Landhonger Amerikaanse stad is onstilbaai
Kindersterfte Indonesië
gaat dramatisch oplopen
Buitenland
nhe
Man bijt hond
ZATERDAG 18 APRIL 1998
JERDAC
y jorden zi
Talloze televisiekijkers en filmliefhebbers over de hele
wereld raakten dankzij Hollywood vertrouwd met de
vanuit helikopters gefilmde kantoortorens in de centra
van Miami, Los Angeles, New York, Dallas, Denver, Chi
cago en San Francisco. Wolkenkrabbers zijn in de VS
echter de uitzondering op een regel die laagbouw heet.
Laat de stad vrijelijk uitwaaieren over het land, is de ge
dachte. Ruimte genoeg. Steeds meer steden ontdekken
echter de keerzijde van deze filosofie.
Washington John wandersgroepeerde grote, platte gebou-
die worden omgeven door
e parkeerplaatsen. De
De korte vlucht van Washington cul-de-sacs, lanen die doodlo-
naar New York voert op geringe pen in een cirkel die ruim ge-
hoogte over de agglomeraties
van Washington, Baltimore,
Philadelphia en New York. De
onbewolkte hemel garandeert
optimaal zicht. De meest ver
stedelijkte regio aan de Ameri
kaanse noord-oostkust is voor
namelijk gevuld met huizen,
kantoren en winkels van één of
twee verdiepingen hoog. De im
posante concentraties van wol
kenkrabbers in de stadscentra
downtown Baltimore, Phila
delphia en vooral New York
eisen de aandacht op, maar ze
nemen niet meer dan een be
perkt deel van deze metropool
in beslag.
Het krioelt van de wegen daar
de onvermijdelijke files in het
forensenverkeer tenminste voor
lief nemen.
De overwegend blanke inwo
ners van Fairfax County, weste
lijk van de hoofdstad Washing
ton, behoren tot de welvarend
ste van de VS. Je treft er veel
brede, lommerrijke lanen, grote
tot zeer grote vrijstaande huizen
met eigen driveways (oprijla
nen), brede garagedeuren en
twee, drie, vier auto's voor de
deur. De tuinen zijn fors. Hier
en daar staat een aluminium
mast met een basket, waar wel
doorvoede blanke jongeren el
kaar de bal toewerpen. Bordjes
van bewakingsfirma's waar
geven aan waar de beter verdie- schuwen potentiële inbrekers.
nende middenklasse woont.
Kleine blauwe rechthoeken ver
klappen wie er over een eigen
zwembad beschikt.
De uitgestrektheid van de Ame
rikaanse steden is een veel we
zenlijker kenmerk dan hun vaak
En alle straten lijken op elkaar.
Dit is 'Suburbia', de Amerikaan
se Droom, verbeeld in asfalt,
beton, hout, aluminium en een
groen, keurig geschoren gazon.
Onderscheid
fascinerende skyline. De formu- Van Fairfax County is het e
le van 'de compacte stad' is
de VS goeddeels een onbeken-,
de. Dat is niet onbegrijpelijk,
want ze staat haaks op de be
hoefte om te bewegen, om
e gebieden te ontginnen
s meer leefruimte te
;en behoefte die diep
beneden. Wie nog mochj twijfe- vervlochten zit in het Ameri-
len, krijgt vanaf deze hoogte uit- kaanse karakter,
sluitsel: Amerika is een land van De niet aflatende populariteit
automobilisten. Tijdens van de suburbs, de buitenwij-
spitsuur staan de brede snelwe- ken, voedt de ongebreidelde
gen volgepakt met langzaam rij- groei van de stedelijke agglome-
dende en stilstaande auto's. Op raties. Al een halve eeuw is het
winteravonden leiden de ver- verwerven van een huis in de
keersopstoppingen in de duis- suburbs het ideaal van tiental-
ternis tot onafzienbare witte en len miljoenen Amerikanen. De
rode slierten. benzine kost hier in vergelijking criminaliteit. Hier
De talrijke mails (winkelcentra) met Europa een grijpstuiver en groepen
zijn vanuit de lucht goed waar- dat geeft de inwoners van dit
neembaar in de vorm van ge- land grote mobiliteit. Zolang
korte rit naar de vervuilde drug
spanden van de Amerikaanse
hoofdstad Washington. Een ki
lometer of twintig scheidt de se
rene rust in de suburbs van
Fairfax van de rauwe werkelijk
heid in de probleemwijken in
het oosten van het overwegend
zwarte Washington DC. Het is
het onderscheid tussen over
vloed en gebrek, tussen weelde
en armoede, tussen overwe
gend blank en overwegend
zwart, tussen villa's en dichtge
spijkerde panden.
