Marine VS weet zich geen
raad met voorraad napaln
Chinese kunstwereld bloeit op na versoepeling van de censuur
Buitenland
Brazilië had tijdens de oorlog 'eigen Schindler'
Bittere strijd rond zoet Belgisch
'plantje
Koelte voor Cambodjaantjes
DONDERDAG 16 APRIL 1998
Boven
Diplomaat redde vele joden en communisten het leven
Een Braziliaanse diplomaat
heeft tijdens de Tweede Wereld
oorlog honderden vervolgde
Franse joden en communisten
weten te redden. Dat meldt de
Braziliaanse krant Jornal do
Brasil. Luis Martins de Souza
Dantas, de Braziliaanse ambas
sadeur in Frankrijk ten tijde van
de Duitse bezetting, wordt door
de krant 'de Braziliaanse
Schindler' genoemd, naar Oskar
Schindler, de Duitse industrieel
die 1.300 Poolse joden het leven
heeft gered.
Souza Dantas, zoon van een
aristocraat en kleinzoon van
een strijder voor de afschaffing
van de slavernij, was al sinds
1922 ambassadeur in Frankrijk.
Onder het pro-nazi Vichy-regi-
me heeft hij tientallen visa voor
Brazilië verstrekt aan joden en
communisten. Dit ondanks het
feit dat de toenmalige sterke
man van Brazilië, Getulio Var
gas, sympathiseerde met het
fascisme.
In 1938 had de ambassadeur
strikte orders gekregen geen vi
sa te geven aan 'personen van
Semitische etnische herkomst',
behalve als ze rijk en beroemd
waren. Ook is gebleken dat het
beeld dat Vargas niet op de
hoogte was van de gruwelen in
de nazi-concentratiekampen
onjuist is. Souza Dantas blijkt in
1942 een brief te hebben ge
schreven aan de toenmalige mi
nister van buitenlandse zaken
van Brazilië, waarin hij de con
centratiekampen beschrijft als
'het inferno van Dante', waar
joden 'echte 'slaven' waren, of
'werden uitgeroeid'.
Souza Dantas is tot zijn pen
sionering in 1944 ambassadeur
gebleven. Tien jaar later stierf
hij in Parijs op 78-jarige leeftijd.
peking jan van der made
correspondent
Boekenlezers in Peking zijn in
twee dingen geïnteresseerd: po
litiek en sex. En als je goed
zoekt, is er van allebei genoeg te
vinden. Dat zegt Li Tade, een
klant van boekhandel Xinhua in
Noord-Peking, op een steen
worp afstand van de hoofdste
delijke universiteit. Xinhua
(Nieuw China) behoort tot een
keten die lange tijd het monop
olie op de boekenverkoop in
China had. Maar als gevolg van
China's hervormingspolitiek
wordt die positie nu bedreigd.
Het management zag zich daar
om gedwongen in te spelen op
de eisen van de markt. De stof
fige schappen met uitsluitend
werken van Mao Zedong en
Marx zijn naar achteren ver
huisd. Bij binnenkomst zien po
tentiële kopers nu een mooie
tafel, met daarop stapels van de
populairste werken. En deze
week is dat vreemde mengel
moes.
Eén van de tophits is 'Titanic',
het boek over de Hollywood-
succesfilm die onlangs in Pe
king in première ging. Op de
omslag staat een commentaar
van president Jiang Zemin zelf.
Hij vertelt dat hij de film zó
goed vond dat hij hem 'de ka
meraden van het Politburo had
aangeraden'. ,,De film heeft 200
miljoen dollar gekost, en tot nu
toe bedragen de inkomsten al
meer dan een miljard", voegt
Jiang er aan toe. ,,Dat noem ik
nog eens een riskante investe
ring die zichzelf terugbetaalt."
De officiële goedkeuring van Ti
tanic vormt een scherp contrast
met de nationalistische atmos
feer van twee jaar terug, toen
een schrijverscollectief in het
boek 'China Zegt Nee' voorstel
de Hollywood plat te branden
om een 'culturele invasie' van
de Chinese bioscopen te voor
komen.
