Vijftig jaar toeters en bellen r? c Duizend jaar 8 AP*/ ZATERDAG 18 APRIL 1998 Hij trekt nog altijd de wereld rond met zijn toeterix. Toby Rix, 78 inmiddels en licht hardhorend, zeult het aparte muziekapparaat nu al een halve eeuw in twee koffers overal mee naar toe. In Nederland is het variété doodgebloed en doet hij noodgedwongen 'n kindershow (met de toeterix als onvermijdelijke uitsmijter). Maar over de grens blijft er werk zat: hij is soms weken van huis. Frankrijk, China, Duitsland, Scandinavië. Toby Rix? Dat is er vast zo eentje die in het harnas sterven zal. doorJELLE BOONSTRA Mijn broer gelooft niet dat het be staat. Volgens hem is het allemaal een truc van computermensen om veel geld en banen binnen te halen. Ik bedoel het zogenaamde millenni umprobleem. Je leest er in ieder ge val geregeld over; dat is zeker. De kwestie is dat veel computers niet verder kunnen tellen dan 99. Na de 99 komt de 00. Althans als ze met maar twee cijfers tellen. En dat is in veel oude programma's het geval bij de jaartallen. De computer heeft dan niet voluit 1986 of 1998, maar enkel 86 of 98. Zo'n computer komt niet verder dan 99, en begint daarna opnieuw bij 00. De computer denkt dus dat na 1999 het jaar 1900 aan breekt. Dat kan vanaf 1 januari 2000 tot grote problemen leiden. Als het echt zo is. Voorlopig staat mijn broer alleen in zijn mening dat er niets aan de hand is, maar hij is niet iemand die zo'n situatie schuwt. Hij heeft ook argumenten voor zijn stand punt, die ik overigens niet begrijp, dus daarover kan ik u niets vertellen. Ik stel al leen vast dat de kwestie een naam heeft ge kregen, en dat het meteen een nieuw woord is: 'millenniumprobleem'. In artikelen over de kwestie zien we zelfs al bijkomende woorden als 'millenniumvraagstuk', 'millennium proof en 'millenniumbesten dig'. Een computerprogramma dat straks niet struikelt over het jaartal 2000, noemt men nu 'millenniumbestendig'. Ik stel ook vast dat de kwestie merkwaardig genoeg 'millenniumprobleem' is gaan he ten: merkwaardig omdat het in feite niet met de millenniumwisseling te maken heeft maar met de eeuwwisseling. Ja, ze vallen toevallig samen, dat is me bekend, maar dat zegt niets. Onze kat was vroeger ook op de zelfde dag jarig als mijn zuster, maar ik ge loof niet dat dat ooit tot verwarring aanlei ding heeft gegeven. Het is de eeuwwisseling die voor computerproblemen zorgfflAfas de computer honderd jaar eerder algemeen geworden, laten we zeggen in 1883, idan zou het probleem zich in 1900 voorgedaan heb ben. Vooropgesteld dat mijn broer ongelijk heeft natuurlijk, want anders was et hele maal niks aan de hand. Er is wel iets anders dat we straks niet moeten vergeten, en dat is het duizend jarig bestaan van het lidwoord 'een'. Dat is een echte millenniumkwestie. Geen pro bleem, wel een heuglijk feit. Het geval wil dat in de oudste tekst dié er in het Nederlands bestaat, de zogenaamde Wachtendonckse Psalmen, nog geen woordje 'een' voorkomt. Wel het felWó'ord, maar niet het onbepaalde lidwoord 'een'. Die Wachtendonckse Psalmen zijn v&tt on geveer 900 na Chr. In de volgende tekst die ons overgeleverd is, de 'Egmondse Willi- ram', komt dat lidwoord wel al voor. Niet zo vaak als tegenwoordig, maar het is er in ie der geval wel. De Williram is van ongeveer 1100. Een snelle berekening leert ons dat het lidwoord 'een' ergens tussen 900 en 1100 ontstaan moet zijn. Laten we zeggen: in het jaar 1000. Dat is een grove schatting. Je zou ook kunnen zeggen 950, 1023 of 1096. In feite zal er geen jaartal te rtoemen zijn, omdat zoiets gaandeweg gebeurt.' Maar kom, duizend jaar, dat zal het