s/i
Waarom zou in Nederland de
norm niet zijn overschreden?
'Tsjop, tsjop eraf. Kippevel krijg ik daarvan'
Feiten &Meningen
Duitse kernlobby
schiet zichzelf
in de voet
Zweden begi
ontmantelin
kerncentrale E
WOENSDAG 27 ME11998
NIEUWSANALYSE
Greenpeace kan zich in de handen wrijven. Wat
de ramp bij Tsjernobyl, de gewelddadige voor
jaarsrituelen rond de Castor-transporten naar
Ahaus en Gorleben en talloze demonstraties en
campagnes niet voor elkaar hebben gekregen,
schijnt de exploitanten van de 19 Duitse kerncen
trales nu wel te zijn gelukt. Kernenergie wordt een
thema waar zelfs de partijen CDU/CSU en FDP,
die zich tot vorige week opwierpen als haar voor-
standers-door-dik-en-dun, met een grote boog
om heen lopen.
Vorige week kwam het schandaal aan het licht
waarop de activisten jarenlang vergeefs hebben
gehoopt. De Franse autoriteiten meldden dat al
sinds 1988 regelmatig te veel straling was gemeten
bij de containers die Duits kernafval naar de op
werkingsfabriek in La Hague hadden gebracht.
Minister Angela Merkel van milieu deed wat ze
moest doen: ze kondigde onmiddellijk een trans
portverbod af en beloofde de zaak tot op de bo
dem uit te zoeken. Ze permitteerde zich en pas
sant nog een steek onder water aan de collega in
Parijs over de laksheid en traagheid waarmee haar
de informatie had bereikt.
De zaak leek daarmee redelijk onder controle. De
oppositie probeerde uiteraard munt uit de affaire
te slaan. In september vinden de verkiezingen
voor de Bondsdag plaats en de kans om een alge
meen als bekwaam geldende minister te bescha
digen, lieten de SPD en Groenen natuurlijk niet
lopen. De Groenen hoopten zo hun geloofwaar
digheid na enkele debacles, onder meer over de
verhoging van de benzineprijs tot 5 mark per liter,
weer op te poetsen.
En de SPD wilde de aandacht afleiden van de
poppenkast in de oostelijke deelstaat Saksen-An-
halt, waar een sociaal-democratische minder
heidsregering zich sinds gisteren formeel laat ge
dogen door de (ex-)communisten van de PDS. De
SPD kon zelf niet al teveel poeha maken, want de
Castors reden ook door deelstaten waar de SPD
regeert en is volgens de voorschriften medever
antwoordelijk.
De affaire werd een schandaal toen bleek dat de
exploitanten van de betrokken centrales al jaren
op de hoogte waren van de voorvallen. Dat wil
zeggen, de technici wisten er van, aldus de direc
ties. Die technici hadden de rapporten over de
straling bestudeerd, vastgesteld dat er geen risi
co's voor mensen waren en de rapporten vervol
gens in een la gestopt. De bedrijfsleidingen zou
den niet zijn geïnformeerd, omdat het een
'technische kwestie en ook nog een van onderge
schikt belang' betrof.
Hier werden de grenzen van de geloofwaardigheid
overschreden. Zelfs de meest autistische techno
craat, die doorgaans doof en blind is voor alles
wat er om hem heen gebeurt, kan in de loop der
jaren een ding niet zijn ontgaan. De meeste Duit
sers krijgen uitslag alleen al bij het horen van de
naam Castor en bij een militante minderheid
wordt de jeuk zo hevig dat ze zich aan rails laten
vastketenen, wegen ondergraven en slag leveren
met de politie om de transporten met kernafval te
verhinderen, je zou dus mogen aannemen dat de
exploitanten van de kerncentrales die hun PR-
mederwerkers regelmatig hun 'begrip voor de zor
gen van de bevolking' laten uitventen, weten dat
het hier om een gevoelige kwestie handelt.
