel vele miljoenen zijn. Het
bestaan van het sterretje in
kwestie, BPM37093, is boven
dien al geruime tijd bekend.
Het bijzondere van het recente
onderzoek is niet zozeer, dat er
diamanten sterren kunnen be
staan, maar dat de afgelopen
maand een vijftigtal astrono
men met telescopen op aarde
en de Hubble-ruimtetelescoop
naar één en hetzelfde sterretje
hebben gekeken. Het doel van
dit alles: onderzoeken hoe een
witte dwerg van binnen in el
kaar zit.
BPM37093 is het langzaam af
koelende restant van een ster
die ooit zwaarder was dan onze
zon. Net zoals de meeste ster
ren die aan het einde van hun
bestaan zijn gekomen, is
BPM37093 miljoenen jaren ge
leden ingestort, nadat hij zijn
hele voorraad waterstof en heli
um - de belangrijkste brandstof
fen van een ster - had verbruikt.
Wat resteert is een compacte
bal, ongeveer ter grootte van de
aarde, die voornamelijk uit
koolstof- een zuurstofatomen
bestaat.
Volgens Steve Kawaler, sterren
kundige bij de Iowa State Uni
versity, zijn de koolstof en zuur
stof in de 'bal' zo sterk samen
geperst, dat je hem nog het bes
te kunt vergelijken met een
reusachtige diamant. „We ver
moeden dat BPM37093 voorna
melijk uit gekristalliseerde kool
stof en zuurstof bestaat", aldus
Kawaler. Dat zou resulteren in
een diamant met een blauw
groene tint.
Een van de kenmerken van
BPM37093 is dat de dwergster
vibreert. Er vinden als het ware
voortdurend 'bevingen' plaats
in de ster, die resulteren in klei
ne helderheidsfluctuaties. Met
behulp van seismologische mo
dellen - die veel overeenkom
sten vertonen met de manier
waarop aardbevingen op onze
planeet worden bestudeerd -
kunnen sterrenkundigen hieruit
afleiden hoe het inwendige van
de witte dwerg in elkaar zit.
De afgelopen weken is de witte
dwerg in het sterrenbeeld Cen-
taurus waargenomen met tele
scopen in Zuid-Afrika, Brazilië,
Nieuw-Zeeland, Chili en Austra
lië en met de Hubble-ruimtete
lescoop. Maar daarmee is het
waarneemprogramma nog niet
afgelopen. De komende jaren
zal BPM37093 met enige regel
maat worden bekeken. Doel van
dit alles is onderzoeken hoe ver
het kristallisatieproces in de ster
gevorderd is. Kawaler: „De ver
schillende elementen kristallise
ren bij verschillende temperatu
ren. Zware elementen als zuur
stof kristalliseren het eerst, dan
volgt de koolstof. Zodra de
zuurstof begint te kristalliseren
in het omringende koolstof,
kunnen er kristallijne klontjes
ontstaan die naar de kern van
de ster zinken - het is dan net
alsof het sneeuwt".
Bij dit sneeuw-effect zou warm
te vrijkomen, hetgeen ervoor
zorgt dat de witte dwerg minder
snel afkoelt. En in dat geval zijn
de waargenomen koude witte
dwergen in het heelal
(BPM37093 is een hetewitte
dwerg) ouder dan tot nu toe
werd aangenomen. „De vraag is
dus of BPM37093 een vaste dia
mant is of een diamanten om
hulsel waarbinnen het
sneeuwt", aldus Kawaler.
Britse artsen ontwikkelen
een operatietechnniek
waarbij onvruchtbare vrou
wen een baarmoeder geïm
planteerd krijgen, zodat zij
toch een zwangerschap
kunnen uitdragen. Dit heeft
de Britse krant Sunday Ti
mes gemeld.
Dokter Richard Smith van
het Chelsea en Westminster
ziekenhuis in Londen ge
looft dat de revolutionaire
techniek over twee jaar toe-
Vrouwen die sinds een be
handeling tegen kanker on
vruchtbaar zijn of door
aangeboren afwijkingen
geen kinderen kunnen krij
gen, komen in aanmerking
voor de operatie, die een al
ternatief is voor het draag
moederschap.
Het team van Smith is er
volgens de krant in ge
slaagd onderbroken aderen
uit de baarmoeder weer zo
aan elkaar te hechten dat
deze de bloedtoevoer naar
een groeiend embryo aan
kunnen.
