Pasen
>ank
rijk de Waal: „Vroeger zei ik dat alles eerlijk moest. Nu zeg ik: 'Alles moet een beetje eerlijk'."
Aan Lodewijk de Waal hangt het
verhaal van de radikalinsky die met
het klimmen der jaren gecharmeerd is
geraakt van het overlegmodel. Een
man van het compromis, in wie als
jongere het oproer permanent
kraaide. Sinds medio vorig jaar is
deze 46-jarige Rotterdamse
Haarlemmer - in jeugdiger dagen
onder meer lid van de Socialistische
Jeugd en van de CPN - voorzitter van
de FNV als opvolger vanJohan
Stekelenburg. ,,Ik wil nog steeds
hetzelfde als vroeger. Alleen ben ik tot
het inzicht gekomen dat de strategie
van de kleine stappen veel effectiever
werkt dan de barricaden op gaan.
een mens die Lodewijk de Waal
vandaag de dag nog hoort spre
ken over 'klassevijanden', als het
erkgevers gaat. De voorzitter van de
Nederlandse vakcentrale onder-
zelfs redelijk amicale betrekkingen met
roorzitter Hans Blankert, in principe
ijn verklaarde tegenspeler. „Ik kan het
gewoon goed met hem vinden. We
elkaar geregeld. En gaan ook wel eens
enlijk eten. Met de vrouwen erbij. Dat
lar kunt vertrouwen is een belangrijk
nt.Ook als je ernstige meningsverschil-
bi"
is sinds zijn aantreden op 1 juni vorig
neer dan eens voorgekomen dat be-
vakbondsleden hun algemene voor-
)pledenvergaderingen de vraag stelden
niet al te close is met Blankert. Maar tel-
heeft De Waal de gemoederen gesust
erop te wijzen dat de omgang met de
voorzitter past in de uitgekiende strate-
belangenbehartiging. „Tijdens CAO-
handelingen moeten de persoonlijke
udingen tussen de onderhandelaars
'jn. Anders kan er op de problemen
gewacht. Ruziën helpt niet. Er is niets
ihetsluiten van een compromis."
Vaal volgde vorig jaar niet alleen de tot
urgemeestersambt van Tilburg geroe-
)han Stekelenburg op, hij moest het te-,
ïtijd overnemen van de personicifatie
FNV. „Dat legde een zekere druk op
l Johan had het uiteindelijk negen jaar
i. dus zijn gezicht had zich wel ge
il. Qua werk veranderde er voor mij niet
L Stekelenburg en ik deden al ontzet-
teel samen. In die zin heeft hij me niet
ninte werken. Alleen het publieke deel
et voorzitterschap betekende voor mij
brupte overgang. Dat openbare optre-
eeft iets schizofreens.
verklaart zich nader. Ongemerkt ach-
de zaal gaan zitten om eens op het ge-
te bekijken hoe de discussie op een
ledenbijeenkomst verloopt, is er niet
bij. „Want niet ene De Waal komt bin-
maar de voorzitter van de FNV. Zo
er dus naar me gekeken, terwijl ik in de
5 toch Lodewijk de Waal ben.
nee, dan komt er een mevrouw die me
ami pakt. Die leidt me naar voren en.
>at ik dan op het podium. Zeker in het
vond ik dat hoogst eigenaardig."
Wennen
aandacht van de media, ook dat was
m. Allereerst verschenen in allerlei pe
ten karakterbeschrijvingen, waarvan
aal zich in alle oprechtheid afvroeg of
dover hem gingen.
ituurlijk, is er in mijn geval sprake van
fkere ambitie. Anders was ik geen voor
van de FNV geworden. Maar het is niet
ik uit ben op volgende carrièrestap-
bbeb ik het nooit gevoeld en zo is het
•dj ook niet georganiseerd. Neemt niet
at dit beeld van mij bestaat en hard-
overeind wordt gehouden. Ik was nog
bvee maanden voorzitter van de FNV,
•dj de vraag werd gesteld of ik geen mi-
van ontwikkelingsamenwerking wilde
ln In reactie daarop heb ik alleen maar
°P uitgesproken dat voor die post ook
eigende kabinet een plaats wordt in-
tó. Dat is opgevat, alsof ik in zou zijn
baan. Terwijl ik in principe vier jaar"
ter wil zijn van de FNV. En als ik vind,
'kanderen van mening zijn, dat deze
door GERARD VAN PUTTEN
Lodewijk de Waal tijdens het jaarlijkse congres
van de Dienstenbond FNV in 1991.