Naast Titanic ligt de droge
Compilatie van Documenten
van het Negende Volkscongres,
met alle toespraken die afgelo
pen maand tijdens de zitting
van China's parlement gehou
den zijn. De verkoopcijfers zijn
hoog, zo vertelt een meisje dat
er tien tegelijk koopt, omdat
'bedrijven ze bestellen en aan
de werknemers geven als stu
diemateriaal'.
Maar de absolute bestseller, die
ook nog eens vrijwillig wordt
gekocht, is een boek met de Or
welliaanse titel 'Gekruiste De
gens, Waarachtige Optekenin
gen van Drie Maal Gedachten-
bevrijding in het Moderne Chi
na'. Het is een paperback van
meer dan vierhonderd pagina's
uit de serie 'China's Proble
men', gebonden in een geel-
paarse kaft met felrode karak
ters. ,,We verkopen er twee do
zijn per dag", aldus een ver
koopster in de winkel. „Het
boek geeft antwoord op vragen
die mensen al jaren hebben."
Gekruiste Degens is een politiek
boek. Het handelt over de strijd
die Deng Xiaoping en later Jiang
Zemin hebben moeten leveren
tegen de aanvallen van aanhan
gers van de harde lijn binnen de
Communistische Partij. Voor
het eerst worden deze aanvallen
in China in het openbaar gepu
bliceerd, en krijgen lezers de ge
ruchten die ze jaren hebben ge
hoord zwart op wit. De schrij
vers, Ma Licheng en Ling
Zhijun, beide journalisten van
het Volksdagblad, beschrijven
niet aflatende pogingen van de
linkervleugel van de partij om
Dengs hervormingspolitiek te
saboteren, de privatisering van
de staatsbedrijven aan te vallen
en het publiek te laten zwelgen
in retoriek die gangbaar was tij
dens de Culturele Revolutie.
„Ik durf niet te zeggen dat de
schrijvers honderd procent ac
curaat zijn", zegt Liu Ji, vice-
president van de Academie van
Titanic is een kassucces in Peking. Ook president Jiang Zemin zag de film, die 200 miljoen dollar heeft gekost, en tot nu toe al meer dan een mil
jard dollar heeft opgebracht. Jiang, in het Chinese boek over de film: „Dat noem ik nog eens een riskante investering die zichzelf terugbetaalt."
foto reuters natalie behring
Sociale Wetenschappen en ad
viseur van Jiang Zemin in het
voorwoord. „Maar als ze fouten
maken, zijn het de fouten van
pioniers die moeten gelden als
lessen voor hen die volgen." In
het boek krijgt Mao Zedong di
rect de schuld voor de excessen
van de Culturele Revolutie van
1966 tot 1976, die hiervoor
hoofdzakelijk werd toegeschre
ven aan de Bende van Vier, on
der leiding van Mao's vrouw
Jiang Qing.
Linkse extremisten kregen vol
gens de auteurs opnieuw een
hoop speelruimte na 'de politie
ke onlusten van halverwege
1989', zoals de studentende
monstraties en het neerslaan
ervan door het Volksbevrij
dingsleger worden genoemd.
„De atmosfeer in Peking in 1990
en 1991 was verstikkend", aldus
Gekruiste Degens. Daarna
wordt aan de hand van toen
supergeheime documenten
beschreven hoe Deng de felle
aanvallen van de linkervleugel
op de hervormingspolitiek
weerstond, en uiteindelijk de
overwinning behaalde. Hoewel
er niet direct over het bloedbad
zelf wordt gesproken, is nu de
verkilling in het poütieke kli
maat ema wel bespreekbaar.
De auteurs lijken zich te bege
ven op het gladde ijs van de jin
qu, de 'verboden gebieden' die
bewaakt worden door de Admi
nistratie van Pers en Publica
ties, de censuurcommissie die
het recht heeft om elke publica
tie uit de boekenstallen te ha
len. Volgens waarnemers vormt
Gekruiste Degens een testcase,
en is het afwachten hoe lang het
zal duren voordat het boek uit
de winkels verdwijnt.
