s
'Een aap is een persoonlijkheid'
LAGE
an idyllische
nnkelstraat
M overbelaste
erkeersader
vl
ZATERDAG 23 ME11998
Gerard van der Kroon al dertig jaar lang tussen de gorilla 's
Hij is bezig om in de
Amerikaanse staat Georgia
'Gorilla Haven'in te richten. Een
vrijplaats voor gorilla 's waarvoor
geen plek is in de vaak
overbevolkte dierentuinen in de
VS en Europa. Gerard van der
Kroon wordt na 34 jaar
dieren verzorging in Artis
wereldwijd erkend als
apendeskutidige. Hij heeft zijn
hart verpand aan gorilla's.
„Soms heb ik ze liever om me
heen dan mensen.
door ARTHUR DE MIJTTENAERE
Met sierlijke tred loopt ze naar
hem toe. Fluweelzachte zwar
te haren, smeltende ogen en
een platgeslagen neus. En ja hoor, heel ter
loops geeft de wijljesgorilla Dafina Gerard
van der Kroon een tikje tegen zijn schouder.
Even een groet, even laten blijken dat je er
bent. „Altijd wanneer ik het hok binnenga
geef ik de chimpansees of gorilla's een hand.
Voor het persoonlijk contact kijken we elkaar
dan in de ogen. Net als op een Montessori
school, waar de kinderen na afloop van de les
een hand van de juf krijgen."
Gerard van der Kroon (48) is al 34 jaar die
renverzorger in Artis en werkt ruim dertig
jaar met gorilla's. Hij heeft in die tijd een gro
te expertise opgebouwd als apendeskundige.
Die kennis is zo uitgebreid dat hem regelma
tig om advies wordt gevraagd, zoals bij het
opbouwen van gorillaverblijven elders in de
wereld, bij observatie van verhuisde beesten
of zelfs bij het inrichten van eco-natuurpar
ken. Hij blijft er echter nuchter onder: „Er
zijn al heel wat biologen die mij om raad
hebben gevraagd, maar toch ben ik als die
renverzorger gewoon strontschepper en daar
word ik naar betaald."
Twee jaar geleden zou hij naar Centraal -
Afrika afreizen voor advies bij het opzetten
van een eco-natuurpark onder auspiciën van
het Wereld Natuur Fonds. Dat ging niet door
omdat een burgeroorlog roet in het eten
gooide en de situatie te gevaarlijk werd.
Nu is hij bezig om in de Amerikaanse staat
Georgia 'Gorilla Haven' in te richten. Een
Gerard van der Kroon, al 34 jaar dierenverzorger in Artis. Hij heeft in die tijd een gro
te expertise opgebouwd als apendeskundige.
FOTO'S JOOP HOEK
vrijplaats voor gorilla's die, als alles goed
gaat, vanaf het jaar 2000 onderdak moet bie
den aan deze beesten uit Amerika en Europa,
die in de vaak overbevolkte dierentuinen
geen plekje onder de zon kunnen bemachti
gen. Het gaat om westelijke laaglandgorilla's.
De twee andere soorten, berggorilla's of oos
telijke laaglandgorilla's, kunnen niet of nau
welijks in dierentuinen worden gehouden.
Overbevolking
De overbevolking van de dierentuinen hangt
samen met de familieband waarin de beesten
leven, vertelt Van der Kroon. In de vrije na
tuur is de sterkste man, een zilverrug, in de
groep van vijf tot twintig beesten de baas. Al
leen al door zijn verschijning van soms 200
kilo zwaar dwingt hij respect af, met z'n zilve
ren rug, dik behaarde voorpoten en schedel-
„De andere jonge, opgroeiende mannetjes
komen er dus niet aan te pas om ook een fa
milie te stichten, want binnen de groep zou
dat tot inteelt leiden", zegt Van der ló-oon.
Als er in West-Afrika, bijvoorbeeld in het oer
woud van Zaïre, nog territorium over is (25
tot 40 vierkante kilometer per groep) om zelf
een familie te stichten, is er geen probleem
voor zo'n mannetje dat daarvoor soms de
nodige wijfjes moet roven. Maar komt het in
een bestaande groep tot een machtsstrijd,
dan moet mogelijk het oudere mannetje voor
zijn concurrent wijken. Net als bij leeuwen
zal het mannetje dat de groep overneemt de
kleine mannetjesgorilla's doden die niet door
hem zijn verwekt.