FOTO ARCHIEF NIEUW ANEFO
jongen het goed doet: nog eens vier jaar. Dan
ben ik 55,56, vier jaar van mijn pensioen."
Principieel houdt De Waal de donderdag
middag vrij voor z'n twee kinderen, een jon
gen en een meisje. „Ook daar zijn al vele ver
halen aan opgehangen. Alsof dat geweldig
zou zijn. Maar in dit soort functies is dat toch
heel makkelijk te organiseren! Eenvoudiger in
elk geval dan voor iemand die aan de lopen
de band staat. Ik kan gewoon tegen m'n se
cretaresse zeggen: 'Schrap alle donderdag
middagen'. Ben ik dan meteen een family-
man?!"
De opvolging van Johan Stekelenburg ver
liep destijds bepaald niet geruisloos. Eerst
riep Lodewijk de Waal als CAO-coördinator
niet in te zijn voor het voorzitterschap. Ver
volgens verldaarde hij onder geen beding on
der de beoogde preses Ella Vogelaar te willen
werken. Voor haar reden genoeg om zich te-
rüg te trekken, waarbij de door emoties be
vangen Vogelaar niet naliet uit te roepen dat
er binnen de FNV een machocultuur heerste.
„Het ware verstandiger geweest dat ze die
kreet niet achterafhad geslaakt. Toen op een
gegeven moment werd voorgesteld dat Ella
maar voorzitter moest worden, heb ik intern
gezegd: 'Ik vind het best dat jullie dat willen,
maar dan ga ik wel weg'. Het moet namelijk
goed klikken tussen de voorzitter en de CAO-
coördinator. Ik heb nooit het idee gehad on
der Johan Stekelenburg te hebben gewerkt.
Op zich konden Ella en ik het in bestuursver-
band meestal eens worden over dingen, al
leen gaven wij daar even zo vaak uiteenlo
pende reacties op. Daarom voorzag ik pro
blemen. Ella heeft toen gezegd: 'Ik doe het
toch maar niet'. Het enige verwijt dat ach
teraf richting FNV gemaakt zou kunnen wor
den, is dat er na het terugtreden van Vogelaar
niet langer naar een vrouwelijke kandidaat
voorzitter is gezocht. Johan Stekelenburg
heeft een rondje langs alle vijftien bonden
gemaakt. Om vervolgens al heel snel tot de
uitspraak te komen: 'Als Ella het niet doet,
moet De Waal het maar doen."
Bedoeling
En zo kwam het ervan dat iemand die als ver
klaarde actievoerder jaren tegen de gevestig
de orde aanschopte, daar nu zelf toe behoort.
Weer een kind van de revolutie dat zich als
veertiger maatschappelijk gesetteld weet.
„Maar dat was juist mijn bedoeling. Rudi
Dutschke riep ooit: wij moeten de instituties
in. Nou kan van de vakbeweging zeker wor
den gezegd dat die daartoe behoort. Al blij
ven we natuurlijk wel een tegenbeweging. Ik
bedoel: er is een wezenlijk verschil Pissen 'ja'
zeggen tegen het voorzitterschap van de FNV
of je laten benoemen tot president-directeur
van Vendex, zoals destijds Arie van der
Zwan."
Maatschappelijk en politiek bewust was De
Waal al, toen hij nog kleine Lodewijk was. Als
dertienjarige vroeg hij de verkiezingspro
gramma's van alle politieke partijen op. En
hij las. En las nog eens. „Het programma van
de PSP sprak het meest aan. Ik heb die partij
een briefje geschreven. In reactie daarop
kreeg ik het advies contact op te nemen met
de PSJW, de Pacifistisch Socialistische Jonge-
renwerkgroepen in Rotterdam. Afijn, op enig
moment is de PSJW in handen gevallen van
de Socialistische Jeugd."
De rebel, de provocateur stak in hem de
kop of. Niet zozeer om zich af te zetten tegen
het inkeurige katholieke milieu, waaruit hij
stamde. Maar vooreerst tegen de regenteske
mentaliteit die op het Rotterdamse Sint Fran-
ciscus-college werd verbreid door een bui
tengewoon autoritaire rector. Zo een, die het
volgens De Waal op ouderavonden eenvou
dig verdomde ouders een stoel aan te reiken.