dnfge- veer zijn. Toen ik dat eens tijdens een college vertel de, zag een aantal personen met historische belangstelling daarin aanleiding om een groot feest te organiseren ter ere van het duizendjarig bestaan van ons lidwoord 'een'. We hebben in goed overleg de ge boortedatum vastgesteld op 11 maart 998. En zo kwam het dat we op 11 maart jongst leden, in een feestelijk versierde ruimte, met een flinke verjaardagstaart, een speech en gratis drinken voor alle aanwezigen, stonden te zingen van 'Lang zal die leven' en 'Happy birthday to you'. Maar wie Wil staande houden dat het millenniurrifeest pas in 2000 gevierd mag worden, heeft ook mijn zegen. Vergeleken bij menig ander woord is 'een' tamelijk oud. Zo is het woord 'superge leider' op de kop af 87 jaar, het woord 'rits sluiting' ongeveer 65 jaar, en 'regelneef is juist 21 jaar geworden. Daar staat tegenover dat woorden als 'moeder', 'voet', 'helpen', 'vreemd' en 'boom' heel veel ouder zijn. In feite zo oud, dat we niet eens weten hoe oud. Het woord 'computer' is in het Nederlands natuurlijk ook niet zo bar oud. Geen hon- derd jaar in ieder geval. Laten we eetts zien of we dat kunnen uitzoeken. In ieder geval kunnen we gerust stellen, dat tegen de tijd dat we het eeuwfeest vieren van het woord 'computer' het zogenaamde millennium probleem wel overwonnen zal zijn. orry", zegt hij thuis in Lelystad: k W „Herhaalt u uw vraag even, ik ben wat hardhorend. Met de jek is dat gelukkig geen probleem. Maar praten gaat soms langs me heen" - het is jjfsschade na vijftig jaar toeterix. Het ge- van toeters, claxons bellen samen ligt boven hinderwet-niveau. „En in elk op- |en zitten revolverschoten. Ik heb de re- ;r al die jaren vlak naast m'n linkeroor lurd. Daarmee is m'n gehoor letterlijk Hij verontschuldigt zich met een iflachje. loopt een onzichtbare leeftijdsgrens Nederland. Mensen onder de veertig jen Toby Rix nauwelijks. Maar die van in ;ertig, of liever nog, van in de vijftig, ;ten 'm mee: als artiest in de Bonte lagavond Trein en dat soort program- (waar hij met al die niveauwisselingen jirik was van de radiotechnici). Als pla- laker van hits als Heer in 't Verkeer (ver te kost bij de Arbeidsvitaminen). Of van malle vent ja' - een parodie op Malan- n Los Paragayos. Dat deden Spike Jo- The City Slickers en Stan Freberg in fcrika ook: bekende hits persifleren, lier vierde hij triomfen in programma's de 8' in Nederland en de evenknie- het buitenland. Daar haalden ze in het en van de jaren zestig vooral de aloude in van het variété binnen. De maan- na zo'n optreden bij Mies Bouwman dichtheid: 70 procent!) kon je amper de atop. Maar het was de dood in de pot. Als mensen je variété-act op tv hadden ge was de lol in het theater eraf. Zo smoor iet succes op tv de nummers waar je in tocht langs de zalen tien jaar mee toe jaren zeventig en tachtig had hij bij- lagelijks optredens - maar langzamer- werden die minder. Net als het esucces en de grote naam. Fortuin het allemaal ook niet opgele- De huurwoning van Rix in wijk Tjalk is eenvoudig. Toch is hij ii ik blijmoedig mens gebleven en hij een bewegelijk exemplaar de homo sapiëns. zijn en- isiasme en motoriek passen erbij een beginnend veerti- lan bij zo'n late zeventiger. LOU BANDY lukkig heb ik me nooit het Toby Rix (78) sjouwt de toeterix nog steeds de hele wereld rond Toby Rix (78) begon vijftig jaar geleden met zijn toeterixeen verzameling toeters, bellenra tels zwatels. Hij was als jon geman gegrepen door Spike Jo nes The City Slickers. Na de oorlog schalde diens malle maar onweerstaanbare muziek dagelijks uit de radio: liedjes, gemaakt van