n
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
In de wachtkamer
van de macht
el
let CDA
ïeeft niets
ineer te
erliezen
T
iezoli
portam
e coi
a! i
?°.r,
«i
eerde
Wl >n
Jit bl;
Hillei |t
ik v
prece
dent
lagen
benti Ej,
levroiw
Facility'
?en koppensnellerij. Geen
programma. Gewoon
irgaan onder het motto:
kunnen alleen maar win-
i, nog een nederlaag is on-
ogelijk. Dat is kort gezegd
stemming in het CDA, ooit
voor de helft van alle
ij jnmen, sinds twee weken
ruggezakt naar 18,4 van
kiezersgunst.
Het blijft wennen, de chris-
democraten op de val-
ep van de eeuwwsisseling
ior de tweede keer in de
,aichtkamer van de macht.
ARP en CHU, ze namen
in vrijwel alle twintigste-
la uwse regeringen deel. Toen
beginjaren zeventig wat
ider dreigde te worden,
daar die meesterzet van
Steenkamp, die het con-
ssionele drietal vastberaden
het CDA smeedde. Ruud
ibbers maakte in een tien
bewind het karwei af en
isitioneerde de partij in het
ik voor niet-gelovigen aan-
;elijke centrum van de
derlandse politiek,
lij zijn vertrek ging het
Opvolger Elco Brinkman
casseerde bij de werkiezin-
n van 1994 twintig zetels
ïlles en ruimde- het veld-
Enneus Heerma, die op
beurt het roer moest
ergeven aan Jaap de Hoop
heffer. Maar ondanks het
cente verlies van nog eens
jf kamerzetels heerst in de
irtij een paradoxaal soort
Ifvertrouwen.
Natuurlijk kwam de nieu-
nederlaag onverwacht, al
eg de twijfel in de laatste
eek voor Kamerverkiezin-
n hier en daar toe. Was
sttrekker De Hoop Scheffer
el herkenbaar genoeg bui
de tientallen zaaltjes die
het afgelopen jaar zo on-
rmoeibaar in alle uithoe-
n van het land bezocht?
td het drie jaar geleden
«r vriend en vijand toege-
ichte nieuwe beginselpro-
amma 'Nieuwe wegen, vas-
waarden' in de campagne
et kernachtig in tien actie-
uiten moeten worden sa-
engevat? En is de vernieu-
ing van de kieslijst niet een
etje te ver doorgeschoten?
Zeker, maar tussen de
nsgezinde Kok en Bolke-
ein viel nu eenmaal geen
«ld te krijgen. De ene hand
de kiezer bediende de
emmachine, de andere zat
evig op de portemonee.
lars bracht welvaart en mag
i herhaling.
Over vier jaar kan het al
beter gaan. Dan
aan de PvdA en de WD
«r een riskante leiderswis-
ig. Dan gaat het econo-
isch vast minder en zal blij-
n dat het CDA-programma
tegenspoed meer verlok-
lgen biedt dan het heer-
nde marktdenken. En mis-
ien is een revanche al eer-
aan de orde, zo denken
er regionale CDA-coryfee-
ZATERDAG 23 MEI 1998
I il Gardeniers rekende vooraf op
I 'minstens gelijkblijven'. De laatste
dagen voor de gang naar de stem
bus sloeg ook bij haar de twijfel toe. „Ik zag
hem niet. Niet in de krant, niet op televisie.
De pers leek hem wel te negeren, ging niet in
op wat hij allemaal zei. Als de journalisten
zélf gaten hadden geschoten in de program
ma's van de PvdA en de WD was het leed
nog te overzien geweest, maar dat deden ze
ook niet." Ze heeft het over lijsttrekker Jaap
de Hoop Scheffer. De opmerking van Garde
niers moet worden uitgelegd, zegt ze zelf, als
kritiek op de pers en niet op 'hem'.
Diezelfde pers reageerde wel enthousiast op
'Nieuwe wegen, vaste waarden', de voorloper
van jullie verkiezingsprogramma.
Gardeniers: „Dat stuk gaf ook onszelf het
gevoel dat we weer eeri voorsprong hadden.