In wijken als Capitol Heights en
Anacostia heersen werkloos
heid, dakloosheid en ernstige
grote
die r
middelbare school hebben af
gemaakt. In sommige buurten
komen de bewoners na drie uur
's middags de deur niet meer
uit, omdat ze vrezen te worden
geraakt door een verdwaalde
kogel. Die wees is gebaseerd op
ervaring.
De vlucht naar de suburbs is
im -mnivm achtiges
'Brownlands', ofwel verlopen en verlaten terreinen, komen in elke grote Amerikaanse binnenstad voor. Op de drukke 42nd Street in New York stortte vorig jaar nog zomaar eeni nardson
s verdiepingen in. Ontwikkeling van deze gebieden zou volgens velen goed zijn voor de stadsharten.
het algemeen niet bij ziet
vooral verlaten straten. Steden
die overdag bruisen, sterven
i begrijpelijke demografische een snelle dood als de avond
ontwikkeling in een land dat
enorme economische en soci
aal-culturele verschillen kent.
Wie kan kiezen tussen een wo
ning in een betrekkelijk veilige
buurt of een woning in een le
vensgevaarlijke wijk, hoeft niet
lang na te denken. Wie kinderen
heeft en kan kiezen
woonwijk met
en een buurt n
school heeft zijn keuze even
eens snel gemaakt.
De massale trek van de mid
denklasse naar de suburbs ve
Veilt.
De snelst groeiende steden lig-
deze metropool de gezond
heidsnormen. De wegen in en
rond LA staan op menig uur vai
de dag zó propvol met motor
voertuigen dat het begrip free-
niet heeft geregend, krijg ik de
kriebels", zegt Clyde French,
een gelukkig inwoner van de
natte stad. „Weet u hoe wij de
regen hier noemen?", vraagt
Oregon in de jaren zeventig
nam. Er werd in 1979 een denk
beeldige lijn om Portland g
voor de binnensteden,
er een ontmoedigend eS
t op de werkgi üüüi
trokken, waarbij werd afgespro- heid en het investeringsl stf
gen in het v
way er een lachwekkende klank William Joseph, galeriehouder
het zuiden heeft gekregen.
n Yamhill Street in het c
ken dat de toekomstige bebou
wing binnen die lijn moest
plaatshebben. Oorspronkelijk
van de VS. In Highlands Ranch In percentages uitgedrukt is Las trum van Portland. „Population diende de maatregel ter be-
i zuiden van Denver (Colora- Vegas (Nevada) de snelst groei-
do) lijken de huizen aan para
chutes naar beneden te komen,
zo snel groeit dit woongebied.
De steden Fort Collins, Denver
goede school en Colorado Springs groeien in
ien slechte hoog tempo naar elkaar toe, en
zullen wellicht binnen enkele
decennia samensmelten in een
nieuwe metropool.
Voor de inwoners van groeiste-
grootte de bestuurlijke en finan- den als Denver, Phoenix en Se-
Een stukje groen temidden van de steenwoestijn: Central Park biedt de
New Yorkers nog een beetje ruimte voor zonnen en ontspannen in hun
verder zo overvolle binnenstad. Degenen met geld die op zoek zijn naar
r ruimte, wijken massaal uit naar de almaar verder uitdijende s
ciële crises in de binnensteden.