In elk geval hebben ze het bij Merkel verbruid. De
minister, zelf een natuurwetenschapper, was hun
trouwste bondgenoot. De risico's van kernenergie
beschouwt ze vermoedelijk nog steeds als be
heersbaar, maar de politieke risico's van het ge
stelde vertrouwen in de kernenergielobby kan ze
niet langer overzien. Als blijkt dat de exploitanten
grotere en gevaarlijkere defecten hebben verzwe
gen om 'de bevolking niet te verontrusten', wordt
ook haai' positie onhoudbaar. Of dat terecht is of
niet, doet dan al lang niet meer ter zake.
De minister is door haai' innige relatie met de ex
ploitanten besmet. Nu al wordt haar verweten dat
ze, in de woorden van Groenen-leider Joschka Fi
scher, een 'handlangster van de atoomindustrie' is
en dat het toezicht heeft gefaald. Dat zal Green
peace en de andere tegenstanders van kernener
gie een zorg zijn. Zij hebben zonder slag of stoot
hun waarschijnlijk grootste triomf in de strijd te
gen de 'atoomstaat' behaald.
bonn peter van nuusenburg
correspondent
Greenpeace zet vragen bij transport van kemaf\'al
Bij het vervoer van Nederlands kernafval naar
Frankrijk is de afgelopen jaren waarschijnlijk
meer radioactieve straling vrijgekomen dan is
toegestaan. Dat zegt Greenpeace Nederland
op basis van een Frans onderzoeksrapport.
Uit het rapport zou blijken dat bij een op de
vijf containers een overdosis straling aan de
buitenkant is gemeten. Greenpeace wil dat
het transport van kernafval voorlopig wordt
stilgelegd. Het ministerie van VROM voelt
daar echter niets voor.
De uraniumstaven gaan al on
geveer twintig jaar vanuit de
kerncentrale in het Zeeuwse
Borssele naar een opwerkings
fabriek in het Franse La Hague
in Normandië. Jaarlijks vertrek
ken ongeveer dertien transpor
ten met telkens drie staven naar
Frankrijk. Daar worden het ura
nium en plutonium uit de ge
bruikte splijtstofelementen ge
haald.
Voor het inladen en transporte
ren van de gevaarlijke stoffen
gelden in Nederland strenge
veiligheidsvoorschriften. Toch
blijken volgens Greenpeace veel
containers bij aankomst in La
Hague aan de buitenkant be
smet. De milieuorganisatie zegt
dat bij 20 tot 25 procent van de
radioactieve vrachten een over
dosis straling is geconstateerd.
De transporten vinden in Euro
pa normaal gesproken per
spoor plaats. Het Nederlandse
afval (dat nu vanwege bezwaren
van België tijdelijk stilligt) wordt
echter met vrachtwagens ver
voerd. Bij één op de vijf vracht
wagens is de overdosis geme
ten. Voor Greenpeace is er maar
één conclusie mogelijk: het ver
voer vanuit Nederland verloopt
niet zoals het hoort.
„Er is alle reden voor bezorgd
heid", meent J. Rodenburg van
Greenpeace. „Natuurlijk zijn er
regels, maar daarmee kan slor
dig zijn omgesprongen. Na zo
veel jaar sluipt de routine on
herroepelijk binnen. Dan kan
het meten van de containers
wel eens minder goed gebeu
ren. Een andere mogelijkheid is
dat de containers zijn gaan zwe
ten. De poriën gaan dan als het
ware open onder invloed van de
druk en de hoge temperaturen
binnenin. Op die manier kan de
radioactiviteit naar buiten lek
ken."
DUITSLAND
Vorige week kwam aan het licht
dat bij Duitse containers al
sinds 1988 te veel straling wordt
gemeten. Vaak overschrijdt de
radioactiviteit zo'n honderd
keer de norm, aldus de Franse
overheid. De exploitanten van
de Duitse kerncentrales waren
hiervan op de hoogte, maar
hielden de informatie achter.
De Duitse minister van milieu,
Merkel, is door de rel ernstig in
verlegenheid gebracht. In het
Duitse geval gaat het overigens
om zogeheten hoog radioactief
afval en in Nederland om laag
radioactief afval, waarvan de
straling aanzienlijk geringer is.
