Stockholm kruipt uit z'n schulp
■v
Dineren als een koningin in Amsterdamse Westerkerk
?A
Cultuur Kunst
DINSDAG 28 APRIL 1998
Culturele hoofdstad van Europa telt 17 theaters en 70 musea
'Veei
Song
Komt het doordat het Zweedse r
■vernieuwd? Doordat Stockholm dit jaar ex
tra aantrekkingskracht heeft omdat het de
status draagt van Culturele Hoofdstad van
Europa? Of doordat er meer liefde voor de
kunsten is in dit welvarende, immense,
maar dunbevolkte land (8 miljoen inwo-
i nets)?
i Het laatste lijkt het geval. Geen stad ter we-
i reld heeft zo'n theater- en museumdicht-
«o heid. Op anderhalf miljoen stedelingen zijn
cieH7(!) theaters en 70(!) musea, de tiental-
1 'i ilönbioscopen en kleinere muziekpodia niet
meegerekend. Geen van de zeventien th'ea-
i tèrsllijdt een kwijnend bestaan. Het is in de
onbekende, koude, niet overdadig interna
tionale stad Stockholm minstens zo moei
lijk om een kaartje voor een voorstelling te
bemachtigen als in kosmopolitische metro-
ipolen als Londen, Parijs, New York of Ro-
I9S03 •<lC„
iNiet voor alle zeventig musea is het dringen
!geblazen, maar met zo'n aantal is er iets
voor ieders gading. Je kunt geen verzame
ling verzinnen of de Zweden hebben er wel
eén museum overheen gezet: guppies, vlin
ders, speelgoed, wapens, tabak, borrelfles-
sèn, marionetten.
Een paar musea mag niemand missen.
ipMaak het Vasa Museurrf, goed voor 800.000
'bezoèkers per jaar, kan toch wel Stock-
uorhplms trots worden genoemd. Driehonderd
jaarlang lag het oorlogsschip de Vasa ver-
stdptionder drie meter modder in de haven
van Stockholm. Het opgraven, ophijsen,
restaureren en conserveren was een tijd- en
u igeldvfetende bezigheid, maar gezien de
m iAanhoudende stormloop op het museum
J waarin het houten lijk ligt opgebaard een
1 n renödbele investering. Museumdirecteuren
idller linden, ga naar Stockholm en leer hoe
je een eigentijds museum optrekt rond één
1 r enkel prachtstuk.
Kwestie van veel film en video presenteren,
f over de Vasa zelf, over zee-oorlogen, over
het IèXren driehonderd jaar geleden, kwestie
ij ook van auditoria inrichten in meerdere
nirhaten, een goed restaurant, een kinder-
i. boek (zoals in bijna elk Zweeds museum),
;eehaantrekkelijke winkel en veel ruimtes
vol met modellen en wetenswaardigheden.
Het Verhaal van de Vasa spreekt tot de ver-
i bëélding. Koning Gustaaf II Adolphus dacht
een/ oorlog met Duitsland op zee te kunnen
I winnen. Hij wendde zich tot de gerenom-
.0 meerde Hollandse scheepsmagnaat Arent
déiGroote die zijn beste ontwerper Hendrik
Hybertsen opdracht gaf een superschip te
maken. Tijdens de bouw veranderde de ko-
niflg-de opdracht. Er was meer vuurkracht
nodig, er moesten meer kanonnen aan
boord, een tweede rij geschutsgaten was
nodte op het benedendek. Meer kogels en
meQr*anonnen betekende minder plek
voor ballaststenen onder in het ruim. Hoe
dan ook, het rijk geornamenteerde vlaggen
schip van de Zweedse vloot was topzwaar.
