Waarom maken we gebaren tijdens het telefoneren?
Wetenschap Techniek
Tomaatje tegen prostaatkanker
Brokkenmakers nader bekeken
iel
DONDERDAG 2 APRIL 1998
160
hans bekkers
Italianen en Spanjaarden heb
ben de naam. Maar wij, stijve
bewoners van de Lage Landen,
kunnen er ook wat van. Let er
maar eens op als je spreekt.
Praktisch je gehele lichaam doet
mee. Je mond uiteraard, je ogen
en niet te vergeten je handen.
Waarom toch al die drukte? De
Nijmeegse promovendus Jan-
Peter de Ruiter verdiepte zich in
de relatie tussen spraak en ge
baar. Gebaren, zo concludeert
hij, openen de deur naar ons
geheugen.
Jan-Peter De Ruiter is ermee ge
stopt te letten op de gebaren die
hij zelf maakt. „Dan ga je bij el
ke beweging zitten nadenken
waarom je'm maakt", zegt hij.
Om mesjoche van te worden.
„We maken er ook zo gigantisch
Wijsgebaren: hier, ginds, links
of rechts. Ritmische, op-en-
neerbewegingen van de hand
ook wel beats genoemd die
geen betekenis lijken te hebben.
Geformaliseerde, voor iedereen
begrijpelijke gebaren: duim om
hoog, middelvinger gestrekt,
hand langs deel, wijsvinger te
gen het voorhoofd. De specifie
ke betekenis ervan ligt min of
meer vast, al zijn er grote ver
schillen per cultuurgebied.
Waar de duim omhoog hier
'prima' betekent, geldt het in
Griekenland als een obsceen
gebaar. En dan heb je nog de
iconische gebaren, waarvan de
Decennia al strijden wetenschappers over de betekenis van die gebaren
tijdens het spreken. Over de functie van wijzen is men het wel eens.
Maar waarom toch al die beats en die iconische gebaren?
foto hans van weel
vorm een relatie heeft met het
onderwerp van de spraak. Bij
voorbeeld het met de wijsvinger
maken van een spiraalvormige
beweging als we het over een
draaikolk hebben.
Decennia al strijden weten
schappers over de betekenis
van die gebaren tijdens het
spreken. Over de frinctie van
wijzen is men het wel eens.
Maar waarom toch al die beats
en die iconische gebaren? Ah,
zegt de een, dat is puur voor de
communicatie. Maar als dat zo
is, waarom maken we dan ook
gebaren tijdens het telefoneren.
Niemand immers die ze ziet.
Nee, zegt de ander daarom, ge
baren zijn voornamelijk be
doeld voor de spreker zelf. Ge
woon om het spreken te verge
makkelijken. Door het maken
van gebaren zou je gemakkelij
ker de juiste woorden kunnen
vinden.
De Ruiter bestrijdt die laatste
opvatting, al was het alleen
maar omdat de meeste woor
den zich niet in een gebaar la
ten vatten. Veeleer zijn de be
wegingen volgens hem bedoeld
om de gedachten te bepalen.
Hoe moeilijker het onderwerp
dat wordt besproken, des te
meer gaan mensen gebaren.
Dat betekent volgens De Ruiter
dat gebaren helpen om visuele
informatie op te halen uit het
geheugen. Gebleken is dat als
iemand zijn handen niet mag
gebruiken bij het spreken, hij
Waar de duim omhoog hier 'prima' betekent, geldt het in Griekenland
als een obsceen gebaar. foto hans van weel
meer moeite krijgt met het ver- te maken aan de luisteraar,
tellen. Zo bekeken gebaart de Gebaren, zo ontdekte De Ruiter
spreker dus vooral voor zichzelf ook, gaan aan de spraak vooraf,
en niet per se om iets duidelijk Bewegingen worden doorgaans
een tel eerder ingezet dan de
bijbehorende woordenstroom.