Maar de media waren het al heel snel weer
vergeten. En zeg nu zelf, jullie denken toch
niet dat de kiezer zulke stukken leest?"
De politica lijkt het historische electorale
dieptepunt van haar partij al goeddeels te
hebben verwerkt. „Vier jaar geleden waren
we na de verkiezingen dood, nu niet. De sfeer
in elke geleding van het CDA is prima. We
voelen ons weer de partij van de basis, de
vrijwilligers hebben tijdens de campagne uit
stekend werk verricht. De kiezers wilden ech
ter niet luisteren."
Corstiaan Bos, tussen 1975 en 1988 burge
meester van Katwijk: „Ik vond vooraf alles
onder de dertig een teleurstelling. Maar ook
mijn droefenis betreft 'slechts' de uitslag (29
zetels, red.) en niet hoe het CDA functio
neert. De Hoop Scheffer is een goeie, hij
heeft meer tijd nodig om iets op te bouwen.
Ik denk niet dat-het CDA, zeker niet op korte
termijn, 45 tot 50 zetels zal halen maar 35 is
haalbaar.
Het meest optimistisch voor de stembus
sen open gingen, was Mirjam Ate§, het nieu
we gezicht van het Zoeterwoudse CDA. „Ver
geet niet, bij de gemeenteraadsverkiezingen
waren we nog de grootste. Ik begon pas on
rust te bespeuren na het lijsttrekkersdebat op
televisie, de avond voor de dag van de verkie
zingen. De Hoop Scheffer werd aangewezen
als de verliezer. En niemand stemt graag op
een verliezer."
De Leidse wethouder Huib Kruijt, de jong
ste van het stel, toont zich de pessimistische
realist: „Je kon het zien aankomen. Nog niet
eerder waren er zo veel zwevende kiezers.
Drie paarse-partijen die voortzetting van hun
kabinet bepleiten. En dan de verhalen in de
kranten dat volgens het Centraal Planbureau
(CPB) ons programma rammelde..."
Gardeniers: „Ja, dat was ook weer zoiets.
De échte economen bestrijden dat. Maar dat
wordt weer niet breed uitgemeten in de
pers."
door TON VAN BRUSSEL WIM KOEVOET
Maar er waren voor het CDA toch ook gun
stige voortekenen, zoals het verval van de ou
derenpartijen. Het CDA had toch miltstens,
zoals Mateman heeft gezegd, die stemmen
kunnen terughalen?
Gardeniers: „Mateman heeft zich - begrij
pelijk - door zijn emoties en verontwaardi
ging over zijn onverkiesbare plaats laten
meeslepen. Maar zijn gelijk is dat van een
stilstaande klok, die geeft ook twee keer per
dag de juiste tijd aan. Ik kan het weten, ik
heb de cijfers van 1994 uitgepluisd en 'de'
bejaarden zijn vier jaar geleden niet overge
stapt van het CDA naar de ouderenpartijen,
ze zijn gewoon thuisgebleven. Net als nu. Er
zijn steeds minder stembureaus in de bene
denhallen van bejaardenoorden gesitueerd.
De mensen komen nu voor verkiezingen he
lemaal hun huis niet meer uit. Lubbers, die
had ze nog wel uit hun stoelen gekregen.
Maar dat kun je De Hoop Scheffer, die nog
maar net bezig is, niet aanrekenen."
Bos: „Zeker niet. Het CDA moest de afgelo
pen vier jaar niet alleen de terugslag van 1994
te boven zien komen. Met De Hoop Scheffer
zijn we in de periode 1994-1998 aan onze
derde fractievoorzitter bezig. Bovendien was
dit voor het eerst dat we niet meeregeerden.
We weten helemaal niet hoe we oppositie
moeten voeren."
Gardeniers breekt nóg een lans voor De
Hoop Scheffer: „Al voor de campagne begon,
stroopte hij het hele land af. Bezocht hij tal
van afdelingen. Ik kreeg telefoontjes uit Fries
land, Zeeland en uit het zuiden. Ze zeiden:
we hebben een fractievoorzitter die luistert.
