"'oto kost fortuin
ID
a\
Mark Wildschut vertaalt
het onmogelijke
nkoi
/M
135?
isteind om een der rijkste
ien van Europa te
tl. Kastelen, landhuizen
a's zouden haar erfdeel
lies ging goed, totdat ze
igeluk verzeild raakte in
toging van Parijse
iten. Caroline de Bendern
e toen ongewild de
agina's van
vnmeerde bladen als
Match en Life en kreeg
rden andere publicaties,
woede over haar gedrag,
Caroline's schatrijke
trader haar uitzijn
went. Ze leeft nu in
andië, samen meteen
«mimicus in permanente
orm
f apegreep die belangstelling niet'
maanden later belde mijn broer om te zeg
gen dat hij dood was. Voor hij stierf had hij
mij uit zijn testament geschrapt."
Vermogen
Het vermogen dat Caroline misliep, was niet
gering: omgerekend ongeveer 15 miljoen gul
den. Haar grootvader had extreem diepe zak
ken. Hij bezat overal op het continent kaste
len, buitenhuizen en villa's en niet op de
minste plekken. In Frankrijk had hij een Ho
tel Particulier in het hart van Parijs, een land
huis bij Biarritz en een enorme villa op Cap
Martin aan de Rivièra, die hij deelde met 60
katten.
Graaf de Bendern had zijn fortuin geërfd
van de bankier baron Hirsch, een schatrijke
Oostenrijker. Hirsch verdiende in de vorige
eeuw zijn eerste miljoenen met de aanleg
van een spoorlijn door de Balkan naar Con-
.stantinopel (het huidige Istanbul). Dat for
tuin wist hij vervolgens te verveelvoudigen
door geld te lenen aan de aristocratie in half
Europa.
„Hirsch, die geen kinderen had, adopteer
de mijn grootvader", zegt Caroline de Ben
dern. „Het gerucht ging destijds dat hij hem
bij een maitresse had verwekt. De identiteit
van de moeder is altijd geheim gehouden."
Het kind begon zijn leven zonder naam,
zonder titel en zonder nationaliteit. Hij zou
eindigen met talloze namen, titels en natio
naliteiten. De Oostenrijkse keizer Franz-Jo-
seph maakte van hem een baron, de Britse
koningin Victoria veranderde hem in een En
gelsman, Churchill accepteerde hem als
vriend, de Britse kiezers veranderden hem in
lid van het Lagerhuis en de prins van Liech
tenstein bombardeerde hem tot graaf.
De Bendern had twee hobby's. De ene was
dieren. Aan de Cöte d'Azur spanden zijn bu
ren ooit een proces tegen hem aan wegens
overlast van mieren, diertjes die de graaf
placht te voeden. De andere hobby was
onterven. „Dat deed-ie met mijn vader nadat
die was hertrouwd met de dochter van een
Catalaanse croupier. Hij wilde iemand van
stand en schreef mijn vader een brief op po
ten. Die was zo stom een scheldbrief terug te
schrijven, waarmee zijn lot bezegeld was."
Graaf de Bendern zag in de moeder van
Caroline ook niet de ideale erfgename, om
dat zij afstamde van Lord Douglas, de homo
fiele minnaar van de schrijver Oscar Wilde.
Daardoor viel zijn oog al vroeg op Caroline,
zijn veelbelovende kleindochter.
Mislukkingen
Caroline was haar opleiding begonnen op
een kloosterschool in Zuid-Engeland, waar ze
echter al snel weg werd gestuurd: de nonnen
meenden dat ze van de duivel bezeten was.
Daarna volgden enkele andere scholen en
evenzovele mislukkingen, totdat De Bendern
zich met het kind ging bemoeien. Caroline
kwam terecht op een dure kostschool op het
eiland Wight, die de rekeningen naar haar
schatrijke grootvader mocht zenden.
