Van Beijnum zet realiteit naar z'n hand
Boeken waarover de lezer zich blijft verbazen
netaierenium-
Rare wezens toch, die mensen
Boeken
Jaap van Meekren had
ooral passie voor WO 2
boek voor kinderen
In de visie van schrijver Armando
is iedereen schuldig en onschuldig
_20 ERDAG 23 MEI 1998
1erinneringen en interviews gebundeld
'De ordeningmaakt lezer onrustig door de belangrijkste vragen niet te beantwoorden
CASPER MARKESTEIJN
Hans Post en Ardaan Gerritsen - Het dierentuin-
boek voor kinderen. Illustraties Sandra Klaassen.
Uitgeverij Ploegsma i.s.m. Diergaarde Blijdorp,
34,90.
Hugh Brewster, Ken Marschall - Titanic. Uitgeverij
Zirkoon, 25,00.
Angela de Vrede - Wat zie je dan? Schaduwspel
en spiegelingen. Uitgeverij Leopold, 29,90
Een mooier voorbeeld van leespromo
tie zou niet te bedenken zijn geweest.
Bij de presentatie in Blijdorp van Her
dierentiiinboek voor kinderen bleek
dat zelfs gorilla's echte interesse tonen
voor het nieuwe boek dat als 'gedrags-
verrijkende activiteit' aan de gorilla-
groep gevoerd werd. Daar gebeurde
inderdaad het kleine wonder.dat de
auteurs al voorspeld hadden. Gorilla
vrouwtje Annet ging, als de meest be-
lezene van het stel, in een hoekje
voorzichtig in het boek zitten blade
ren en kreeg even later gezelschap van
een kleintje die mee ging zitten kijken
naar de prachtige aquarellen van San
dra Klaassen. 'Toe, Annet, lees mij
voor', scheen de kleine aap te zeggen.
Van mensenkinderen mag je die
houding bij dit boek ook verwachten,
want Het dierentuinboek voor kinde
ren vraagt erom bekeken, gelezen, be
snuffeld en bestudeerd te worden. Je
kan goed zien dat Post en Gerritsen
als educatief medewerkers van
Blijdorp weten waar kinderen belang
stelling voor hebben en welke vragen
vaak gesteld worden. Hoe bijvoor
beeld een giraf getransporteerd wordt
(want die kan toch zeker niet door een
tunnel?) of hoeveel poep de olifanten
per dag produceren (tien olifanten
1500 kilo per dag).
In hun enthousiasme kinderen veel
te vertellen, hollen de auteurs zich wel
hier en daar voorbij. Zo is het eerste
hoofdstuk 'Het leven op orde' niet
echt wat je in het begin van een 'die-
rentuinboek' verwacht. Hoofdstuk
twee ('De dierentuin') was daar beter
op zijn plaats geweest en 'Het leven
Hans Post en Audaan Gerritsen met illustraties van Sandra Klaassen
Uitgeverij Ploegsma in samenwerking met Diergaarde Blijdorp
op orde' had wellicht geheel geschrapt
kunnen worden. Zo blijft in een boek
als dit, met 64 bladzijden inclusief na
men van andere dierentuinen, verkla
rende woordenlijst en register, de
keuze van de onderwerpen altijd dis
cutabel. Wat rest is gelukkig heel posi
tief: een uniek boek met originele in
valshoeken en niet alleen fraai, maar
ook kundig illustratiewerk van Sandra
Klaassen.
Met de verklarende woordenlijst
houdt de vergelijking tussen Titanic
en Het dierentuinboek voor kinderen
wel op, want dit groot formaat boek
met uitvouwpagina's en opengewerk
te illustraties is van een geheel andere
orde. Door de ogen van derdeklas
passagier Frank en eersteklas reizende
Billy zien we hoe het rampenschip na
de afvaart op 10 april 1912 uit de En
gelse havenstad Southampton haar
ondergang tegemoet vaart. De bijna
fotografische tekeningen van Ken
Nieuwe verhalenbundel 'De heideweg
Marschall, gelardeerd met originele
kiekjes, zijn niet spectaculair, maar
juist daardoor misschien zo drama
tisch. Nog meer dan in de duurste
film aller tijden spreekt hieruit hoe
belachelijk hoogmoedig bouwers en
reder over dit schip dachten. Als je het
boek uit hebt, geloof je eigenlijk niet
dat dit heeft kunnen gebeuren.
