Slaap kun je niet inhalen
Koppeling hersens en
computer nog ver weg
Steeds meer kinderen
met glutenprobleem
Bevroren embryo's
ontwikkelen zich normaal
Wetenschap Techniek
ine
DONDERDAG 16 APRIL 1998
3NI
Hij is al heel blij als hij maar iéts
kan meten bij het in contact
brengen van een zenuwcel en
een chip. Het onderzoek naar
de wisselwerking tussen een ze
nuwcel en een sÏÏiciumchip
staat nog steeds in zijn allereer
ste kinderschoenen. Zoveel
werd wel duidelijk uit de lezing
van dr. Peter Fromherz, verbon
den aan het Max-Planck-Insti-
tuut voor Biochemie in Mün-
chen, en pionier op het gebied
van de neurotechnologie. Het
onderzoek naar 'breinchips' is
een kwestie van engelengeduld.
Ruim tien jaar is Fromherz daar
nu mee bezig. Enkele jaren ge
leden slaagde hij erin zenuwcel
len van bloedzuigers, gekozen
vanwege hun grootte, zodanig
in contact met een chip te bren
gen, dat er een héél klein elek
trisch circuit ontstond. Vorig
jaar herhaalde hij dit resultaat
met de veel kleinere hersencel
len van ratten. Dat laatste geeft
nog steeds de huidige stand van
zaken weer, aldus de Duitse
hoogleraar. Binnen niet al te
lange tijd hoopt hij uiterst klei
ne elektrische circuits tot stand
te kunnen brengen tussen een
chip en een zenuwcel. Voor de
ze proeven gebruikt Fromherz
de, relatief grote, zenuwcellen
van slakken.
In zijn lezing die hij in Utrecht
hield wees hij erop, dat het ver
schil - in opbouw en snelheid
van gegevensverwerking - tus
sen zenuwcellen en chips een
van de grote problemen in de
neurotechnologie vormt.Com
puters en hersenen zijn totaal
verschillende systemen." Maar
dat niet alleen. „Wellicht nog
groter is het probleem op welke
manier hersencellen hun infor
matie coderen. Daar hebben wij
nog totaal geen vat op."
Op het symposium in Utrecht
werden, door andere sprekers,
óok de Filosofische en ethische
kanten van de neurotechnolo
gie belicht. Er werd gesproken
over de mogelijkheden en be
dreigingen van neurotechnolo-
gische netwerken en kunstmati
ge intelligentie. Maar het toe
komstbeeld dat daarin werd ge
schetst, stond nog heel ver af
van het simpele laboratorium-
geploeter waar Fromherz en
zijn medewerkers de komende
tien jaar nog wel mee bezig zijn.
Steeds meer jonge kinderen zijn
chronisch gevoelig voor gluten.
Uit een studie blijkt dat er in
1993-1995 drie keer zo veel.jon
ge coeliakiepatiënten waren als
in de periode 1975-1990. Ook
blijkt dat deze patiënten andere
symptomen hebben dan vroe
ger het geval was.
Coeliakiepatienten zijn overge
voelig voor eiwittenmengsels in
tarwe, haver, gerst, spelt en rog
ge. Zij krijgen van deze gluten
ernstige darmklachten. Maar
die klachten zijn de laatste jaren
veranderd, zo zeggen de onder
zoekers. Als mogelijke verkla
ring wordt het veranderde voe
dingspatroon genoemd.
Kinderen met coeliakie hebben
tegenwoordig minder last van
chronische diarree en een opge
zette buik, en hebben daarente
gen meer te maken met ge
wichtsverlies en buikpijn.
Dat blijkt uit een studie waar
over zeven onderzoekers van
Nederlandse kinderziekenhui
zen in de nieuwste editie van
het Nederlands Tijdschrift voor
Geneeskunde schrijven.
Kinderen die geboren zijn uit
bevroren embryo's zijn net zo
gezond als kinderen die op na
tuurlijke wijze of door „verse"
reageerbuisbevruchting (IVF)
zijn verwekt.