Natuurlijk interesseert dat de zwevende kie
zer in Amsterdam geen bal maar mijn partij
wel. We zijn dan ook niet gedesillusioneerd.
In 1994 waren we dat wel."
De loftuitingen aan het adres van de lijst
trekker worden Kruijt nu echt te gortig: „Van
54 naar 29 zetels. Het is echt nog niet zo lang
geleden dat we riepen dat 60 haalbaar was.
Zo beschouwd is deze uitslag wel degelijk
een desillusie."
Hij krijgt enige bijval van Ate§ die opmerkt
dat 'de mensen' vooral naar lijsttrekkers kij
ken en dat De Hoop Scheffer niet was opge
wassen tegen de 'coryfeeën' Kok en Bolke-
stein. Kruijt weer: „De kiezer had altijd het
gevoel dat zijn portemonnee bij het CDA in
goede handen was. Het CPB heeft roet in het
eten gegooid en kon onweersproken roepen
dat de programma's van andere partijen
meer banen opleverden. Dat mag nooit meer
gebeuren."
Gardeniers: „Er waren geen kritische jour
nalisten die dat verhaal de wereld uit hebben
geholpen, die hebben hun huiswerk niet ge
daan. Ze slikten alles van Bolkestein en Kok
voor zoete koek. Ze bleven na hun interviews
in aanbidding achter. Lubbers werd in zijn
tijd ook heilig verklaard, begrijp me goed.
Maar dat vond ik net zo goed vreselijk. Hij
krijg ook vrijwel nooit lastige vragen."
Als het niet aan De Hoop Scheffer heeft gele
gen, dan was er zeker toch iets mis met jullie
programma, bijvoorbeeld dat het verdacht
veel lijkt op dat van klein rechts: linkse
milieu-standpunten en rechts georiënteerd op
het gebied van law order.
Gardeniers: „De verschillen tussen het
CDA en klein rechts zijn onverminderd groot.
Zij zijn christelijke partijen, wij zijn christen
democratisch. Bij hen staat de levensbe
schouwing centraal, zij hebben een hele an
dere band met de kiezer. Ook blijf ik van me
ning dat onze programmapunten over elk
beleidsterrein consistent zijn."
Bos: „Ja, maar ik voel toch wel mee met
Kruijt en Ate§. Dat programma is interessant
voor ons kader en de congresgangers, voor
de goegemeente buiten niet. We hadden vijf
of zes essentiële punten eruit moeten pikken
en daarmee hadden we de boer op gemoe
ten. Het ging nu alleen maar over 'paars of
niet'. Ineens was daar wel het rare pleidooi
van De Hoop Scheffer om kinderen van tien
jaar die iets hebben misdaan onder de straf
rechter te brengen. Dat staat niet eens in het
programma. Hij kwam er in debatten ook
niet uit."
Kruijt: „Precies. Waar ik me ook steeds
meer aan begon te ergeren was die grammo
foonplaat-uitspraak 'Waar was je, Wim?' Drie
maanden lang heeft hij dat over Kok geroe
pen om aan te geven dat de lijsttrekker van
de PvdA zijn eigen aanhang in de steek liet.
Ook als hem naar heel andere dingen werd
gevraagd, kwam hij met die kreet op de prop
pen. Als de pers jouw favoriete thema's niet
aansnijdt, moet je doen zoals Els Borst deed
in het lijsttrekkersdebat. Die zei op een gege
ven moment: 'Ik wil niet alleen maar over
geld praten maar over zorg en onderwijs'. Zij
scoorde punten die De Hoop Scheffer had
moeten binnenhalen.
Welke garantie is er dat het CDA in 2002
niet verder afbrokkelt?
Ate§: „We hebben dan vier jaar meer erva
ring met de politieke rol die we vervullen."
Gardeniers: „Wij kunnen in het geval van
een ecqnomische terugslag dóór. De pro
gramma's van PvdA, WD en D66 zijn op
mooi economisch weer geschreven, die moe
ten allemaal worden bijgesteld. Ik denk dat
dat onze grootste kracht zal blijken te zijn.