Dat wil zeggen dat de spreker al
met gebaren begint voordat hij
bedacht heeft wat hij precies
gaat zeggen. „Kwestie van ti
ming. Om tegelijk te eindigen
met de spraak, moet de bewe
ging wel eerder worden inge
zet", zegt hij. Het gaat automa
tisch. Spontaan gemaakte geba
ren ogen daarom ook vloeiend.
Maar o wee als ze nep zijn of
bedacht! Dan laat de zo nauw
luisterende timing nogal eens te
wensen over. Heel wat politici
die hun speech met drukke ge
baren extra vlammend willen
maken, vallen op die manier
door de mand. Eén millisecon
de te laat, en het gebaar werkt
op de lachspieren in plaats van
dat het overtuigt.
Grappig is eveneens dat je, let
tend op de gebaren, spreekfou
ten al 'ver' van tevoren kunt
zien en horen aankomen. Om te
beginnen zet de beweging al
langzamer in dan gebruikelijk,
terwijl de spraak al is vertraagd
voordat de feitelijke verspreking
te horen is. Het handgebaar ha
pert vervolgens net zo lang tot
de fout is hersteld.
„Bij stotteraars vallen de geba
ren plotseling helemaal stil als
het stotteren begint. Tegelijk
stotteren en een shaggie rollen
gaat wel, maar stotteren en ge
baren maken niet", ontdekte De
Ruiter. Dat fenomeen gaat hij
nu verder onderzoeken.
Dat het eten van tomaten extra
goed is voor onze gezondheid
weten we al een aantal jaren.
De bekende rode vrucht blijkt
nu echter ook een zekere be
scherming te bieden tegen het
krijgen van enkele soorten kan
ker, zoals prostaatkanker. Maar
de tomaat is daarmee niet meer
alleenheerser: de heilzame wer
king tegen bepaalde vormen
van kanker wordt nu ook opge
ëist door een primitieve bacte
riesoort die in zeeën en ocea
nen voorkomt.
Wetenschappers van het Britse
farmaceutische bedrijf Zeneca
in Lancashire houden zich al
meer dein een half jaar bezig
met genetisch gemanipuleerde
tomaten. Doel ervan is de to
maat aan te zetten tot extra pro
ductie van bepaalde stoffen
zoals lycopine. Brian Toons van
Zeneca legt uit waarom nu juist
diè stof: „Het is vrij algemeen
bekend dat er in de landen rond
de Middellandse Zee statistisch
gesproken heel weinig gevallen
van prostaatkanker voorkomen.
Gemiddeld twee tot vijf maal
minder dan in Europese landen
op hogere breedten. Via labora
toriumproeven weet men in
middels dat lycopine een sterk
remmende werking uitoefent
op het ontstaan en voortwoeke
ring van een prostaatkanker. De
link is dan gauw gelegd, men
eet daar meer tomaten, lycopi
ne dus èn men heeft minder
last van de genoemde vorm van
kanker. Maar let wel: het gaat
om een statistische link. We we
ten niet hoe de stof precies
werkt, maar dat proberen we nu
te onderzoeken met die gen-to
maten."
„Lycopine is een plantaardige
kleurstof, een pigment, in toma
ten dat een beetje te vergelijken
is met het oranje pigment ca-
roteen. Caroteen is de naam
van vitamine A in wortelen en
in sommige groenten en vruch
ten en die staan op hun beurt
weer bekend als retinoïden. Dat
is niet voor niets; caroteen
speelt in ons netvlies, de retina,
een belangrijke rol bij het zien."
Volgens Toons is in het Zeneca-
laboratorium al een aantal ge-
nen.fdelen van chromosomen
waarvan elk deel een erfelijke
factor vertegenwoordigt) afge
zonderd die een tomaat aanzet
ten tot de productie van lycopi
ne. Met die genen wordt nu ver
der gewerkt om de lycopine-
productie langs natuurlijke weg
te verhogen. Toons denkt nog
ongeveer twee jaar nodig te
hebben voordat de genetisch
gemanipuleerde tomaten op de
markt worden gebracht. „We
zullen ze daarbij niet presente
ren als hèt middel om de kans
op prostaatkanker te verminde
ren", zegt Toons, „want dan
handelen we om te beginnen in
strijd met de Europese regelge
ving op het gebied van de voe
dingsmiddelenconsumptie. Hoe
ze dan wèl in de supermarkt
schappen en op de dagmarkten
zullen worden aangeprezen,
moeten we nog bezien."
