Een hardnekkige koloniale erfenis
Feiten &Meningen
IRA /SP.
m
(Sè eeNePT
jPKmm
«wan®c|
wm(&4
DECEfTtr/t Mey
Wu Nor uve
\curimp
vjDEF
DONDERDAG 9 APRIL 1998
Dwars door de Noord-Ierse hoofdstad Belfast lopen 'vredeslijnen'. Een bedrieglijk woord. Ook het door kapitalisme
en communisme verscheurde Berlijn kende zo'n 'vredeslijn', met een wat eerlijker naam: de Muur. Negen jaar ge
leden juichte de wereld bij de sloop van dit symbool van ideologische haat. In Belfast worden ze nog vrolijk ge
bouwd, muren en hekken rond woonwijken, hier bedoeld ter bescherming van de ene mens tegen de andere. Laat
het maar aan politici over om daar een mooie naam voor te verzinnen. Maar misschien dat er na vanavond iets
verandert. Om middernacht loopt de deadline voor het vredesoverleg in Belfast af. Komt er eindelijk een akkoord,
dan kunnen de Noord-Ieren heel voorzichtig over het einde van de vredeslijnen gaan nadenken.
Zo'n dertig jaar geleden waren
die vredeslijnen nog niet uitge
vonden. Op 13 juli 1969 teister
de de gummiknuppel van een
dolgedraaide politie-agent het
hoofd van de 67-jarige Francis
McCloskey. De katholieke Mc-
Closkey was bij een betoging in
Dungiven, graafschap London
derry, tegen het door de Britten
gesteunde protestantse bewind
dat katholieken hevig discrimi
neerde. Een dag later overleed
hij aan zijn verwondingen.
Je moet ergens beginnen te tel
len in een conflict dat honder
den jaren teruggaat. 1969 is een
mijlpaal, het jaar waarin het
Britse leger Noord-Ierland in
trok om orde op zaken te stel
len, het begin van de bloedige
Troubles, de onlusten tussen ka
tholiek en protestant, tussen
pro-Iers en pro-Brits.
McCloskey wordt beschouwd
als het eerste dodelijke slachtof
fer. In 1994 toonde een licht
krant in het centrum van Belfast
zijn naam als eerste, gevolgd
door die van de 3.172 andere
slachtoffers van een kwart eeuw
geweld. Vier jaar later, in de
week van het 'historische vre
desakkoord', is de geweldsba-
lans gestegen tot 3.248 doden.
Het is verleidelijk en makkelijk
om het Noord-Ierse conflict af
te doen als religieuze twisten
tussen de protestantse meer
derheid en de katholieke min
derheid van de 1,5 miljoen
Noord-Ieren. Historisch gezien
is West-Europa's 'klein-Bosnië'
vooral een koloniaal conflict,
met de Britten in de rol van ko
lonisator en de protestanten als
hun lokale rentmeester.
Na vier eeuwen proberen lukte
het de zegevierende Britse revo
lutionair en republikein Oliver
Cromwell het Ierse eiland onder
Britse controle te brengen. De
machtsbasis van de Britten was
de noordelijke punt van het ei
land, Ulster, waar de oorspron
kelijke Ierse bevolking was ver
dreven door Britse immigran
ten, in meerderheid Schotse
presbyterianen.
In 1703 was nog slechts vijf pro
cent van het Noord-Ierse land
in handen van de Ieren, van
oorsprong katholiek. Zij kregen
te maken met een buitenlandse
bezetter die een andere taal
sprak, een andere cultuur had
en een andere religie aanhing.
Tot 1921 vochten de Ieren
woeste oorlogen uit met hun
bezetters, en de terreinwinst die
ze daarbij boekten leverde in
1922 de Ierse vrijstaat op.
