'Ik ben God nog
niet tegengekomen'
Kale gezichten
136
ZATERDAG 2 ME11998
ijk
vc
eW
agd
litse
Mer<
is
l1(
sc
v;
cvlakj M
ieiniP"H umor is op pijnlijke mo-
ning menten nooit veraf. „Mis-
ïr de, schien moeten we wel een
erlaijndje om het boek doen met de
om ipe helikoptervisie van Willy Claes",
denkè PR-man van uitgeverij Icarus. De
ei zelf kan er maar een klein beetje
Zijn boek Onze planeet, een
ove( gaat over bijna alles, behalve dan
steekpenningen die de
bepse helikopterfabrikant Agusta zou
sprn betaald. Die affaire kostte Claes
andeür geleden de kop als hoogste baas
ieder) Noord AÜantische Verdrags Orga-
verpll
gezet)
ichaj) u niet liever een boek geschreven
elite: opkomst en neergang als belang-
ak gèlgisch politicus en secretaris-gene-
schip de NAVO?
<(jk sluit niet uit dat ik ooit nog met
neer autobiografisch boek kom.
ditje heb dat zeer bewust nu niet wil-
In een boek over mijn tijd bij
ErdsvyVO had ik het Joegoslavië-drama
gedijnnen vermijden en ik wil met na-
ze kv\ Bosnische Serviërs door het ont-
van allerlei details niet wijzer ma
in ze al zijn. Het Dayton-proces is
enikwetsbaar."
orms
'Defj u nooit gedacht: wat ik meemaak
%en bedoeling, er zit een les in ver-
jarej?
nog niet rond met de vraag naar
Leidekenis van de-hele affaire, hoewel
s, Jaiteel over heb nagedacht. In zekere
n ik er wel een ander, mens door
ïkrij&ien. Als minister en NAVO-baas
/erelij een gekkenleven: vliegtuig in,
weitig uit. Ik heb ontdekt, het klinkt
cliché, dat ik mijn kinderen
verwaarloosd. Ik tracht dat nu
maken bij mijn kleinkinderen,
socmen nieuwe waarde die ik heb ont-
is meer dan bruto nationaal pro-
'vad^r is ook zoiets als bruto nationaal
rgerlj' 1
ïtfern
het niet pijnlijk dat u zich vorige
ide^og moest verantwoorden voor een
lier spaarpotje' van anderhalf mil-
st va dank dat uw echtgenote er op na zou
geb \i gehouden?
en zej echt tergend als men in je privéle-
Het moeilijkste is: je bent ge-
jeaakt je te verdedigen tegen een pu-
dat! opinie die het dossier maar bij
tkenh kent. Ik zeg nog maar eens: ik heb
frank van helikopterbouwer
ie m<j ontvangen. Maar wie gelooft dat?
in de|
11 u zich voorstellen dat u de schijn
waarop?
;bberj zoverre dat ik er zelfs voor vrees
mejeriijk proces te krijgen. In de mid-
gebjwen werd je aan de schandpaal
je door de rechtbank was
en c>deeld, ik ben in België al door de
van dke opinie veroordeeld nog voordat
ïdivicfotzaak js begonnen. Dat is een bit-
gvar%dachte die soms wel bij me op-
atschi'
legrifl
s gewwei uw boek over de toestand in de
goocljf de zaak Agusta niet behandelt,
or veljigf er misschien toch niet los van?
ten dtn weer gaan studeren en schrijven
nie poging uit het zwarte gat te klim-
£0 heb ik mijn interne kracht weer
overigens ook via de muziek en
rlandje draad op te pakken in de partij
in on-aal niveau. Maar de belangrijkste
id driWas toch dat mijn laatste boek 'De
ir nieiWeg' na tien jaar inmiddels verou-
nen vVas. De val van de Berlijnse muur,
ichtoffië-crisis, uitbreiding van EU en
s zijnl en de ineenstorting van de Sovjet-
n lev?tond er allemaal niet in."
