Ruïnes leiden hier
kommervol bestaan
Ante Diluvium: een
labyrint van de geest
Boeken
log in Oog' goed voor uren gniffelen
SF-Veteraan Jack Vance viert gouden jubileum met nieuwe roman
IPERDAG 9 APRIL 1998
wa
Onnavolgbare fantasieën Willem Brakman
ROMAN RECENSIE
4 WIM VOGEL
-edili(Jprakman Ante diluvium Roman.
11Jitgeverij Querido. prijs 29,90.
thrijvers de werkelijkheid
en (moeten) beschrijven, is
[hardnekkig misverstand,
[personages worden daar-
jc te gemakkelijk gekoppeld
Teële mensen, hun vertel-
L alleen nog maar gelezen
piegels van de werkelijk-
ml
sijn nieuwe essaybundel
pols beschrijft J. Bernlef
iwelijke consequenties
it soort misverstanden.
;ussische auteurs onder
;ommunistische regiem
ervaren, ervaart Salman
lie tot op de dag van van-
ie roep om realistische li-
is in wezen een uiting
[verdraagzaamheid, is het
;n van het alternatief.
;t uitgebreide oeuvre van
Brakman alleen al in
ennium twaalf romans
rellen is nooit veel aan-
voor dat makkelijk her-
:e realisme geweest. Zijn
telende, in zichzelf ver
dwaalde personages zijn stee
vast op zoek naar verlossing,
naar vage, zich terugtrekkende
vader- en moederfiguren. Hun
werkelijkheid is zelden eendui
dig en omdat ook voor Brakman
vorm en inhoud één zijn, is zijn
taal soeverein en onafhankelijk
van de werkelijkheid.
Ante Diluvium, zijn jongste
roman, mag wat deze ontwikke
ling betreft gezien worden als
een hoogtepunt. Met als verve
lend gevolg natuurlijk dat de le
zer wel een bijzonder raadsel
achtige maaltijd voorgeschoteld
krijgt. In een eerste fragment,
welbeschouwd een proloog
waarin de auteur zijn schrijvers
opvatting motiveert, wordt al
gesproken over de merkwaardi
ge tijd die 'is en blijft hoewel hij
vergaat', maar die wel in de rug
aangevallen moet worden. Ante
Diluvium, vóór de zondvloed
dus, dat wil zeggen: terug naar
een tijd waarvan we ons nauwe
lijks meer iets concreets hun
nen herinneren. Er is dan ook
sprake van herdenkingen 'in de
schatkamer van mijn interieur',
waarbij de verteller zich veroor
looft 'niet ouder te worden.'
Wat na die proloog volgt, is
een buitengewoon ingewikkeld
sprookje over jeugdervaringen
van een ik die moeiteloos bin
nendringt in de breinen van
plaats- en tijdgenoten om
vanuit hun gedachtenwereld
verschillende visies over dezelf
de gebeurtenissen en persona
ges te verspreiden. Er is sprake
van de slorige rafels van een in
dustriestad. "t Fabriek' staat er.
Er gaapt een ravijn en in het
centrum prijkt het standbeeld
van Ariëns, de kapelaan die het
eind vorige, begin deze eeuw
opnam voor de Twentse textiel
arbeiders. In de buurt van het
ravijn bevindt zich het hol van
een jongensclub. Old Shatter-
hand heten ze en Winnetoe en
precies op het moment dat je
dreigt erachter te komen waar
zij zich mee bezighouden, ver
springt het perspectief, draai je
door het hypnotiserende proza
rond in een ander hoofd en
blijkt iedere 'waarheid' fantasie
te zijn.
Zoals zo vaak bij Brakman
spelen ook in deze roman de
zelfde grondfiguren een dubieu
ze rol vol achterklap, dreiging
Natuurlijk ver\'al of op sterk water gezette romantiek?
en seksuele frustraties. Er is de
verrader, de geliefde, de mees
ter, de vrouw, de dood en, alles
overheersend, de taal die ook
werkelijk als taal optreedt en
dus niet verwijst naar iets an
ders.
