Vijftig jaar toeters en bellen
r?
c
Duizend jaar
8 AP*/
ZATERDAG 18 APRIL 1998
Hij trekt nog altijd de wereld rond met zijn toeterix. Toby Rix, 78 inmiddels en licht hardhorend, zeult het aparte muziekapparaat nu
al een halve eeuw in twee koffers overal mee naar toe. In Nederland is het variété doodgebloed en doet hij noodgedwongen 'n
kindershow (met de toeterix als onvermijdelijke uitsmijter). Maar over de grens blijft er werk zat: hij is soms weken van huis.
Frankrijk, China, Duitsland, Scandinavië. Toby Rix? Dat is er vast zo eentje die in het harnas sterven zal.
doorJELLE BOONSTRA
Mijn broer gelooft niet dat het be
staat. Volgens hem is het allemaal
een truc van computermensen om
veel geld en banen binnen te halen.
Ik bedoel het zogenaamde millenni
umprobleem. Je leest er in ieder ge
val geregeld over; dat is zeker. De
kwestie is dat veel computers niet
verder kunnen tellen dan 99. Na de
99 komt de 00. Althans als ze met
maar twee cijfers tellen. En dat is in
veel oude programma's het geval bij
de jaartallen. De computer heeft
dan niet voluit 1986 of 1998, maar
enkel 86 of 98. Zo'n computer komt
niet verder dan 99, en begint daarna
opnieuw bij 00. De computer denkt
dus dat na 1999 het jaar 1900 aan
breekt. Dat kan vanaf 1 januari 2000
tot grote problemen leiden. Als het
echt zo is.
Voorlopig staat mijn broer alleen in zijn
mening dat er niets aan de hand is, maar
hij is niet iemand die zo'n situatie schuwt.
Hij heeft ook argumenten voor zijn stand
punt, die ik overigens niet begrijp, dus
daarover kan ik u niets vertellen. Ik stel al
leen vast dat de kwestie een naam heeft ge
kregen, en dat het meteen een nieuw woord
is: 'millenniumprobleem'. In artikelen over
de kwestie zien we zelfs al bijkomende
woorden als 'millenniumvraagstuk',
'millennium proof en 'millenniumbesten
dig'. Een computerprogramma dat straks
niet struikelt over het jaartal 2000, noemt
men nu 'millenniumbestendig'.
Ik stel ook vast dat de kwestie merkwaardig
genoeg 'millenniumprobleem' is gaan he
ten: merkwaardig omdat het in feite niet
met de millenniumwisseling te maken heeft
maar met de eeuwwisseling. Ja, ze vallen
toevallig samen, dat is me bekend, maar dat
zegt niets. Onze kat was vroeger ook op de
zelfde dag jarig als mijn zuster, maar ik ge
loof niet dat dat ooit tot verwarring aanlei
ding heeft gegeven. Het is de eeuwwisseling
die voor computerproblemen zorgfflAfas de
computer honderd jaar eerder algemeen
geworden, laten we zeggen in 1883, idan zou
het probleem zich in 1900 voorgedaan heb
ben. Vooropgesteld dat mijn broer ongelijk
heeft natuurlijk, want anders was et hele
maal niks aan de hand.
Er is wel iets anders dat we straks niet
moeten vergeten, en dat is het duizend
jarig bestaan van het lidwoord 'een'. Dat is
een echte millenniumkwestie. Geen pro
bleem, wel een heuglijk feit.
Het geval wil dat in de oudste tekst dié er in
het Nederlands bestaat, de zogenaamde
Wachtendonckse Psalmen, nog geen
woordje 'een' voorkomt. Wel het felWó'ord,
maar niet het onbepaalde lidwoord 'een'.
Die Wachtendonckse Psalmen zijn v&tt on
geveer 900 na Chr. In de volgende tekst die
ons overgeleverd is, de 'Egmondse Willi-
ram', komt dat lidwoord wel al voor. Niet zo
vaak als tegenwoordig, maar het is er in ie
der geval wel. De Williram is van ongeveer
1100. Een snelle berekening leert ons dat
het lidwoord 'een' ergens tussen 900 en
1100 ontstaan moet zijn. Laten we zeggen:
in het jaar 1000. Dat is een grove schatting.
Je zou ook kunnen zeggen 950, 1023 of
1096. In feite zal er geen jaartal te rtoemen
zijn, omdat zoiets gaandeweg gebeurt.'