Dit meldt de onderzoekster Ul-
la-Britt Wennerholm van het
academisch ziekenhuis in Göte-
borg in het medische vakblad
The Lancet.
Bij de IVF-behandeling wordt
een eicel in een reageerbuis be
vrucht, waarna een arts de em
bryo in de baarmoeder brengt
of invriest. Volgens Wenner-
1
7
1
5
2
7
5
4
3
7
8
10
2
2
4
9
2
3
4
5
2
7
5
6
2
2
5
9
8
9
10
5
OPGAVE
OPLOSSING
SLEUTELWOORD
In sommige vakjes staat een ge
tal dat correspondeert met een
getal in de balk onderaan. De
letters die ingevuld worden in de
vakjes met een getal, kunnen
ook op de balk worden ingevuld.
Verticaal vormen de letters in de
eerste en derde kolom ook een
woord. Hoe luidt het sleutel
woord?
1. Groot straalvliegtuig; 2. ge
neesmiddelenwinkel; 3. gehei
me naam; 4. opperpriester in
de Griekse Kerk; 5. krukje; 6.
ondoorzichtig glas; 7. gummi;
8. bezinksel.
CRYPTOGRAM
-k-s
rasping
s--a-i-a-
pappot-a-
o-o--sara
trouw-1-a
t-t -ijzers
e-j-z-x-
roemer
Slaapprobleem verdient serieuze aandacht
holm heeft het invriezen van
een embryo geen invloed op de
groei en gezondheid van het
kind.
Het team van de onderzoekster
onderzocht van drie groepen
kinderen de groei, misvormin
gen en chronische ziekten in de
eerste achttien maanden. Wen
nerholm vergeleek de ontwikke
ling van 255 uit bevroren em
bryo's geboren baby's met 255
baby's die voortkwamen uit
„verse", niet ingevroren embry
o's en 252 natuurlijk verwekte
kinderen. Er bleken geen ver
schillen te bestaan tussen de
drie groepen.
De algemene richtlijn dat men
sen acht tot negen uur slaap no
dig hebben is volgens medisch
onderzoeker bij het Nipo F. van
Lemmen flauwekul. „Uit onder
zoek blijkt een grote spreiding
van het aantal uren dat mensen
slapen. De één heeft aan vijf uur
voldoende, de ander kan na ne
gen uur nog wel een uurtje extra
gebruiken. Het gaat erom dat
ieder individu zoveel slaapt dat
hij overdag goed functioneert.
Iemand die kort slaapt en 's
nachts een paar keer wakker is,
maar daar overdag geen enkele
last van heeft, heeft geen slaap
probleem. Maar iemand die
slecht slaapt en daardoor over
dag moe, futloos en prikkelbaar
is, heeft meteen een 24-uurs-
probleem."
Volgens Hilbert Kamphuisen,
emeritus hoogleraar neurofysio
logie en auteur van het boek
'Een hoofd vol slaap', gaan we
tenschappers ervan uit dat de
slaapbehoefte van mensen ge
netisch is bepaald. Dat veel be
kende en succesvolle mensen
weinig slaap nodig lijken te
hebben - popster Prince bij
voorbeeld schijnt aan drie uur
slaap genoeg te hebben - wijt
hij aan inspiratie en motivatie.
„Creatieve mensen zijn innerlijk
zeer gedreven en hebben daar
door een heel hoog adrenaline-
gehalte. Vergelijkbaar met men
sen die niet kunnen slapen door
een examen of een verliefd
heid."
Mensen die weinig tijd hebben
om te slapen en die menen de
schade een beetje te kunnen in
halen door in een verloren uur
een dutje te doen, lossen hun
probleem niet op. Van Lem
men: ,,'s Nachts wordt het ef
fectiefst geslapen. Dat komt
doordat drie a vier keer een
slaapcyclus wordt doorlopen,
waarin verschillende fasen van
licht tot diep slapen elkaar af
wisselen. Dat is van belang voor
de hersenen: ze rusten uit en
doen nieuwe energie op. In een
dutje bereik je dat effect niet.