Bij het documentatie- en onder
zoekscentrum voor kernenergie
LAKA in Amsterdam is het wan
trouwen na het Duitse kernaf-
valschandaal echter groot. „In
Duitsland weten ze al twintig
jaar dat er besmetting optreedt.
Waarom zou in Nederland de
norm niet zijn overschreden?",
vraagt onderzoeker D. Bannink
zich af. Hij wijst op het omstre
den vervoer van uranium naar
de verrijkingsfabriek in Almelo.
„Bekend is dat de chauffeur re
gelmatig zijn vrachtwagen on
beheerd achterliet om ergens
koffie te drinken. Nu zegt men
in Nederland dat hier alles koek
en ei is. Maar de geloofwaardig
heid van deze industrie is niet
zo groot. Het zijn gesloten orga
nisaties die niet staan te trappe
len om hun fouten toe te ge
ven."
Een woordvoerder van de kern
centrale in Borssele acht het uit
gesloten dat bij het inladen en
vervoeren van kernafval iets mis
is gegaan. „Zo'n container
wordt zowel bij binnenkomst
als vlak voor vertrek uitvoerig
gemeten. Er gaan hier geen
vrachtwagens de deur uit met
een te hoge straling. Nee, on
derweg kan het ook niet ver
keerd gaan. Alles is goed en vei
lig verpakt."
De collega's van de Duitse kern
centrales beweerden ook altijd
dat het vervoer van kernafval al
tijd volgens de richtlijnen ver
liep. Vorige week bleek dat ech
ter ze al langer op de hoogte
waren van de overdoses stra
ling. „Een vervelende kwestie,
ja", geeft de woordvoerder van
Borssele toe. „Mogelijk zijn die
containers niet goed schoonge
maakt. Maar in Nederland
wordt alles echt goed gecontro
leerd. Als er iets mis zou zijn,
zouden we dat gewoon melden.
We zijn tenslotte een open or
ganisatie."
Vanuit de inmiddels stilgelegde
centrale in Dodewaard zijn ja
renlang radioactieve vrachten
door België en Frankrijk ver-
Het omstreden Castors-transport van Duits kernafval. Vorige week kwam aan het licht dat bij de containers als
sinds 1988 veel straling wordt gemeten. foto archief
voerd naar het Engelse Sella-
field. „Metingen vinden voort
durend plaats, voor het vertrek,
onderweg en bij aankomst in
Engeland. Nog nooit is gebleken
dat we de normen hebben over
schreden", zegt een woordvoer
dervan Dodewaard.
Het ministerie van VROM, dat
de vergunningen voor de om
streden transporten afgeeft, ziet
geen aanleiding om in te grij
pen, zoals in Duitsland. „We
hebben geen aanwijzingen dat
er iets mis zou zijn."
den haag marco krunsen
De Zwitserse spoorwegen vervoeren tot nader order geen kernaf
val meer. Het besluit volgt op de constatering dat bij de transpor
ten radioactieve straling lekt die veel hoger is dan de voorschrif
ten toelaten. Net als in Duitsland is in de Zwitserse confederatie
eerder deze maand bekend geworden dat bij de transporten ra
dioactiviteit lekt.
den haag «anp
Er lijkt op dit moment geen reden om het vervoer van kernafval
in Nederland stop te zetten. Bij het transport is nog nooit iets mis
gegaan en de eisen aan de opslag en het vervoer zijn zeer streng,
zegt een woordvoerder van minister De Boer (Milieu). Groenlinks
heeft De Boer schriftelijke vragen gesteld over containers met
kernafval in Duitsland. Deze bleken niet voldoende stralingsvrij.
Situatie in Sierra Leone dramatisch
soesterberg gerard chel
„Ik kan het niet bevatten", zegt
Monique Nagelkerke. „Kinderen
van dertien van wie een hand
wordt afgehakt, een omaatje van
zestig van wie een arm wordt afge
slagen, een vrouw zonder oren,
jongens van vijftien zonder voe
ten." Ze bootst de geluiden na.
