Steeds meer geld voor
geneugten des levens
Jongeren werken voor geld en ei
'Stroomstoten op
m'n buik waren
het pijnlijkst'
Feiten &Meningen
Nederland te^ER
24-uurseconcüfk!
De Staat van het Land
1998
DINSDAG 28 APRIL 1998152
Koopwoning (netto) ƒ12.828
Huurwoning 8772
Voeding 7853
Kleding 1998
Div. verzekeringen 1712
Gem. heffingen/belast. 1018
Hobbies/sport 975
Kranten/Tijdschriften 743
Het bedrag dat een huishouden
gemiddeld per jaar
uitgeeft aan:
Pius Lustrilanang ontvoerd in Indonesië
Twee maanden was democratisch activist Pius Lustri
lanang (30) spoorloos. Het Indonesische leger en de po
litie zeiden van niets te weten. Pius zelf zweeg na zijn
vrijlating op 3 april. Tot gisteren. Toen vertelde hij hoe
'ze' hem twee maanden vasthielden in een gevangenis
annex martelcentrum bij Jakarta. Vandaag komt hij in
Nederland aan. Om bij te komen. En om af te wachten
hoe de situatie in Indonesië zich ontwikkelt.
Op de luchthaven van Singapore is hij voor het eerst
sinds maanden buiten de greep van zijn Indonesische
beulen. Toen 'ze' hem twee maanden na zijn ontvoering
vrij lieten, bedreigden ze Pius met de dood als hij het
zou wagen zijn mond over zijn belevenissen open te
doen. „'Houd je van je moeder', vroegen ze me. Wat ze
bedoelden was wel duidelijk."
Dat was op 3 april. 'Ze' vervoerden Pius geblinddoekt
naar Jakarta's luchthaven Soekarno-Hatta. Hij kreeg een
ticket naar Palembang, de Sumatraanse stad waar hij
werd geboren en waar zijn moeder nog woont. De afge
lopen weken hield hij zich daar koest. Slechts zijn naaste
familieleden en vrienden kregen iets te horen. De pers
hield hij zorgvuldig op afstand.
Pas toen het visumstempel voor Nederland in z'n pas
poort stond, toog hij naar Jakarta. Gisterochtend getuig
de hij daar voor de Nationale Commissie voor de Men
senrechten (Komnas HAM). „Kort na mijn vrijlating heb
ik mezelf beloofd, dat wat ze mij hebben aangedaan
niemand anders mag overkomen. Het moet stoppen. Ik
hoop dat andere 'vermisten' ook zullen vertellen wat
hun is overkomen."
Pius was immers niet alleen, daar in die gevangenis
buiten Jakarta. „Desmon Mahesa was er ook, en Hary-
anto Taslam, en Herman Hendrawan, en Faisol Riza."
Stuk voor stuk namen van mensen die officieel nog
spoorloos zijn, of die wel weer zijn opgedoken, maar
zwijgen over wat ze hebben doorgemaakt. Diversen van
hen zaten of zitten in de geheime gevangenis waar ook
Pius onder handen is genomen. „Ik heb hun stemmen
gehoord. Ik weet zeker dat ze daar hebben gezeten."
Zijn verhaal begon op 4 februari. Hij had in Jakarta ie
mand bezocht in ziekenhuis Cipto Mangunkusumo. Na
het bezoekuur stond hij op een bus te wachten. In plaats
van een bus stopte er een auto. Mannen sprongen eruit
en werkten Pius het voertuig in. „Ik werd meteen ge
blinddoekt. Het ging zo snel, dat ik mijn ontvoerders
niet meer zou herkennen als ze nu voor me zouden
staan. Ze deden me handboeien om en zetten de auto
radio hard aan. We hebben ongeveer een uur gereden.
Ik schat dat het gebouw waar ze me heen brachten er
gens tussen Jakarta en Bogor staat. Misschien ter hoogte
van Sentul of Cibubur."