gegorgel, toeters, zweepslagen en glasgerinkel Rix zat in het variété en deed Spike Jones eerst als grap na: hij speelde het nummer Circus Renz op de xylofoon en dan klapte de voorkant weg en speelde hij met acht toeters vir tuoos 'Zie de lelies op het veld'. SuccesApplaus! In een jaren lange tocht langs slopers en an tiquairs werd de toeterix geper fectioneerd en het werd een act van jewelste. Even slikken alleen toen hij Spike voor 't eerst op film zag. Bleek dat-ie die muziek niet in z'n eentje maakte, maar met een orkest van vijftien man! Terwijl Rix zich daar solo in het ziveet stond te werken, voor de radio en de ti> en in bijkans alle zalen en feesttenten van Nie mandsland tot Nergenshuizen. Maar berouw komt na de zonde en dus zeult hij de toete rix (47 kilo) nu al een halve eeuw in tivee koffers de wereld rond. Toby Rix weet niet van hoofd op hol laten brengen door de roem. Ik ben begonnen in de zaaltjes, anoniemer kon het niet. Ik was al een jaar of twaalf bezig, toen de bekendheid kwam. Dat was mooi na tuurlijk - het leverde meer werk op en je kon het dubbele vragen. Maar je zag onmiddellijk om je heen hoe betrekkelijk het was. Omdat je moest werken met mensen tegen wie je op keek, en die nu op hun retour waren." „Lou Bandy, bijvoorbeeld, de held uit m'n jeugd. Het was al mooi om met hem op het zelfde podium te mogen staan. Op de toppen van m'n roem stond mijn naam dan in kapi talen als hoofdact en hij stond ergens onder aan in kleine lettertjes. Sneu natuurlijk, maar je doorzag meteen dat het ook je eigen lot zou zijn." Met het wegebben van de roem zijn de zaaltjes kleiner geworden, het publiek ook. „Toch heb ik geen moment aan stoppen ge dacht,. Desnoods doe ik 't voor niks". Want een optreden is een verfrissende douche. Wie hem bezig ziet achter de toe ters, en 'm ziet schop pen tegen een bak met glas, voelt met elke vezel dat het maken van zo'n stampij in vierkwarts maat iets bevrijdends heeft. De huisarts van Rix, die zich verwonderde over de vitaliteit van z'n patiënt, begreep het pas écht toen hij in Utrecht bij 'n optreden kwam kijken. „Hans Boskamp, met wie ik in een revue zat, zei ooit tegen me: het is topsport. Dat is zo, nog steeds voel ik me frisser né een optre den dan ervoor. Daar komt bij dat ik me fij ner voel op het toneel dan vroeger. Zelfbe wuster, plezieriger, zeg maar gerust: vrijer. Ook muzikaal. Als ik eenmaal in de cadans zit, kan ik alles spelen, met een heerlijk ge mak - tot aan het tweede trompetconcert van Haydn toe, en dat is beslist geen simpele kost. Ze hebben het wel eens over toeters en bellen en daar kun je me nog wel 'n beetje mee raken. Want het gaat verder, na al die ja ren van toewijding is de toeterix iets gewor den waarmee ik me kan uitdrukken - ik kan dat ding laten spréken. Met bloed, zweet en tranen is het in al die jaren uitgebouwd lot een volwaardig 2.5 octaafs chromatisch in strument. Het klinkt misschien wat zwaar, maar ik zie het na al die jaren ook als een le venswerk." Na alle lawaai is Toby Rix ook gesteld geraakt op het kleine. Met Henk de Jonge en Gertian Maassen werkt hij aan een programma voor kinderen: 'Liedje van Verlangen'. Hij zal tegen z'n 80e aanzitten als de tour nee voorbij is. Een groot deel van die voor stelling is hij de clown, die stemmingen op roept. Van weemoed, en vrolijkheid, soms al te bereiken met één instrument, waarvan de mini-consertina van een centimeter of twin tig gerust een heel bescheiden hulpmiddel mag heten. Maar het eindigt altijd met het pandemonium van de toeterix - en ook bij de jongste generatie is er nog niets van de aan trekkingskracht verdwenen En