SCHEIDING
Eind 19de eeuw raakte de grote
pluk protestanten in het Noor
den ervan overtuigd dat de Ierse
nationalisten uiteindelijk zou
den zegevieren. Ze zetten hun
eigen verdedigingsorganisaties
op tegen de voorlopers van de
huidige Irish Republican Army
(IRA). Bij de onderhandelingen
over Ierse onafhankelijkheid in
1921 werd om voortzetting van
de burgeroorlog in Ulster te
voorkomen een autonome sta
tus gegeven aan het Noorden.
Die scheiding creëerde Noord-
Ierland, dat zelfbestuur kreeg en
politici afvaardigde naar het
parlement van Westminster.
De protestanten, die zich 'unio
nisten' waren gaan noemen om
de blijvende band met Engeland
te onderstrepen, heersten tot ver
in de zestiger jaren als ware ko
lonialen over Noord-Ierland. Ka
tholieken of republikeinen,
vanwege de band met de Ierse
Republiek die zij nastreven, wer
den vreselijk gediscrimineerd.
De almachtige Ulster Unionist
Party (UUP) weerde ze uit het
bestuur, de beste banen gingen
naar protestanten, net als de
beste huizen, het politiekorps
was overwegend protestants.
Gegoochel met grenzen zorgde
ervoor dat de toen nog 70 pro
cent sterke protestantse meer
derheid het in elk kiesdistrict
voor het zeggen had.
Onder invloed van de naoorlog
se dekolonisatie waren er echter
sluipende veranderingen opge
treden. Dankzij betere toeganke
lijkheid van het onderwijs ont
stond er langzaam maar zeker
een katholieke middenklasse. In
beide gemeenschappen kwamen
er liberalen, die meer belang
gingen hechten aan gelijkbe
rechtiging dan aan vereniging
van de beide Ierlanden of aan de
eeuwige band met Groot-Brit-
tannië.
Naar het voorbeeld van emanci
patiebewegingen elders (de
zwarten in Zuid-Afrika en
Noord-Amerika, de studenten in
West-Europa) werd in 1967 de
Noord-Ierse Burgerrechtbewe
ging opgezet. Het werd een
enorm succes. Massale demon
straties tegen de achterstelling
van katholieken trokken veel
aandacht van de media. Nieuwe
helden werden geboren: Berna-
dette Devlin, de strijdbare stu
dente die in 1969 op 21-jarige
leeftijd een Lagerhuiszetel ver
overde. John Hume, nu de leider
van de Social Democrat and La
bour Party (SDLP), een gematig
de katholiek die eerst gelijkbe
rechtiging wilde en geweldloze,
democratische eenwording van
Ierland.
Hun tegenhanger was dominee
Ian Paisley, een fanatieke 'anti
papist', die tot op de dag van
vandaag het gezicht van het on
verzoenlijke protestantisme is.
Gefrustreerd door het succes van
de burgerrechtenbewegingen
begonnen protestantse paramili
taire organisaties de kop op te
steken, doodseskaders die vaak
opereerden met hulp van de be
ruchte B-specials, de protes
tantse reservepolitie.
SPOOK
Het sektarische spook stak nu
pas goed de kop op. Katholieke
woonwijken gingen in vlammen
op, het protestantse bestuur kon
de situatie niet meer aan. Het
dieptepunt werd de 'slag om de
Bogside', het katholieke getto
van Londonderry. De jaarlijkse
traditionele 'mars van de leer
jongens', een herdenking van de
overwinning van Willem van
Oranje op de katholieke koning
James, drie eeuwen eerder, werd
een veldslag tussen intimideren
de protestanten en demonstre
rende katholieken die vijf doden
eiste. Fabrieken gingen in vlam
men op, meer dan honderd ka
tholieke woningen werden ver
nield. Actief op de katholieke
barricades was onder meer ene
Martin McGuinness.
Het gebeuren zette de verhou
dingen tussen Londen en Dublin
onder grote spanning. Geruch
ten over ingrijpen van het Ierse
leger zorgden ervoor dat het
unionistische bestuur de hulp
inriep van de Labour-regering
van James Callaghan. Het ver
zoek om bijstand van het leger
werd ingewilligd, met de aante
kening van Callaghan dat het
om een 'tijdelijke operatie' ging,
slechts bedoeld om orde en rust
te herstellen.