Later hoorde Pius van een bekende dat er een gerucht
gaat over een geheime gevangenis die Gunung Putri zou
heten. Ook wordt in Jakarta gespeculeerd over een mo
gelijke rol van 'Groep Vier' van Kopassus, het elitekorps
dat tot voor kort onder commando stond van president
Soeharto's schoonzoon generaal Prabowo Subianto.
„Meteen na aankomst begonnen ze me te ondervra
gen. Over mijn activiteiten van de maand daarvoor." Pi
us is secretaris-generaal van de democratische pressie
groep Aldera en secretaris van Siagq, een los samenwer
kingverband ter ondersteuning van de oppositie. „Ze
vroegen me over bijeenkomsten waar ik wel iets van
wist, maar ook over een vergadering waar ik niet was ge
weest. Toch wilden ze ook daarover antwoorden. Ze
sloegen en schopten me. En ze gaven me elektrische
schokken. Op mijn armen, mijn benen en mijn buik. De
stroomstoten op mijn buik waren het pijnlijkst."
„Wie mijn ondervragers waren, weet ik niet. Soms was
ik geblinddoekt. En als ze mijn blinddoek afdeden, had
den ze zelf maskers voor. Het leek de Ku Klux Klan wel.
Daardoor kan ik ze nooit meer identificeren. Op een ge
geven moment lieten ze een grote bak vol water lopen.
Ze drukten ze mijn hoofd onder water en zetten dan
hun schoenen in m'n nek. Keer op keer. Toen dat ik
echt: dit overleef ik niet, nu gaan ze me vermoorden."
Na twee dagen hielden de martelingen en verhoren op.
Na die eerste dagen zat Pius de rest van de tijd 'ge
woon' gevangen. Alleen in een cel, volkomen onzeker
over wat hem te wachten stond. Hij tekent een platte-
grondje van een cellenblokje van zes. Elk van die hok
ken was twee bij 2,5 meter, met een slaapplaats, een toi
let en een washoek. Als er iemand werd vrijgelaten,
schoof hij een cel op.
„Kijk", wijst hij in een wachtruimte op Singapore's
Changi Airport. „Een camera". Hij grijnst. Wekenlang
begluurde een camera hem in zijn cel. Uitgezonderd
drie nachtelijke uurtjes - „Alleen daardoor kon ik de da
gen tellen, want daglicht zag ik niet" - blèrde constant
een radio door het cellenblokje. „Ik kon wel communi
ceren met de mensen in de cellen naast me. Maar ge
schreeuw van mensen elders in het gebouw kon je door
die radio niet horen."
Vlak voordat we het luchtruim kiezen, komt een man
in blazer aanlopen. Hij drukt Pius een enveloppe in de
hand. „Ik heb gehoord dat je bagage niet in het vliegtuig
zit. Hier zijn wat dollars." Pius schudt de man de hand
en bedankt hem. „Weet je wie dat is? Eka Cipta!" Waar
om een van de rijkste zakenluk van Indonesië een ge
martelde activist een handje toesteekt? Pius haalt z'n
schouders op. In Singapore koopt hij een warm jack.
Nederland mag dan veilig zijn en hij hoopt er zijn even
wicht te hervinden. „In Europa is het voor een Indone
siër ook koud."
SINGAPORE RONALD FRISART
Pius Lustrilanang getuigde gisteren voor de Nationale Commissie voor
de Mensenrechten en stond daarna de pers te woord. foto cpd
Het huishoudboekje van de Nederlander
Nederland oordeelt nega
over het streven naar eer
24-uurseconomie. Het r;
cijfer daarvoor is laag: 4,i
merkelijk is dat de
24-uureconomie verwoq
wordt door kiezers van al
tijen. Zo moeten ook kie2
van WD en D66 er niets
hebben, terwijl vooral de
tijen er in Den Haag een
voor breken.