In dierentuinen, waar wereldwijd zo'n zes
honderd gorilla's in gevangenschap leven,
ligt dat anders. Gorilla's kunnen immers wel
zo'n 45 jaar oud worden en er is dus een
mannenoverschot. Daarom zijn sommige
dierentuinen al overgegaan tot het creëren
van gorillagemeenschappen met louter man
netjes.
Gorilla Haven in Georgia wordt straks een
uitwijkmogelijkheid voor zulke dieren die
daar de kans krijgen op een 'beestachtig' be
staan. Ook kan het een thuis worden voor
beesten die qua karakter niet in een groep in
een dierentuin passen. Gerard van der Kroon:
„Er is geld genoeg om in bergachtig terrein
een gorillapark van ruim 1100 hectare te rea
liseren. Het Amerikaanse echtpaar Dewar,
dat vele miljoenen heeft verdiend door de
verkoop van hun computerfabriek, is de initi
atiefnemer en zorgt voor het geld. De Dewars
hebben hun lot verbonden aan deze edele
hoogwaardige dieren en zo besteden ze het
geld dat ze in twintig jaar hebben verdiend.
Hoeveel geld er in het fonds zit? Ik weet het
niet, maar het is genoeg om het park inclusief
personeelskosten, beveiliging en voor vijftien
jaar te laten voortbestaan." Het park wordt
niet voor publiek toegankelijk, alleen voor
wetenschappers.
Aids
Het park wordt bestuurd door een stichting,
waarvan Van der Kroon een van de bestuurs
leden is. Het wereldje van de gorillaverzor
gers is klein en de verzorgers kennen elkaar
vaak. „Ik ben erbij gehaald, nadat Jane Dewar
mij een keer in Artis had gezien toen ik de
gorillababy Awali de fles gaf. Zij is expert op
het gebied van gorilla's, maar dat had ze nog
nooit gezien en zo zijn we in contact met el
kaar gekomen."
De grond is al aangekocht, maar de laatste
hobbel is de conservatieve Amerikaanse plat
telandsbevolking. Die is bang dat de beesten
wellicht aids zouden kunnen overbrengen.
„Je weet hoe dat gaat: chimpansees worden
gebruikt voor aidsexperimenten en daarom is
die mensen de schrik om het hart geslagen
omdat ze denken dat de apen, nadat erop is
geëxperimenteerd, in Gorilla Haven worden
gehuisvest. Grote onzin, we moeten ze er al
leen van overtuigen dat gorilla's nooit ofte
nimmer voor zulke proeven worden gebruikt.
Ze zijn beschermd en bovendien zouden ze
veel te duur zijn voor zulke experimenten."
Het is duidelijk: Van der Kroon heeft zijn
hart verpand aan de gorilla's die hij be
schouwt als grote kleine kinderen die zeer
aanhankelijk zijn. Altijd groeit er tussen hem
en het beest een band. Meermalen heeft hij
het zelfs meegemaakt dat een verhuisde go
rilla in een andere dierentuin overleed aan
heimwee. Daarom pleft hij er vurig voor bij
de gorillacrèche in Frankfurt dat verzorgers
bij een verhuizing van de ene naar de andere
dierentuin minstens een week vergezeld wor
den door hun vaste verzorger.
Rust
In de gorillahokken hoeft Van der Kroon
minder op zijn hoede te zijn dan bij de veel
kleinere, maar altijd drukke chimpansees die
hij in Artis verzorgt. „Ze stralen en enorme
rust uit, alsof alles in slow motion gaat. Ge
woon omdat ze, behalve dan de mens, nooit
een natuurlijke vijand hebben gehad. Zij wa
ren de baas in het oerwoud, hoewel ze als
pure vegetariërs de andere dieren met rust
lieten. Ook zijn het voor mij persoonlijkhe
den. In de jaren zestig is een biologe ermee
begonnen om apen namen te geven. En dat
hoort zo, want iedere aap is weer anders."
Hun ontspannen houding komt voort uit
het feit dat ze nauwelijks onderlinge strijd
kennen: de zilverrug is de baas en de rest is
gelijk, terwijl bij andere apensoorten ook on
In Artis bezweken vorig jaar kerst drie gorilla's aan de sichellabacterie. Nu zijn er nog twee wijfjes
over, Dafina (foto) en Sindy die het rijk alleen hebben en smachten naar een man.
der de vrouwtjes nog een hiërarchie is, en er
dus een machtsstrijd heerst. In Artis bezwe
ken vorig jaar kerst drie gorilla's aan de
sichellabacterie. Nu zijn er nog twee wijfjes
over, Dafina en Sindy die het rijk alleen heb
ben en smachten naar een man. Wanneer die
komt is afhankelijk van de gorillacrèche in
Frankfurt. Gerard: „Als ze een keer in de
maand geslachtsrijp zijn, beginnen ze echt
met me te lonken. Door gebaren of door hun
oogopslag communiceren ze. Na dertig jaar
vind ik het nog steeds schitterende beesten.