De Britse soldaten werden aan
vankelijk door de verdrukte ka
tholieken als bevrijders begroet.
Katholieke vrouwen op de Falls
Road in Belfast sloofden zich uit
met thermoskannen thee en
sandwiches. De tv-beelden gin
gen de hele wereld over. Maar
deze 'romance' was snel afgelo
pen. Tijdens de onlusten kreeg
de in slaap gesukkelde IRA te
maken met dissidente leden, die
zich ergerden aan de bijnaam I
Ran Away, die de organisatie
kreeg van katholieke buurtbewo
ners die tevergeefs hadden aan
geklopt om bescherming tegen
protestantse terreur. De IRA
splitste. Een grote vleugel noem
de zich voortaan Provisional
IRA, de leden kregen de bijnaam
'Provo's'. Martin McGuinness
stond vooraan, evenals Gerry
Adams.
In 1970 verspeelde het Britse le
ger alle krediet door het dood
schieten van vier burgers op de
Falls Road. Dit incident zorgden
voor een geduchte aanwas van
de Provo's, en vanaf dit moment
stond de rolverdeling voor de
komende decennia vast: de Brit
ten als de koloniale onderdruk
kers met een bezettingsleger, de
protestantse unionisten als hun
handlangers, de katholieken als
de nationalistische strijders voor
Ierse eenheid.
Datzelfde jaar schoten Provo's
de eerste soldaten dood. Het vol
gende jaar werd een soort nood
toestand uitgeroepen, inclusief
internering zonder enige vorm
van berechtiging. Gerry Adams
was een van de verdachte terro
risten die vier jaar in gevange
nissen zouden doorbrengen.
SUNNINGDALE
Het jaar van de ommekeer werd
1972. De burgerrechtbeweging
stierf met Bloody Sunday, 30 ja
nuari 1972, toen het Britse leger
dertien katholieke demonstran
ten in Londonderry doodschoot.
Bernadette Devlin baarde in het
Lagerhuis opzien door minister
Maudling een klap in het gezicht
te geven. De Conservatieve rege
ring Heath bracht de provincie
onder direct gezag van Londen.
De unionisten waren woedend
en verbraken de banden met de
Conservatieven. De katholieken
waren opgelucht. De IRA kon
digde zelfs een bestand af en een
aantal leiders vloog voor onder
handelingen naar Londen. Het
leverde niks op.
Even was er hoop. In 1973 wordt
de Noord-Ierse politieke partijen
een blauwdruk voor nieuwe au
tonomie voorgehouden. De ka
tholieken zouden voor het eerst
zeggenschap in het bestuur krij
gen, een machtsdeling waar de
UUP mee akkoord ging, maar
Paisley en zijn Democratie Unio
nist Party (DUP) niet. No surren
der, geen capitulatie, zou het
motto van Paisley blijven. Het
akkoord, genoemd naar het En
gelse conferentie-oord Sunning-
dale, bevatte veel elementen die
ook weer opduiken in het vre
desvoorstel waarover nu zo he
vig wordt onderhandeld. Het
Sunningdale-stuk ging van tafel
toen door Paisley opgehitste
protestantse arbeiders Noord-
Ierland met een algemene sta
king lamlegden.
Veel kansen had het akkoord
niet, omdat de paramilitaire or
ganisaties en aan hen verwante
politieke partijen niet bij de dis
cussies werden betrokken. De
IRA begon een geweldscampag-
ne in Engeland en Noord-Ier
land. 'Hoogtepunten' zijn in
1974 de negentien doden in
twee pubs in het Engelse Bir
mingham en vijfjaar later het
opblazen van het jacht van Lord
Mountbatten voor de Ierse kust,
waarbij de Lord, een oom van
prins Charles, om het leven
kwam. Diezelfde dag ontplofte
een IRA-bom onder een leger-
busje in het Noord-Ierse War-
renpoint: achttien doden.