soms is er ook weer de pure variété. „In Duitsland kan een bedrijf als VW of Mercedes Benz weken een theater afhuren voor een show voor het personeel. Dan sta je daar soms zes weken aan één stuk." En dan is daar ook weer even die solidari teit van de artiesten die het allemaal hebben meegemaakt en die weten hoe moeilijk het is een zaal te veroveren. Die lotsverbondenheid is bij het tv-circuit van nu verdwenen. En over hecht gesproken - dat geldt ook voor de vreemde samenwerking die er nu al twaalf jaar is tussen Toby Rix en het Willem Breuker Kollektief. „Willem was een fan van mij, die draaide aan de knoppen van de radio en hoorde de toeterix. Het inspireerde hem, net zoals ik was geïnspireerd door mensen als de Mills Brothers, Slim Whitman - noem ze maar op. Hij vroeg me een keer voor een gastoptreden en dat klikte. Onmiddellijk, ja. Omdat er tus sen hun muziek en de mijne een symbio se mogelijk bleek. Vooraf leek dat on waarschijnlijk, zo'n huwe lijk tussen conservatorium-achtige muziek vol dissonanten van Breuker en de vrolijke keuken van Rix: „Maar hun muziek past er als een warme jas overheen." Maanden zijn ze op stap geweest, dwars door China, Japan, Scandinavië. Toby Rix is dan een dure jon gen: een retourticket kost de organisatoren zo 5000 gulden, vanwege het overgewicht van de toeterix-koffers. „In al die jaren waren er aan de grens weinig problemen met de toeterix, "zegt Rix.,, Als douaniers zo'n koffer ontgrendelden, dan vielen ze meestal wel om van verbazing, maar met een stuk of wat foto's in de hand kon je ze wel uitleggen waarom je met twee koffers vol toeters en sirenes uit een vliegtuig was gestapt. Alleen in Frankrijk lukte het 'n keertje niet. De douanier stond schutterig met een stuk of wat toeters in z'n hand en m'n Frans was te slecht om het uit te leggen. Toen heb ik de zaak ter plekke in elkaar ge schroefd en de Marseillaise gespeeld. Die lui lachen en klappen. Weg probleem. Uitgerekend op Schiphol ging het mis. Twee jaar geleden. We kwamen van een tour nee uit het Verre Oosten, ik had 24 uur niet geslapen. Toen stond daar zo'n, zo'n... enfin, vult U zelf maar 'n kwalificatie in... van 'n marechaussee achter de balie. Die haalde aan duim en wijsvinger de revolver uit de koffer. Nou, die werd meteen in beslag geno men. De uitleg was tegen dovemansoren. Ze hadden nog nooit van me gehoord. Ik riep nog: bel uw vader of uw grootvader, die weet wie Toby Rix is. Maar daar hadden ze niks mee te maken, ik moest mee alsof ik 'n boef was. Ik kon wel twintig keer roepen dat ik een vergunning had voor de revolver, en al 40 jaar, maar daar wilden ze niet naar luisteren. Die vergunning lag thuis in Lelystad, ze zijn achteraf nog meegereden om het te con troleren. Ik ging over de rooie - want ik was moe en verreisd en ze pakten me iets af dat te maken had met m'n wezen. Als er niet toe vallig iemand was binnengestapt bij dat ver hoor, was het misgegaan. Ik had niet meer voor mezelf ingestaan. Later heb ik zitten wikken en wegen: moet ik gaan procederen om die revolver terug te krijgen. 'Niet doen!, riep iedereen - alle luiken gaan dicht. Dat lukt je nooit." En zo is de nieuwe revolver noodgedwon gen de enige wijziging in de toeterix gewor den. Risico neemt Toby Rix niet meer. De wapenvergunning zit sindsdien op een vaste plek in de koffers. Hij heeft zijn kruit nog lang niet verschoten. >T ïdeni nst. Eni et die fe lealen in de [anoi efl die al ten beit capitalia dag en ize stroo 5 overgn het ptó in voert reiziger en niet ïftx: „Ik kan dit ding laten spreken."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1998 | | pagina 47