Kort na de afvaart begon het te hellen,
maakte water door de onderste geschuts
poorten en verging met man en muis nog
^yóbrdat het twee mijl had gevaren. Half
Stockholm keek ach en wee roepend toe
v&hdf de kade, zoals half Stockholm drie-
J htirideïd jaar later lachend en applaudisse
rend toekeek toen het gevaarte weer om-
Het nieuwe museum voor moderne kunst in Stockholm is een tophit. Twee maanden na de opening staat het bezoekcijfer al op
180.000. Het lijkt wel de Keukenhof tussen Pasen en Pinksteren, zo veel bussen als er af en aan rijden. De deur gaat pas om elf uur
's ochtends open (waar tegenover staat dat hij vaak pas om tien uur 's avonds weer sluit) maar om half elf staan er al honderden
mensen te kleumen in een keurige queue.
Hoogtepunten
)uwen:
iedjes i
Het programmaboek van Stocld laarvar
Culturele Hoofdstad (The Orange P; leze du
lijkt op een telefoonboek t
nauwelijks bruikbaar. Omdat de e\ iverzicl
menten over een heel jaar zijn u estival.
spreid is bijna elke willekeurige weel Hts' be
>ed om dingen mee te pikken.
Toch een paar hoogtepunten:
ArtGenda: hele maand mei ip het
turhuset. Honderden jonge (m
mediale) kunstenaars uit voorin^
Hansa-steden in Scandinavië, Duit! ^jegel
Cremei
verdeel
met hi\
indigt
>Kun
de Baltische staten zetten een
lang het stadshart op stelten.
Moderna Museet: Retrospectief
Miró van 5 mei tot 30 augustus.
Den Gyldene Freden: Stockholm') ^e
roemdste restaurant, daterend uit 1
Elke maand eten leden van de Z\va 11,
Academie voor literatuur die zich me
Nobelprijs bezighouden hier erwtens
en drinken punch. Het restaurants Japc
kelder van het Raadhuis (qua archi
tuur als twee druppels water lijkend
Boijmans van Beuningen) heeft
exquise diners op het menu die jaai
bij de uitreiking van de Nobelpri
worden geserveerd.
Berliner Philharmoniker: een i
werelds meest beroemde orkesten
op 30 april en 1 mei in het Vasa W
um. Wereldwijde televisiecov»
Stockholm Maritiem: iets als
sterdam in de eerste week
Meer dan duizend (klassieke)
waaronder 30 Vikingschepen,
stomen op naar Stockholm.
Poppentheater: internationaal fesjdjebel
voor volwassenen. Koninklijk
Theater van 3 tot 18 juni (tezar
het Operahuis en het Kunglig
behorend tot de mooiste schouwbuhe Blir
ter wereld met een overdaad
en klatergoud).
Kristina fran Duvemala: musical
de mannelijke helft van ex-Abba,
pende serie in Circus Auditorium.
Andere grote namen in het progr
ma: Pina Bausch, Het Bolshoi Ballet,
bert Wilson, Matts Ek, Peter Brook.
TOKYO
anker
naoorL
politiel
no Rirc
Vio<
dool is
Ven
a cd er
Stockholm: stad op veertien eilanden.
eenvoudiger maakte e
schuld te geven.
i Nederlander de
Dé brbve Hendrik Hybertsen was geen ge-
"tÜiéè van het Titanic-achtige drama. Hij
'óVerlëëd plotseling kort voor de stapelloop,
1 Ti^|jg££n het voor de Zweden naderhand
Stockholm trekt bijna zes miljoen toeristen
per jaar. Het organisatie-comité van de Cul
turele Hoofdstad verwacht dit jaar nog eens
een miljoen extra bezoekers te lokken. De
cijfers zullen wel kloppen, want er zijn vele
tientallen hotels, honderden restaurants en
duizenden winkels die niet van alleen maar
de hoofdstedelijke Vikingen kunnen be
staan. Echt zichtbaar zijn de toeristen niet.
Dat komt doordat het voornamelijk mensen
uit de buurlanden betreft en het is niet zo
eenvoudig om een Noor of een Fin van een
Zweed te onderscheiden.