De 73-jarige fotograaf Du Xi-
uxian, die zestien jaar met poli
tieke kopstukken als Mao Ze-
dong, Zhou Enlai en Deng Xiao
ping meereisde, waagt zich ook
iets verder dan de meeste publi
cisten. In februari publiceerde
hij het boek 'Rode Lens', met
honderden tot dusver ongepu
bliceerde foto's van China's
topleiders. Het laatste hoofd
stuk gaat uitsluitend over Hu
Yaobang, de ex-partijleider
wiens dood in april 1989 de
aanzet gaf tot de studentende
monstraties. Hu was een voor
stander van politieke hervor
mingen die onder het huidige
regime als taboe gelden.
Sommige boeken overschrijden
de grens van het toelaatbare. Zo
werd vorig jaar de bestseller
Tian Nu (De Woede Van de He
mel) van de boekenplanken
verwijderd. De roman ging over
een 'fictieve' corruptiezaak in
het bestuur van 'De Hoofdstad'.
Details sloten naadloos aan bij
bekende feiten van de corrup
tiezaakwaarbij Pekings burge
meester Chen Xitong en zijn
naaste medewerkers waren be
trokken. Chen, tevens lid van
het machtige Politburo, werd in
1995 gearresteerd en wacht op
*eve
een vonnis dat naar ven
ting vóór het einde vant greb»
zal worden uitgesproken n eer
wordt daarmee het hoo^ lod. E
litieke kopstuk dat ooiti irsooi
voor corruptie moest bo lod ai
De Woede van de Heme >g rus
waarschijnlijk verboden eg. Hi
het boek te veel details p ins he
over de interne werking >or in
China's politieke appaia
Op dit moment circulee' i
boekje 'Zelfportret' van( Uij
Xiaotong, zoon van Chei C|ERS
tong. Chen junior werd*
jaar veroordeeld tot vijft perj-
gevangenis, ook in verb; uar-
corruptie. In het boekw
buitenechtelijke relaties meej
jonge Chen tot in de det a
schreven, en volgens hel ne er
woord door hemzelf. „B
niet echt door Chen Xiao |_en^
geschreven", aldus devs
van een boekenstal. „He I
truc van de uitgever. KJ"*
over Chen Xitong en zij
mag nu. Pas als je het
blijkt het een seksrom
zijn." Die, zo geeft de
toe, als zodanig snel uit
koop kan worden geh
„Maar tot nu toe heb ik
niets van gehoord."
Feng Jicai, vice-voorzitt
de Chinese Federatie vc
ratuur en Kunst en schr
een aantal indringende
over het gevoelige ond
van de Culturele Revol
geeft toe dat publicati
de laatste jaren is toeg
„Maar er zijn een aant
den waarop geen conc
zullen worden gedaan
Feng. „Schrijvers mog
kritisch zijn ten aanzie
regering. Maar je mag
gaan tegen de 'grote b
nen': je mag niet schrij
Taiwan of Tibet onafh
moeten worden. Je ma
schrijven dat de Comni
sche Partij haar macht
geven. Voor de rest is
gelijk."
Canada gaat
beren leren
bij mensen
weg te blijven
toronto anp
Canadese biologen gaan
grizzlyberen leren weg te
blijven van plaatsen waar
mensen komen. Daarvoor
gebruiken de trainers Kare-
lische berenhonden. De
biologen gaven vorige
week in de provincie Alber
ta demonstraties van de
methode.
Het aantal grizzly's in het
gebied van de Rocky
Mountains Alberta ligt
aan de oostrand daar
van neemt steeds verder
af. In aangrenzende Ameri
kaanse staten, zoals Mon
tana en Alaska, behoren ze
zelfs tot de bedreigde dier
soorten. Op zoek naar
voedsel komen ze steeds
vaker in contact met men
sen en vormen ze regelma
tig een bedreiging.
Tot nu toe was het de
praktijk dat bosbeheerders
de dieren verdoofden, ge
vangennamen en honder
den kilometers verder weer
loslieten. Dat blijkt steeds
vaker nodig te zijn. De
Amerikaanse bioloog Car
rie Hunt vond na jaren van
onderzoek een methode,
om beren te leren weg te
blijven. De Karelische be
renhond, een van oor
sprong Fins ras, bleek
daarvoor uitermate ge
schikt.
Na een aantal keren door
deze honden te zijn ver
jaagd, blijken de beren er
van te leren en hun gedrag
aan te passen door weg te
blijven van plekken waar
mensen zijn. De honden
hebben een instinct om
bewegingen van beren te
voorzien en zo te voorko
men dat de grizzly's hen
aanvallen.