De kapitaalvlucht maakte het
effectief tegengaan van de ver
paupering in de probleemwij
ken lastiger. En het versterkte
de aantrekkingskracht van de
suburbs, waarmee de cirkel
rond is. Zeker, de meeste grote
steden profiteren van het aan
houdende succes
kaanse economie
tijd doet de ernst van hun pro-
attle is Los Angeles het ultieme
schrikbeeld. 'LA' is sinds 1990
gegroeid met een miljoen inwo
ners. Wie 's avonds op de heu
vels van Hollywood uitkijkt ove
de stad, begrijpt waarom Los
ende stad van de VS. Tussen
1990 en 1997 nam het aantal in
woners van de gokstad in de
woestijn met ruim veertig pro
cent toe. Ook daarvoor wordt
een ecologische prijs betaald in
de vorm van luchtverontreini
ging en groeiende watertekor
ten. Phoenix (Arizona) is nog
zo'n groeistad in de droogte.
Phoenix nam in 1940 niet meer
dan 24 vierkante kilometer in
beslag. Nu strekt de metropool
zich uit over een gebied van cir
ca 1.300 vierkante kilometer,
even groot als de provincie
Utrecht.
control De regen is de r
onze bevolkingsaanwas. Ze
zorgt dat onze mooie stad niet
te populair wordt.
De galeriehouder glimlacht e
laat merken dat zijn grap, onge- zelf.
scherming van land en bos. La
ter kwam het besef dat het stel
len van grenzen aan stedelijke
expansie ook positief kan door
werken op het leven in de stad
de binnenstad'. Eeni
die binnen vastomlijnde
zen moet zoeken naar m larktprijs
bouwlocaties zal er eerde an geval
worden gedwongen omt
ïeest hul
fields op te
Endi rkondig
twijfeld vaker verteld, voort
komt uit angst voor een niet te
stoppen stedelijke groei. Hij
noemt Seattle, de populaire
stad ten noorden van Portland.
Het verstedelijkte gebied rond
Seattle groeide tussen 1970 en
1990 in vierkante kilometers
Brownfields
In het Britse weekblad The Eco-
nomistvroeg Paul Helmke, bur
gemeester van Fort Wayne (In
diana) onlangs aandacht voor
het probleem van de brownfiel- beeld", zegt de van origiir,
ds. Dit zijn de afgedankte fa- derlandse planoloog Lidi ao
stevigt de inwendige st
van de stad.
Portland verwierf zich mi 'en door
urban growth boundaryi sn.
nale faam onder planolo-
„Als ik naar een congresi
stedebouwkundigen ga,i
natuurlijk vleiend om tel 1rajevo
dat Portland voortduren: :he V1UC1
iroat
uitgedrukt twee keer sneller dan brieken, leegstaande warenhui-
aangehaald als positiefs ioordigei
i. De
Angeles The City of Lights wordt Een stad die anders dan Phoe-
genoemd. De onafzienbare zee nix en Las Vegas geen tekort
n lichtjes die over de heuvels
de Ameri- golft, zorgt voor een sprookjes-
nog al- achtige atmosfeer. Maar Los
Angeles bewijst dat voor onge-
i water hoeft te verwachten,
is Portland (Oregon). In dikke
druppels slaat de regen neer in
de straten van downtown Port-
het aantal inwoners. En dat wil
iets zeggen, want Seattle staat
genoteerd in de top-tien van
Amerikaanse steden die er de
afgelopen jaren de meeste in
woners bijkregen. Het inwoner
tal van Portland nam eveneens
toe, maar in oppervlakte groei
de de stad tussen 1973 en 1991
Rahman, sinds de lateji
ventig werkzaam in dea ervische
Oregon. „Aan de anderei ,1995
weten wij beter dan wies ^3^
moeizaam het allemaal g ,|aten te
hoe amateuristisch het\i eprobee
blemen West-Europese waarne- breidelde groei een prijs moet land. Het is geen ongebruikelijk met slechts twee procent.
burbs.
s huiveren. Wie 's avonds
door de grote steden van Ame-
foto ap adam nadel rika rijdt wandelen is e
worden betaald. Op meer dan
150 dagen van het jaar over
schrijdt de luchtgesteldheid ii
beeld voor deze stad a
Amerikaanse noord-westkust.