Zweden heeft zich altijd nogal afzijdig van
Europa gehouden, deed niet mee aan 'on
ze' oorlogen en wil ook nu nog niet aanslui
ten bij de monetaire unie. Het arrogante
Stockholm heeft zich altijd wel hoofdstad
van Scandinavië gevoeld, en kan na Gor-
batsjov de banden met de Baltische staten
en Petersburg weer verstevigen, maar alles
wat zuidelijker ligt is toch andere koek. Ei
genlijk mag het enorme budget dat in de
Culturele Hoofdstad wordt gestoken (125
miljoen voor 1700 evenementen en los
daarvan nog eens bijna hetzelfde bedrag
voor nieuwbouw van het Modema Museet)
worden gezien als een eerste poging om
toenadering tot de rest van Europa te zoe
ken. Stockholm kruipt uit z'n schulp.
Waarmee een stormloop vanuit onze con
treien nog niet is verzekerd. Waarom zou
den wij Nederlanders noordwaarts trekken?
Vooroordelen worden snel bevestigd. In
april blijkt het 's avonds nog te vriezen en te
sneeuwen. De alcohol is door de accijns in
derdaad onbetaalbaar. „We hebben onze
happy hours," probeert Birgitta Jansson van
de Zweedse VW te vergoelijken, maar acht
piek voor 'n biertje vinden we toch al te
gortig. Tegelijkertijd is het verbazingwek
kend om te zien dat het aantal alcoholisten
niet veel afwijkt van welke grote stad ook.
Junks zie je niet (ze zijn er, maar de kou
veegt de straten schoon), grote drinkers wel.
Er zijn meer redenen om niet naar Stock
holm te gaan. Neem de hotelkamers, min
stens 350,- per nacht voor een 'simpel'
twee- of driesterrenhotel. Neem het vliegen.
Alleen als je de moeite neemt om heel lang
heen en weer te informeren lukt het om
met een ingewikkelde overstaproute via bij
voorbeeld Tallin onder de duizend gulden
een doordeweeks luchtretour te boeken.
Toch kan Stockholm bijna niemand teleur
stellen. Niet alles is er zo duur. Het taxiver
voer is redelijk te betalen. Het openbaar
vervoer is ronduit goedkoop, en het lukt om
uitgebreid te lunchen voor pakweg vijftien
gulden. De stad is schoon (om de tien me
ter een papierbak), veilig, monumentaal,
waterrijk. Of zoals David Elliott, de Engelse
directeur van het Moderna Museet, het
zegt: „De schoonheid van Stockholm is een
van Europa's best bewaarde geheimen."
Het eten is heerlijk, vooral voor wie van vis
houdt. Het verkeer snort in Amerikaans
aandoende rust door de straten. De mensen
zijn vriendelijk, behulpzaam en spreken al
lemaal Engels. De vrouwen zijn lang en
mooi, maar vooral sterk en onafhankelijk.
Het is veelzeggend dat de meeste van de
projecten voor de culturele hoofdstad wor
den geleid door vrouwen.
Maar vooral is Stockholm een bezoek
waard omdat de stad zo weldadig cultureel
is en niet alleen maar vanwege de voor dit
jaar toegekende Europese status, die bete
kent slechts dat er tijdelijk meer van het
zelfde is. Meer Strindberg, meer Matts Ek,
meer Ingmar Bergman (als toneelregisseur),
meer Mahler, meer beeldende kunst, meer
koormuziek, meer opera, meer musical,
meer rock (na Ericson en Electrolux derde
Europe 1998; PO Box 163 98, S-103 27,'$lpn)
holm; Email: info@kultur98.stockhoIm.se;
ternet: http://www.stockholm98. Of via: Zw nn o
Verkeersbureau, Burg, van Karnebeeklaj
2585 BB Den Haag (09000-2025200)
op de lijst van exporterende industriën
Maar de theaters, concertzalen en n
floreerden ook vorige jaren al.