Maar kom, duizend jaar, dat zal het dnfge-
veer zijn.
Toen ik dat eens tijdens een college vertel
de, zag een aantal personen met historische
belangstelling daarin aanleiding om een
groot feest te organiseren ter ere van het
duizendjarig bestaan van ons lidwoord
'een'. We hebben in goed overleg de ge
boortedatum vastgesteld op 11 maart 998.
En zo kwam het dat we op 11 maart jongst
leden, in een feestelijk versierde ruimte,
met een flinke verjaardagstaart, een speech
en gratis drinken voor alle aanwezigen,
stonden te zingen van 'Lang zal die leven'
en 'Happy birthday to you'. Maar wie Wil
staande houden dat het millenniurrifeest
pas in 2000 gevierd mag worden, heeft ook
mijn zegen.
Vergeleken bij menig ander woord is 'een'
tamelijk oud. Zo is het woord 'superge
leider' op de kop af 87 jaar, het woord 'rits
sluiting' ongeveer 65 jaar, en 'regelneef is
juist 21 jaar geworden. Daar staat tegenover
dat woorden als 'moeder', 'voet', 'helpen',
'vreemd' en 'boom' heel veel ouder zijn. In
feite zo oud, dat we niet eens weten hoe
oud.
Het woord 'computer' is in het Nederlands
natuurlijk ook niet zo bar oud. Geen hon-
derd jaar in ieder geval. Laten we eetts zien
of we dat kunnen uitzoeken. In ieder geval
kunnen we gerust stellen, dat tegen de tijd
dat we het eeuwfeest vieren van het woord
'computer' het zogenaamde millennium
probleem wel overwonnen zal zijn.
orry", zegt hij thuis in Lelystad:
k W „Herhaalt u uw vraag even, ik
ben wat hardhorend. Met de
jek is dat gelukkig geen probleem. Maar
praten gaat soms langs me heen" - het is
jjfsschade na vijftig jaar toeterix. Het ge-
van toeters, claxons bellen samen ligt
boven hinderwet-niveau. „En in elk op-
|en zitten revolverschoten. Ik heb de re-
;r al die jaren vlak naast m'n linkeroor
lurd. Daarmee is m'n gehoor letterlijk
Hij verontschuldigt zich met een
iflachje.
loopt een onzichtbare leeftijdsgrens
Nederland. Mensen onder de veertig
jen Toby Rix nauwelijks. Maar die van in
;ertig, of liever nog, van in de vijftig,
;ten 'm mee: als artiest in de Bonte
lagavond Trein en dat soort program-
(waar hij met al die niveauwisselingen
jirik was van de radiotechnici). Als pla-
laker van hits als Heer in 't Verkeer (ver
te kost bij de Arbeidsvitaminen). Of van
malle vent ja' - een parodie op Malan-
n Los Paragayos. Dat deden Spike Jo-
The City Slickers en Stan Freberg in
fcrika ook: bekende hits persifleren,
lier vierde hij triomfen in programma's
de 8' in Nederland en de evenknie-
het buitenland. Daar haalden ze in het
en van de jaren zestig vooral de aloude
in van het variété binnen. De maan-
na zo'n optreden bij Mies Bouwman
dichtheid: 70 procent!) kon je amper de
atop. Maar het was de dood in de pot. Als
mensen je variété-act op tv hadden ge
was de lol in het theater eraf. Zo smoor
iet succes op tv de nummers waar je in
tocht langs de zalen tien jaar mee toe
jaren zeventig en tachtig had hij bij-
lagelijks optredens - maar langzamer-
werden die minder. Net als het
esucces en de grote naam. Fortuin
het allemaal ook niet opgele-
De huurwoning van Rix in wijk
Tjalk is eenvoudig. Toch is hij
ii ik blijmoedig mens gebleven en
hij een bewegelijk exemplaar
de homo sapiëns. zijn en-
isiasme en motoriek passen
erbij een beginnend veerti-
lan bij zo'n late zeventiger.
LOU BANDY
lukkig heb ik me nooit het
Toby Rix (78) sjouwt de toeterix nog steeds de hele wereld rond
Toby Rix (78) begon vijftig jaar
geleden met zijn toeterixeen
verzameling toeters, bellenra
tels zwatels. Hij was als jon
geman gegrepen door Spike Jo
nes The City Slickers. Na de
oorlog schalde diens malle
maar onweerstaanbare muziek
dagelijks uit de radio: liedjes,
gemaakt van gegorgel, toeters,
zweepslagen en glasgerinkel
Rix zat in het variété en deed
Spike Jones eerst als grap na: hij
speelde het nummer Circus
Renz op de xylofoon en dan
klapte de voorkant weg en
speelde hij met acht toeters vir
tuoos 'Zie de lelies op het veld'.
