Pol Pot: verantwoordelijk
voor volkerenmoord Cambodja
Gebroeders Das kijken in de toekomst
Feiten &Meningen
Thaise lijkschouwers:
hartaanval doodsoorzaak
au
hi
Markermeer
ka
t
VRIJDAG 17 APRIL 1998
Pol Pot aan het hoopfd van zijn manschappen. Een foto die het Ja
panse nieuwsagentschap Kyodo News in 1979 bemachtigde, foto
BANGKOK/PHNOM-PENH AFP-Rtr
Thaise militairen hebben van
ochtend een lijkschouwing
verricht op het lijk van Pol Pot.
Zij bevestigden na afloop dat
de Cambodjaanse ex-dictator
aan een hartaanval is overle
den. Volgens een officier van
de geheime dienst van het
Thaise leger zijn de,vingeraf-
drukken van het stoffelijk
overschot gecontroleerd. De
doodsoorzaak zou zijn vastge
steld met 'wetenschappelijke
tests' zonder dat het lijk is
opengesneden.
Velen hadden het merk
waardig gevonden dat Pol Pot
juist zou zijn bezweken op het
moment dat de VS weer streef
den naar een internationaal
tribunaal dat hem zou moeten
berechten wegens de genocide
in de jaren '70. In zo'n proces
hadden feiten aan het licht
kunnen komen die zijn vroe
gere bondgenoten, China en
Thailand, in een lastig parket
zouden brengen.
De regeringen in Phnom-
Penh en Washington hadden
dan ook een onafhankelijke
autopsie geëist om zeker te
kunnen zijn van identiteit en
doodsoorzaak. Vanochtend
was nog niet duidelijk of zij
genoegen zullen nemen met
de lijkschouwing door Thaise
militairen.
Voor een nieuwe lijkschou
wing resteert weinig tijd. De
Rode Khmer willen Pol Pot
morgen cremeren in het dorp
in Noord-Cambodja waar hij
woensdag is overleden. Dat
meldden Thaise officieren op
gezag van hun contactperso
nen bij de guerrillastrijders.
Pol Pots lijk ligt opgebaard
op de plaats waar de Rode Kh
mer hem sinds een interne
machtsstrijd vorig jaar gevan
gen hielden. Gisteren kregen
journalisten toestemming
hem te zien. Zij bleken snel
overtuigd dat Pol Pot ditmaal
echt dood was, nadat in het
verleden meermalen ten on
rechte melding was gemaakt
'van zijn verscheiden. Boven
dien was een van de journalis
ten Nate Thayer, een journa
list van de gerenommeerde
Far Eastern Review. Hij nam
Pol Pot in oktober diens eerste
interview in achttien jaar af en
wist dus goed hoe hij eruit zag.
Nadat de groep journalisten
in Thailand was aangekomen,
werd de hele wereld deelge
noot van beelden van een do
de oude man, liggend op een
bed in een hut en gedeeltelijk
bedekt met een groen kleed en
met bloemen ernaast. Overi
gens had de dode man op de
foto's zwart haar, terwijl de
laatste beelden van Pol Pot in
leven een oude man met grijs
haar toonden.
'Forse maatregelen moeten vastlopen economie voorkomen'
'Zijn bewind was volstrekt rationeel, zij het extreem-radicaal'
De aangrijpende film The Killing Fields, ge
baseerd op de dramatische ervaringen van
de Cambodjaanse journalist Dith Pran, liet
geen enkele twijfel meer bestaan over het
schrikbewind van Rode Khmer-leider Pol
Pot. De theorie van de woensdagavond
overleden Pol Pot van Cambodja een
marxistisch land te maken, onafhankelijk
van de wereldmarkt, met een sterke land
bouwproductie, bleek niets meer dan een
masker om gewelddadige deportatie, wrede
martelingen en andere gruwelijkheden aan
het oog te onttrekken.
Landbouwcoöperaties bleken concentratie
kampen, de 'modelsamenleving' een geno
cide. Officieel kwamen 1,2 miljoen Cam-
bodjanen om het leven, internationale or
ganisaties houden het op meer dan drie
miljoen destijds bijna een derde van de
totale bevolking. Wie zich niet wilde schik
ken werd geëxecuteerd, honderdduizend
anderen overleden aan ziektes en onder
voeding of werkten zich letterlijk dood.
Tweehonderdduizend wezen bleven over
en nog eens vele honderdduizenden raak
ten ledematen kwijt. Vrijwel iedereen was
dakloos, steden bestonden niet meer, de in
frastructuur was geheel verwoest. Bijna
500.000 Cambodjanen vluchtten naar Thai
land waar ze in vluchtelingenkampen wer
den ondergebracht.