Ik betwijfel of een grondige
analyse van deze roman, die
zich uitsluitend afspeelt in de
verbeelding van een personage,
mij meer zal opleveren dan een
wat vage herinnering aan een
bizarre, beklemmende geschie
denis. Brakmans taal is prach
tig, maar je obsessies en fanta
sieën zo los van iedere ons be
kende werkelijkheid vorm ge
ven is wel erg stoutmoedig. Wie
het motto leest, weet echter dat
de auteur ook met dat oordeel
rekening heeft gehouden.
Televisierecensies Frits Abrahams gebundeld
yTIEKEN RECENSIE
RN OEN BLINK/GPD
endgtfr3hams °0ë m
ƒ29,90.
eer-
1F imen regelma-
Engen voorbij
ede. [an ik denk 'Als
niet opschrijf,
niemand het'.'
leurs zei Frits
onlangs
interview
eiding van
jek Oog in Oog
in zijn zijn
TV-recensies
INRC-Handels-
Ibundeld.
1J mogen
EUiHjams dankbaar
Hij legde vier
w»fJng weergaloos
EgUlger op opmer-
e televisiemo-
ar en en schreef
irachtige stuk-
,lf1 er. De criticus
4" het voordeel dat hij, in tegenstelling
gewone verslaggever, ook meteen
nterpreteren wat hij heeft gezien, al-
brahams. Hij hoeft niet objectief te
ij mag zijn verbeelding gebruiken,
signaleerde Abrahams, na een televi-
terview met de vanwege o.a. verkrach-
vervolgde Patrick Kluivert (januari
dat de voetballer 'spijt betuigt zonder
Vervolgens kruipt de recensent in de
van bondscoach Guus Hiddink en
vrijelijk op wat wij allemaal dachten:
inventariseerde, voor de duizendste
n hel üe week, zijn probleemkinderen:
it va ick Kluivert: voorgoed verpest moe-
«nd.
Den d
Edgar Davids: on
handelbare rancu-
nelijer.
Clarence Seedorf:
ondraaglijke praat
jesmaker.
Winston Bogarde: niet geheel compos
mentis.
Michael Reiziger: meeloper van voor
noemden.'
Ook het memorabele tranensproeien
voor de camera van voetballer Ronald de
Boer heeft Frits Abrahams nauwkeurig voor
het nageslacht in woorden vastgelegd.
Waarom die huilpartij zo onweerstaanbaar
komisch was, begreep ik toen niet en be
grijp ik nu niet, maar bij het lezen van
Abrahams verslag ervan, barstte ik opnieuw
in hulpeloos lachen uit: 'Dit was geen hui
len meer, het was snikken. De handen gin
gen naar het gezicht, alsof hij zijn tranen
wilde tegenhouden, maar er was geen red
den meer aan. De langste en meest open
bare huilbui voor zo'n twee miljoen ver
bijsterde kijkers uit de internationale
sportgeschiedenis was begonnen.'
De stukjes van Abrahams alfabetisch
naar onderwerp gerangschikt gaan, met
televisie als aanleiding, over politici, spor
ters en maatschappelijke verschijnselen als
incest, euthanasie en de moderne monar
chie. Dat levert een mooi tijdbeeld op. Het
best op dreef is de criticus misschien nog
wel als het gaat om het signaleren van ta
boedoorbrekend bedoelde ranzigheid en
platte erotiek.
Abrahams doet in dit verband Menno
'seks voor de' Buch het verzoek zijn 'parti
culiere, geile wens' waar te maken: VOO-
programmadirecteur U. Glorie te laten ver
trappelen door 'Jenny, Patrice, en al die an
dere vurige meisjes': 'Ik zal toekijken en
klaarkomen, zoals ik nog nooit ben klaarge
komen.'