WD'ers beoordelen de
24-uurs-economie met
De kiezers van D66 met
Het meest negatief is de
hang van de christelijke j!
en. Die van het CDA waa
de 24-uurseconomie mei
zeer lage 3,7. De aanhang®1
de kleine christelijke partf1^8
r ipwnr
kan er niet meer dan e
voor opbrengen.
Over één onderdeel van li
streven naar de 24-uursepFSC
mie is Nederland niet neg
Het verruimde winkelsluijr
beleid krijgt een gemidde^
waardering van 6,01
ier i
De pc
in ver
iven a
wee n
Arco Kalis, Alblasserdam
28 jaar
Schilder, 37,5 uur per week
2000 netto per maand
Alleenstaand, woont bij ouders
Werken doet Arco Kalis om leuke din
gen te kunnen doen in zijn vrije tijd.
Want als onderhoudsschilder heeft hij
dan wel veel eer van zijn werk, maal
ais de verf droog is, wacht het volgen
de pand. Het liefst knapt Kalis meubels
op met oude hout- en marmertech
nieken. „Daar kun je thuis naar kijken
en van genieten."
Over een paar jaar wil hij vier dagen
gaan werken om lekker te kunnen
'hobbyen'. „Eigenlijk wil ik nog minder
werken, maar dan moet ik zo veel sala
ris inleveren dat het kritisch wordt. Ik
wil namelijk een huis kopen."
De zekerheid van een vaste baan wil
Kalis daarom graag houden. „Het is af
wachten of dat lukt. Als je je baan kwijt
raakt, is het heel moeilijk om weer vast
als schilder aan de slag te gaan. De
meeste bazen werken met contrac
ten." Stoppen met werken, doet Kalis
zodra hij 'de zaakjes voor elkaar' heeft.
„Het liefst als ik veertig ben, maar dat
zal wel niet kunnen.
Ondertussen zullen de schilders het
drukker krijgen, voorspelt hij. „Op
drachtgevers gaan steeds meer druk
op de tijd leggen. Tijd is geld, de klus
moet af. Ik denk dat schilders ook in
het weekeinde aan de gang moeten. Ik
ben er geen voorstander van, het is
een hele verandering. Maar 's avonds
doorwerken kan nu eenmaal niet.
Want schilders hebben nog altijd dag
licht nodig."
Marianne Ronner, Maarssen
29 jaar
banketbakker, 38 uur per week
3475 gulden bruto per maand
Alleenstaand, woont op zichzelf
Volgens haar contract werkt Marianne
Ronner maar 38 uur bij Martins Vers
bakkerij in Maarssen. Maar in de prak
tijk staat ze minstens 41 uur per week
deeg te bereiden, taarten te versieren
en koekjes te bakken. „Zo gaat dat bij
banketbakkers. Vooral in de kleine be
drijven loopt de werkdruk de spuiga
ten uit."
Het vak is lichamelijk erg zwaar, want
van rondsjouwen met zakken bloem
van 20 kilo raak je snel uitgeput. „In
het begin had ik zelfs geen puf meer
om 's avonds te sporten. Maar nu ga ik
vaak zwemmen, want een goede con
ditie is broodnodig als je dit werk goed
wilt blijven doen."
Werken in een klein bedrijf is zwaar.
„In grote ondernemingen waar ik
vroeger heb gewerkt, krijg je maar één
taak. Ik versierde altijd de taarten. Dat
creatieve werk vind ik het leukst. Lek
ker priegelen met suikergoed. Nu heb
ik daar minder tijd voor, want ik moet
ook het deeg bereiden en als de baas
ziek is, sta ik zelfs in de winkel."
Ronner is daarom op zoek naar een
andere baan in een groter bedrijf.
„Daar kun je ook makkelijker een dag-
je vrij nemen omdat je meer collega's
hebt die de taken kunnen overnemen.
Bovendien wil ik in de toekomst mis
schien korter werken. Dan heb ik meer
tijd voor mijn grote hobby: schilde
ren."
Voorlopig zit korter werken er niet in.