Hèt symbool van het schrikbewind van Pol
Pot is de macabere Schedelmuur in het mu
seum van Volkerenmoord in hoofdstad
Phnom Pen, ten tijde van Pol Pot de ge
vleesde gevangenis en martelruimte Tuol
Sleng. Niet voor niets werd Pol Pot vergele
ken met Stalin en Hitier en Tuol Sleng met
Auschwitz, Sachsenhausen, Buchenwald.
NIET GEK
Toch werd ook dat beeld genuanceerd. De
Nederlandse politicoloog Roel Burgier, in
1990 gepromoveerd op een studie over
Cambodja, noemde Pol Pot een 'schoft die
vreselijke dingen heeft gedaan'. „Maar gek
was hij niet", aldus Burgier. „Zijn bewind
was volstrekt rationeel, zij het extreem-radi
caal". En recenter, in 1992, liet de Australi
sche Cambodja-specialist David Chandler
in zijn biografie over Pol Pot ooggetuigen
aan het woord die hem als een 'vriendelijke,
charismatische persoonlijkheid betitelden'.
Tot zijn dood, hij zou volgens bronnen bij
de Rode Khmer en het Thaise leger op 73-
jarige leeftijd aan een hartstilstand zijn
overleden in een guerrillakamp aan de
Thaise grens, heeft Pol Pot geen enkel teken
van berouw getoond, of zelfs maar erken
ning van de gruweldaden onder zijn regi
me. In oktober 1997 sprak de Amerikaanse
journalist Nate Thayer een broze, grijshari
ge Pol Pot in een kamp in de Thaise grens
streek, waar de Rode Khmer als guerrillabe
weging actief bleef.
Het was het eerste interview in achttien jaar
van een man die niet langer leider was,
maar een gevangene van zijn eigen bewe
ging. Na een 'volkstribunaal' hadden zijn
eigen mannen Pol Pot tot levenslang ver
oordeeld voor een reeks van misdaden,
waaronder de moord op de 'minister van
defensie' van de guerrilla-beweging, Son
Sen, en diens familie.
De guerrilla's dreigden hun voormalige lei
der uit te leveren als onderdeel van een vre
desregeling. Maar hij had een zuiver gewe
ten, zei Pol Pot tegen Thayer. „Ik wil dat u
weet dat ik alles wat ik heb gedaan, voor
mijn land heb gedaan". Hij erkende 'fou
ten', maar suggereerde dat er een complot
geweest om hem in diskrediet te brengen.
SALOTH SAR
Pol Pots eigenlijke naam was Saloth Sar. Hij
was afkomstig uit een welgestelde boeren
familie en studeerde in de jaren vijftig met
een beurs van de Cambodjaanse regering
electrotechniek in Parijs. Saloth Sar vormde
in Parijs een marxistische cel: 'Association
des Etiidiants Khmers'. (Khmer is de verza
melnaam van een Cambodjaans volk). Hij
zakte voor zijn examens, verloor zijn beurs
en moest terug naar Cambodja.
Hij veranderde zijn naam in Pol Pot, vestig
de zich als privé-docent in Phnom Penh en
werd derde man van het Politbureau van de
her-opgerichte Communistische Partij. Stu
denten herinneren zich hem als vriendelijk,
bescheiden en beleefd. In de jaren zestig
leidde Po Pot vanuit het oerwoud de Rode
Khmer, een kleine groep communisten, in
de strijd tegen prins (nu weer koning) Siha
nouk met wie hij in 1970 en 1982 een
verbond zou sluiten en weer verbreken.
In de jaren zeventig werd hij de onbetwiste
leider van de Rode Khmer. Na de commu
nistische machtsovername in 1975 en de
IKENHAM
Emmeli
sonenai
i sloot n
ïijsselsi
o ook tv
inaar e(
lest de d
ierwas
eld op e
Vi
lt zo eri
de pesi
1 schop
voeder
in, maa
elf een
Het lijk van Pc
zoals verslagg
en fotografen
gisteren in de
van de Thais-(
bodjaanse gre
aantroffen.
fweede
Jorrit
rstaat
een ree
eert on
val van de westers georiënteerde Lon Nol
werd Pol Pot in 1976 eerste minister. „Diti
Jaar Nul", sprak Pol Pot na de inname van
Phnom Penh. Hij regeerde tot 1979 toen d(
Vietnamese bezetting een einde maakte
aan zijn regime.