„Tsjop, tsjop eraf. Kippevel krijg ik
daarvan. Onvoorstelbaar."
Nagelkerke is coördinator voor Art
sen zonder Grenzen in het West-
Afrikaanse Sierra Leone. Daar
woedt, sinds in februari rebellenlei
der Paul Koroma met geweld uit
hoofdstad Freetown werd verdre
ven, een guerrilla-oorlog. Het Vere
nigd Rebellenfront van Koroma
pleegde in mei '96 een staatsgreep
waarbij president Ahmad Kabbah
werd verjaagd. Met hulp van Eco-
mog, de West-Afrikaanse vredes
macht, kwam Kabbah in februari
weer aan de macht. Maar de orde is
nog lang niet teruggekeerd.
Integendeel, in de bosrijke binnen
landen van het land woedt een hef
tige strijd. Groepen rebellen'al
dan niet behorend iot Koroma
vallen bijna dagelijks dorpen bin
nen, plunderen het leeg, steken hui
zen in brand en vermoorden, mar
telen, verminken en verkrachten de
dorpsbewoners. Het lijkt er op dat
de bevolking de dupe wordt van de
machtswisseling. Van het vorig jaar
in gang gezette vredesproces met
onder meer programma's om de
Monique Nagelkerke: 'Dorpelingen worden gedwongen de rebellen te helpen. Als ze daarmee klaar zijn, wordt een been of
hand afgehakt en worden ze aan hun lot overgelaten. Soms wordt gevraagd met welke arm ze werken, zodat ze die dan
vervolgens afhakken'. foto ap
kindsoldaten te ontmantelen is
niets meer over.
De verhalen die Monique Nagelker
ke optekent uit de monden van de
overlevenden zijn gruwelijk.
„Dorpelingen worden gedwongen
de rebellen te helpen. Als ze daar
mee klaar zijn, wordt een been of
hand afgehakt en worden ze aan
hun lot overgelaten. Soms wordt ge
vraagd met welke arm ze werken,
zodat ze die dan vervolgens afhak
ken". Vrouwen en meisjes worden
door de aanvallers ontvoerd en
seksueel misbruikt. Mannen wor
den gedwongen voor de rebellen te
werken om verminkt te worden
achtergelaten wanneer de klus is
.Sommigen weten te overleven
door zich dood te houden", vertelt
ze.Als de aanvallers weg zijn, ver
stoppen ze zich dagen- of weken
lang in de bossen. Houden zich in
leven door te eten wat ze vinden.
Soms weten ze uiteindelijk op eigen
kracht een hulppost te bereiken of
worden ze gevonden door soldaten
van Ecomog. Door de vlucht wor
den families uiteen geslagen, ou
ders, kinderen, broers en zusters
zijn elkaar kwijtgeraakt, weten niet
waar de ander is gebleven. Als die
ren worden ze opgejaagd. God weet
wat ze allemaal moeten doorstaan".
Er zit, volgens Nagelkerke, een dui
delijk patroon in de aanvallen. „De
aanvallers kiezen de dorpen uit die
niet vanaf de weg zichtbaar zijn.
Eerst werd het oosten van het land
getroffen, later het noord-oosten en
het midden. Het zakt nu langzaam
af naar beneden."
In een plaats als Kono, in het
noordoosten van Sierra Leone met
ongeveer 500.000 inwoners, zijn
25.000 mensen gevlucht naar dor
pen in het westen, bijna 100.000 an
deren zijn naar het buurland Gui
nee gevlucht. De achterblijvers zijn
echter verstoken van elke vorm van
hulp omdat hulporganisaties het
gebied niet in kunnen. Ook in plaat
sen als Bo, Pujehun en Makeni
moesten hulpprogramma's worden
opgeschort.