De protestantse paramilitairen,
die zichzelf loyalisten noemen,
kwamen met tegenterreur. De
Ulster Volunteer Force sloeg
bloedig toe met autobommen in
Dublin. Berucht waren de 'Shan-
kill-slagers' uit de gelijknamige
protestantse wijk van Belfast, die
op katholiekenjacht gingen. In
1979 werden elf van hen tot le
venslange gevangenisstraf ver
oordeeld. De inmiddels aange
treden regering-Thatcher kon
digde de oorlog tegen het terro
risme aan, internering werd in
gesteld met een zeer streng regi
me in de beruchte Maze-gevan-
genis van Belfast.
INKEER
Thatcher weigerde de IRA-eis in
te willigen dat gevangen terroris
ten als politieke gevangenen
moesten worden behandeld. In
1981 hongeren elf republikeinse
gevangenen zichzelf dood. Sinn
Féin-Lagerhuislid Bobby Sands
is één van hen. Thatchers harde
aanpak leidt in de rest van de
wereld Amerika met zijn grote
Ierse bevolkingsgroep voorop
tot veel begrip en een golf van
sympathie voor de 'IRA-vrij-
heidsstrijd'. De inkeer van That
cher kwam in 1985, een jaar na
dat zijzelf tijdens de Conserva
tieve partijconferentie in Bright
on bijna het slachtoffer werd van
een IRA-bom die haar hotel in
puin legde (vijf doden)
Met de Anglo-Ierse overeen
komst van 1985 legden Thatcher
en haar Ierse ambtsgenoot Fitz
gerald vast dat Ierland enige zeg
genschap moet krijgen op
Noord-Ierse zaken, voornamelijk
door het opzetten van Iers-
Noord-Ierse commissie voor
grensoverschrijdende gemeen
schappelijke kwesties. Paisley
was een van de felste tegenstan
ders, maar het proces van moei
zame onderhandelingen voor
een nieuwe bestuursstructuur is
toen eindelijk echt begonnen.
Sinds 1985 is Groot-Brittannië
feitelijk bezig het koloniale dra
ma met zo min mogelijk ge
zichtsverlies tot een zo vredig
mogelijk einde te brengen. Uit
drukkelijk is verklaard dat de
Britten geen 'strategisch belang'
meer hebben bij Noord-Ierland.
De politieke vertaling bleek iets
minder eenvoudig. Thatchers
opvolger Major probeerde ener
zijds de onderhandelingen gaan
de te houden, maar liep ander
zijds aan de leiband van de
unionisten, want hij had hun
stemmen hard nodig door zijn
geringe meerderheid in het La
gerhuis.
Tegelijkertijd werd binnen Sinn
Féin en de IRA het gevoel steeds
sterker dat geweld niet de enige
manier is om Ierse eenheid te
bereiken. De banden tussen
John Hume's geweldloze SDLP
en Sinn Féin werden steeds ster
ker. In 1994 kondigde de IRA een
wapenstilstand af, die achttien
maanden standhield en bedoeld
was om Sinn Féin aan de onder
handelingstafel te brengen.
De protestantse para-militairen,
opgehitst door Paisley en de
Unionisten, verzetten zich hevig.
Toen Adams in 1994, een jaar
nadat Major en de Ierse premier
Reynolds de Anglo-Ierse over
eenkomst hadden geactuali
seerd, aankondigde dat de
'laatste fase' van het conflict was
bereikt, had het Verenigd Mili
taire Commando van de loyalis
tische paramilitairen 110 'IRA-
sympathisanten' op de doden
lijst bijgeschreven.