Alberta wil het aantal grizz
ly's vergroten. In het zui
den van deze provincie
zijn er nog maai- tegen de
driehonderd, zo hebben
biologen geteld. De hon-
denlessen moeten daarbij
helpen.
brussel paul koopman
correspondent
In korte tijd is het plantje in Bel
gië razend populair geworden.
Veredeld door een professor
van de Katholieke Universiteit
Leuven en aan de man gebracht
door inmiddels bijna veertig
tuincentra heeft de Stevia Re-
baudiana Bertoni een vaste
plaats verworven op menige
Belgische vensterbank. Maar
daarmee is een belangrijke
vraag nog niet beantwoord: is
de stevia een plant, een kruid,
een voedingsmiddel of iets an
ders?
Het probleem met de stevia is
dat het een beetje van alles is:
frisgroen en snelgroeiend, met
decoratieve, licht gekartelde
blaadjes: een plant. Maar wie
een klein stukje blad in de
mond stopt, proeft meteen iets
intens zoets: een kruid. Volgens
sommigen, de Belgische eet-
wareninspectie voorop, is de
stevia daarmee een voedings
middel: de mensen zouden het
plantje niet voor de sier kopen,
maar om er stukjes van in de
thee te doen als vervangings
middel voor suiker of aspar-
taam. En dat mag niet.
Het ministerie van volksge
zondheid vaardigde vorige week
een onmiddellijk verbod uit op
de verkoop van het succesvolle
plantje, omdat het niet zou zijn
toegelaten volgens de voedings
richtlijnen van de Europese
Commissie. De kwekers, verko
pers en 'gebruikers' van stevia
reageerden als door een wesp
gestoken: was het de minister
misschien ontgaan dat de Gua-
rani-indianen in Paraguay het
kruid al eeuwenlang als zoetstof
gebruiken en de plant in Zuid-
Amerika wijdverbreid is onder
de naam 'honingblad' of yerba
dulce (zoet kruid)? De Europese
verordening novel food zou voor
dergelijke traditionele produc
ten een uitzondering maken.
Het pleit moest vrijdag voor de
rechter in Gent worden be
slecht. De stevia-lobby won het
kort geding: vanaf deze week is
Verwerkingsbedrijf wil onder contract uit
ichi
£ange
rdbev
ïlding
het populaire plantje da
weer in Belgische tuincens.
vinden. Vrijwel zeker zal
plant zijn opmars ookr
Nederland voortzetten,
volgens de gebruikers is
niet alleen smakelijker, r
ook gezonder dan de zo;
vangers uit een doosje.
De ontdekker van de stefLpp
botanicus M. Bertoni, nt
al in 1899 dat het plantji 51
dertig maal zoeter is dan
Sinds 1980 wordt stevia
pan in honderden voedit;
dukten gebruikt als zoel rjjen
Meer info over stevia via n doe
net:http://www.uconet stress
or rus
Als een boze geest blijft de verloren oorlog in Vietnam de
Amerikanen achtervolgen. Nu duikt die geest weer op in
de vorm van napalm, de geleiachtige substantie waarmee
de Amerikaanse strijdkrachten delen van de Vietnamese
jungle platbrandden. De Amerikaanse marine zit sinds
de Vietnam-oorlog opgescheept met ruim tien miljoen
kilo van dit spul. Ze wil er al sinds de late jaren zeventig
van af, maar dat blijkt niet eenvoudig.
washington john wanders
correspondent
Afgelopen weekeinde vertrok
vanuit een wapenopslagplaats
in Fallbrook, ten noorden van
San Diego, een omstreden
transport met bestemming East
Chicago. Het ging om twee
tankwagons gevuld met in to
taal 45.000 liter napalm. De
trein met de tankwagons is de
eerste in een lange reeks die op
weg is naar het afvalverwer
kingsbedrijf Pollution Control
Industries (PCI) in East Chicago.
PCI had de marine toegezegd in
ruil voor 24 miljoen dollar (50
miljoen gulden) de complete
voorraad napalm over een pe
riode van twee jaar op te zullen
ruimen. Het spul zou door PCI
worden ontdaan van een aantal
riskante bestanddelen en ver
volgens worden verbrand.