Laat staan dat-ie de scholieren die hij op het
matje riep er een aanbood.
Nou, dan moest je net Lodewijk de Waal
hebben. Die nam gewoon ongevraagd ponti
ficaal plaats tegenover de rector. De Scholie
renvakbond mede oprichten, ook dat deed
De Waal. Hup, de straat op. Weinig studeren,
veel demonstreren. Tegen de inval van de
Russen in Praag. En tegen de Amerikaanse
inmenging in Vietnam, dat spreekt. En maar
leuzen roepen. 'Johnson moordenaar'. De
Waal en zijn kornuiten werden prompt opge
pakt wegens wat toen heette 'belediging van
een bevriend staatshoofd'. Dan maar
'Johnson molenaar', bedachten de actievoer
ders. Mocht ook niet. „Uiteindelijk werd hét
'Johnson kindermeel'. Van Molenaars Kin
dermeel. Ja, toen hield de politie op met ar
resteren. Ik kan me een week herinneren,
toen werd ik vijf keer opgepakt. Ik dacht de
wereld uit z'n hengsels te kunnen tillen. Nou,
daarbij heb ik menigmaal m'n armen ver
rekt."
Het brandde kortom in De Waal, die met
de kapper z'n centen in de zak liep. Althans,
volgens de rector die dat 'langharig werk
schuw tuig' absoluut niet pruimde. „De man
haalde een rijksdaalder uit z'n zak. En zei:
'Morgen zie ik je gekortwiekt terug'. Maar de
dag erop verscheen ik gewoon weer met dat
lange haar. En van die rijksdaalder, daar had
ik dan een pilsje van gekocht. Dat zei ik ook
eerlijk tegen die rector, die compleet op tilt
sloeg."
Uiteindelijk kwam het ervan dat de notoire
dwarsligger van het Sint Franciscus-college
werd gestuurd. Laatst projecteerde de redac
tie van Netwerk zijn cijferlijst op het TV-
scherm. „Nou, dat was bepaald niet om vro
lijk van te worden, nee. Al hebben mijn kin
deren er wel veel vreugde aan beleefd."
Al met al is hij nog redelijk terechtgeko
men. Zijn bloedrode verleden is hem, in sa
menhang met z'n maatschappelijke ontwik
keling, niet opgebroken. Spijt dat hij lid is ge
weest van de CPN, heeft De Waal niet. Naar
hij beweert omdat de stalinistische geest uit
de partij was verdwenen met het vertrek van
de starre horizontalen. Vandaar dat hij zich
niet geroepen voelt verantwoording af te leg
gen. „Het was niet meer de partij van Paul de
Groot en Marcus Bakker, die zich commit
teerde aan het Kremlin. Toen ik lid werd, was
het de door Elly Izebout aangevoerde CPN
van het feminisme en het debat. „Ik had de
illusie om met PSP en PPR een links blok te
vormen. Die doorbraak is grotelijks mislukt."
Geleerd
Hij denkt al lang niet meer in dogma's. De ra
dikalinsky van weleer heeft geleerd te zoeken
naar tussenoplossingen. Ook privé. Zijn
vriendin woonde ooit in Amsterdam, hij als
districtsbestuurder in Den Haag. De LAT-re-
latie werd verdiept tot samenwonen, na de
komst van het eerste kind. Als rechtgeaarde
Rotterdammer woonde De Waal liever niet in
de hoofdstad. Dus werd het Haarlem, een rij
tjeshuis uit de jaren twintig, gesitueerd in de
IGeverparkbuurt. „Daar wonen we al acht
jaar met veel plezier."
Hij zal het vandaag de dag niet meer in z'n
hoofd halen de geschriften van Marx te cite
ren. „De tijd is voorbij dat de loonstrijd een
guerrilla tegen het kapitaal was. Een middel
om een doel te bereiken, dat is het nu. We
volgen tegenwoordig meer de strategie van
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER RON PICHEL
de kleine stapjes, om de woorden van Joop
den Uyl maar eens aan te halen."
Langs de weg der geleidelijkheid lukt het
soms werkgevers het belang van bepaalde za
ken te doen inzien. Stress op het werk gold in
kringen van ondernemers lang als een weinig
tastbaar, geestelijk amper te bevatten begrip.