éf
hurr Rusland bent u enorm kritisch.
burgfo u durven politici in het vrije Wes-
4 harde waarheid niet te vertellen:
snatind zakt steeds dieper weg in de
schroom om het beestje bij de
•r iede te noemen komt omdat je hier
it onsje maken hebt met een bijzonder
oetent een ontwikkelingsland met een
[arsenaal. Dus wordt de indruk ge-
t, worjat men op de goede weg is. Maar
orclt zakt Rusland in het moeras, zowel
onze|;air, politiek, democratisch, bud-
als economisch. De cultuur is in
eutrassjsche maatschappij misschien de
onv^jtzondering: die floreert nog."
voort
roted
riieid:
Willy Claes schrijft vanuit het zwarte gat
Na zijn gedwongen aftreden
als secretaris-generaal bij de
NAVO donderde Willy Claes
(60) naar eigen zeggen in een
'diep zwart gat'. Drie jaar
lang meed hij de pers, die
hem achtervolgde met
onthullingen over
veronderstelde geheime
ontmoetingen met de
Agusta-baas Teti en
dubieuze stortingen op zijn
privé-bankrekening. Nu
Claes een boek af heeft over
de situatie in de wereld is hij
gedwongen naar buiten te
treden. Met gemengde
gevoelens, dat wel.
door PAUL KOOPMAN
Je zou je bijna afvragen waarom de
NAVO Russische ministers nog laat mee
praten en het Westen miljarden steun ver
leent.
Grote ogen: ,,Ik pleit helemaal niet voor
het isoleren of sanctioneren van Rusland!
Ik blijf trouw aan de strategie die is uitge
werkt: Rusland moet respect tonen voor
de soevereine keuzes van zijn voormalige
satellietstaten en twee: het verzekeren
van de vrede en veiligheid in Europa kan
niet zonder de Russen. En laten we wel
wezen: Jeltsin kan het westen geen ver
wijten maken. Het IMF heeft Rusland de
grootste lening uit zijn geschiedenis ge
geven, de banken hebben voor Rusland
de grootste schuldsanering ooit op touw
gezet, de EU heeft een royaal associatie
verdrag gesloten, de NAVO heeft met
Rusland een pact gesloten en ook bij de
groep van zeven belangrijkste industrie
landen mag Rusland aanschuiven."
Veel resultaat heeft dat allemaal nog
niet gehad. U wijst er op dat de maffia
een steeds grotere greep op het land krijgt,
en Moskou de regie over de gang van za
ken langzaam verliest. Wat kan het Wes
ten daartegen doen
„Wat we moeten veranderen is onze
houding tegenover het Kremlin. We
moeten de Russen veel harder aansporen
om de klassieke regels van bestuur en
markteconomie te respecteren. Maar of
dat voldoende zal zijn? Het alternatief is
een ineenstorting van het centrale gezag
of een terugkeer naar de dictatuur. Ik zie
nog eerder het laatste gebeuren. Want ik
heb het gevoel dat de Russische bevol
king het totaal uiteenvallen van het rijk
van Peter de Grote niet zal accepteren."
Nogal verrassend vind ik uw impliciete
kritiek op de uitbreiding van de NAVO en
Europese Unie. Door maar een paar lan
den in het klasje van 'eerste toetreders' op
te nemen dreigt een nieuwe ttveedeling in
Europa, waarschuwt u. Maar u stond zelf
aan de wieg van de NAVO-uitbreiding.
„Ik ben niet tegen de uitbreiding als zo
danig, dat is zelfs onze historische plicht.
Het is de beste manier om de democratie
te verankeren, zo heeft de Unie zelf al be
wezen. Ik bedoel: wie kan er zich nog een
terugkeer van Spanje naar Franco of een
terugkeer van Griekenland naar het kolo
nelsregime indenken? Niemand toch!
Wat ik zeg is: we moeten de uitbreiding
niet laten stoppen bij de grenzen van Po
len, Hongarije, Slovenië en Tsjechië. We
moeten landen als Bulgarije en Roeme
nië extra steunen, opdat zij niet over de
rand vallen. En intussen de Europese
Unie grondig hervormen."
Dat wil nog niet zo lukken. U citeert
oud-commissievoorzitter Delors die de
Unie vergeleek met een luxe Mercedes die
is uitgerust met de motor van een gras
maaier.
Willy Claes: „Ik kan
niet zeggen dat ik
sterker uit de hele af
faire ben gekomen. Ik
heb nog steeds emo
tionele hoogten en
laagten."
FOTO ARCHIEF AFP
„Dat slaat dan vooral op het falende bui
tenlandse beleid van de Unie. In 1991
hebben de regeringsleiders in Maastricht
een dramatische vergissing begaan door
de buitenlandse politiek onder de unani
miteitsregel te houden. Ik begrijp ook wel
dat lidstaten er weinig voor voelen om op
dit terrein een stuk van hun soevereini
teit af te staan. Maar er zijn twee goede
redenen om het toch te doen. Allereerst
is er de permanente frustratie dat de eco
nomische reus Europa in de wereldpoli
tiek nauwelijks invloed heeft. Reden
twee: het risico dat de echte Europese
grootmacht Duitsland alléén de wijde
wereld intrekt. Ik zeg niet dat Duitsland
verkeerde bijgedachten heeft. Ik zeg dat
een Europese stem in de wereld alleen
doorklinkt als Frankrijk en Engeland, uit
welbegrepen eigenbelang, een stukje
soevereiniteit afstaan. Het kan toch niet
bevredigen dat de VS overal de eerste
viool blijven spelen."