„Als het twee dagen achtereen
Dit laatste is opmerkelijk en
voornamelijk te danken aan ee
unieke maatregel die de staat
zen en verlaten industrieterrei
nen die je aantreft in veel Ame
rikaanse binnensteden. Je ziet
de brownfields steevast opdui
ken in gangsterfilms als de idea
le locaties voor afrekeningen en We moeten het allemaali
duistere transacties. verzinnen. Wij
Volgens Helmke tellen de Ame- volmaakt het is. Als dit k
rikaanse steden in totaal een is wat er in Amerika te krj
half miljoen van dit soort ver- valt, hoe verschrikkelijks
loederde en verlaten bedrijfster- het dan niet zijn in de 1
reinen. Hij beschouwt het feno- het land?"
meen als een grote bedreiging
ijnditjai
)e daders
fraar
Miljoenen hebben geen geld meer voor melk en eieren
OPMERKELIJKE BERICHTEN
correspondent
Levensgevaar bedreigt massa's
Indonesische baby's en zwan
gere vrouwen. Al voor de eco
nomische malaise was hun situ
atie slecht. Door de crisis raken
goede voeding en gezondheids
zorg nog verder buiten hun be
reik. Gevreesd wordt dat de
sterfte daardoor met sprongen
zal oplopen. Stephen J.
Woodhouse vertegenwoordigt
in Jakarta Unicef, het kinder
fonds van de Verenigde Naties.
De getallen die de Brit in hoog
tempo op een paar vellen pa
pier krabbelt, ademen dood en
verderf.
De Unicef-man voorziet dat
het verschil tussen relatief wel
varend West- en armer Oost-
Indonesië groter zal worden.
Vooral bewoners van kleine ei
landen lopen risico's. „Daar
hebben mensen die hun baan
kwijtraken minder alternatieven
om nog wat geld bij elkaar te
scharrelen. Voorzieningen voor
gezondheidszorg zijn er ook
dunner gezaaid." Als gevaren
zones beschouwt hij met name
Oost Nusa Tenggara (met de
hoofdeilanden Sumba, Flores
en Timor) en de Molukkeri.
Honger is niet het probleem.
Voorlopig kunnen de magen
(nog) worden gevuld. Maar het
is voedsel van te lage kwaliteit.
Veel kinderen zijn daardoor on
dervoed. „Veertien procent
en dat is een cijfer van voor de
crisis komt ter wereld met
een te laag geboortegewicht",
aldus Woodhouse. In West-Eu
ropa ligt dat percentage onder
de twee.
In het eerste levensjaar loopt
de ondervoeding op tot 37 pro
cent van de jeugd. Jaarlijks ster
ven in Indonesië 270.000 kinde
ren onder de vijf jaar. In bijna
60 procent van de gevallen is
ondervoeding de oorzaak.
„Door de crisis zullen die cijfers
hard oplopen", zegt Woodhou
se. „Gelukkig blijft de subsidie
op sojaproducten als tempeh en
tahu voorlopig bestaan." Maar
vooral de armen, en dat zijn er
tientallen miljoenen, hebben
geen geld meer voor vlees, melk
en eieren.
Miljoenen Indonesische kin
deren hebben gebrek aan zink,
vitamine A, ijzer en jodium. Te
weinig zink en vitamine A
maakt ze vatbaar voor ziektes.
Niet zelden sterven ze daaraan.
En in deze crisistijd hebben ou
ders de neiging steeds langer te
wachten met het inroepen van
medische hulp. Ook simpele
dorpskliniekjes kosten immers
geld.
Een tekort aan ijzer kost het
kind zo'n vijf IQ-punten (intelli
gentie) en te weinig jodium be
tekent een achterstand van nog
eens tien tot vijftien punten.
Woodhouse: „Vooral het eerste
levensjaar is cruciaal. Daarin
ontwikkelt zich negentig pro
cent van de hersencellen."
Dat onder zwangere vrouwen
de sterfte hoog is, komt voor
een flink deel eveneens door
ondervoeding. Daarnaast speelt
een rol dat veel vrouwen, vooral
op het platteland, zwaar licha
melijk werk doen. Ijzergebrek,
waaraan 51 procent van de
zwangere Indonesische vrou
wen lijdt, maakt bloedingen ex
tra riskant. Per 100.000 zwan
gerschappen in Indonesië over
lijden 390 vrouwen. Zo'n zestig
procent sterft na een bloeding.