SuccesApplaus! In een jaren
lange tocht langs slopers en an
tiquairs werd de toeterix geper
fectioneerd en het werd een act
van jewelste.
Even slikken alleen toen hij
Spike voor 't eerst op film zag.
Bleek dat-ie die muziek niet in
z'n eentje maakte, maar met
een orkest van vijftien man!
Terwijl Rix zich daar solo in het
ziveet stond te werken, voor de
radio en de ti> en in bijkans alle
zalen en feesttenten van Nie
mandsland tot Nergenshuizen.
Maar berouw komt na de
zonde en dus zeult hij de toete
rix (47 kilo) nu al een halve
eeuw in tivee koffers de wereld
rond. Toby Rix weet niet van
hoofd op hol laten brengen door de roem. Ik
ben begonnen in de zaaltjes, anoniemer kon
het niet. Ik was al een jaar of twaalf bezig,
toen de bekendheid kwam. Dat was mooi na
tuurlijk - het leverde meer werk op en je kon
het dubbele vragen. Maar je zag onmiddellijk
om je heen hoe betrekkelijk het was. Omdat
je moest werken met mensen tegen wie je op
keek, en die nu op hun retour waren."
„Lou Bandy, bijvoorbeeld, de held uit m'n
jeugd. Het was al mooi om met hem op het
zelfde podium te mogen staan. Op de toppen
van m'n roem stond mijn naam dan in kapi
talen als hoofdact en hij stond ergens onder
aan in kleine lettertjes. Sneu natuurlijk, maar
je doorzag meteen dat het ook je eigen lot
zou zijn."
Met het wegebben van de roem zijn de
zaaltjes kleiner geworden, het publiek ook.
„Toch heb ik geen moment aan stoppen ge
dacht,. Desnoods doe ik 't voor niks". Want
een optreden is een verfrissende douche. Wie
hem bezig ziet achter de toe
ters, en 'm ziet schop
pen tegen een bak
met glas, voelt
met elke vezel
dat het maken
van zo'n
stampij in
vierkwarts
maat iets bevrijdends heeft. De huisarts van
Rix, die zich verwonderde over de vitaliteit
van z'n patiënt, begreep het pas écht toen hij
in Utrecht bij 'n optreden kwam kijken.
„Hans Boskamp, met wie ik in een revue
zat, zei ooit tegen me: het is topsport. Dat is
zo, nog steeds voel ik me frisser né een optre
den dan ervoor. Daar komt bij dat ik me fij
ner voel op het toneel dan vroeger. Zelfbe
wuster, plezieriger, zeg maar gerust: vrijer.
Ook muzikaal. Als ik eenmaal in de cadans
zit, kan ik alles spelen, met een heerlijk ge
mak - tot aan het tweede trompetconcert van
Haydn toe, en dat is beslist geen simpele
kost. Ze hebben het wel eens over toeters en
bellen en daar kun je me nog wel 'n beetje
mee raken. Want het gaat verder, na al die ja
ren van toewijding is de toeterix iets gewor
den waarmee ik me kan uitdrukken - ik kan
dat ding laten spréken. Met bloed, zweet en
tranen is het in al die jaren uitgebouwd lot
een volwaardig 2.5 octaafs chromatisch in
strument. Het klinkt misschien wat zwaar,
maar ik zie het na al die jaren ook als een le
venswerk."
Na alle lawaai is Toby Rix ook gesteld geraakt
op het kleine. Met Henk de Jonge en Gertian
Maassen werkt hij aan een programma voor
kinderen: 'Liedje van Verlangen'.
Hij zal tegen z'n 80e aanzitten als de tour
nee voorbij is. Een groot deel van die voor
stelling is hij de clown, die stemmingen op
roept. Van weemoed, en vrolijkheid, soms al
te bereiken met één instrument, waarvan de
mini-consertina van een centimeter of twin
tig gerust een heel bescheiden hulpmiddel
mag heten. Maar het eindigt altijd met het
pandemonium van de toeterix - en ook bij de
jongste generatie is er nog niets van de aan
trekkingskracht verdwenen
En soms is er ook weer de pure variété. „In
Duitsland kan een bedrijf als VW of Mercedes
Benz weken een theater afhuren voor een
show voor het personeel. Dan sta je daar
soms zes weken aan één stuk."