Vol ongeloof ben je ook wanneer je
het kunstwerk van Angela de Vrede
Wat zie je dan? Schaduwspel en spie
gelingen induikt. De illustratrice die
sinds 1980 voor de wetenschaps- en
boekenbijlage van de Volkskrant te
kent èn huistekenares van Midas Dek
kers is, maakte met dit boek een in
drukwekkende serie verbeeldingen
over kijken. Spiegeleffecten van water
en fluitketel, schaduwwerking, kijken
in de holle en bolle kant van een lepel,
een spiegeltje in een wasbak vol wa
ter, licht en donker: alles dat met spie
geling en schaduw te maken heeft,
ziet Kriel de kip in haar kleine kippen-
wereld en is door De Vrede subliem
verbeeld. Voor- en achterin het boek
staan de proefjes die kinderen zelf
kunnen doen.
VERHALEN RECENSIE
HANS WARREN
Armando - De heideweg Verhalen
bundel, 80 pag. Uitgeverij De Bezi
ge Bij, prijs 24,50,
Armando (geb. 1929)
schrijft over schuld en me
deplichtigheid, over goed
en kwaad, over daders en
slachtoffers. De grenzen
daartussen kun je dikwijls
moeilijk trekken, als je op
zijn werk af mag gaan. De
Tweede Wereldoorlog heeft
een groot deel van zijn pro
za geïnspireerd, geleidelijk
schreef hij er steeds ab
stracter over. In zijn nieu
we bpek De heideweg tre
den zelfs alleen nog naam
loze personages op, de om
geving blijft vaag, de con
flicten zijn universeel. Het
maakt dat je des te directer
met zijn thematiek wordt
geconfronteerd. Wie is voor
wat verantwoordelijk? Kun
je eigenlijk wel schone
handen houden? En zijn
vuile handen aan jezelf te wijten?
De zeven verhalen zijn realistisch en absurd te
gelijk. Het toeval zet allerlei rare valstrikken uit.
De ene keer loopt het goed af en is de hoofdper
soon tegen wil en dank een held. Een volgende
maal gaat het verkeerd en wordt hij onbedoeld als
een verrader beschouwd. Dat laatste gebeurt in
De houti'ester, het omvangrijkste en belangrijkste
verhaal in dit in alle opzichten bescheiden bun
deltje. Wegens een klein vergrijp wordt de hoofd
figuur opgepakt, de buurt wuift hem trots uit. Hij
maakt de vijand duidelijk, niet te zwichten: 'En al
slaan jullie me verrot, ik blijf wie ik ben, al lig ik
hier op de grond dood te bloeden, toch zal ik m'n
eigen gedachten denken.'
De commandant vindt het wel een interessant
geval en hij verzint een
geraffineerde straf. Hij laat
de man naar huis gaan,
maar de soldaten doen
net of ze bevriend met
hem zijn. Er worden
voortdurend cadeaus ge-
bracht, op alle manieren
probeert men hem bij de
buurtbewoners in een
kwaad daglicht te stjellen.
Het heeft vrijwel onmid
dellijk effect: de man die
zich zo dapper vefzette
gaat door voor een vent
die met de vijand heult.
De commandant meent
trouwens juist te hande
len. Hij is bezig met het
verwezenlijken van 'het
grote ideaal'. Maar bij het
dienen van zijn 'verbeven
doel' bedient hij zich dus
allerminst van verheven
methoden.
We willen zo graag dui
delijkheid, een heldere
scheiding tussen de goe
den en de slechten. Ar
mando ontregelt zulke ze
kerheden, en daardoor is zijn werk veronJmsiW'd.