Een chirurgisch team van Artsen
zonder Grenzen heeft sinds maart
van dit jaar in het Connaught zie
kenhuis in Freetown al honderden
patiënten behandeld. Tevens on
dersteunt de organisatie vier ande
re klinieken in de hoofdstad. „De
ziekenhuizen zijn overvol", zegt
Monique, „overal liggen matrassen
op de grond waar patiënten op sla
pen."
Vaak kunnen de drie chirurgen niet
veel meer doen dan 'gore amputa
ties netter maken.' De slachtoffers
zijn voor hun verdere leven afhan
kelijk van anderen. De verminkte
kinderen wacht een lijdensweg.
„Hun botten en huid blijven door
groeien, dat zul je dus steeds moe
ten blijven opereren."
Achter deze verminkingen lijkt ook
een strategie schuil te gaan. „De
mensen kunnen niet meer werken,
geen werk betekent geen inkomen.
De aanvallers zeggen ook tegen de
slachtoffers: ga maar Kabbah of
naar Ecomog, die helpen je wel.
Bovendien ben ik bang dat op den
duur de voedselvoorziening in het
gedrang komt. Op het land wordt
niet of nauwelijks gewerkt, voedsel
voorraden worden niet aangelegd
of geplunderd."
Oplossingen op korte termijn ziet
Nagelkerke niet. Als hulp-organisa
tie houdt Artsen zonder Grenzen
zich bovendien verre van politiek.
„Dit land is één groot bos. Wat kun
je doen? Kijk naar Vietnam, waar
zelfs de Amerikanen er niet in
slaagden de guerrillastrijders te
verslaan." Ze hoopt dat internatio
nale organisaties als de V N en de
Europese Unie initiatieven nemen
om de leiders van de strijdende
partijen aan tafel te krijgen.
ar»
Begin februari besloot de Zweedse
ring dat op 1 juli dit jaar de eerste v<1
twaalf kerncentrales in dat land gesl
zou moeten worden. In 1980 was na
referendum vastgelegd dat Zweden
een beperkte periode kernenergie z<
bruiken. In de jaren na 1980 moest
den gezocht naar redelijke alternate
Er is nu, anno 1998, echter nog steei
geen helder antwoord op de vraag h
kernenergie kan worden vervangen,
de sociaal-democratische regering-I
son wil zich toch aan de
het k
kei r
de
smus
na i:
Het
i
itsch;
houden. Tot grote woede van het b(
leven en een groot deel van het pari
Dezer dagen besloot de Zweedse Ra
State tot opschorting van het ingrijp
besluit.
De mededeling dat de eerste van de
Barseback-kerncentrales in het Zuic
Zweedse Kavlinge dicht moest, leek
begin van het einde van de hele ken
giesector in het land. Ondertussen h
de actieve voorstanders van atoomc
les een steuntje in de rug gekregen
uitspraak van de Zweedse Raad van
Of dat de definitieve sluiting van
back 1 kan tegenhouden is overigen
maar de vraag. Op 20 september ziji
verkiezingen en het ligt in de lijn va aag
verwachting dat de kwestie dan hoo ti
de agenda komt. Premier Göran Pei
zei in februari zich er van bewust te
dat het besluit pijn doet', maar hij naar K
seerde zich ook dat afwijken van eenel uil
rendumuitslag grote gevolgen kan h iloof;
voor de geloofwaardigheid van zijn
ring en zijn partij.
Kernenergie is in Zweden al zo lang
bestaat een bron van onenigheid en[L
moer. Aanvankelijk dacht de politie
ook in andere landen, dat atoomeni
de schone oplossing voor het energi
bleem zou zijn. In de jaren vijftig en
werd 'gedroomd' van een kerncenti
ieder landsdeel. Geen gedonder me
vieze steenkool of olie. Maar degen<
twijfelden lieten zich niet onbetuigc u
toenemende kennis over de risico's
deze vorm van energieopwekking ei
onlosmakelijk ermee verbonden afv
bleem verstoorden het beeld.