Brian Toons wil nog wel kwijt
dat het niet de bedoeling is nu
overmatig tomaten te gaan nut
tigen: „Wie zich stort in drie kilo
tomaten per dag, tomatensala
des, tomatensoepen of voor
mijn part gevulde tomaten,
dient te bedenken dat hij of zij
verkeerd bezig is. Ook hier
geldt: overdaad schaadt. Een to
maatje per dag extra: prima.
Maar hou het toch vooral ge-
Een experiment met automatische regi
stratie van ingewikkelde ongelukken be
gint deze maand op 25 knooppunten in
Engeland. Een combinatie van sensoren
en videoapparatuur moet plotselinge on
regelmatigheden in de verkeersstromen
vastleggen. Analyse in het Britse Labora
torium voor Onderzoek van het Weg
transport (TRL) in Crowthome moet ver
volgens uitwijzen of op die manier de toe
dracht van ingewikkelde ongelukken, in
het bijzonder de schuldvraag, valt te ont
rafelen. In totaal kunnen voor de proef,
die tot eind dit jaar loopt, meer dan drie
honderd reeds aanwezige snelheidsmeet
punten in Midden- en Zuidwest-Enge-
land worden gebruikt.
„We gebruiken", zegt John Humes, ver-
keersdeskundige van het TRL, „zogeheten
'closed loop'-recorders, waarin een be
trekkelijk korte videoband bijvoorbeeld
elke tien minuten weer opnieuw gebruikt
wordt. Gebeurt er een ongeluk dan wor
den de beelden daarvan in de verkeers-
centrale gekopieerd. Ook dat wordt bin
nenkort geheel geautomatiseerd om
menselijke fouten als per ongeluk wissen
uitte sluiten."
Humes verwacht dat de registratie van
nut zal zijn bij de reconstructie van onge
vallen, vooral wanneer er veel betrokke
nen zijn en er brand bij ontstaat, met als
gevolg daarvan chaotische toestanden. Bij
ingewikkelde ongelukken is niet altijd te
achterhalen wat de feitelijke aanleiding
was en hoe de aanrijdingen elkaar op
volgden. Veel daders van kleine en grote
ongelukken ontspringen daardoor vaak
de dans, onschuldigen worden op die ma
nier nog extra gedupeerd want veel scha
debedragen worden, ten onrechte, niet
uitgekeerd en, andersom, ten onrechte
wel.
Volgens de Verkeerscentrale in Drieber
gen is het gebruik van recorders op enkele
plaatsen boven de Nederlandse verkeers
wegen al gemeengoed. Maar dat zijn, al
dus de woordvoerder, permanent lopen
de videorecorders die niet elke dag in be
drijf zijn. Ze zijn ook niet gekoppeld aan
het snelheidssignaleringssysteem en al
leen als er toevallig een ongeval op niet tè
grote afstand en direct binnen het beeld-
veld plaatsvindt, worden de opnamen ge
bruikt voor reconstructie. Maar dat is pas
enkele keren gebeurd.
Een functionaris vaneen autoverzekeraar
toont enige scepsis over de Britse opzet,
omdat het de vraag is of een effectief, en
dus zeer dicht net van controlepunten
wel te betalen en te onderhouden zal zijn.
WÊÊ^mÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ^ÊÊ^Êm
PUZZEL
9
4
6
4
4
8
2
4
8
8
2
1
9
7
1
7
3
4
8
8
10
5
6
8
8
8
2
7
4
10
1
1
2
10
1 2 3 4 5 6 7
OPGAVE
OPLOSSING
sleutelwoord.