Bovendien kunnen korte slaap
jes ervoor zorgen dat mensen
minder moe in hun bed stap
pen en daardoor inslaapproble-
men krijgen."
Om goed te kunnen functione
ren hebben de hersenen del-
taslaap en REM-slaap (rapid eye
movement) nodig. Deltaslaap is
de herstelslaap, REM zou iets te
maken hebben met de geheu
genfunctie en dromen. Beide fa
sen beslaan elk slechts 20 pro
cent van de totale slaap. De rest
is een weinig nuttige sluimer-
slaap die slechts dient als aan
loop tot beide andere slaapfa-
sen.
Een weekje nauwelijks slapen
en dat even inhalen door een
zondag in bed te blijven heeft
volgens Van Lemmen ook geen
Onderzoek naar slaapstoornissen.
effect. „Een zondag uitslapen
geeft niet het waak- en slaaprit-
me waarin een mens optimaal
slaapt. Dat ritme hervind je pas
weer door gedurende enige da
gen op regelmatige tijden te
gaan slapen en op te staan. Een
inhaalrace helpt niet."
Volgens Kamphuisen kunnen
mensen wel slaaptijd besparen
door één of twee uur eerder op
te staan: „De laatste slaap fase is
weer voornamelijk gedoezel en
daar heb je eigenlijk niets aan."
Mensen die dit willen uitprobe
ren moeten het wel een aantal
dagen volhouden. Pas als hun
ritme zich heeft aangepast, kun
nen ze bepalen of eerder op
staan bevalt.
Voor een goede nachtrust is het
niet aan te raden om vlak voor
het naar bed gaan zwaar te tafe
len of thee of koffie te drinken.
Ook een slaapmutsje mag, an
ders dan de naam doet vermoe
den, eigenlijk niet. „Daar moet
je maar van plassen. Je slaapt er
goed van in, maai' de tweede
helft van de nacht slaap je on
der invloed van alcohol heel on
rustig", aldus van Lemmen.
FOTO FRANS HOEBEN
Sport voor het slapen gaan is
ook geen goed idee. Kamphui
sen: „Ik zie van die sporthallen
waar tot twaalf uur het licht nog
brandt. Lichaam en geest verto
nen na sport een overmaat aan
activiteit en dan beland je als
een razende Roeland in je bed."
Ook van seks loopt het adrenali-
negehalte op, maar dat zou wél
een gunstig effect hebben. „Er is
geen onderzoek naar gedaan,
maar van een gezellige vrijerij
slaap je goed. Je moet natuurlijk
niet allerlei huzarenstukjes uit
halen. Alles waar 'te' voorstaat,
is af te raden", aldus Kamphui
sen.
Belangrijk voor een goede
nachtrust is ook dat de slaapka
mer is voorbehouden voor sla
pen en seks. Andere activiteiten
horen er volgens Van Lemmen
niet thuis.
Verder kunnen alle dingen die
mensen bedenken om lekker te
slapen - een beker warme melk,
een douche, een stukje lezen
om de gedachten te verzetten -
volgens Van Lemmen goed hel
pen om de slaap te vatten.
Als er van dit alles niets werkt,
zijn medicijnen noodzakelijk
om een goed slaapJ en waakrit
me te hervinden. Maar daar
moeten Nederlanders weinig
van hebben, blijkt uit Nipo-on-
derzoek. Tegen slaapmiddelen
bestaat grote argwaan. Volgens
Kamphuisen is dat niet hele
maal terecht, omdat de schade
lijke effecten van traditionele
slaapmiddelen op ademhaling,
lever en nieren, bij moderne
middelen zijn verdwenen.
Voor vragen over slaapproblemen is
de Slaapservicelijn: 0900.300.5020
(55 cent per minuut).
Kinderen kunnen nog overal in slaap vallen.