„Ik moet voor mezelf zórgen want ik
heb geen werkende partner. En alleen
al aan huur, elektriciteit, kleding, eten
en de telefoonrekening gaat een flink
deel van mijn salaris op. Over mijn
loon ben ik ontevreden. In de banket
bakkerswereld zijn de salarissen geen
I vetpot."
Voor de gemakken en geneug
ten des levens heeft de Neder
lander steeds meer geld over.
Zo geven wij gemiddeld per
huishouden ruim 3.300 gulden
per jaar uit aan vakanties, bijna
1.000 gulden aan alcoholische
versnaperingen, 4.400 gulden
aan de auto en - tenminste in
de huishoudens waar gerookt
wordt - bijna 1.500 gulden aan
sigaretten en sigaren. En per
gezin lezen wij per jaar voor
340 gulden aan boeken weg.
Het huishoudboekje van de doorsnee Ne
derlander wordt echter gedomineerd door
de vaste lasten en de eerste levensbehoef
ten. Aan voeding geven we gemiddeld bijna
8.000 gulden per gezin uit en aan kleding
bijna twee mille. Gas, licht en water slokken
ruim 2.800 gulden van het gemiddelde
huishoudbudget op, zo blijkt uit de enquête
'De Staat van het Land 1998'. De telefoon
kost het doorsnee gezin 928 gulden per jaar.
In het onderzoek is uitgegaan van de beste
ding van het netto-inkomen, na aftrek van
inkomstenbelasting en sociale premies.
COLOFON:
Aan deze GPD/SEO-prodiJa
werkten mee:
Prof. Dr. Bernard van Praii,
Annemiek ten Hove Jansenla
Peter Hop van de Stichting)
Economisch Onderzoek va
Universiteit van Amsterda
Redactie: Judith Flier, Harm Half
Evelien de Jager, Margot de j|
Sylvia Marmelstein, Leonoor
Wilfred Scholten, Hans de
Foto's: Cees Zom, Roland
Rob Keeris, Henriëte
Infografieken:
Tekening: Edith
Eindredactie en
Hans de Bruijn.
Arco Kalis: „Ik wil het liefst stoppen met werken als ik veertig ben, maar dat zal wel
niet kunnen." foto gpd roland de bruuin
Maar ook daarmee is het beslag van de
overheid op het huishoudinkomen natuur
lijk nog niet voorbij. Aan gemeentelijke hef
fingen en onroerende-zaakbelasting gaat
1.000 gulden per jaar op, en ziektekosten
verzekeringen en andere verzekeringen kos
ten gemiddeld nog eens 4.000 gulden per
jaar.
Sommige uitgaven worden slechts door een
minderheid van de bevolking gedaan, maar
ook dat levert interessante gegevens op. Zo
blijkt dat de 20 procent van de geënquê
teerden die zeggen huishoudelijke hulp te
hebben, daar per jaar 2.000 gulden aan uit
te geven. Aan studiekosten geeft eenderde
van de bevolking gemiddeld 1.900 gulden
uit. De elf procent die kiest voor homeopa
thische medicijnen kost dat 260 gulden per
jaar.
Sport en hobby's - door 69 procent ge
noemd - kosten bijna 1.000 gulden per jaar.
Lidmaatschappen en contributies vragen
672 gulden. Wie met het openbaar vervoer
reist (49 procent) betaalt 735 gulden voor
tram, trein of bus. De computer (36 pro
cent) vergt 650 gulden per jaar. En aan doe-
-het-zelfartikelen geven we zo'n 780 gulden
uit.
Ruim 42.000 krantenlezers hebben de twee pagina's
vragenlijsten ingevuld die op 17 januari werden
gepubliceerd. Dat leverde een schat aan informatie op over
het dagelijkse leven en werk, inkomen, politieke
opvattingen, voorkeuren, en lichamelijke en geestelijke
gesteldheid van de lezers. Het omvangrijke onderzoek was
een initiatief van de Stichting voor Economisch
Onderzoek (SEO) van de Universiteit van Amsterdi
de Geassocieerde Pers Diensten (GPD), de
nieuwsorganisatie van regionale dagbladen waar
ook deze krant is aangesloten.