Sinds Abrahams vorig jaar een recensie
wijdde aan de presentatrice van Lief
Leed, is de Wijdbeense Dame in sommige
huiskamers een begrip. Deze dame. met de
onwaarschijnlijke naam Mylène de la Haye,
laat bevrijde echtparen op televisie uitleg-
gen wat hen naar parenclubs drijft en hoe
ze lust ontlenen aan het kaalscheren van el-
kaars intieme delen. 'Af en toe zakt de gast
vrouw zwoel lachend door haar gespreide
knieën, terwijl ze haar erogene zones vaag
toezwaait.'
De teloorgang van Sonja Barend, de nieu
we populariteit van het katholicisme, de
snijdende sloomheid van Frans Bromet ('de
Frits van Egters van de Nederlandse televi
sie'): het komt allemaal aan de orde in deze
sprankelend geschreven notities. Oog in
Oog is wat mij betreft goed voor enkele
uren gniffelend vermaak. Maar Abrahams
boek vervulde me ook met spijt: kennelijk
heb ik veel mooie TV-momenten gemist, de
i vier jaar.
Zuidaanzicht van de kasteelruïne van Brederode anno 1883.
Ruïnes zijn de weeskinderen van de architectuur. Ver
waarlozing is hun lot. Tenzij iemand zich over hen ont
fermt zijn ze overgeleverd aan verval en eenzaamheid.
Tegelijkertijd vormen ze een bron van inspiratie voor
schrijvers, kunstenaars en historici, juist omdat ze zo be
klagenswaardig zijn. Met minder neemt de verbeelding
geen genoegen.
BOEK RECENSIE
WIM DE WACT
A C Schulte (redactie) - Ruïnes in Neder
land Uitgeverij Waanders, pnjs 69.50
Nederland is in vergelijking met
de omringende landen arm aan
ruïnes. Vermoedelijk heeft dit te
maken met onze diepgewortel
de opruimwoede en de behoef
te aan een zindelijke omgeving.
De hoofdauteur van Ruïnes in
Nederland, A.G. Schulte, oppert
deze houtsnijdende verklaring
in zijn bijdrage aan dit fascine
rende boekwerk, dat bedoeld is
om de leemte te vullen in onze
kennis van eeuwenoude bouw
vallen en bovendien de aanzet
wil geven tot een positieve
waardering ervan.
Nu leidt de omgang met een
ruïne al gauw tot een paradox.
Een ruïne ontleent zijn aantrek
kingskracht en betekenis aan de
verregaande bouwvallige staat
waarin het vroegere kasteel,
kerkgebouw, woonhuis
noem maar op verkeert.
Wordt niets gedaan dan zullen
de resten eens verkruimeld zijn.
Wordt ingegrepen door de ruïne
te conserveren of gedeeltelijk te
reconstrueren, dan is in wezen
sprake van een kunstmatige
toestand.
Het ethische probleem dat
een ruïne met zich mee brengt
restaureren of de tand des
tijds vrij spel geven? komt in
dit boek ruimschoots aan bod.
Verder is er aandacht voor uit
eenlopende aspecten als het
voorkomen van de ruïne in de
beeldende kunst, literatuur en
landschapstuin en het bestaan
van een specifieke flora en
fauna in en om ruïnes. De
prettig leesbaar geschre
ven tekst is royaal ge
ïllustreerd met fo
to's, schilderijen,
prenten, kaar
ten
bouw
kundi
ge teke
ningen.
Een heerlijk
boek derhalve
om de verganke
lijkheid mee
overdenken.
Dat de ene ruïne de
andere niet is wordt bij het
bekijken van de verschillende
voorbeelden overigens wel dui
delijk. Eén van de bekendste
exemplaren is natuurlijk de Ruï
ne van Brederode bij Santpoort.
Maar vergis je niet. Wat we van
daag zien van dit omstreeks
1300 gebouwde kasteel is deels
een bedriegelijk echte, negen-
tiende-eeuwse reconstructie.