Soms heb ik ze liever om me heen dan men-
Gorilla Haven heeft een eigen web-site
voor het laatste nieuws over het park: http:
//www.gorilla-haven.org
IPE
De weg was omzoomd door bomen en je kon er
heerlijk spelen. Want auto's waren nog vrijwel on
bekend verschijnsel aan de Lage Rijndijk in de ja
ren voor de oorlog. Het was een echte winkelstraat.
Brood, banket, kruidenierswaren, galanteriën,
groenten, verf, fietsen, kantoorartikelen ja, er zat
zelfs nog een echte klompenmaker op de hoek met
de Driftstraat.
De 78-jarige Willem Steenbergen kan het zich
nog herinneren als de dag van gisteren. Hij is ge
boren in 1919 in de Sieboldstraat, een zijstraat van
de Lage Rijndijk en weet nog goed dat hij op de La
ge Rijndijk heeft gespeeld. Boompje verwisselen en
voetballen. Eén van de hoogtepunten in het kin
derleven was in die tijd de feestweek met braderie
in augustus of september. De warming-up voor 3
oktober. Dan stonden er drie draaiorgels een hele
week lang in de met kaarsen en lampions verlichte
straat te spelen.
„De Lage Rijndijk was een bloeiende straat met
op elke hoek een winkel. Alle zaken liepen goed
want er waren nog geen supermarkten", diept
Steenbergen uit zijn herinnering op. „Het was alle
maal pofwerk. De prijs van de gekochte bood
schappen werd door de winkelier in een boekje ge
schreven en op zaterdag als het weekloon binnen
was, werd er betaald." Het was gezellig wonen
rond de Lage Rijndijk, volgens Steenbergen. „De
mensen kenden elkaar allemaal en hadden iets
voor mekaar over. Want ook al was er armoe, de
stemming leed daar eigenlijk nooit onder.
Ooit was er sprake van dat de gele HTM-tram
van de Haarlemmerstraat via Haven en Lage Rijn
dijk zou doorrijden naar Alphen. „Maar de aanslui
ting Haarlemmerstraat/Haven klopte niet", weet
Steenbergen nog. „Er kwam ruzie tussen de ge
meente en de HTM en hoewel de Spanjaardsbrug
al was vernieuwd, heeft er over de Lage Rijndijk
nooit een tram gereden."
Wel kwam er de bus van de Eltax. Voor vijf cent
met die bus naar het station. De bomen aan de La
ge Rijndijk moesten er echter wel voor wijken en
met het verdwijnen daarvan begon ook de teloor
gang van de straat, volgens Steenbergen. „Na de
oorlog ging het afzalcken. De kinderen hadden
geen interesse om de zaak van hun, ouders voort te
zetten, er kwamen supermarkten en auto's en 'het'
was gebeurd."
Met 'het' bedoelt Steenbergen de gezelligheid
die nooit meer terugkwam op de manier zoals hij
die in zijn jeugd had meegemaakt.
Momenteel is de Lage Rijndijk verpauperd, vindt
Steenbergen ,.De winkels van toen zijn verdwenen
Rubriek over straten, lanen, stegen, hofjes, grachten en vaarten in Leiden
'en omgeving. Bewoners vertellen over de plezierige kanten van hun
woonomgeving, maar ook over grote of kleine problemen. Vandaag: de
Lage Rijndijk in Leiden.
door ERIC-JAN BERENDSEN
Het verkeer. Dat weet wat aan de Lage Rijndijk. Het is er levensgevaarlijk voor fietsers en de meeste huizen zijn verzakt door de trillingen van de voorbijtrekkende meute.
FOTO HENK BOUWMAN
en het is er levensgevaarlijk voor fietsers. Hoe wil
de gemeente daar aparte fietsstroken gaan aanleg
gen? Daar is de straat toch veel te smal voor. Komt
er soms eenrichtingsverkeer? En dan die stoplich
ten op de hoek met de Sumatrastraat. Als je even
niet oplet als het licht op groen springt, word je
stijf gescholden. De tolerantie is totaal verdwenen.
Ik weet ook wel dat de tijd doorgaat maar ik vind
het onbegrijpelijk dat dit allemaal heeft kunnen
gebeuren. Het verschil met vroeger is hemels
breed."
Het verkeer. Dat weet wat aan de Lage Rijndijk.