TOMPOES
Tom Poes en de Grootdoener
Na deze woorden opende hij het
portier en verzocht heer Ollie uit te
stappen.
,,Als ambtenaar", sprak hij koel, „kan
ik u niet langer het genot van mede
rijden toekennen. Onze wegen schei
den zich hier. U bent te ver gegaan."
„Dat ben je zeker!" riep de commis
saris. „Dit is het brutaalste stukje, dat
je ooit hebt uitgehaald. Een hele
nieuwbouwwijk door een machine in
afbraak te laten veranderen!"
„Het is mijn machine niet,,' zei heer
Ollie zwakjes. „Hij is door professor
Sickbock gemaakt! Voor een zekere
Pastuiven Verkwil.
„Spaar me je laffe uitvluchten!"
snauwde de poitiechef. „Kijk liever
eens om je heen! Schaam je je
niet?"
Heer Bommél wierp een besmuikte
blik in het rond.
„Ja", gaf hij toe met trillende stem.
„Nee! Ik bedoel: dit g-gaat te ver..."
„Ik hoor hier niet", riep de heer Dor-
knoper, gasgevend. „Dit ligt niet op
het terrein van mijn ambtelijke be
moeiingen en ik moet nodig naar
het stadhuis."
Zijn dienstauto verdween uit het
straatbeeld, doch de leegte werd ge
vuld door groepjes bouwvakkers, die
dreigend om de ongelukkige heer sa
mendromden.
„Dit gaat te ver", morden de werkers.
„Dit hoeven we niet te nemen!" Het
zag er niet best uit, maar op dat mo
ment naderde er een groot geroep.
„Dit gaat te ver!" riep een metalen
stem. „Dit gaat véél te ver!"
Het was de robot, die terugkeerde.
W
DOOR JAN VISSER
De temperaturen zijn gedurende de laatste dagen van de
maand verre van onvriendelijk. Vanaf vandaag kan het op
veel plaatsen twintig graden of meer worden. Mei heeft
deze restwarmte hard 'nodig' om de lente als geheel een
toppositie te laten verwerven. Met in De Bilt een gemid
delde temperatuur van 10,6 graad is de meteorologische
lente, zijnde het tijdvak 1 maart-31 mei, thans de warm
ste van de eeuw. De normale waarde bedraagt 8,4 graad.
Het record, 10,4 graad, is (nog) in handen van maar liefst
vier jaar: 1945, 1990, 1992 en 1993. Een maar lang
zaam naar het noorden trekkend front veroorzaakt vrijdag
morgen nog veel bewolking en regen of buien. Tijdens de
middaguren klaart het geleidelijk wat op al is een enkele
(onweers)bui niet geheel uit te sluiten. De temperaturen
komen uit op maximaal 20-21 graden en over het alge
meen staat er niet meer dan een zwakke wind uit westelij
ke richting. Op zaterdag bevindt ons land zich tussen een
gebied met hoge barometerstanden boven het noorden
van Europa en lagedruk over Frankrijk. Daardoor waait de
wind uit het oosten. Veel wind staat er overigens niet. Ver
der is het overdag droog met geregeld zon en de tempera
turen komen uit op maximaal 21-22 graden. Vanuit het
zuidoosten neemt in de loop van de middag of avond de
kans op een nieuwe portie (donder)buien weer toe. Tij
dens Pinksteren blijft de atmosfeer gevoelig voor een re
gen of onweersbui. Toch zijn er ook perioden waarin de
buien weg blijven en de zon zich geregeld laat zien. De
temperaturen komen vooral op pinkstermaandag gemak
kelijk boven de twintig graden uit. Gisteren zaten de
zwaarste buien boven het zuiden van het land. Door zware
hagelval werd enorme schade aangericht onder te velden
staande gewassen in ondermeer de regio Krabbendijke.
Bij ons ook enkele fikse buien (IJmuiden en Bloemendaal
rapporteerden hagel rond het middaguur) maar voor zover
bekend viel de schade mee.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Zonnige perioden en vrij
wel overal droog. In het
noorden enkele winterse
den oplopend naar 17 tot
23 graden. In noorden
middagtemperatuur tus
sen 5 en 10 graden
Vandaag af en toe zon en
op een enkele plaats nog
wat regen. Morgen droog
meer zon. Middagtempe
ratuur in het zuiden oplo
pend naar ongeveer 22
kleine kans op een regen
of onweersbui. Aantrek
kende oostenwind. Mid
dagtemperatuur oplopend tot 20 graden
langs de oostkusten en 24 graden langs
de westkust van Jutland
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Onbestendig,
Zwitserland:
Vooral aan de zuidflank van de Alpen
bijzonder veel regen Vandaag in het
op enkele buien. Misschien on
weer Langs de Engelse en Schotse
oostkust valt plaatselijk flink wat regen.