Uitgaan is een way of life voor Stockho! 1
mers, de Zweden krijgen cultuur dan o
met de paplepel ingegoten. Onderwijs,
tuureducatie is het tovermiddel. De lai 1527-1
sociaal-democratische traditie van het dddel
zal daarmee te maken hebben. Patern. ;ali!
me en culturele verheffing van het v
en is de sociaal-democraten niet vre
Vanaf de kleuterschool drie uur mu;
week. Op de lagere school al veel aa
voor lessen in kunst en cultuur. Kom d e a
eens om in Nederland, waar de cultuui ai
catie in het onderwijs eerst bijna gehee ien v
afgebroken en nu mondjesmaat missel ei
weer een kansje krijgt in de tweede fast en drt
het voorgezet onderwijs.
ën
ijs
iel imenj
ui rel o
Dliihl
"Toen prinses Wilhelmina op
(liSOptember 1898 als 18-jarig
ttSeisje de troon besteeg,
loogde zij nog rank en slank.
In de vijftig jaar van haar
bewind zou haar postuur
uitdijen tot forse proporties.
00k bij een vorstin gaat elk
pondje door het mondje,
maar voor Wilhelmina geldt
als excuus dat ze bij talloze
officiële diners moest
Jiadhzitten waar ze enorme
i hoeveelheden voedsel kreeg
ïjtórgezet. Wie nieuwsgierig
its naar wat ze 's avonds na
7. Jjaar kroning allemaal te
'|'"!:verstouwen kreeg, kan in
Jjpni een reprise van het
irihuldigingsdiner bijwonen
ni?. rad in de Westerkerk.
irtli&Iidbj
He,t diner van twaalf gangen had plaats in
dé <jtóte Zaal van het Koninklijk Paleis op
<3è üctfn, die voor de gelegenheid was ver
eerd met 12.000 langstelige lelies. In haar
bóek Eenzaam maar niet alleen' beschreef
\Vifhëlmina haar gemoedstoestand vooraf
gaand aan de kroning: „Terwijl mijn r
r al in de kerk zat, moest ik alléén, heel
hliééh, met al die onbekende heren v<
'pkleik naar de kerk lopen. Een gevoel
het
leegte en volkomen eenzaamheid maakte
zich van mij meester."
Of de jeugdige vorstin in haar lange japon
van witte zijde uit Parijs zich 's avonds tus
sen de 273 gasten veel beter voelde valt te
betwijfelen. Ze zat tegenover de Russische
gezant en de voorzitters van de Eerste en
Tweede Kamer en het is niet goed voorstel
baar dat ze met deze heren op leeftijd al
voor twaalf gangen geanimeerde conversa
tie in huis had.
Uit ooggetuigenverslagen is bekend dat ze
zich er toch dapper doorheen sloeg. Aan het
dessert sprak ze een korte heildronk op het
vaderland 'die door de hele zaal werd ver
staan'. Haar krachtige stem was waarschijn
lijk een erfenis van haar Russische groot
moeder Anna Paulowna. Na afloop conver
seerde ze met vele gasten, onder wie zich
bijna alle leden van de Staten-Generaal, de
ministerraad, het corps diplomatique en de
opperbevelhebbers van land- en zeemacht
bevonden.
Voor een zo authentiek mogelijke reprise
van het inhuldigingsdiner op 11 en 12 juni,
had organisator Heske Kannegieter aanvan
kelijk alleen de beschikking over een kopie
van het menu uit het Koninklijk Huisar
chief. In samenwerking met culinair jour
naliste Anne Scheepmaker, chefkok Gerrit
Jan Bos en patissier Cees Holtkamp moest
daarom eerst grondig onderzoek naar de
samenstelling van de recepten worden ver
richt. De negende druk van 'Moderne kook
kunst' van de Haagse cuisinier Francois
Blom, het driedelige 'Kook- en Huishoud
boek' van de hand van de koks van een
aantal toonaangevende Amsterdamse res
taurants en het 'Universum's Culinair Va
demecum' boden uitkomst.