HEINZ
U'TPE WE<£, RO/J/JU/
&RUM EAT M/J EEEET ROAJTJM
EE A3 Ea/ORME EOJORpA/PER
2T V RPA3TJ A/EMRPP
tiWAA&GM EEN JE 23IAAT, &RL/M?"
VSAAérr éECM AISG&JM ff/WENKPMT
6AAT JE <£EEM MOER AAM
Tom Poes en de Grootdoener
De vluchtende heer werd door de
botsing plotseling tot staan gebracht.
Wankelend en naar adem happend
bewoog hij zich een ogenblik over
het pad, doch al spoedig herstelde hij
zich.W-wat was dat?" mompelde
hij. ,,Er liep iets tegen mij aan - maar
waar is dat gebleven?" „Hier!" riep
een dunne stem. „Help mij er uit,
vlegel!" Heer Bommel keerde zich
om en toen werd hij een hoofd ge
waar dat roepend uit een plas stak.
„Schiet een beetje op!" piepte het
hoofd. „Schaam je je niet, grote lum
mel? Kan ik het helpen dat ik klein
ben? Is dat soms een reden om mij in
de modder te gooien en mij uit te la
chen?" „Ik lach niet", zei heer Ollie
waardig. „En men kan mij niet onge
straft een lummel noemen. Maar
komaan, eerst zal ik u even uit uw
ongerief helpen, meneer." Met deze
woorden boog hij zich over de plas
en trok de drenkeling omhoog. Het
bleek een ventje van gering postuur
te zijn, dat er danig bemodderd uit
zag. „Ben ik soms minder dan jij?"
schreeuwde het. „Waar haal je de lef
vandaan om mijn maatjas door de
blubber te halen? Je denkt zeker dat
je alles doen kunt omdat je groter en
sterker bent dan ik, hè? Maar ik zal je
tonen, dat ik meer kan dan jij. Als ik
maar eerst mijn robot heb zal je lelijk
opkijken!" Bij het woord robot keek
heer Bommel schrikkend op want hij
herinnerde zich plotseling de ge
daante in de hut waarvoor hij op de
vlucht was. Nu, die had inmiddels de
inpulsen verwerkt en was tot leven
gekomen. „Help!" sprak hij met me
talen stem.
H
T
REDACTIE. SASKIA STOELINGAi
w
DOOR JAN VISSER
Maart was een natte maand maar de meeste neerslag viel in*
dagen tijd. In april heeft het tot nu toe vrijwel iedere daggen
het laat zich raden dat ook de grasmaand het predikaat 'ten;
dels in de wacht heeft gesleept. Zo is Valkenburg bij Katwijk
mm grens al ruimschoots gepasseerd en we hebben nog ong- .eg
helft van de maand voorde boeg. Het landelijk neerslaggemj 'qj
voor april staat op dik 60 mm tegen normaal 50 mm.
De regens hangen nauw samen met actieve depressies diezii
of in de buurt van Nederland ophouden. De barometers staat
door continu laag. Over de eerste 10 dagen van de maand ba
gemiddelde luchtdruk op het KNMI in De Bilt 999,3 hPaeo
een nieuw record. De laagste gemiddelde luchtdruk stondo|
van 1932 toen over de eerste decade 1000,4 hPa werd gem
maand was trouwens ook heel nat. Met gemiddeld 92 mmdt
na (1903 met 109 mm) natste grasmaand van de eeuw.
Het regenleed is voorlopig nog niet voorbij. Een nieuwe dieps
sie, waarvan het centrum zich naar noordelijk Frankrijk of de
nen verplaatst met een kerndruk van tijdelijk 980 hPa, veroq 159
vrijdag in het zuiden en westen opnieuw enige regen. In hete
blijft het overdag waarschijnlijk droog. De wind waait uit helt
en is zwak tot matig. De temperaturen zijn echter een fractie
met waarden rond 10 graden.