Tweemaal per week zou er een
trein vertrekken uit Fallbrook.
Dinsdag liet PCI weten dat
het onder het contract uit wil.
De tankwagons met napalm
door critici spottend aangeduid
als de 'Napalm Express' zijn
niet langer welkom op het be
drijfsterrein van PCI. De advo
caat van het bedrijf heeft de
marine schriftelijk verzocht alle
geplande transporten naar East
Chicago af te gelasten en de
reeds vertrokken trein terug te
roepen. „Wij vinden nog steeds
dat wij zijn toegerust met alle
technische middelen om de na
palm op een voor het milieu
verantwoorde wijze op te rui
men. Maar de politieke druk die
op ons wordt uitgeoefend, is te
groot", motiveert het bedrijf
zijn beslissing.
J. Hoelscher van de organisa
tie 'Burgers voor een Beter
Milieu', een belangengroep van
bewoners in het Midden-Wes
ten die de napalm niet in hun
achtertuin wensen, is in haar
nopjes. „Ik denk dat de trein nu
weer moet omkeren", zegt ze
opgetogen. Volgens haar heeft
PCI zich bedacht omdat het
contract met de marine onder
meer tot gevolg had dat het be
drijf onder het vergrootglas
kwam te liggen van de federale
milieudienst. Hoelscher: „Dat
heeft PCI een hoop sores opge
leverd, want ze namen het daar
vaak niet zo nauw met de re-
gels".
Vanzelfsprekend is Hoel-
schers organisatie blij met de
jongste ontwikkelingen in dit
slepende drama. De verbran
ding van napalm houdt ernstige
gezondheidsrisico's in voor de
bevolking van het gebied rond
de verbrandingsovens, zegt ze.
„Wij willen die rommel hier dus
niet. Volgens ons dient de mari
ne te wachten tot er een tech
niek ontwikkeld is die het mo
gelijk maakt de napalm op te
ruimen zonder dat er verbran
ding aan te pas komt. Ik begrijp
Op de wapenopslagplaats in Fallbrook liggen honderden kratte
palm te wachten op transport. foto ^boi
igvar
dat dit een nieuw offer vraagt beslissing zal vallen
van de bevolking van San Diego
County die al 22 jaar wacht op
een oplossing van het pro
bleem."
Regionale motieven
Het gesol met de voorraad na
palm geeft een aardige blik in
de keuken van de Amerikaanse
politiek, die traditioneel sterk
wordt ingegeven door regionale
motieven. De congresleden uit
California hebben het ministe
rie van defensie onder druk ge
zet om het transport naar PCI
hoe dan ook door te zetten. De
congresleden uit de staten In
diana en Illinois wendden daar
entegen al hun invloed aan om
het transport richting East Chi
cago tegen te houden. Een
woordvoerder van de marine
zei gisteravond dat er snel een
vraag wat er nu gaat
met de dit weekeinde
ken 'Napalm Express',
bevindt zich halverwe
Diego en Chicago.
Het transport is vol
marine absoluut veilig,
is volgens het ministerie
fensie minder explos
benzine. Het brandbare
waarschijnlijk altijd g mom
eerd blijven met de his mpat
foto van de naakte, ernfndid;
brande, 9-jarige Phan
Phuc, die huilend ha akt.A
ontvlucht na een Ani;
bombardement met
De foto stond model voi 'HlS
tale mislukking van de
die de VS gedurende i
zestig en de beginjaren;
in Zuidoost-Azië voerde
dh en Hun Sen acht maanden geleden met elkaar in
gevecht raakten. Hoewel er in juli verkiezingen in
Cambodja zijn waaraan beide kemphanen deelne
men, is het nog onzeker wat er met de vluchtelin
gen in de kampen gaat gebeuren.
foto ap» thaksina khaikaew
surin» Het is in Thailand momenteel bijzonder
warm en daarom zoeken deze Cambodjaanse
vluchtelingetjes verkoeling in een meer bij hun tij
delijke woning in een kamp. Thailand herbergt nog
altijd duizenden Cambodjanen, die op de vlucht
sloegen nadat troepen van de co-premiers Ranarid-