Maar ook op die school faalde Caroline. De
graaf besloot haar naar Wenen te sturen om
te zien of ze zich misschien door een lokale
aristocraat aan de haak zou laten slaan. Maar
toen De Bendern aan de prins van Liechten
stein vroeg of zijn kleindochter zich wel ge
noeg liet zien op de geëigende cocktailpar
ty's, rapporteerde deze jeugdige edelman het
meisje nog nimmer ontwaard te hebben. Dat
klopte, want Caroline hield meer van alterna
tieve muziek dan van baljurken.
Terwijl de relatie met haar grootvader ver
slechterde, verruilde Caroline Wenen voor
New York. Daar volgde echter meer van het
zelfde. „Ik hing rond bij Andy Warhol en Lou
Reed", zegt ze. „En ik leerde Otis Redding
Bendern: „Mijn grootvader was furieus. We hadden een enorme ruzie. Ik smeet de
ht, en vertrok." foto cpd alastermiller
De voorpagina's van kranten in
de halve wereld lieten op 14 mei
1968 eenzelfde foto zien: een
meisje in een massabetoging in Parijs tegen
de gevestigde orde. Ze zat op schouders van
een bebaarde man, de vlag van Vietnam in
de linkerhand. Achter haar marcheerden dui
zenden studenten.
In Engeland zetten de Beatles de toon voor
een nieuwe leefwijze, in Amerika kookte het
verzet tegen de oorlog in Vietnam over. En in
Frankrijk brak een revolutie uit. Banicaden
werden opgericht in het Quartier Latin en de
politie had ruim 10.000 man en tientallen
bulldozers nodig om de studentenwijk van
Parijs te ontzetten. Er was sprake van het be
stormen van het Elyséepaleis, het afeetten
van de president. De verbeelding was aan de
macht.
Het meisje dat op die 14de mei '68 de le
zers vanaf de voorpagina's aanblikte, werd in
een oogwenk hét gezicht van de studenten.
Ze belichaamde alle waarden waar hun revo
lutie om begonnen was: seksuele vrijheid, in
dividualisme, anti-imperialisme. De foto
werd vergeleken met het befaamde doek van
Delacroix, Vrijheid leidt het volk. Een nieuwe
Jeanne d'Arc was opgestaan.
Maar de vrouw op de foto was helemaal
geen studente en alles behalve revolutionair:
zelfs niet Frans. De vrouw was de 28-jarige
kleindochter van een der rijkste en meest ex
centrieke aristocraten van Europa. Ze had de
Britse nationaliteit en had nog nooit een uni
versiteit van binnen gezien. Haar naam: Ca
roline de Bendern.
De foto maakte haar onsterfelijk, en: tevens
arm. „Toen mijn grootvader de foto zag, ont
bood hij me naar zijn landhuis in Biarritz",
zegt - met zachte stem - Caroline de Bendern
in haar huisje in Mainville, een bescheiden
nederzetting in de licht glooiende heuvels
van Normandië. „Hij was fttrieus, en we had
den eeri enorme ruzie. Hij riep: 'You're cut
off. Ik smeet de deur dicht, en vertrok. Twee
ZATERDAG 2 MEM998
De foto waarmee Caroline de Bendern in mei '68 de wereldpers haalde. foto archief cpd
kennen." Haar grootvader reageerde door
haar zakgeld in te trekken.
Caroline de Bendem, verstoken van finan
ciële steun, werd fotomodel. Ze verscheen in
Amerikaanse modebladen en het lag voor de
hand dat ze een keer naar Parijs zou gaan, de
hoofdstad van de mode. Ze ging in mei 1968
en vond een appartement in het Quartier La-
tin. Het was onvermijdelijk dat ze een klein
beetje werd mee gesleurd. „Ik was a-politiek
en de Franse binnenlandse aangelegenheden
konden me geen zier schelen. Maar ik was te
gen de oorlog in Vietnam, en vond Che Gue
vara een knappe jongen."
Die 13de mei gebeurde wat nog nooit was
gebeurd en ook nooit meer zou gebeuren:
Caroline liep mee in een demonstratie.
Waartegen betoogd werd, weet Caroline ei
genlijk niet meer. Ze wist het toen ook niet.