In sommige vakjes staat een
getal dat correspondeert met
een getal in de balk onderaan.
De letters die ingevuld worden
in de vakjes met een getal,
kunnen ook op de balk worden
ingevuld. Verticaal vormen de
letters in de eerste en derde
kolom ook een woord. Hoe
luidt het sleutelwoord?
1. Toonzaal; 2. vergezicht; 3.
aanstoot; 4. uitroep als men
voor een kind verstoppertje
speelt; 5. reusachtig iets; 6.
soort aap; 7. kort, aardig ver
haal; 8. orkestleider.
cryptogram
-1-e
monster
w--g-t-v-
ijlbode-e-
s-1 - - norm
naald-o-i
e-z-ossen
u-e-d-t-
stroom
m£-/-a/-z, &-a-a-p £-&-n-s
w-a-t aar- p-a-a-/2 a/-£"-7~
0-v-&-/z s-t-&-a-a-t
z-a-&
a/-£-t w-a-s &-&-e-as
a*- /-/v/ a/-cs /h-a-& j-£
as-0-&
/s--a-&-&s/
TOMPOES
Heer Bommel en de wilden wagen
Tom Poes zat onthutst op de puin
hopen van het reisbureau. Om hem
heen viel het houtwerk vermolmd uit
zijn binten om tot stof te vergaan,
zodra het de grond raakte. De nacht
wind, die over het landschap woei,
blies het bouwwerkje naar alle
windstreken, zodat al spoedig nog
slechts een nokbalk over was. Terzij
de lag het wrak van de reiswagen.
Ook dit eens zo hechte voertuig was
geheel vervallen, maar het wiel rolde
voort en verdween over de horizon.
,,Het was hier niet pluis", mompelde
Tom Poes. „Net als ik al dacht. Maar
waar is Hocus Pas gebleven?" Hij
keek onderzoekend rond en luister
de. Ergens in de stofwolken meende
hij een stem te horen, die klagend
riep: „Mijn reisschema is kapot! Mijn
tijd is om!" Doch dit werd overstemd
door de lokroep van de Horrekop.
Daarop steeg er plotseling een twee
de vogel uit de ruïne omhoog, even
kaal als de eerste en voor de ver
baasde blikken van Tom Poes flad
derden de beide dieren snel voort,
achter het wiel aan. Ze verdwenen al
spoedig uit het gezicht en niemand
heeft ze ooit teruggezien. Intussen
had heer Ollie slot Bommelstein be
treden. De voordeur stond gastvrij
open, maar de hal was verlaten en in
het vertrek erachter heerste rust en
duisternis. „Er is niemand thuis",
prevelde heer Bommel bevreemd.
„Ik ben er niet, bedoel ik. En toch
weet ik zeker, dat ik er daarnet nog
wel was, als iemand begrijpt wat ik
bedoel! Of zou ik het allemaal ge
droomd hebben?"
R NEC
DOOR JAN VISSER
Ter hoogte van de Ierse zuidwestkust arriveert morgen een deprj
met een voor deze tijd van het jaar ongewoon lage luchtdruk. De
in het centrum zakt namelijk naar 960 hPa. Het frontensysteen
het lagedrukgebied veroorzaakt vrijdag overdag regen. De verwa
is dat er tussen de 5 en 10 mm gaat vallen. Later op de middag
men de regenkansen af en klaart het van het zuidwesten uit enigg
op. De wind waait aan de voorzijde van het frontensysteem uit h
den tot zuidoosten. 59
In de loop van de dag ruimt de wind naar het zuiden tot zuidwe^o
en neemt aan de kust toe tot krachtig, windkracht 6. De temper,
zijn verre van onaardig. Het kwik bereikt vrijdagmiddag waarder
streeks 15 graden. Tijdens het weekeinde komt de depressie lai
zaam dichterbij en neemt nauwelijks in betekenis af.