Men restaureerde deze ruïne
FOTO BOEK
destijds zonder blikken of blo
zen naar het ideaalbeeld van
een middeleeuwse burcht.
Evenmin zuiver is Slot Teylin-
gen bij Sassenheim, ooit de
thuisbasis van de graaf van Hol
land. Weliswaar was dit een van
de eerste wettelijk beschermde
monumenten in Nederland, di
verse ingrepen in het verleden
hebben ook hier een vals beeld
opgeroepen.
De toestand van de Vrouwen
kerk aan het Vrouwenkerkhof in
Leiden is ronduit vreselijk. Van
deze kerk zijn slechts een paar
stukken muur en de fundamen
ten over. Binnen de contou
ren van de plattegrond
heeft de gemeente vol
goede bedoelingen
een openbaar plein
aangelegd. Maar
het verloeder
de resultaat
laat zien
dat ruï
nes
die
open en
bloot in een
binnenstad
staan geen vro
lijk bestaan leiden.
Anders ligt het met
Huis ter Kleef aan de
Kleverlaan in Haarlem-
Noord, dat sinds 1573 een
kasteelruïne is. Niet in het
boek te lezen staat dat om de
natuurlijke achteruitgang tegen
te gaan binnenkort de nederige
overblijfselen zullen worden af
gedekt met een beschermende
constructie. De romantiek van
dit feodale restant wordt zo
doende op sterk water gezet.
In gebundelde essays
Amon Grunberg
kan bewonderen
en afkeuren
ESSAYS RECENSIE
HANS WARREN/CPD
Amon Grunberg - De troost van de slap
stick. Essays Uitgeverij Nijgh Van Dit-
mar. pnjs 39,90
In de essaybundel De troost van
de slapstick schrijft Amon Grim
berg (geboren 1971) over geluk
en humor, over film en litera
tuur, over zichzelf en anderen.
Het is een goede manier om
Grunberg te leren kennen. Hij
blijkt oprecht te kunnen be
wonderen zoals blijkt uit de
stukken over Patrick Modiano,
John Fante, Edgar Hilsenrath en
anderen maar scherp afkeu
ren kan hij ook. De dialogen in
Het Bureau van J.J. Voskuil
vindt hij bijvoorbeeld 'net zo
natuurgetrouw maar ook net zo
spannend als een pak BioTex.'
Grunberg is geneigd de Ne
derlandse literatuur te beschou
wen als zo n 'fruitmand vol rijpe
en overrijpe vruchten die je
naar het ziekenhuis brengt voor
hen die bijkomen uit narcose.'
A.F.Th, van der Heijden noemt
hij 'een iets te lang gekookt
stronkje bloemkool dat wordt
opgediend als nouvelle cuisine.'
Hella S. Haasse is naar zijn zeg
gen 'een ingelegd kersje met
kunstmatige zoetstof, dus zeer
geschikt voor mensen die op di
eet zijn.' Over Margriet de Moor
merkt hij op: 'dat zijn de groen
ten van Hak. Ze smaken naar
niets, maar het is altijd handig
ze in huis te hebben.'
Grunberg is niet alleen een
vrij nieuwe ster aan het firma
ment van onze literatuur, hij wil
graag ook een ander soort ster
zijn. Hij zet zich in deze be
schouwingen voor het groot
ste deel eerder in de VPRO-gids
en in NRC Handelsblad ver
schenen af tegen wat Neder
landse critici van auteurs vergen
én wat de meeste Nederlandse
schrijvers doen.
Pretentie is het gevaar dat het
werk van heel wat Nederlandse
schrijvers bedreigt. Grunberg is
onvoorwaardelijk tegen dikdoe
nerij. Hij weet: 'Boeken zijn be
doeld om gelezen te worden
door mensen. Dit lijkt een open
deur, maar het is belangrijk dit
nog even vast te stellen, want er
verschijnen boeken die de in
druk wekken geschreven te zijn
voor wilde duiven, oesters en
andere schelpdieren.' Hij smee
kt de schrijvers: 'Sleep mij toch
mee in uw verhaal, vanaf de
eerste bladzij tot de laatste' en
'Geef mij toch niet de tijd mij af
te vragen wie dit allemaal heeft
bedacht en waarom in gods
naam.'