Maar wat ze wel een leuke leuze vond, was
'Het is verboden om te verbieden'.
Ze herinnert zich vooral hoeveel pijn haar
voeten deden tijdens de mars naar de Bastil
le. „En toen was daar Jean-Jacques Lebel, een
vriend van een vriend, die vroeg of ik op zijn
schouders wilde. Ik zei 'ja', en voor ik het
wist, had ik ook een Vietnamese vlag in mijn
hand." Ineens waren daar de camera's. ,,Ik
werd omringd door fotografen en onwille
keurig deed ik wat ik als model had geleerd.
Ik strekte mijn rug en blikte ernstig in de len
zen." Geschiedenis werd geschreven.
„Toen ik voor het eerst de foto zag, op de
voorpagina van een Italiaanse krant, dacht ik:
'Niet gek'. Maar ik begreep niet waarom alle
kranten en tijdschriften die opname plaats
ten. Pas later legde iemand me de reden uit:
met die vlag leek ik op Jeanne d'Arc."
De foto kostte Caroline haar erfenis, en ook
haar baan. „Na de revolte ging ik naar Italië
om te werken. Ik was zo naïef om de foto van
de betoging in mijn modellenboek te doen.
De enige opdracht die ik nog kreeg, was van
een seksblad. Niemand wilde me meer."
Caroline leeft nu samen met een jazzmusi
cus, die permanente geldzorgen heeft. Afge
zien van een kleine escapade naar Afrika, is
ze altijd in Frankrijk gebleven. Maar Parijs is
te duur voor haar geworden en ze moet haar
dagen slijten op het ontvolkte platteland van
Normandië.
ls je niet vertaalt en citaten in
hun oorspronkelijke taal in je
■^^■eigen werk opneemt, is dat
n andere manier om te verhullen dat
ïrecies begrijpt wat daar staat." Filo-
Jtaler Mark Wildschut zegt het voor
maar hij meent het wel. Geen heden-
is waarschijnlijk drukker be-
ntarieerd dan de hevig bewonderde
eireden Martin Heidegger. Het is twij-
0f dje commentatoren steeds pre-
en [repen wat zij citeerden.
eerst in de geschiedenis verschijnt
d' Heideggers belangrijkste werk Sein
l0ekraaïr in Nederlandse vertaling. Een ge-
n8- lis die vergeleken kan worden met de
ertaling in het Nederlands van Ulysses
les Joyce. Wildschut werkte, met on-
angen, acht jaar lang aan de vertaling
moeilijke, maar veel geciteerde en in-
ke boek dat in 1929 verscheen.
)nd", zegt Wildschut, die ook de veel-
in biografie van Heidegger door Rudi-
ranski vertaalde, „dat je als Neder-
altuurgebied gewoon aan je stand ver-
lent dit klassieke standaardwerk in je
1 lal beschikbaar te hebben. Dan kun-
J leren er uit citeren, zonder dat zij van
(derlands opeens in het Duits over
igaan
Spegger vertalen is echt ontzettend
Je stuit voortdurend op de grenzen
iigen taal. Heidegger moet je woorde-
J VIV&len, niet alleen naar zin of betekenis.
AKELAitn je met een woordenboek niet ver.
ger gebruikt de woorden zelf als ver-
it en ontvouwt dan in de loop van zijn
allerlei betekenissen. In het Neder-
teb je het geluk dat je 'Da-sein' kunt
vertalen met 'Er-zijn'. Heidegger zal zich na
melijk afvragen: 'Wat is Da-sein? Dat is het
zijn van het Da'. Zo gaat dat dan verder. Met
het Engelse 'being' of het Franse 'être' kom je
er nooit."
Wildschut schat dat in Heideggers werk
zo'n honderdvijftig compleet nieuwe woor
den staan. Had hij een notenapparaat bij zijn
vertaling gevoegd dan zou dit waarschijnlijk
ruimschoots de omvang van het toch al dikke
werk zelf overtroffen hebben. Overigens heeft
Heidegger in zijn testament vast laten leggen
dat vertalingen van zijn werk zo kaal mogelijk
moesten zijn, dus zonder noten en' commen
taren.