FRAGIEL
Tony Blair wist uiteindelijk kno
pen door te hakken waar John
Major 'Ik word onpasselijk als
ik met terroristen om de tafel
moet gaan zitten' faalde. Ma
jors gedraal was voor de IRA re
den om het bestand met een da
verende knal op te zeggen: twee
doden bij de bom in de Londen-
M-l OtlE
'Vredeslijnen' in Belfast (boven) die tegenpolen als Gerry Adams (foto links) en Ian Paisley (foto rechts) en de hunnen uit elkaar moeten houden. Dertig jaar lang staan de
onverzoenlijken in Noord-Ierland al pal tegenover elkaar, en vandaag wordt het voor alle partijen de dag van de waarheid. Komt er een akkoord, dan kan er langzaam aan
echte vrede worden gedacht. Spat het overleg alsnog uiteen, dan is de provincie verder van huis dan ooit. foto's reuters, epa en
x>r
&LEMj
rgen'
KLM
porde
inenl
hddi
overi]
ienb
tEen
gtuig
ine
HAAG.
perin]
lanhi
oeps£
•hiiiH
ide ta
arisse
jsatie
pen d:
ken<
mom
jeho
pun v
lager
ft re
JtAAG
ïdpui
ekren
nsen
irslag;
partij
als zi
»en oi
Dopd
luitvi
ink
[ERDAI
Itie R<
overlt
te ne
(ri 20C
pen v;
feem
tkma
ssel
oppei
se Docklands, begin lif®011
De komst van een Labf "et
ring, die door zijn gevv£en
meerderheid geen booPPPei
heeft aan de unionistisP116 c
gerhuiszetels, beteken!
ommekeer. Er kwam ekslp
IRA-bestand, op 11 der
1997 ontving Blair GentjAAGj
en Martin McGuinnesfoarec
ning Street 10, preciesjsteir
nadat Sinn Féin-leiderjjtrege
daar zijn opwachting ra zo h
Komt het na vandaag ijrouu
dan zal die nog lange tf zaal
zijn, vooral omdat veel|e klai
Noord-Ierland hetzelfc?
bleven. Groot-BrittaruiK^
de afgelopen jaren müjtlH
de Noord-Ierse econoi
pompt, maar nog steerrp
werkloosheid er bovenP
tionale gemiddelde ent111®*
steeds lopen katholiekjr"
keer zoveel kans op ve 8en
hun baan dan protestarPen
Er is in dertig jaar zó \dma8
den dat ook het wantrct
tussen de geweldloze iflkii
heid in beide gemeens!
groot is, getuige ook dr
'vredeslijnen' in Belfas
meerderheid van de b
het geweld meer dan Ij
vredesdemonstraties,!
zeventiger jaren en meI
telijk bij het bezoek v
dent Clinton, bezwijkel
het fatalisme van alledl
Gemengd protestant-U
onderwijs is er nauwel
op de drie Noord-Iersfl
is verwant aan een slat)
van het conflict of is o
geweest van een mooi!
bomexplosie. Nergens!
Verenigd Koninkrijk
veel antidepressiva gef
Noord-Ierland.
VREDESDOl^.
1 fci»:
De geharnasten in dei
taire gelederen van bei
pen geven bovendien!
niet op. De IRA-splintM
National Liberation A
Continuity IRA-
laatste nauwe bander!
houd met een door Bol|
zuster Bernadette gelei
Sinn-Féindissidentenjl
niet dat de Britten enl
het Ierse eiland zonde!
zullen verlaten en zichlkt D
neerleggen bij Ierse ee|Pel' g
Hun tegenhangers, deNeft
sche Ulster Freedom ffe>eb
Loyalist Volunteer Fon(tusse
dat weer wel en leggerMng
reden de wapens niet»131™
Als de partijen het vanloen-
eens worden over zelftj
dan is dat om al die reJ
meer dan een hoopgeiK«.
senstop op een lijdensP^
pas over jaren zal eindt,
moedelijk met de onafto ro
Ierse eenwording. Erl®orst(
teveel politici rond diejlosg,
genen zijn van hun eiigen
perkte denken. En in Sens
teveel verdwaasde enielve
de fanatici. Hun toekoj
slachtoffers kunnen, nJ
Iers eufemisme, sti aksirSt
bijgeschreven onder dl
'vredesdoden'.
fg hei
ïvvoc
^nbli
lam
iele