Hij heeft overigens veel onheilspellender boeken
op zijn naam staan dan De heideweg. De mèeste
van deze verhalen missen dreiging en kun Je
naast je neer leggen. Dat zal waarschijnlijk niet
lukken bij Op de boerderij, waar iemand die wtirdt
bespied zélf een spion wordt. En ook niet met De
opstand, waarin de hoofdpersoon een militair
doodt die hem belaagt. Een vijand, weet hij, is ie
mand die zegt 'dat je bestreden moet worden, ja,
dat je vernietigd of uitgeroeid moet worden, om
dat je een gevaar voor de mensheid bent.' Maar
wie die vijand precies is, laat de schrijver in het
midden. Het kunnen de' anderen zijn, maar ook
wijzelf. Bij Armando is iedereen schuldig en on
schuldig tegelijk.
Je bent afgestudeerd filosofe. Je bent midden twintig. Je
vriendinnen maken carrière, verwachten hun eerste kind,
kopen huizen. En jij leeft van een uitkering en reist iedere
dag van je etage in de Amsterdamse Pijp naar het Gooi
om het archief te ordenen van 'de zwarte weduwe'
mevrouw Lotte de Heus Verolmen, in wie we onmiddel
lijk de weduwe Rost van Tonningen herkennen. In je
doctoraalscriptie onderzocht je 'de moraliteit bij Kant',
maar zodra jezelf te maken krijgt met keuzes tussen goed
en kwaad merk je, dat daadwerkelijk stellingnemen je
minder gemakkelijk afgaat.
LITERATUUR «RECENSIE
WIM VOGEL
Kees van Beijnum - De ordening. Uitgeve
rij Nijgh Van Ditmar, 316 blz., prijs
39,90
In De ordening, een intrigeren
de en knappe roman van Kees
van Beijnum, wordt gestolen,
gedeald, illegaal gehandeld,
wordt het wegvoeren van twin
tig joodse mannen uit het blin
deninstituut in Bilthoven verge
leken met een vuiltje in je oog.
Er wordt de hoer gespeeld en
brand gesticht. Mensen worden
verraden en bedrogen en ner
gens in de ruim driehonderdpa
gina's dikke roman komt de
schrijver geruststellend en mo
raliserend tussenbeide. En net
zoals hoofdpersoon Stella Ver-
starre geconfronteerd wordt
Kees van Beijnum schreef een
sterke, eigentijdse roman vol inte
ressante zijlijnen, leidmotieven en
bijfiguren. foto achterflap
met haar eigen morele opvat
tingen, en daar niet altijd uit
komt, moet ook de lezer zich er
voortdurend van bewust zijn
dat hij zich laat meeslepen en
verleiden.
In zekere zin is De ordening
daarom een gevaarlijk boek.
Waarom zouden we, met Stella,
sympathie moeten gaan voelen
voor een vrouw die vijftig jaar
na de oorlog nog steeds vindt
dat ze het goed gedaan heeft?
Die in haar landhuis nazi-bij
eenkomsten organiseert? Die
haar leven lang gehunkerd heeft
'naar iets dat zich buiten haar
gezichtsveld ophield en dat zou
blijven doen'? Totdat je je reali
seert dat je fictie leest, dat je al
les ervaart vanuit de ik-persoon,
Stella. Vanaf dat moment wordt
de zwarte weduwe niet meer
dan een romanfiguur en con
centreer je je op je echte ver
leidster, op Stella, wier leven,
psychologisch gezien, niet eens
zo gek veel verschilt van dat van
mevrouw De Heus Verolmen.
Archieven ordenen was een
populaire bezigheid voor Revi
sor-auteurs als Kellendonk en
Meijsing. Waar het verstand
overzicht en inzicht bracht, zou
ook het hart profiteren. Voor
Kees van Beijnum is die koppe
ling terecht te simpel. Zijn per
sonages worden meegesleept
door een 'verlangen bij iets te
horen wat groter is dan' henzelf
en aan de consequenties van
dat verlangen gaan zij ten on
der. De moeder van Stella, haar
vader, haar broer, de weduwe
en niet te vergeten zijzelf.