Maxima bij bewolkt en nat weer rond 14
graden, bij zon enkele graden hoger
België en Luxemburg:
Vandaag enkele regen- of c
20 graden. Morgen geleidelijk w
zon en middagtemperatuur rc
graad of 18.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Vandaag in de oostelijke helft e
plaatselijk veel regen en onwee
westen wat zon. Morgen in he'
oosten nog r
Perioden met zon maar ook wolkenvel
den en misschien een bui. Middagtem-
peratuu r ongeveer 19 graden
In het zuidoosten geregeld zon en waar
schijnlijk droog. Elders vooral morgen
bewolking en plaatselijk flink wat regen
ma tussen 18 en 23 graden.
Oostenrijk:
Vandaag op veel plaatsen flink wat zon.
Daarna toenemende kans op actieve
buien, met aan de zuidflank van de Al
pen plaatselijk veel regen Middagtem
peratuur vandaag op veel plaatsen bo
ven de 25 graden, morgen in de regen
enkele graden lager
Polen:
Zomers, met flink wat zon en maxima
oplopend tot boven de 25 graden.
Tsjechië en Slowakije:
Vrij zonnig Morgen in het zuidwesten
van Tsjechie toenemende kans op een
regen- of onweersbui. Middagtempera
tuur boven de 25 graden.
Hongarije:
Zonnig en warm. Morgen in het westen
Middagtemperatuur rond 27 graden.
Ook k
s op c
Maxin
VRIJDAG 29 MEI 1998
Zon- en maanstanden
Zon op 05.29 Zon onder 21.45
Maan op 09.14 Maan onder00.14
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 06.47 19.18 06.20 18.51
Laag 02.35* 15.15 02.16 14.56
pend van een graad of 16 langs de Golf
van Biskaje tot iets boven 25 graden in
Andalusie en aan de costa's in het zuid-
Canarische Eilanden:
Zonnige perioden en waarschijnlijk
overal droog. Maxima van 22 tot 26 gra-
Marokko:
Westkust perioden met zon, maar voor
al vandaag in het noorden ook kans op
e$n bui. Middagtemperatuur vlak aan
zee tussen 18 en 24 graden.
Vandaag kans op bewolking en op een
bui. Morgen droog en geregeld zon Mid
dagtemperatuur vlak aan zee tussen 23
en 28 graden.
Zuid-Frankrijk:
Vandaag vooral in de oostelijke helft
eerst nog kans op zware buien. Daarna
tijdelijk droger en wat meer zon, Mid
dagtemperatuur rond 22 graden, van
daag in Les Landes iets lager
Mallorca en Ibiza:
Vandaag eerst nog kans op een stevige
regen- of onweersbui Daarna meest
droog en meer zon Middagtemperatuur
ongeveer 23 graden
Italië:
Vandaag enkele actieve regen- en on
weersbuien. Vooral in het noorden kan
flink wat neerslag vallen Morgen vanuit
het westen langzaam wat droger en zon
niger weer. Middagtemperatuur rond 24
graden, vandaag in het zuidoosten ho
ger
Corsica en Sardinië:
Vandaag grote kans op veel regen en on
weer. Morgen droger en zonniger Maxi
ma van 21 tot 25 graden.
Malta:
Wolkenvelden en kans op enkele stevige
regen- of onweersbuien. In de loop van
morgen weer zon. Middagtemperatuur
vooral vandaag 25 graden of hoger.
Griekenland en Kreta:
Zonnig. Morgen in het westen van Grie
kenland toenemende kans op een regen-
of onweersbui. Middagtemperatuur
meest tussen 25 en 30 graden.
Turkije en Cyprus:
Droog en vrij zonnig Vlak aan zee maxi
ma tussen 23 en 27 graden
Duitsland:
Vandaag in het westen, morgen ook in
het zuiden, kans op enkele regen- of on-
Weerrapporten 28 mei 08 u
r. 1 18 10 0.8
IO 3 20 15 0.2
Hew Orleans
Tel Aviv
SF*"