De essays uit De troost van de
slapstick maken duidelijk dat
Grunberg een scherpe geest is.
Deze bundel artikelen bevat
minstens even veel uitspraken
om over na te denken als zijn
romans. Economie laat zich,
volgens hem, 'in vier woorden
samenvatten: geluk is te koop.'
En humor is, schrijft hij, 'voor
de lelijke man wat haarstukjes
zijn voor de kale man.' De troost
van de slapstick is een bundel
voor iedereen die in het univer
sum volgens Grunberg wil wor
den ingewijd.
SCIENCE FICTION RECENSIES
mode^
JAN VAN KOOTEN/CPD
Jack Vance - De wilde vaart, 36,90, De huizen van Iszm, De Ko-
dok-krijgers, beide 14,90. Larry Niven - Neutronster, De stranden
van Sirius Vier, beide 14,90. Peter Schaap - Het lied van de Steen,
39,90 Kevin J Anderson - De triomf van de Kracht, 34,90. Ber
nard Comwell - De vijand van God, 45.00. Allemaal uitgaven van
Meulenhoff David Day - De Wereld van de Hobbits, uitgeverij
Spectrum, 39,90. Kevin J.Anderson - Immuun, 24,90. Les Mar
tin - De Avond valt, Wij zijn niet alleen, beide 24,90. Alle drie van
Kosmos-Z&K.
De eerste science fiction-verhalen waren vooral
van technische aard. Jules Veme beschreef hoe een
expeditie naar de maan werd uitgevoerd en hoe
een boot onder de zeespiegel kon varen. H.G.
Wells zaaide paniek met een invasie van Mars
mannetjes. Veel van de fiction uit die tijd is inmid
dels werkelijkheid geworden en SF-schrijvers heb
ben zich op andere onderwerpen gestort. Het veld
van de SF bestrijkt nu dan ook vele soorten. Van
harde, technische SF tot prehistorische fantasy. De
waardering is uitgedrukt in sterren. Hoe meer hoe
spannender.
Tot de oud-gedienden in de SF-wereld hoort
Jack Vance. In de Verenigde Staten viert hij dit jaar
rijn gouden jubileum. In 1948, vijftig jaar geleden
dus, debuteerde Vance in het tijdschrift Thrilling
Wonder Stories met het korte verhaal De Wereldbe
denker. In Nederland verscheen in 1968 de eerste
roman van Vance. Dertig jaar later zijn er van hem
bijna zestig romans en verhalenbundels vertaald
en behaalde de verkoop van zijn oeuvre in Neder
land met gemak het aantal van anderhalf miljoen
exemplaren. In de VS kreeg de schrijver voor zijn
vijftig jaar schrijverschap de Life Achievement
Award. De prijs werd hem uitgereikt door de
Science Fiction Fantasy Writers of America.
Het gouden jubileum viert Vance met een nieu
we roman: De wilde vaart. De nu al 82-jarige
schrijver bewijst in zijn nieuwste boek zijn onver
minderde verbeeldingskracht. Lezen dus, die nieu
we Vance: 4 sterren.
Tegelijk met De wilde vaart zijn twee nieuwe
boekjes uitgekomen in de reeks gebonden ere-uit-
gaven van Vance. Herdrukken die nog niets van
Troubadour
Nieuw van Peter Schaap uit Roden: Het lied van
de Steen. Peter Schaap, de troubadour van Adem
mijn adem, heeft vele reizen gemaakt naar vind
plaatsen van werktuigen uit een grijs verleden. Hij
maakt als een van de weinige Nederlanders ook
zelf stenen werktuigen in de oude tradities. Zijn
boeken die gerekend kunnen worden tot de prehis
torische fantasy ademen een sfeer van vakkundig
heid en zijn zeer geloofwaardig. Maar bovenal
boeiend: 3 sterren.