Ook op zaterdag is het overheersend bewolkt met enige tijdig
een koude wind uit noordelijke richtingen. Op zondag nemen
genkansen onder invloed van een zwakke rug van hogedrukg
af. Bovendien laat de zon zich nu en dan zien. Na het week©
men er weer uitlopers van Atlantische depressies naar onzes
Het kwik is evenwel over het dieptepunt heen. De tempera!, |qq
namelijk op naar zo'n 12-13 graden.
KNMI L u
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
In het zuidoosten regen of
sneeuw. Langs de west
kust soms wat zon, ook
wolkenvelden en plaatse
lijk wat regen of sneeuw.
Middagtemperatuur oplo
pend naar 5 tot 10 gra-
Zweden:
In het algemeen veel wind
en bewolking en perioden
met regen, in het midden
en noorden meest sneeuw.
Morgen in het zuiden rus
tiger, enkele opklaringen
en op de meeste plaatsen
droog. Maxima van rond
het vriespunt in het noor
den tot circa 8 graden in
het zuiden.
Denemarken:
Vandaag enige tijd regen,
mogelijk ook (natte)
sneeuw. Morgen een enke
le opklaring maar ook kans op buien,
mogelijk met onweer. Nu en dan veel
wind. Maxima ongeveer 9 graden
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Vandaag in het zuiden van Engeland re
genachtig, mogelijk ook natte sneeuw.
Verder af en toe zon en vooral in Schot
land enkele buien, soms met hagel,
(natte) sneeuw of onweer. Middagtem
peratuur ongeveer 10 graden.
België en Luxemburg:
Vandaag af en toe zon en op de meeste
plaatsen droog. Morgen bewolkt en re
genachtig. Middagtemperatuur vandaag
ongeveer 11 graden, morgen wat lager.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Veel bewolking en perioden met regen,
in de heuvels ook kans op (natte)
sneeuw. Vandaagochtend in het oosten,
morgenmiddag in het westen ook wat
zon. In het westen nu en dan veel wind.
Koud met een middagtemperatuur tus
sen 7 en 12 graden.
Portugal:
Vandaag veel wind en zeker in het noor
den ook flink wat regen. Morgen rusti
ger, in het noorden wisselend bewolkt
en nog een enkele bui, in het zuiden
droog en zonnige perioden. Vandaag
maxima van 11 graden in het noorden
tot 18 in het zuiden, morgen enkele gra
den hoger.
Madeira:
Vandaag af en toe zon en droog. Morgen
meer bewolking en kans op een bui.
Middagtemperatuur ongeveer 19 gra-
Spanje:
Vandaag veel wind, langs de kusten en
in de bergen in het noordwesten kans op
storm. Verder vooral in het noordwesten
veel regen, in het zuiden en oosten tot
de avond droog. Morgen iets minder
wind. In het noordwesten nog enkele
buien, in het zuiden en oosten droog en
perioden met zon. Maxima van 12 gra
den in Galicie tot iets boven de 20 aan
de Costa's in het zuiden en oosten.
Canarische Eilanden:
Aan de zuidkant va de eilanden flinke
zonnige perioden, aan de noordzijde van
de eilanden ook wolkenvelden en mor
gen mogelijk een buitje. Middagtempe-
ratuu r van 20 tot 23 graden.
Marokko:
Westkust: Vandaag af en toe zon en irr
het noorden een enkele bui. Morgen ook
elders meer wolken en toememende
buienkans. Maxima van 16 graden bi]
Tanger tot iets boven de 20 in het zui-
Tunesië:
Flinke zonnige perioden en droog. In het
noorden wat meer bewolking maar over
wegend droog, aan zee soms tamelijk
winderig. Maxima van 20 graden in het
noorden tot 30 in het zuiden.
Zuid-Frankrijk:
Uiterst wisselvallig met veel wolken en
van tijd tot tijd veel regen, mogelijk ook
onweer. In de bergen en soms ook in de
heuvels sneeuw. Vind, vandaagavond en
morgennacht langs de westkust kans op
storm. In het zuidoosten ook geregeld
flinke opklaringen, in de loop van mor
gen ook een forse Mistral. Middagtem
peratuur vandaag ongeveer 14 graden,
aan de voet van de Pyreneeen lokaal te
gen de 20. Morgen maxima tussen 10
en 15 graden.