Deze week is er dagelijks een pagina met gegeven
uit de enquête en verhalen over wat 'De Staat van
de Nederlander' kan worden genoemd.
Suzy van der Meer, Enschede
28 jaar
Ziekenverzorgende,
uur per week
3275 bruto per maand
Getrouwd, kostwinner
De hele dag door rennen van bed naar
bed. Zo gaat dat in het verpleeghuis.
Kapot is Suzy van der Meer 's avonds.
„Het werk is letterlijk zwaar. Je moet
mensen wassen die zelf niets meer
kunnen. Dat voel je wel in je nek en in
je schouders."
De zorgsector wordt onderbetaald en
onderschat, maar toch is het een mooi
vak, vindt ze. „Ik mag graag werken.
Niet alleen om geld te verdienen, maar
ook voor m'n eigenwaarde. Je betekent
iets voor mensen, neemt deel aan de
maatschappij. Ik zou niet de hele dag
het huishouden willen doen."
Korter werken, hoeft voor Van der
Meer dan ook niet. „Doordat ik ook 's
avonds en 's nachts werk, heb ik over
dag vrije tijd. Bovendien wil ik hon
derd procent salaris houden. Ik ben
kostwinner, dus ik heb zekerheid no-
dig."
Dat wil niet zeggen dat ze hetzelfde wil
blijven doen. „Ik blijf niet mijn hele le
ven aan het bed. Op den duur wil ik
ook wel leidinggeven. Ik hoop dat het
haalbaar is om te stoppen met werken
als ik 55 ben. Maar voor hetzelfde geld
vind ik het dan nog zo leuk dat ik een
paar uurtjes ga lesgeven of zo."
Voorlopig is ze in de verzorging echter
nog hard nodig. „De werkdruk is zo
hoog dat niemand nog een stapje har
der kan. Dat zou niet menswaardig
zijn voor de patiënten. Maar ook niet
voor de verpleging. Dan word je een
veredelde wasmachine.
Rien Fraanje, Leiden
25 jaar
Consultant, 40 uur per week
4000 bruto per maand
woont samen
Hij is nog maar net afgestudeerd en
heeft al twee keer een vast contract in
de wacht gesleept. „De werkgevers
staan in de rij voor mensen die ver
stand hebben van Informatietechnolo
gie (IT)." Maar Rien Fraanje is niet van
plan om job-hopper te worden. „Hier,
bijMoret Ernst Young, zijn nog veel
teveel uitdagingen." Hij gaat bedrijven
af die problemen hebben. Ze vragen
zich bijvoorbeeld af hoe ze het beste
een klantenbestand bij kunnen hou
den. Fraanje puzzelt net zo lang totdat
hij de beste manier heeft gevonden en
ontwerpt daar een computerprogram
ma voor. „Juist dat directe contact met
de klant trekt me aan. Ik voel er n
voor om in het wilde weg comput
programma's te schrijven."
Veel jonge mensen laten zich de
IT-sector inlokken omdat de bedi
gouden bergen beloven. „Maar hl
niet alleen flitsend werk waarbij j( 2
een torenhoog salaris en met een
biele telefoon en een auto van de
het land door mag scheuren. „Je
ook keihard werken. Overwerken e]
hier heel normaal."
Korter werken hoeft voor hem nit
„Althans, nu nog niet. Ik heb geei
deren, dus kan ik makkelijk een v
werkweek draaien. Maar als er ovi
een paar jaar wel kinderen komen
ik wel een stapje terug doen. Het
me dan ook gerust dat dit bedrijf
moeilijk doet als werknemers vier
gen willen werken. Het geeft een
gevoel als de baas met je meeden)
s u
riev'
)nd
lant
Conti
Rien Fraanje: „Je moet keihard werken. Overwerken is hier heel normaal."
foto gpd cee