HONGERSNOOD DWINGT DE MENSEN
VAN DE LEEUWENSTAM TOT EEN BARRE
OVERLEVINGSTOCHT
NAAR ONBEKENDE STREKEN
PETER SCHAAP
hun glans verloren hebben en alleen al door de
manier waarop ze zijn uitgevoerd een pluim ver
dienen. De huizen van Iszm en De Kodok-krijgers
zijn de titels van de negende en tiende bundels in
deze serie. Allebei goed voor 3 sterren.
Bij uitgeverij Meulenhoff hebben ze de smaak
van de handzame gebonden boekjes te pakken,
want ook van de oude rot Larry Niven zijn twee ti
tels in deze vorm verschenen. Neutronster (be
kroond met een Hugo Award) en De stranden van
Sirius \rier. In het laatste boekje staan naast het ti
telverhaal drie andere korte verhalen uit de jaren
zestig. Juweeltjes: 3 sterren.
Meulenhofj-M
Star Wars
Van een geheel andere orde is het nieuwe deel
in de serie Star Wars. Dit derde deel van de trilogie
Dejedi Academie heet De triomf van de Kracht. In
de jaren zeventig begon George Lucas een revolu
tie op SF-filmgebied met Star Wars. Timothy Zahn
zette de sage voort met In de Schaduw van het Rijk
En nu is het de beurt aan Kevin J. Anderson die
met dit boek een punt zet achter zijn trilogie. Nog
steeds speelt Luke Skywalker de hoofdrol en ook
Anderson doet niet onder voor de prima kwaliteit
waarmee Lucas triomfen vierde: 3 sterren.
Koning Arthur
In Engeland is Bernard Corn well bezig met het
schrijven van De Kronieken van de krijgsheren. Een
sage over Koning Arthur. Het tweede deel is zojuist
verschenen onder de titel De vijand van God. His
torische fantasy van het zuiverste water met onver
wachte hoogtepunten en wendingen. Deze ridder
roman in eigentijdse aankleding is een voortzet
ting van een genre dat al uit de twaalfde eeuw
stamt.
De vijand van God leest als een trein en liefheb
bers moeten tot augustus wachten op het derde
deel in de serie. Dat gaat Excalibur heten naar het
zwaard van koning Arthur. Natuurlijk speelt de to
venaar Merlijn weer een belangrijke rol in het ver
haal: 4 sterren.
Hobbits
Tolkien was een van de eerste schrijvers die in
zijn In de ban van de ring over de Hobbits nieuwe
gefantaseerde werelden beschreef. Hij construeer
de naar het voorbeeld van sprookjes, legenden,
mythen en ridderverhalen een ingewikkelde
queeste en maakte daarbij geraffineerd gebruik
van verzonnen talen, magische codes en kaarten.
Uitgangspunt van zijn verhaal is de tegenstelling
tussen goed en kwaad.
De Engelsman David Day heeft in De Wereld van
de Hobbits het volkje tot in de details neergezet.
Over de gewoonten van de Hobbits, hun taal en
hun filosofie. Het boek is door de Nederlandse Li-
dia Postma voorzien van prachtige illustraties: 4
sterren.
The X Files
De spannende verhalen uit de tv-serie The X Fi
les kunnen we sinds enige tijd ook in boekvorm tot
ons nemen. De serie is ooit bedacht door Chris
Carter die er de Golden Globe Award mee won. De
drie delen in de reeks die kort geleden verschenen
zijn, heten Immuun, geschreven door Kevin J.An-
derson (ook bekend van Star Wars), De Avond valt
en Wij zijn niet alleen, beide van Les Martin.
Recht-door-zee-SF met hier en daar wat humor: 2
sterren.