Hij trok zich terug in de Noord-Cam- te
bodjaanse bergen en liet zich daarna in he P
F. o pn mo
openbaar vrijwel niet meer zien. Hij weige;
de consequent internationale vertegen
woordigers te ontmoeten hetgeen voort
durend de geruchten over zijn overlijden
deden oplaaien. Ook sloeg hij het aanbod,
om, met andere partijen, in een 'nieuw'
Cambodja minister te worden. Pol Pot, de
mysterieuze en ondoorgrondelijke, bleef ja
m renlang de onzichtbare leider van de Rode
Khmer en daarmee een niet te verwaarlo
zen factor in het vredesproces. Officieel
onthief hij zichzelf in 1985 van alle functit
maar niemand twijfelde eraan dat hij nog
stevig de touwtjes in handen had. Pas met
de interne afrekening van het Volkstribu
naal vorig jaar werd Pol Pot daadwerkelijk
de macht ontnomen.
en mo
het tc
de om
nalma
dA-Kai
m met
debat
Schip
lat vlie
maar
aant;
It het
Ido oi
ndat h
iioken
ie rond
mag w
Van
de aam
I
Enkhuizen
Alkmaar
[Natuurgebied]
Veldpolder]^
Purmerend
IWind/waterl
centrales
Volendam
Nieuw
Amsterdam
Almere-Buiten,
Almere-Stad
Almère-^aven
Hoofddorp
Bussum
Hilversum
mografhk
Als in Nederland niet snel drastische
maatregelen worden genomen om perso
nen- en goederenvervoer in goede banen
te leiden, loopt de economie knarsend
vast. Dit betogen de technisch ontwerpers
en futurologen Rudolf en Robbert Das in
hun volgend jaar te verschijnen boek Toe
komstbeelden, Naar Nederlands Nieuwe
Gouden Eeuw. Vooruitlopend op dit boek
een gesprek over een van de meest in het
oog springende voorstellen hieruit: een
nieuwe luchthaven aan de dijk Lelystad-
Enkhuizen. Het oude plan voor de tweede
nationale luchthaven in de Markerwaard
is door de gebroeders Das in een fonkel
nieuwe vorm gestoken.
Rudolf Das is 69 jaar, maar komt geenszins
over als iemand die de pensioengerechtigde
leeftijd al ruim overschreden heeft. In zijn
werkkamer, in zijn woning aan de rand van
Arnhem, al half in de Veluwse bossen,
straalt hij een enorme dosis werklust uit, en
een jongensachtig enthousiasme. „Ik werk
nooit minder dan elf, twaalf uur per dag. Al
leen niet meer in de weekends, daar ben ik
een paar jaar geleden mee gestopt toen
mijn vrouw zei dat ik het maar een beetje
rustiger aan moest gaan doen".
De gebroeders Das (Rudolf werkt altijd sa
men met zijn eeneiige tweelingbroer Rob
bert) begonnen hun carrière als technisch
tekenaars in 1952 in Haarlem, waar ze een
eigen bureau opzetten. Ze maakten al snel
naam. Toch hebben ze nooit gekozen voor
het grote geld of de roem. Liever hielden ze
het overzichtelijk. Ze pikten uit de vele aan
biedingen die ze kregen de opdrachten die
ze leuk vonden. „Zo voorkwamen we dat
we managers werden en konden we ons
blijven bezighouden met wat we het liefste
doen: tekenen", legt Rudolf Das uit.
Naast hun werk in opdracht van bedrijven,
brachten ze ook diverse boeken uit, waarin
ze schetsen hoe de samenleving er, vooral
op technisch gebied, in de toekomst uit zou
kunnen gaan zien. Het laatste boek, Wegen
Naar de Toekomst, is ook in Amerika uitge
bracht.
Inmiddels werken de broers aan een nieuw
boek, Toekomstbeelden. Naar Nederlands
Nieuwe Gouden Eeuw. Ze schetsen daarin
een hoopvol toekomstperspectief voor Ne
derland, dat echter alleen werkelijkheid kan
worden als de regering een aantal stevige
knopen doorhakt. „Er liggen in Nederland
unieke kansen. De stromen van personen-
en goederenvervoer zullen blijven groeien,
en Nederland ligt op een zeer strategische
positie.
Zeker nu Oost-Europa er als markt bijkomt.
Die stromen moeten echter met behulp van
de modernste technieken en inzichten in
goede banen worden geleid. Gebeurt dat
niet en blijven we doormodderen met
steeds meer auto's en nieuwe wegen, dan
zal de hele Nederlandse machinerie knar-
De bouwlocatie in het Markermeer
naar de plannen van de gebroeders Das
Flevo
International
Airport
F evorneer
i
pftvaarders
assen
|Almeerderhout|
in Bre
nog:
send vastlopen."