De ordening die Stella aan
brengt in het archief van de we
duwe zint de laatste helemaal
niet: de feiten kloppen niet met
haar verhalen. Opgestapeld als
een piramide, een grafkelder,
worden alle archiefdozen ver
brand. En net zoals de weduwe
zich verraden voelt door de fei
ten, wordt ook Stella dat. Haar
grote liefde, de raadselachtige,
ongrijpbare en sluwe Andreas
ordent hun 'feiten' op een ma
nier die haar reduceert tot een
gebruiksvoorwerp en haar defi-
nitiefbuitensluit.
De Ordening is een sterke,
zeer eigentijdse roman vol inte
ressante zijlijnen, leidmotieven
en bijfiguren. Opgebouwd als
een streng georganiseerd en
klassiek drieluik, geschreven in
een goed volgehouden licht-
melancholische stijl, maakt hij
je onrustig door de belangrijkste
vragen niet te beantwoorden.
Maar het mooiste vind ik toch
dat het Van Beijnum gelukt is
de werkelijkheid naar zijn hand
te zetten. Zo gaat dat nu een
maal in goede literatuur. En
voor de ware geschiedenis van
de familie Rost van Tonningen
zijn er ongetwijfeld andere
bronnen.
De Zaag zingt blanco
Twaalfhonderd
unieke
exemplaren
TIJDSCHRIFT BESCHOUWING
WIM VOGEL
De Zingende Zaag 31 /32, prijs 40,00
De twaalfhonderd Zingende Za
gen genummerd 31/32 lijken al
leen deze week maar op elkaar.
Wat ze gemeen hebben is een
op de voorkant geniet zakje gra-
fietpoeder, een achterkant
waarop de bedoeling duidelijk
wordt gemaakt en verder
vierentwintig onbeschreven
bladzijden. Je ziet daar wel iets
schemeren wat op tekst en/of
illustraties lijkt, maar zichtbaar
wordt dat pas met behulp van
het poeder. En dat moet jezelf
doen. Kortom, iedere Zaag van
deze aflevering wordt een uniek
exemplaar!
Voor de zeventiende-eeuwse
Engelse filosoof John Locke was
iedere nieuwe mens een tabula
rasaeen onbeschreven blad dat
met louter goede ervaringen be
schreven dient te worden. De
werkelijkheid trekt zich echter
maar weinig aan van dat prach
tige empirische ideaal en mis
schien is dat precies de reden
waarom het zo moeilijk is deze
aflevering van De Zingende
Zaag ai te maken.
Wil ik wel weten wat er staat?
Is de illusie ook hier niet aan
trekkelijker en suggestiever dan
de werkelijkheid? Wil ik de pot
loodtekening van Klaas Gubbels
wel uit het papier oproepen en
daarmee definitief maken? Hoe
onbeschreven en onbevangen
ben ik eigenlijk zelf nog?
Het beste lijkt mij daarom
twee exemplaren te kopen. Niet
als collectors item, wel omdat er
daardoor met die onbeschreven
bladen nog van alles mogelijk
lijkt. En dus eigenlijk met mij.
jenlijk had Jaap van Mee-
>n één echte grote passie: de
/eede Wereldoorlog. In het
René Eijbersen samenge-
1de boek Jaap van Meekren:
rinneringen en interviews
Uit Van Meekrens belang-
lling voor WO II weer eens
'allend tot uiting. Jaap van
:ekren is een jaar vóór zijn
oooiod aan zijn herinneringen
gonnen; drie dagen voor
overlijden (verleden jaar),
d de nationaal befaamde
7 imalist zijn teksten voltooid.