En dan is daar ook weer even die solidari
teit van de artiesten die het allemaal hebben
meegemaakt en die weten hoe moeilijk het is
een zaal te veroveren. Die lotsverbondenheid
is bij het tv-circuit van nu verdwenen. En
over hecht gesproken - dat geldt ook voor de
vreemde samenwerking die er nu al twaalf
jaar is tussen Toby Rix en het Willem Breuker
Kollektief.
„Willem was een fan van mij, die draaide
aan de knoppen van de radio en hoorde de
toeterix. Het inspireerde hem, net zoals ik
was geïnspireerd door mensen als de Mills
Brothers, Slim Whitman - noem ze maar op.
Hij vroeg me een keer voor een gastoptreden
en dat klikte. Onmiddellijk, ja. Omdat er tus
sen hun muziek en de mijne een symbio
se mogelijk bleek.
Vooraf leek dat on
waarschijnlijk,
zo'n huwe
lijk tussen conservatorium-achtige muziek
vol dissonanten van Breuker en de vrolijke
keuken van Rix: „Maar hun muziek past er
als een warme jas overheen." Maanden zijn
ze op stap geweest, dwars door China, Japan,
Scandinavië. Toby Rix is dan een dure jon
gen: een retourticket kost de organisatoren
zo 5000 gulden, vanwege het overgewicht
van de toeterix-koffers.
„In al die jaren waren er aan de grens weinig
problemen met de toeterix, "zegt Rix.,, Als
douaniers zo'n koffer ontgrendelden, dan
vielen ze meestal wel om van verbazing,
maar met een stuk of wat foto's in de hand
kon je ze wel uitleggen waarom je met twee
koffers vol toeters en sirenes uit een vliegtuig
was gestapt. Alleen in Frankrijk lukte het 'n
keertje niet. De douanier stond schutterig
met een stuk of wat toeters in z'n hand en
m'n Frans was te slecht om het uit te leggen.
Toen heb ik de zaak ter plekke in elkaar ge
schroefd en de Marseillaise gespeeld. Die lui
lachen en klappen. Weg probleem.
Uitgerekend op Schiphol ging het mis.
Twee jaar geleden. We kwamen van een tour
nee uit het Verre Oosten, ik had 24 uur niet
geslapen. Toen stond daar zo'n, zo'n... enfin,
vult U zelf maar 'n kwalificatie in... van 'n
marechaussee achter de balie. Die haalde
aan duim en wijsvinger de revolver uit de
koffer. Nou, die werd meteen in beslag geno
men. De uitleg was tegen dovemansoren. Ze
hadden nog nooit van me gehoord. Ik riep
nog: bel uw vader of uw grootvader, die weet
wie Toby Rix is. Maar daar hadden ze niks
mee te maken, ik moest mee alsof ik 'n boef
was. Ik kon wel twintig keer roepen dat ik een
vergunning had voor de revolver, en al 40
jaar, maar daar wilden ze niet naar luisteren.
Die vergunning lag thuis in Lelystad, ze
zijn achteraf nog meegereden om het te con
troleren. Ik ging over de rooie - want ik was
moe en verreisd en ze pakten me iets af dat
te maken had met m'n wezen. Als er niet toe
vallig iemand was binnengestapt bij dat ver
hoor, was het misgegaan. Ik had niet meer
voor mezelf ingestaan. Later heb ik zitten
wikken en wegen: moet ik gaan procederen
om die revolver terug te krijgen. 'Niet doen!,
riep iedereen - alle luiken gaan dicht. Dat
lukt je nooit."
En zo is de nieuwe revolver noodgedwon
gen de enige wijziging in de toeterix gewor
den. Risico neemt Toby Rix niet meer. De
wapenvergunning zit sindsdien op een vaste
plek in de koffers. Hij heeft zijn kruit nog lang
niet verschoten.
>T
ïdeni
nst. Eni
et die fe
lealen
in de
[anoi efl
die al
ten beit
capitalia
dag en
ize stroo
5 overgn
het ptó
in voert
reiziger
en niet
ïftx: „Ik kan dit ding laten spreken."