Het is een stuk lastiger om de glans van het
succes van paars af te halen. Dat is een vrese
lijk vak. Je weet bij voorbaat dat je dan de
pers tegen je hebt. Ja, ik komt telkens terug
op de pers. Een heel klein percentage van de
parlementaire pers stemt CDA. Dat is een ge
geven. Als een Ajax-supporter in de krant
moet vertellen dat Feijenoord kampioen is..."
Mirjam Ate§ (48), maatschappelijk werkster,
kwam halverwege de vorige periode in de ge
meenteraad van Zoeterwoude, was bij de ver
kiezingen van maart de eerste moslim-lijst
trekker van Nederland, belandde met haar vijf
fractiegenoten in de oppositie.
Corstiaan Bos (74), jurist, werkte bij de Vrije
Universiteit, was lid van de Tweede Kamer
voor de CHU, zat in de Raad van Europa en in
de Europese Sociaal-Economische Raad, was
van 1975 tot 1988 burgemeester van Katwijk
en in 1994 waarnemend burgemeester in Sas-
senheim.
Huib Kruijt (30), informaticus, studeerde wijs
begeerte en wiskunde, is acht jaar lid van de
Leidse gemeenteraad en sinds twee jaar wet
houder van financien en economische zaken.
Was bij de laatste raadsverkiezingen lijstrekker
van het CDA.
Bos: „Ik hoop niet op een inzinking van de
economie maar komt die er wél dan zullen
de ware krachtsverschillen weer zichtbaar
zijn."
Kruijt: „We hebben stabiliteit nodig, geen
economische crisis. Onze onderwerpen,
zoals gezinspolitiek en onderwijs, spreken de
kiezersgroep tussen de 25 en 40 jaar, waar
het CDA nu nog is ondervertegenwoordigd,
over een poosje wel degelijk aan.
Ate§: „Ik moet nog zien dat Paars II er
komt en de rit uitzit. De samenleving veran
dert razendsnel. De trend is nu links en de
WD, de grootste liberale component in het
kabinet, is daarvoor terecht op zijn hoede.
Verder merk ik dat steeds meer jongeren 'iets
religieus' zoeken. Ze zeggen wel dat ze niet in
God geloven maar ze zien ook in dat er méér
moet zijn dan wat ze kunnen zien. En die 'C'
blijft de eerste letter van de partij. De mate
riële welvaart is niet alles."
Kruijt: „Precies, die immateriële tekortko
mingen van Paars, die moeten we de komen
de vier jaar krachtiger uitspelen."
Bos: „Die linkse trend waarover mevrouw
Til Gardeniers- Berendsen (73), leidde de ex
portafdeling van een textielbedrijf, was lid van
de Tweede Kamer voor de KVP, achtereenvol
gens minister van CRM en Volksgezondheid
en Milieuhygiëne in de drie kabinetten- Van
Agt en lid van de Raad van State. Was voorzit
ter van de naar haar genoemde commissie die
onderzoek deed naar de oorzaken van de ver
kiezingsnederlaag van 1994. Woonde het
grootste deel van haar leven in Leiden, maar
verhuisde in januari naar haar geboorteplaats
Rotterdam.
Ate§ sprak, is heel belangrijk. Die zal de PvdA
dwingen naar links op te schuiven. Daar lig
gen onze kansen omdat er dan weer ruimte
vrij komt in het midden. Dót is onze plek als
stabiliserende factor.
Ate§: „En verder hebben Kok en Bolkes-
teijn ook niet het eeuwige politieke leven, bij
PvdA en WD liggen wisselingen van de
wacht in het verschiet. De politiek is in Ne
derland al zo veramerikaniseerd dat opvol
gingskwesties bepalend kunnen zijn."
Hoe slecht zou het voor het land zijn als het
CDA klein blijft?
Kruijt: „Ik denk dat het CDA onmisbaar is
als het gaat om de vrijheid van onderwijs en
zaken die leven en dood betreffen."
De anderen knikken instemmend.