Mallorca en Ibiza:
Nu en dan zon en waarschijnlijk droog.
Tamelijk veel wind. Middagtemperatuur
ongeveer 17 graden.
Italië:
Zeer wisselvallig met in het algemeen
veel wind en bewolking en van tijd tot
tijd flink wat regen, mogelijk ook on
weer. In de bergen sneeuw. Middagtem
peratuur rond 18 graden, in het noorden
een stuk frisser.
Corsica en Sardinië:
Vandaag nu en dan zon en bijna overal
droog. Morgen enige tijd regen, later ook
enkele opklaringen. Vooral morgen veel
wind, mogelijk zelfs storm. Middagtem
peratuur van 16 tot 20 graden, morgen
enkele graden lager.
Malta:
Nu en dan zon en mogelijk een bui.
Vooral morgen tamelijk winderig. Mid
dagtemperatuur ongeveer 20 graden.
Griekenland en Kreta:
Flink wat zon en droog, maar vandaag-
middag en morgennacht vooral in het
noorden kans op een fikse regen- of on
weersbui. Maxima meest tussen 20 en
25 graden.
Turkije en Cyprus:
Vandaag flink wat zon en droog. Morgen
wat meer bewolking en vooral langs de
Turkse westkust kans op een regen- of
onweersbui. Maxima meest tussen 23
en 28 graden, morgen lang
westkust iets minder w
Duitsland:
Vandaag naar het oosten wej
regen en van het westen ui
maar ook nog een
bui. Morgen af e
middag en avond in het zuid;
den opnieuw regen. Mid
tussen 9 en 13 graderi.
Zwitserland:
Vandaag rustig en op de me
•sen ook droog weer met wals
bewolkt en perioden met T.so
circa 1500 meter sn
sen 8 en 12 graden.
Oostenrijk:
'Vandaag naar het oosten wej K
regen en van het westen uit;
^kj^r.mgen. Morgen- in het 0
toe zon en op de meeste plaat 'C
in het westen regenachtig Sm
tussen 1300 en 1700 meter'
de dalen 13 graden.
Polen:
Vandaag bewolkt en perioden
en tamelijk veel wind. Mo-; sn
oosten mogelijk nog regen,ve eer g
en op de meeste plaatsen c !n q-
met af en toe zon. Middagts
ongeveer 12 graden.
Tsjechië en Slowakije:
In het algemeen veel wolken
vandaag perioden met regt jstin
westen van Tsjechie droger?
zon. Middagtemperatuur
graden.
Hongarije:
Vandaag vanuit het westenII Eden
gen, mogelijk ook c
zon en op de meeste plaat; |0n(j(
Middagtemperatuur v
VRIJDAG 17 APRIL 1998
Zon- en maanstanden
Zon op 06.39 Zon ons EverL
Maan op 01.10 Maan;
Waterstand
IJmuiden Katsj
Hoog 07.42 20.01 0715 itzer
Laag 03.36 15.55 03.11 -rami
Weerrapporten 15 april 20 uur:
Amsterdam
De Bilt
Deelen
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Twente
Maastricht
Aberdeen
Athene
Barcelona
Berlin
Bordeaux
Dublin
half bew
half bew.
licht bew.
regenbui
Innsbruck half bew.
Istanbul onbew.
Klagenturt licht bew.
Kopenhagen half bew,
Las Palmas half bew.
Lissabon licht bew.
Locarno regen
Londen regen
'Luxemburg regen
Madrid half bew.
Rome half be1
Split zwaar t
Stockholm hall be1
Warschau half be'
Wenen half be'
Zurich half be'
Bangkok licht be
Buenos Aires zwaar t
Johannesburg licht be
New Orleans zwaar t
New York zwaar t
Tel Aviv licht be
igli Ipral
chtl
Cf*ijlV\
I' le she
ijldj
ijftie:
»s !4[
a.04
m