In de strijd tegen de opruk
kende ondervoeding is een pro
gramma opgezet voor bijvoe
ding voor zo'n 71.000 baby's uit
arme gezinnen op Java. Unicef
en de Indonesische regering
dragen samen de kosten.
Woodhouse en coördinerend
minister voor volkswelzijn en
armoedebestrijding, Haryono
Suyono, tekenden afgelopen
dinsdag de overeenkomst voor
het voedselprogramma. Het
biedt alleen op korte termijn
enig soelaas, geeft Woodhouse
toe. Uiteindelijk moet er meer
gebeuren.
De Indonesische regering zou
naar zijn smaak ook nog heel
wat meer kunnen doen.
Woodhouse vertrouwt dat mi
nister Haryono wel toe. „Maar
die heeft geen makkelijke baan.
Formeel is hij als coördinerend
minister de baas van Mbak
Tutut." Siti Hardiyanti Rukma-
na alias Tutut is de oudste
dochter van president Soeharto.
Als nieuwbakken minister van
sociale zaken bestiert ze onder
meer werkgelegenheidsprojec
ten.
Die projecten vindt
Woodhouse zijn nuttig maar
beperkt. „Ze bieden tijdelijk
werk aan nieuwe werklozen,
vaak jonge bouwvakkers in gro
te steden. Het is een weizijnsbe
nadering, geen investering in de
toekomst."
BEZOPEN De volgende keer
dat Peter Gentry 'doodgaat', zal
hij toch echt met betere bewij
zen moeten komen. De 41-jari-
ge Amerikaan werd in 1991 ge
arresteerd, omdat hij met een
flinke slok op achter het stuur
zat. Maar nog vóór hij voor de
rechter moest verschijnen,
kwam hij om het leven bij een
auto-ongeluk. Tenminste, dat
stond in de overlijdensakte die
naar Justitie werd gestuurd. In
juli 1995 werd Genry opnieuw
gepakt voor dronken rijden.
Maar ook nu overleed hij voor
de rechtzaak. Dit keer stond in
de akte dat hij aan een tropi
sche ziekte was bezweken in
Zimbabwe. Gentry heeft inmid
dels een jaar in de cel gezeten.
Op 5 mei moet hij zich opnieuw
bij de rechter melden vanwege
het vervalsen van de overlij
densakten. Daarop staat maxi
maal tien jaar cel.
OPEN DEUR De politie van
Boedapest heeft deze week een
dievenbende opgerold, die
nooit verder kwam dan de deur
van de huizenblokken die hun
doelwit vormden. Maar die na
men ze dan ook mee. De vijf ar
restanten worden ervan be
schuldigd de afgelopen drie
maanden zo'n honderd massief
eiken deuren en smeedijzeren
hekwerken te hebben ont
vreemd uit een verpauperde
18de-eeuwse wijk van de Hon
gaarse hoofdstad. „Ik dacht dat
de gemeente ze had laten weg
halen voor reparatie", zei een
bejaarde bewoner van een
deurloos appartementencom
plex. De deuren en hekken zijn
tussen de 2.000 en 7.000 gulden
per stuk waard. Een deel van de
buit is teruggevonden.
OPKIKKER Elke lente weer
werden honderden bronstige
kikkers platgereden op een
drukke autoweg in Tsjechië,
maar een kikkertunnel heeft het
aantal slachtoffers dit jaar aan
zienlijk beperkt. Ongeveer een
derde deel van de kikkerpopula
tie bij Petrov in Moravië werd
elk voorjaar weer geplet door
het voorbijrazende snelverkeer,
maar dit voorjaar zijn slechts
enkele tientallen kikkers omge
komen. Een plaatselijke be
stuurder zei dat de tunnel, waar
de kikkers met een soort Fred-
Oster-marmottenschotten naar
toe worden geleid, is afgekeken
van Duitsland, waar de tunnels
een groot succes bleken. Nog
een voordeel: er is nu minder
slipgevaar voor automobilisten.
DANSGEK Norman of Norma,
dat is de kwestie bij een Britse
contry en westerndansclub.