Onder het genot van een glaasje madeira
begonnen de aanwezigen met een 'Potage a
la d' Orsay', een consommé van gevogelte
met quenelles van duivenfarce, reepjes dui
venborst, gepocheerde eierdooiers en as
pergepunten. Dat is een licht verteerbare
bouillon vol heerlijkheden die de eetlust
voor de gangen daarna niet verpest, maar
juist
erker
saus, waterkers en salade met
knolselderij, reepjes koude kip, gehakte
ren, groene peper, rabarber en bieslool
een streling voor de smaakpapillen. Het
not van dit gerecht wordt verhoogd dc
een Saint-Emilion, een voortreffelijke
wijn uit 1995.
Daarna is het 'zware' werk achter de ru|
krijgen de gasten de reprise van de licht
nagerechten 'Macédoine de fruits Mont eni;;i
bello, Bombe Souveraine, Gateaux Delg
Fromage de Dyon' en vruchten. Omdat"
oude kookboeken geen uitsluitsel bode
moeten de 'Gateaux Delgius' een fantas
i de toenmalige hofpatissier zijn gew
Patissier Cees Holtkamp bedacht
daarvan een heerlijk alternatief in
i bodem van bladerdeeg, gevuld
vruchten in crème patissière, toegedekt
méringue. De begeleidende drank is ee
champagne Henriot Demi-Sec. f0r(je
Wie mee wil eten en drinken in de 17de
eeuwse kerk die zo'n belangrijke rol het
gespeeld in het privéleven van het konii
huis, moet daar 360 gulden voor over h< je£
ben. In het licht van 600 brandende kaa en
krijgen de deelnemers in het middensd
i geserveerd aan lange tafels ge
(unsi
lingei
euzei
ittre. I
laatje
ebbei
jks. Ir
In 1898 was het nog mogelijk in gerechten
forel uit het meer van Genève te verwerken:
een eeuw later moet chefkok Bos voor de
'Truite du lac Léman glacée, sauce Véni-
tienne' een beroep doen op zalmfilet. Ge
garneerd met Russische kaviaar is de filet
gepocheerd in wijn en visfond met bouquet
garni. In combinatie met Chablis Premier
Cru uit 1996 is dat toch een heerlijk gerecht
geworden.
Daama ging het voort met de gezamenlijk
geserveerde 'Jambon de York la Salaman
ca, de 'Paté de chapons de Breda a 1' Impé-
ratrice, sauce Mireille' en de 'Chaufroix d'
ortolans a la Chatelaine'. De ortolaan is te
genwoordig een beschermde vogel, maar
was desondanks een van de lievelingsge
rechten van wijlen president Mitterrand. Als
vervanging koos Bos voor een met paté ge
farceerde (gevulde) kwartel, gegarneerd met
artisjokbodem gevuld met kastanje.
Zouden de gasten van 1898 toen echt nog
veel zin hebben gehad in het daama geser
veerde hoofdgerecht van 'Perdreaux rötis,
bread-sauce, cresson en Salade Mexicaine'?
Omdat wij leven in een tijd dat er structu
reel minder gegeten wordt, zal menige eter
van 1998 in de Westerkerk in deze fase al
licht naar adem moeten happen. Maar even
doorzetten: de gebraden patrijs met brood-
dekt met witte damasten tafellakens, ril
ren bestekken en zilveren onderborden,
wordt gedronken uit kristallen glazen, d
tafelversiering is vervaardigd naar het vi
beeld van 19de-eeuwse gravures, de bed
ning draagt kleding uit die tijd. m
Als extra attractie zal Wilhelmina-biogra (e te
prof. Cees Fasseur tussen de gangen dtx 1Qem
over deze episode in haar leven spreken laaf j.
het Jubel Ensemble speelt de muziek va er
het inhuldigingsdiner. Alle deelnemersfl le|
vangen bovendien een boekje dat Anne
Scheepmaker over de inhuldigingsweek
schreef.
en hi
udol
el lat
Sept<
aartl
r kan per brief bij Mu h0 g
umdiner, Binnenkadijk 237, 10I8ZG Amsterdi
of per fax naar 020-6275880. Na overmaking UQ01
360 gulden op banknummer 48.60.89.541 teni erm<
me van Museumdiner ontvangt men een reseri |p pa,
ringsbewijs en toegangskaart. )en 2