In het boek, dat volgend jaar verschijnt, lan
ceren ze een aantal plannen die, op zijn
zachtst gezegd, het nodige stof zullen doen
opwaaien. Het meest in het oog springende
idee is de aanleg van Flevo International
Airport, een nieuwe luchthaven, aan de dijk
Lelystad-Enkhuizen.
Het, destijds zeer omstreden, plan voor een
tweede nationale luchthaven in de Marker
waard werd in de jaren '70 al achter de
hand gehouden als oplossing voor de ook
toen al bestaande problematiek rondom
Schiphol. Met het andere alternatief, een
luchthaven bij Dinteloord, verdween het
plan in een diepe stoffige kast. De vereni
ging tot behoud van het IJsselmeer kon op
gelucht adem halen, het Markermeer bleef
nat.
Het plan, dat de Dassen nu weer uit de kast
hebben opgediept en opgepoetst, heeft vol
gens beide ontwerpers een groot aantal
voordelen boven de aanleg van een lucht
haven in de Noordzee bij IJmuiden. „Elek
tronica in vliegtuigen wordt eerder aange
tast in een omgeving met veel zout water.
Bovendien is het ondenkbaar dat er wegen
worden aangelegd tussen Schiphol en dit
vliegveld, want die zouden dwars door de
kwetsbare duinen en de dicht bebouwde
strook daarachter moeten lopen. Tenslotte
is een reddingsoperatie op de ruwe Noord
zee veel moeilijker uit te voeren dan
veel rustiger IJsselmeer."
Tussen de Flevo-luchthaven en Amst «zl
zou een langgerekte polder aangeleg
ten worden, omgrensd door twee dij]
het oosten en in het westen. In de we HAAG
komen volgens het plan tunnels vooi
hogesnelheidstrein voor vracht en pe fobin
nen, die in vijftien minuten van Schij ^ame
naar het nieuwe vliegveld moet razet <]e
de dijken komen zesbaans snelwege; j^ba:
zuidelijk deel van de polder, Nieuw -
dam, wordt een woonwijk waarin, afi
lijk van de gekozen bebouwingswijze ens pi
le tienduizenden tot 1 miljoen bewot j, om e
gehuisvest kunnen worden.
Ten noorden van Nieuw-Amsterdam
Hartwijk, een uitgaansgebied. Dan w Qggns
het eiland onderbroken voor een wal ei,j
binding tussen het Markermeer en hi n
vomeer ten behoeve van de waterspo t
Op de zuidpunt van het noordelijke!
ligt een gebied voor de winning vaii£ t moel
energie. Rudolf Das: „Met windmole: j.
je grote waterbassins volpompen. Jei wete]
die op de momenten dat er veel vraai nte
stroom is, weer laten leeglopen. Het» jen
drijft turbines aan die elektriciteit opi et j-ab
ken." Ook dat idee is overigens nietb proce
maal nieuw, het werd ook al eens uitj chikba
werkt door ir. Lievense, zo'n jaar ofvi cent v,
geleden. Iregei
De Veldpolder krijgt een parkachtig! nindei
ter. Het langgerekte gebied tussen de jje m
polder en de luchthaven wort een 'na nte scj
tuurgebied met loslopende paarden!
deren. Het Langeiland, een lagune-at
gebeid ten oosten van de Veldpolder,
een luxe woonwijk.
Het plan zal niet goedkoop zijn: Rol
Rudolf Das hebben de kosten becijf
65 miljard gulden. Rudolf Das: „Datl
gigantisch bedrag, maar het kan wol
uitgesmeerd over tientallen jaren.
dien schept het voor vele duizende
en laaggeschoolde mensen werk. Vc
het prima rendabel te maken doori
koop van grond voor woningen en'
ven en bevorderen we de economie)
noordelijke provincies door een twe
vliegveld aan te leggen in het midd(
het land. Tenslotte is er weinig keus:
geen drastische maatregelen genoml
den, loopt Nederland gewoon vast."
De gebroeders Das realiseren zich
het voor hen relatief eenvoudig is oi
komstplannen te maken. Zij hebbi
mers niet te maken met milieuverj
gen en actiegroepen. „Dat klopt",
Rudolf Das. „Aan de andere kant
goed zijn wanneer bestuurders eens!
zouden nemen van de waan van de
echt ver vooruit zouden kijken. Dani
ze oplossingen kunnen zien voor de|
men van nu."
ARNHEM MENNO POLS