Aangezien de twee kampen elkaar g (Jgj
duimbreed toegaven, leek het de tot
lige regering een goed idee in het vi
van 1980 een referendum uit te schi
om zo een beslissing te forceren. Eclands
duidelijkheid bleef evenwel uit, aan
zich naast de keuzemogelijkheden
'nee', ook nog een derde optie aand
'nee, maar met verstand'. Dat verhu
nee' betekende juist wel uitbreidinj den
het aantal kerncentrales, maar ontni1
ling op termijn, als er zich veiliger m
den zouden aandienen, en in ieder
voor het jaar 2010.
Omdat Zweden genuanceerd denkeki
groot goed vinden, koos een meerdi cen 1
voor juist die vage optie. De huidige
ring, maar ook haar voorgangers, za
met de gebakken peren. De uitslag
zo goed bedoelde referendum bracht ho<
geen stap verder. Dat de Barsebackc
le het eerst de deuren moet sluiten,
de een gevolg van de aanhoudende!
uit Denemarken. De Denen hebben et la
durend gewezen op de risico's voor en d
hoofdstad Kopenhagen en Zwedens 5iacf
stad Malmö, met gezamenlijk 2,5 m 0p h,
inwoners.
Ook de tweede Barsebackcentrale gi
snel dicht. Waarschijnlijk al over ani
jaar. Zoals alles er nu uitziet komen
volgens de andere tien kernreactore
de beurt.
De huidige twaalf centrales zijn ven
over vier nucleaire complexen, die
menlijk goed zijn voor bijna de helft
de benodigde elektriciteit in Zwedei
resterende energie wordt op 5 proce
geleverd döor waterkrachtcentrales,
ligt in de lijn van de verwachting dat
lijktijdig met het sluiten van de nucl
complexen, de waterkrachtcentrales °pn
den uitgebreid.
Milieuactivisten hebben grote moeit
de kwestie. Enerzijds juichen ze de
manteling van de gevaarlijk geachte
atoomsector toe, anderzijds hebben
weinig op met aantasting van de gro
vieren in het noorden van het land
delijke) terugkeer naar met fossiele 1
stoffen gestookte centrales. Keuzes
zonder prijzig zijn en op een andere
nier milieuonvriendelijk. Met heel vi
schillende motieven vinden de MiliefiiNGt
tij en de Conservatieven elkaar
afkeer van het begin dit jaar genomejkoni
sluit. De industrie noemt de lijn van
ui
ali
gering 'economisch en ecologisch ki )pvc
zinnig' omdat zij sterk afhankelijk is verl
de goedkope energie die momentee t hie
wordt geleverd.
Nu duidelijk is dat de kernenergiesei
Zweden in de hoek zit waar de klap
vallen, begint het centralepersonee
zien naar een andere werkkring. V<
directie van Barseback aanleiding oi
bevolking rond de grote steden Mali
Kopenhagen te verzekeren dat er ge
vaarlijke situaties zullen ontstaan.
Volgens de kernenergieinspectie in!
den zijn de regels zo streng dat in
van enig risico onmiddellijk beslotei
worden tot sluiting van de tweede Bi
backcentrale. Zo'n situatie zou kunn
ontstaan als te veel personeelsleden
lijk zouden opstappen of ongemotiv
zouden doorwerken.
Wat de ontmanteling van de hele ke
energiesector in Zweden op den dui
kosten en wat de belastingbetalers
van zullen merken is nog onduidelij
duidelijk is dat de beloofde datum
2010 absoluut onhaalbaar is. Het z<
hele Zweedse economie ontwricht!
Sommige analisten gaan ervan uit d
sluiting van de Barsebackcentrale(s) Sti
moet worden gezien als een gebaar
goede wil. Aan de tegenstanders var
energie en aan de Denen, met wie it
verband en door de bijna voltooide 1 "utr
over de Sont steeds intensiever wortf,™;','
mengewerkt.
V
leeuwarden andré keikes
griet
nina
[allci
eFor
:erer
is de
De\
fst
kur
de h
et op
iroce
oek\
en is
uittr
pn J.
rnd
terd;
tag
e in
iraal
lid v;
zon
l-do;
le p<
en
endi
^'/erwaüang
I information'