Norman Horton, een stevige 58-
jarige voormalige para en mare
chaussee, vindt zijn danshobby
zo leuk dat hij behalve als man
op dinsdagavonden ook als
vrouw op woensdagavond bij
de club verschijnt. Een van zijn
dansleraren vindt het echter
maar niks. Hij heeft Horton ver
boden om nog langer te ver
schijnen, als man wel te ver
staan. Als Norma is hij nog wel
welkom. Horton verkleedt zich
al als vrouw sinds zijn twaalfde.
Zijn vrouw weet ervan en vindt
het belachelijk dat Norman nu
wordt gediscrimineerd. Norman
is wel blij dat hij als Norma wel
kom blijft, als Norma heeft hij
namelijk al een paar dansprij-
zen gewonnen: „Ik kan met
cowboylaarzen nu eenmaal
minder goed uit de voeten dan
met hoge hakken".
n Solo ti
laarop n
eertien p
elopen 11
hlometer
wekeer
aidentei
jrminge
adden v
ijakarta
door te verwijzen voori ^lo
en dikwijls ookr
gevoerdecontroles,
volgens bij de overheid 1
gedeclareerd.
AFGEVLAGD Een
boer die op de nations) m
had geschoten, is
jaar cel veroordeeld,
bank in Daye in di
Hubei sprak het vonnisfijprii
Sanhua onlangs uit,
Peking gemeld. Li
een jachtgeweer
probeerde dat uit op
die boven het sportveld! Qunjsmc
middelbare school
De boer trof doel, maai
komende jaren geen
ningen kunnen doen.
i had i tja
HOOGSPANNING De Amerikaanse piloot Jerry Warren maakte
deze week spannende momenten door, toen hij met het wiel van
zijn Cessna vast kwam te zitten in hoogspanningsleidingen bij
het vliegveld van Seattle. Twintig meter boven de grond bleven
vliegtuig en piloot bungelen. Warren kon pas na uren worden be
vrijd, maar hij bleef ongedeerd. Het toestel werd later met een
kraan naar beneden getakeld. foto reuters dan de long
KWAKZALVER Meer dan
200.000 gezinnen in Noord-Ita-
lië moeten het voorlopig met
een andere huisarts doen, nadat
een rechter onlangs 131 artsen
voor twee maanden de uitoefe
ning van hun beroep had ver
boden wegens corruptie. De
artsen zouden geld of cadeaus,
variërend van flessen champag
ne tot horloges en vliegtickets,
hebben aangenomen van dok
ter Giuseppe Poggi Longostrevi,
als dank voor het verwijzen van
patiënten naar diens gespeciali
seerde centrum voor nucleaire
geneeskunde. Veel artsen heb
ben verklaard dat Longostrevi
hen geregeld vroeg patiënten
RAMKOERS Twee ruziënde
rammen hebben het verkeer in
een doorgaande straat in de
Egyptische havenstad Alexan
dria vorige week tien minuten
lang opgehouden. Kennelijk
kregen de twee dieren, die bei
de waren gekocht door dezelfde
man, opeens hevige onenig
heid. Ze wierpen hun eigenaar
tegen de grond en vlogen elkaar
aan. De verkeerspolitie moest
eraan te pas komen om de die
ren te scheiden. De eigenaar
van de twee bokkige dieren
raakte niet gewond. Wel zwoer
hij, aldus een Egyptische krant,
nooit meer schapen of r
te kopen.
BELEEFD „Sony. hei
men we jullie beroven
een ouder echtpaar in Si
re vorige week te hon
twee gemaskerde inbrefc
criminelen bonden hei
paar vast en begonnen b
te doorzoeken. Ze bleven
uiterst hoffelijk. Toen de
klaagde dat ze duizelig
ven de dieven haar w
haar medicijn. Toen de
noot opmerkte dat zenü
half pilletje pleegt te j
was de behulpzame boef
beroerd de tablet door i
ken. „Ik was niet bang
de de man na afloop,
ten duidelijk dat ze oe
kwaad wilden doen." D*
kers verlieten het eel#
1.250 gulden in contan3
welen, antiek en horloge
iVales
LARSCHAU
dent van
foor de F
huidige v
zijr
nGdans'
w| oijn h
of de dit