Dingen
In Sein und Zeit wordt voor het eerst in de
geschiedenis van de filosofie een visie op het
menselijk bestaan ontworpen, die de mens
niet als ding, als object ziet. De mens kan
daarom ook niet in vastomlijnde begrippen
beschreven worden die wij voor dingen heb
ben gereserveerd. Heidegger ontwikkelt daar
Heideggers Sein und Zeit is eindelijk in het Nederlands
vertaald. Een historisch moment. Gesprek met de vertaler
over dit bijna onbegonnen werk.
door JAN-HENDRIK BAKKER
'Heidegger geeft de taal om onze tijd te begrijpen'
Mark Wildschut: Je moet niet vergeten dat Heidegger ondanks zijn genie eigenlijk altijd een
soort boer is gebleven." foto jacques zorgman
om een taal waarin het zijn als gebeuren
(tijd) aangeduid wordt en niet als een vast
begrip.
Volgens Wildschut is de belangrijkste bete
kenis van Heidegger voor ons „dat je via hem
kunt begrijpen wat er in onze tijd aan de
hand is. Veel mensen grijpen tegenwoordig
terug op oosterse godsdiensten als tegen
wicht tegen het snelle, materialistische leven
van nu. Maar het is natuurlijk vooral Heideg
ger die daar, vanuit een westerse oriëntatie,
altijd al mee bezig is geweest. Hij is intens ge
grepen geweest door het vraagstuk van de
techniek. Heidegger geeft je de taal om de
bedreiging van de wereld door de techniek,
het totale gebrek aan spiritualiteit en de
steeds maar voortjakkerende versnelling van
ons leven, te formuleren. En zo beter te be
grijpen."
Misschien is Heidegger mede om die reden
de laatste jaren weer populair. De denker is
na de oorlog een tijd lang vrijwel taboe ge
weest, omdat de 'meester van het Zwarte
Woud' een zeer onfris. Nazi-vriendelijk verle
den achter zich heeft. In 1933 heeft hij Hitier
en zijn misdadige vrienden omhelsd. Ook
zijn joodse leermeester Husserl heeft hij later
min of meer verraden.
Een jaar later kwam hij er achter dat de na
zi-ideologie heilloos en gevaarlijk was. Maar
echt gedistantieerd heeft hij zich nooit van
Hitlers leer van de haat. Ook Wildschut her
kent in Tijd en Zijn elementen in het denken
van Heidegger die het nationaal-socialisme
niet onwelkom waren. „Hij heeft altijd ge
vonden dat de Duitse cultuur dichter bij de
Grieken stond (en dus bij de waarheid, de
oorsprong van onze beschaving, jhb) dan de
Romaanse. Dat merk je overal."
Heidegger meende dat zijn eigen werk ei
genlijk onvertaalbaar was. Toen de Frans-
Chileense filosoof Victor Farias bij Heidegger
kwam om te praten over de Spaanse verta
ling van Sein und Zeit kreeg hij dat ook bot
weg te horen. Farias heeft later een sterk anti-
Heidegger boek geschreven, waarin hij be
toogt dat het nationaal-socialisme tot diep in
zijn werk is doorgedrongen. Volgens Wild
schut heeft de botte afwijzing destijds een
sterke rol gespeeld in de motivering tot dat
anti-Heideggerboek.
„Maar," merkt Wildschut later op, „je moet
niet vergeten dat Heidegger ondanks zijn ge
nie eigenlijk altijd een soort boer is gebleven.
Hij was onvoorstelbaar beperkt. Dat is zijn
kracht en zijn zwakte. Door zich helemaal te
concentreren op zijn eigen filosofische on
derwerpen, sloot hij zich van alle andere za
ken af. Als iemand hem een boekje van Kafka
gaf te lezen, zei hij gewoon 'dat begrijp ik
niet'."
'Zijn en Tijd' verschijnt op 7 mei bij uitgeve
rij Sun. Prijs: 65,00 bij intekening vooraf,
daarna 79,50.