Inmiddels, zo zegt De Waal, heeft de begin
dit jaar in gang gezette anti-stresscampagne
zorgwekkende reacties opgeleverd. Zestig
procent van de geënqueteerde werknemers
klaagde over te hoge werkdruk. „Het is echt
niet voor nop dat bij het afsluiten van de Me-
taal-CAO op verzoek van de FNV 750.000 gul
den is uitgetrokken door de werkgevers voor
onderzoek naar de werkdruk.
Voor zover De Waal het kan inschatten
leeft bij genoeg werknemers de wens om
minder te gaan werken. Bij inwilliging ervan,
zouden 100.000 extra-banen van 28 uur kun
nen worden gecreëerd, 't Is maar dat de
werkgevers het weten. En zo gaf De Waal ook
z'n zegen aan de kerkelijke actie tegen de 24
uurs-economie. Want als het zo doorgaat,
komen partners die samenwonen elkaar
straks alleen nog tegen op de trap. En breekt
onherroepelijk ook de grote finale voor het
Nederlandse verenigingsleven op termijn
aan. „Daarom sluiten wij ons aan bij de ge
dachte dat er in de week in principe een ijk-
punt moet zijn. Opdat mensen kunnen uit
rusten van de werkweek.
Van de Lodewijk de Waal van weleer is,
denkt hij, nog heel veel overgebleven. Hij wil
nog steeds hetzelfde, wat hij vroeger na
streefde. „Alleen zou ik toen hebben gezegd:
'Alles moet eerlijk'. Nu zeg ik: 'Alles moet een
beetje eerlijk'. Ik kom wel eens mensen tegen
die zeggen nooit van mening te zijn veran
derd. Eigenlijk vind ik dat heel beklagens
waardige types. Als je niet laat beïnvloeden
door de omstandigheden waarin je zit, ben je
bijna autistisch. Ik ben erachter gekomen dat
het een misverstand is te denken dat je meer
krijgt, als je je eisen heel hoog opschroeft. Ik
denk dat het effectiever is 3,75 procent loons
verhoging te eisen om vervolgens 3,5 procent
binnen te halen dan, zoals in het buitenland,
7,5 procent te vragen en 2,5 procent binnen
te halen. Als je je buiten de politieke realiteit
plaatst, buiten de onderhandelingsproces,
zijn je standpunten misschien heel zuiver,
maar je bereikt geen ene moer."
Om tot dat inzicht te komen, is zijn verleden
hem zeer dienstbaar geweest. „Daar ben ik
heilig van overtuigd. Mijn geschiedenis helpt
mensen te begrijpen die de dingen roepen,
die ik vroeger uitschreeuwde. Zeker de oude
re leden willen nog wel eens zeggen: 'Waar is
de strijdbaarheid van de vakbeweging geble
ven?' Op zich een hele goede, legitieme
vraag. Mijn antwoord luidt altijd: 'Leg mij
maar eens uit hoe je meer kunt bereiken
door een andere methode'. Dan stopt het de
bat meestal. Ik weet ook wel dat 'Macht aan
de arbeiders' spectaculairder klinkt dan het
accent leggen op belangenbehartiging. Maar
de ervaring heeft geleerd dat daar niks van
komt. Via ondernemingsraden kun je lang
zaamaan een emancipatiebeweging op gang
brengen. Mij staat, als ik m'n eigen utopie
even mag schetsen, een maatschappij voor
ogen waarin mensen werken in een ontspan-
nender arbeidsbestel. Met zeggenschap over
hun werktijden. En waarbinnen een 32-urige
werkweek als volstrekt normaal wordt erva-
ZATERDAG 11 APRIL 1998
Dezer dagen moet ik vaak denken
aan een televisie-uitzending over
paranormale genezers die ik on
langs zag. Ik zag Jomanda in actie,
een sjamaan en een mevrouw die
over magnetische gaven beschikte.
Zalen en zaaltjes vol mensen met
pijn. Goed gekleed, keurig gekapt,
welvarende Nederlanders, het ont
breekt ze ogenschijnlijk aan niets.
Toch hebben ze allemaal pijn. Ze
huilen, ze krimpen van pijn, het
neemt bezit van hun hele lichaam,
sommigen liggen te stuiptrekken op
de grond. Zoveel pijn, bij zoveel
mensen, dat heeft iets onthutsends.
Temeer omdat ik weet dat de
RLAGG's het aanbod van mensen
met levenspijn en depressie nauwe
lijks aankunnen, en ook pijnteams
in ziekenhuizen (lange) wachtlijsten
moeten hanteren voor de continue
toestroom van mensen met chroni
sche pijn, die vaak door psychische
oorzaken versterkt wordt.