3e herinneringen van 'mis-
AVRO' beslaan in het boek
chts zo'n 25 pagina's, van-
ar dat Eijbersen ervoor ge-
zen heeft om enkele vrien-
- n/ex-collega's te benaderen
"Jhun licht te laten schijnen
er het fenomeen Van Mee-
'n. Dat doen correspondent
mhard Hammelburg, Ruud
tó indriks (Endemol), Fons van
'rtsterloo (SBS 6) en last but
least prins Bernhard, die
ivoorwoord schreef: ,,Het is
ed dat er nu dit boek is van
over een goed verslaggever
omroeper zoals hij zich-
noemde. De titel die deze
gaafde 'omroeper' meegaf
het hoofdstukje dat hij
n mij wijdde luidt 'Van de
ins geen kwaad'; zo zou ik
Hen zeggen 'Van Jaap van
:ekren geen kwaad'!"
In het boek zijn drie inter-
its lage' ïws opgenomen, waarmee
in Meekren destijds furore
aakte. Met Albert Speer, De
lay en mevrouw Rost van
nningen. Allemaal inter-
sws waar de Tweede Wereld
als rode draad door-
en loopt. Dat Van Meekren
:h tijdens interviews niet al-
wist te beheersen, komt
oral tot uiting in het inter-
met de 'Zwarte Weduwe'
Drie dagen voor
zijn dood voltooi
de Jaap van Mee
kren zijn me
moires. archieff
oto
Rost van Tonningen, dat aan
vankelijk rustig begint maar
steeds meer ontaardt in open
lijk geruzie.
Het is vreselijk jammer dat
Jaap van Meekren niet langer
de tijd heeft genomen of mis
schien niet kón nemen, om
zijn persoonlijke notities wat
beter uit de verf te laten ko
men. Sommige verhaaltjes zijn
echt ronduit leuk, bijvoorbeeld
over Lou de Palingboer. Of in
teressant, zoals zijn herinne
ringen aan prof. dr. De Quay,
ooit minister en minister-pre
sident. Ook aan het interview
met de Vader des Vaderlands
Willem Drees bewaart Van
Meekren warme herinnerin
gen, ofschoon hij Drees op een
leugentje heeft weten te be
trappen. Een dag na de uitzen
ding met Drees ontmoette Van
Meekren in het vliegtuig een
minister. „Er is niemand in
Den Haag die zo goed kan lie
gen als de oude'Drees. Want
hém geloven ze", vertrouwde
deze niet bij name genoemde
minister Van Meekren toe.
'De zaak-Hans Wiegel', of
wel de huilbui van de WD-
voorman van toen, had met
wat meer saillante details uit
gediept kunnen worden. Dat is
wat jammer. Ook zijn ervarin
gen met het interview dat hij
in Londen had met ex-Beatle
John Lennon en zijn vrouw
Yoko Ono is helaas enigszins
magertjes uitgevallen.
Jaap van Meekren was een
buitengewoon bevlogen en ge
respecteerd j'ournalist,dat is
de enige juiste conclusie die je
kunt trekken als je de laatste
bladzijde van het boek hebt
omgeslagen. Voor niets en nie
mand bang, ook omdat hij
zich welk onderwerp hij
ook behandelde enorm
goed voorbereidde. Respect
dwong hij niet alleen af in po
litiek en departementaal Den
Haag, ook zijn collega's van
toen plaatsen hem in het boek
allemaal op een voetstuk.
r Sten
hetZi:
AN VAN STIPRIAAN LUISCIUS/GPD
Meekren - Herinneringen en
Uitgeverij De Prom, prijs:
24,90.
Evolutie menselijke seksualiteit thema van 'Het leuke van seks'
BOEK RECENSIE
KITTY VAN GERVEN/GPD
Jared Diamond - Het leuke van seks, over de
evolutie van de menselijke seksualiteit Uitgeve
rij Contact, 146 pagina's, prijs 32,90
De doorsnee hondenbezitter mag
dan wat gegeneerd een andere kant
opkijken wanneer zijn viervoeter in
het plantsoen likkebaardend achter
een loops teefje aanrent: diezelfde
hond zou, als hij daartoe in staat
was, zich op zijn beurt schamen
voor het seksuele gedrag van z'n
baas en bazin. Had hij kunnen pra
ten dan zou hij geen goed woord
over hebben voor die twee, die ook
met elkaar naar bed gaan zonder
dat er van bevruchting sprake kan
zijn.