Was u ook zo kritisch over de Ameri
kaanse dominantie toen u nog secretaris
generaal van de NAVO was?
„Nou, kritisch... Ik maak de VS niet het
verwijt dat ze profiteert van de zwakhe
den van Europa. Dat is iets wat wij ons
zelf moeten aantrekken. Maar ik ben het
wel eens met de voormalige Amerikaanse
veiligheidsadviseur Brzezinski die er op
heeft gewezen dat de VS hun leidersrol in
de wereld niet kunnen volhouden. Over
zo'n twintig jaar zal het Amerikaanse
BNP nog maar 15 procent van de wel
vaart in de wereld uitmaken. De Ameri
kanen zouden daarom beter vrijwillig
een stapje terugdoen en mede de basis
leggen voor een zogeheten 'multipolair'-
systeem. Europa, China, Japan en Zuid-
Amerika zullen in de volgende eeuw hun
eigen verantwoordelijkheden moeten ne
men."
U schrijft in uw boek dat u een optimis
tische levenshouding heeft. Maar als je de
hoofdstukken leest over Rusland, de over
bevolking, werkloosheid, het milieu en
Europa denk je: hoe houdt-ie 't vol?
„Ik ben ik elk geval geen fatalist. In de
meest zwarte momenten van de geschie
denis bleek er vaak toch plots een om
mekeer mogelijk. Op onvoorziene mo
menten gebeurde er iets dat nieuw elan
gaf. Er drukt een enorme onzekerheid op
deze planeet, daarom ben ik ook erg
voorzichtig met het doen van voorspel
lingen. Die lotsonzekerheid is eigenlijk
een pleidooi voor grote bescheidenheid.
Een ding is zeker: we kunnen niet onge
straft de rol van veroveraar op deze pla
neet blijven spelen. Ik las ooit dat de
Schepper zeker 26 keer faalde voordat
zijn schepping ergens op wilde lijken. Op
die puinhopen is onze constructie ge
bouwd."
De Schepper? Ik dacht dat u niet gelo
vig was. Bent u in het 'zwarte gat' waarin
u na de zaak Agusta was gevallen mis
schien God tegengekomen?
Ernstig: „Ik ben niet religieus, mijn le
venshouding is gebaseerd op vrij onder
zoek. Maar ik ben ook geen fanatiek ag
nosticus. Ik erken dat het mysterie steeds
groter wordt naarmate de wetenschap
meer vorderipgen maakt. Maar om op
uw vraag terug te komen: Nee, in mijn
zwartste dagen ben ik God nog niet te
gengekomen. Ik kan ook niet zeggen dat
ik sterker uit de hele affaire ben geko
men. Ik heb nog steeds emotionele hoog
ten en laagten."
Zal het wel goed aflopen met Willy
Claes?
„In alle eerlijkheid: ik weet het echt niet.
Ik hoop met een gerust geweten en vol
doende gezond nog een paar jaar bezig
te kunnen zijn met mijn familie, met de
studie en met het academisch doceren.
Ik ben 60 jaar, op die leeftijd lig je echt
niet meer wakker over je carrièrekansen.
En als de partij mij na het Agusta-proces
weer mocht vragen? Ja, dan ben ik be
schikbaar. Maar als het moet ook als een
voudig soldaat, want in de politiek zijn er
wat mij betreft geen minderwaardige
functies. Toen ik nog een jonge partijmi-
litant was zei een oudere socialist me
ooit: het kerkhof ligt vol met onvervang
bare mensen. Dat ben ik nooit vergeten."
Willy Claes: Onze planeet, een wereld; uit
geverij Icarus; f 55.-
De smaak van een dood vogeltje in
de mond hebben. Kijk, dat komt me
bekend voor. Niet de smaak, maar
de uitdrukking. Ik ken die
uitdrukking van mijn moeder. In
ben aangenaam verrast die nu eens
in een woordenboek tegen te
komen. In Van Dale staat het niet,
maar wel in Mare De Coster's
Woordenboek van populaire
uitdrukkingen, cliche's, kreten en
slogans'. Dat is pas verschenen
(Sdu/Standaard Uitgeverij) en het is
een prachtig boek.
Al was het maar omdat eindelijk die
bijzondere smaak nu eens
opgetekend is.