Wat is er met ons aan de hand, vroeg ik
me af, de televisie-uitzending bekij
kend. Hebben mensen tegenwoordig meer
pijn dan vroeger? Of weten ze niet meer om
te gaan met tegenslag, onvermogen, de
deuken die het leven je bezorgt, de onge
rijmdheden, om nog maar te zwijgen over
het echte, grote verdriet: het verlies van een
dierbare?
Vroeger had het lijden een plaats binnen
een mensenleven. Geloof in God is wel
eens 'genade' genoemd, omdat het niet al
leen richting gaf aan je leven, maar ook het
lijden een zin gaf. Je wist dat je als mens in
een aards tranendal verkeerde, maar daar
mee het geluk van een hiernamaals kon
verdienen, waar alles nieuw en goed zou
worden. Lot en noodlot kun je, vanuit het
geloof in een levende, almachtige God die
wikt en beschikt, ook veel beter accepteren
dan in een maatschappij die de mythe van
gelijkheid en maakbaarheid preekt, en ie
dereen een rozentuin belooft.
Denkend aan de Goede Week, zoals ik die
in mijn jeugd heb gekend, besefik hoe tij
dens die week, dag in dag uit, via allerlei ri
tuelen het lijden werd doorleefd, en een
plaats kreeg. Mensen kwamen bij elkaar in
kerken met hun hoop en hun wanhoop, ba
den en zongen, stegen boven de dagelijkse
trivialiteiten uit, voelden zich wezenlijk ge
noemd en gekend en gingen gesterkt weer
naar huis. Je kunt een godsdienst zien als
opium voor het volk, maar het is ook een
doeltreffende (psycho) therapie.
In de Goede Week maakte je de tocht van
de duisternis naar het licht en van het lij
den naar de verlossing. Het avontuur van
de aarde, met z'n nieuwe lente, kreeg de
diepgang van een Goddelijk avontuur. En
dan was het paaszaterdag. Het ritueel van
de grote schoonmaak was voorbij. Het huis
glansde, je ziel glansde, de lente lag hartver-
overend te lonken. Zes weken lang had je
naar het paasfeest toegeleefd en was je on
dergedompeld geweest in de melancholie
en karigheid van vasten en onthouding.
Na Goede vrijdag en al die beelden in de
kerk die omhuld waren met het diepste
paars, was de paasmis zelf een en al vrolijk
heid. Op zijn paasbest zaten we in de kerk,
mijn moeder fier onder haar nieuwe hoed,
mijn broers in nieuwe Twekapakjes, wij - de
dochters - blauwbekkend in pasteltinten.
En mijn vader had ons echte kuikens be
loofd, maar liet ons met opzet in hel onge
wisse of dat hem ook echt zou lukken.
En ja hoor, eenmaal aan de paastafel, met
paasmandjes en geverfde eieren, wenkte hij
ons en dan bleken die kuikens er inderdaad
in een andere kamer te zijn. Wij verdrongen
ons rond een met gaas overspannen kist
met een lamp die vol gele, deinende dons
jes bleek te zijn. Blij en gelukkig beseften we
dat er een betere tijd was aangebroken. Dat
besefis gebleven. Want hoe koud en wissel
vallig het voorjaar soms nog kan zijn, alle
tekenen van de grote ommekeer zijn aan
wezig. Lammetjes dartelen in de wei, nar
cissen en tulpen wiegen in de wind, ik word
's morgens vroeg wakker van een oorverdo
vend vogelconcert, mijn brievenbus is weer
gekraakt door een koolmezenpaar. Frêle
groen neuriet door de struiken, het licht
heeft alweer de belofte van de langste dag
in zich.
De essentie van Pasen is voor mij toch het
wonder van de metamorfose, het myste
rie van de groeikracht van de natuur waar
van wij als mens deel uitmaken. De natuur
Iaat ons nooit in de steek: herfst wordt len
te. lente zomer. Pasen is, net zoals Kerstmis,
het oeroude feest waarin de terugkeer van
het licht, de geboorte van de lente, en daar
mee de verlossing, wordt gevierd. Was het
met Kerstmis nog maar een straaltje in de
duisternis, nu zet het tomeloze licht de aar
de in de hoogglans. Alles wordt weer nieuw.
HELEEN CRUL