De meeste huizen zijn verzakt door de trillingen
van de voorbijtrekkende vrachtwagens. Midden in
de nacht zijn er al 'straatbevingen' van 12 op de
Schaal van Richter. De geluidsoverlast loopt af en
toe flink de spuigaten uit.
De 19-jarige Vanessa Kuipers weet er alles van.
Zij woont op nummer 17 op de hoek met de Kooil-
aan. „Er is inderdaad sprake van geluids- en stank
overlast. Af en toe lig ik te trillen in mijn bed als er
een vrachtauto voorbij rijdt. En als het warm is en
het raam 's nachts openstaat, ben ik door de herrie
al vroeg wakker."
Toch vindt ze het wel prima zo; ze is er aan ge
wend geraakt. En er zijn genoeg voordelen aan het
wonen op de Lage Rijndijk. Haar huis staat 'vrij'
dus de keiharde muziek zorgt nooit voor proble
men met de buren. De winkels en de snackbar zijn
naast de deur en de Lage Rijndijk is een prachtig
verzamelpunt voor haar vrienden uit Leiden en
omgeving. Als er een avondje stappen op het pro
gramma staat, is het afspreken bij Vanessa thuis.
'Leuk toch'. Vanessa's tante, Marianne den Hollan
der (50), woont in de Merenwijk maar bracht de
eerste 23 jaar van haar leven door op en rond de
Lage Rijndijk. Ze woonde aan de Kooilaan maar
kwam geregeld in de zuivelfabriek van haar oom
Th. den Hollander aan de Lage Rijndijk nummer
17. „Een fijne buurt", weet ze nog. „Iedereen leef
de zijn eigen leventje maar men stond toch voor
elkaar klaar als dat nodig was. Er heerste een ge
moedelijke sfeer en hel was rustig wonen daar.
Daar is nu wel verandering in gekomen met de
komst van al die smul- en coffeeshops."
Toch doet Den Hollander haar inkopen nog elke
vrijdag in de winkels aan de Lage Rijndijk. Bij de
slager, de bakker en de melkman. „Gezellig kletsen
en op de hoogte blijven van de roddels in de buurt
want ik ken natuurlijk nog veel mensen. Als ik op
de Lage Rijndijk loop, moet ik aan mijn eigen
jeugd denken en dan krijg ik een rustig gevoel."
Ze zou alleen niet meer in de straat willen wo
nen. „Al dat denderende vrachtverkeer en die dub
bel geparkeerde auto's. Vroeger waren er weinig
auto's en brommers, er reed hooguit een solex. Te
genwoordig is het een gevaarlijke straat. Ja, ik hou
mijn hart regelmatig vast. Hoe de Lage Rijndijk er
over 25 jaar uitziet? Moeilijk te zeggen want hel ka
rakter van de straat verandert continu. Oudere be
woners trekken weg of gaan dood en nieuwe men
sen komen daarvoor in de plaats."
Selcuk Yilmaz (27) is één van die nieuwelingen
Hij werkt sinds een kleine drie maanden met zijn
moeder en haar compagnon in de winkel Oscar
Kledingreparaties op de hoek Lage Rijndijk/Deci-
mastraat. In 1974 kwam hij vanuit Turkije naar
Leiden en hij zit al tien jaar in de confectie. „Er
zouden hier meer verschillende winkels moeten
komen", vertelt Yilmaz terwijl hij met vaardige
handen de rits van een leren motorbroek vervangt
„Meer kledingzaken trekken meer publiek aan en
daar kunnen alle winkels hier van profiteren."
Over klandizie van allochtonen en autochtonen
heeft hij voorlopig niet te klagen. „Het begint hier
lekker te lopen. Ik heb veel mensen uit Leiderdorp
als klant maar ook de gasten van het Turkse café
hier schuin aan de overkant weten mijn winkel te
vinden. Die komen voor maatkleding. Vanuit het
centrum zie ik hier bijna niemand want daar zitten
al genoeg van dit soort winkels."
Van het verkeer heeft Yilmaz maar weinig last
„Alleen als de vuilniswagen midden op de weg
stopt, is de hele straat versperd. Dan schieten alle
fietsers de stoep op en denk ik wel eens dat ze hier
zo de winkel komen binnenrijden. Misschien moet
de gemeente eenrichtingsverkeer invoeren op de
Lage Rijndijk. Dan kan de weg wat smaller en is er
plaats voor meer parkeerruimte. Wat daar ont
breekt het hier wel aan. Je kunt je klanten hier
nooit op een goede manier ontvangen."