De Coster weet ook dat die smaak te wij
ten is aan overmatig drankgebruik, wat
bij mijn moeder niet de oorzaak geweest
kan zijn, en dat het een studenten-uitdruk
king is. Waar hij dat vandaan heeft, wordt
niet vermeld.
Zo is meteen de sterke en de zwakke zijde
van het boek al genoemd. Aan de ene kant
is het een fantastische verzameling bekende
en minderbekende uitdrukkingen, een
woordenboek datje voor je plezier zit te le
zen, en waarbij je geregeld in de lach schiet
om de vele zotte of juist treffende uitdruk
kingen die er zijn. Aan de andere kant is
veel te vaak onduidelijk hoe De Coster aan
zijn wijsheid komt, heeft hij zijn bronnen
slecht geraadpleegd, slaat hij de plank nogal
eens mis, kortom: een onbetrouwbaar boek.
De Coster heeft een fijne neus voor bizarre
uitdrukkingen en heeft veel verzameld,
maar een serieus (spreek)woordenboek is
iets anders. Maai' dat is er niet, en De Cos
ter's boek is er wel, hetgeen een belangrijk
voordeel genoemd mag worden.
Lang niet gehoord maar mij toch goed be
kend is: @'Lig niet te kalegezichten', wht
zoveel betekent als 'niet zeuren, niet zagen'.
De Coster noemt geen verklaring voor dit
wonderlijke werkwoord, maar het grote
Woordenboek der Nederlandsche Taal
heeft een redelijk vermoeden: een kaal ge
zicht is een baardeloos gezicht, iemand
zonder baard oftewel een melkmuil. Kale
gezichten is dus datgene wat iemand doet
die nog geen baard heeft: onzin uitkramen.
Je telt pas mee als je een baard hebt. Of het
waar is, weet ik niet, maar het zou zo kun
nen zijn. Ik heb er nooit over nagedacht. In
ieder geval heb ik het als kind wel geregeld
gehoord.
Dat geldt ook voor de uitdrukking 'ergens
smoel op hebben', of'smoel op iemand
hebben': aantrekkelijk vinden. 'Heb je geen
smoel op die baan?' Of ook: 'Hij lijkt wel
smoel op haar te hebben'. De Coster ver
meldt trots dat we deze uitdrukking al in
1896 aantreffen, maar ze komt ook voor in
de Camera Obscura, en het Woordenboek
der Nederlandsche Taal heeft het al bij CI.
Tuinman in 1720 gevonden. Hoe komt het
toch dat Mare De Coster dat niet even heeft
nagekeken? Zijn prachtige woordenboek
zou nog veel prachtiger geweest zijn als hij
er wat meer werk van gemaakt had.
Maar genoeg kritiek. Ik ben De Costco
dankbaar dat hij ook het misbruikvan
mijn naam geboekstaafd heeft. Talloze ma
len heb ik dat als kind moeten horen. Zei er
iemand 'Ik heb dorst', dan was er altijd wel
een of ander grappig persoon in de b.uurf
die antwoordde: 'Ga naar slager Van dfli'
Horst, die heeft een hondje en dat pie->t zo
in je mondje'. Helaas weet De Coster even
min als ik waarom het juist een slager wqq,
met zo'n hondje. Gaat de uitrukking terug
op een slager die eens echt bestaan heeft, of
is het maar een verzinsel?
Behalve veel bekends staat er ook veel voor
mij onbekends is, dikwijls niet minder fraai.
Bijvoorbeeld 'aan mijn zondagse kont',
voor: dat zal mij een zorg zijn. Of: 'Je zpster
op een houtvlot' (geen sprake van), 'ballen
krijgen' (arrest), 'op de ballen van de bok,'
(proost), 'aan de draad trekken' (veel drin
ken), 'iemand het ei uit zijn gat vragen' (jpi-
pertinente vragen stellen) en 'bij zijn IJip
pakken' (beetnemen, bedotten).
Waar ik ook nooit van gehoord had, is:
'krijg de vergietziekte'. Gezien de mo
gelijke aanvulling 'dan kun je lekken', zal
deze verwensing wel op een geslachtsziekte
slaan. Het doet me denken aan het mij wel
bekende: 'Krijg een staart', wat aangevuld
kon worden als: 'Krijg een staart met een
blikken punt, dan kun je rammelen'. Men
kan, of althans men kon dat zeggen als re
actie op kalegezichten. Maar het staat er
niet in. Geen flauw idee waar die staart met
die blikken punt vandaan komt. Dat lijkt
me dus iets voor de uitgebreide (en dan
meteen herziene) tweede druk van De Cos
ter's woordenboek.