Mensen zijn rare wezens. Zeker
waar het hun seksleven betreft. We
staan er, gewend als we zijn aan on
ze eigen gewoonten, nooit bij stil,
maar binnen het dierenrijk is het
zoogdier mens echt een buiten
beentje. Onze seksualiteit is dan
ook uniek, zo constateert de Ameri
kaanse hoogleraar fysiologie Jared
Diamond in zijn boek Het leuke van
seks. De titel zet de lezer misschien
even op het verkeerde been; bij 'het
leuke van seks' denk je niet in de
eerste plaats aan de evolutie van het
menselijk voortplantingsgedrag ,in
vergelijking met dat van dieren,
waar dit boek wel over gaat.
Toch biedt het een verrassende
kijk op onze gedragingen rond de
(echtelijke) sponde. Want hoe uniek
ook, op de keper beschouwd ver
schilt dit menselijke gedrag niet
eens zo heel veel van dat van die
ren. Wij mogen dan begiftigd zijn
met de rede, zodra het op voort
planting aankomt gaan er oerin-
stincten werken. En of je nu een oli
fant, een fruitvlieg of een mens
bent, alle schepselen willen in prin
cipe maar één ding: hun eigen ge
nen reproduceren. Oftewel, zich
voortplanten.
Die drang tot voortplanting zou,
volgens Diamond, wel eensten,
grondslag kunnen liggen aan. hét
oudste en grootste strijdpunt tussen
de seksen: het overspel. Overspel
pakt positief uit voor de reproductie
van de mannelijke genen en niet
voor de reproductie van de vrouwe
lijke genen. Als een man er een
beetje werk van maakt kan hij wel
honderden nakomelingen krijgen.
Sterker nog, één man produceert al
leen al gedurende de zwangerschap
van zijn wouw genoeg sperma om
alle geslachtsrijpe vrouwen ter we
reld te bevruchten! En de drang
daartoe zit simpel in het beestje in
gebakken. Dat manlief op zekere
dag z'n heil zoekt in de armen van
z'n secretaresse heeft dus niet al
leen te maken met het feit 'dat hij
zo fijn met haar kan praten'...
Een schrale troost voor de bedfo-
gen partner, dat is waar. Maar ach,,
wat kun je ook verwachten van we
zens die rondsjouwen met verhou
dingsgewijs de grootste penis in het
hele dierenrijk. Eentje die zelf? nog
een stuk groter is dan die van on7,e
naaste 'familieleden', de mensapen-
Bij gorilla's komt de lengte van de
penis in erectie niet boven de 3,15
cm. en bij orang-oetans niet boypn
de 3,8 cm., terwijl de gemiddelde
man is uitgerust met zo'n 12,7 cm,.
Evolutionair gezien lijkt het man
nelijk lid een te groot orgaan, con
cludeert Jared Diamond dan ook.
Niet alleen is dit een volkomen
overbodige luxe orang-oetapgs
kunnen namelijk evenveel 'stand
jes' aan als mannen en voeren die
zelfs nog hangend in een boom pit
maar het is ook een beetje zon
de. Was tijdens de evolutie die extra
hoeveelheid weefsel namelijk niet
in de penis maar in de hersenschors
terecht gekomen, dan was de man
nu waarschijnlijk superintelligent
geweest. Over gemiste kansen ge
sproken.
Ooievaars vieren ongeremd de lente in Herwijnen. Binnen het dierenrijk is het zoogdier mens wat
z'n seksuele gewoonten aangaat echt een buitenbeentje. foto stringer/wfa