Rond het systeem blijven de drukverschillen vrij groot waardooi
tamelijk winderig weer zal zijn. Bovendien is de atmosfeer onsl
van opbouw. Het gevolg is dat er gemakkelijk buien ontstaan dij
soms van onweer vergezeld kunnen gaan. De kans op donder erv>g
sem is echter het grootst in het binnenland.
De temperaturen gaan geleidelijk iets terug. Begin volgende
het maximaal 12-13 graden. Gisteren waren de temperatuurvei
len in Nederland vrij groot. In het Waddengebied, waar de zon
aantal uren tevoorschijn kwam, bleef het kwik steken bij circa
den. In het zuidoosten werden maximumtemperaturen tot 17-
den geregistreerd.
In onze regio meldde Waddinxveen 12,7 graad, Valkenburg 12,
Schiphol 12,4 en Bloemendaal 12,2 graad. Het weerbeeld ken[
te zich door vrij veel bewolking met wat lichte regen tijdens de
tend en aan het begin van de avond. Plensbuien vielen er
den van het land. Op sommige plaatsen viel meer dan 10
«Sr
f 24 fi
/——cS
H
ïr) strenge opklann
n mogelijk -y zonnig
Denemarken:
In het noorc
nog wat zon.
bewolking, perioden met regen, moge
lijk ook sneeuw en een flink aantrekken
de oostenwind. Koud met maxima rond
5 graden.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Bewolkt en regenachtig. Vrij veel wind.
Middagtemperatuur van 9 graden in het
noorden tot 14 plaatselijk in het zuiden
België en Luxemburg:
Veel wolken en vooral morgen regenach
tig. Middagtemperatuur ongeveer 14
Noord- en Midden-Frankrijk:
Af.en toe wat zon. Verder veel bewolking
en nu en dan regen, mogelijk ook on
weer. Middagtemperatuur vandaag on
geveer 16 graden, morgen vooral in de
oostelijke departementi
chaa
kelij
op h,
blijk
werk
te zij
Rem
'16 Chee
Ame
rie. P
gen, morgenavond kans op
af en toe zon. Middagtempera
daag ongeveer 17 graden,
sen 20 en 24.
Oostenrijk:
Vandaag wolkenvelden en r
gen. Morgen zonnige periodenI
meeste plaatsen droog. Maxui
veer 18 graden, aan de noord
het Alpenmassief morgen lokaa
Polen:
Bewolkt en langdurig regen,
den mogelijk ook sneeuw en
oostenwind. In het zuiden k
opklaring. Middagtemperatuu
graden in het noorden tot 17 h
den. ;rsum»J,
Tsjechië en Slowakije:
Ook wolkenvel<or0grari
door
In het zuiden vandaag op de meeste
plaatsen droog en zonnige perioden.
Verder overwegend bewolkt en van tijd
tot tijd regen, aan de kust ook veel wind.
Middagtemperatuur van 17 graden rond
Porto tot 21 graden in de Algarve.
Perioden met zon en droog. Maxima iets
boven de 20 graden.
Spanje:
In het noorden en westen wisselvallig
met tamelijk veel wind en perioden met
regen. In het oosten en zuiden tot mor
genmiddag droog en vooral aan zee veel
zon. Vandaag maxima van 18 graden in
Galicie tot 25 plaatselijk in het oosten
en zuiden Morgen wordt het aan de
Costa's in het oosten en zuiden lokaal
27 graden.
Canarische Eilanden:
Zonnig, aan de noordkant van de eilan
den soms ook enkele wolkenvelden.
Droog. Middagtemperatuur van 23 tot
28 graden.
Marokko:
Westkust: flink wat zon en droog. Maxi
ma aan zee tussen 20 en 25 graden.
Tunesië:
Zonnig en warmer. Middagtemperatuur
oplopend tot 24 gr
plaatselijk in h
Zuid-Frankrijk:
Af en toe zon Verder wolkenvelden en
nu en dan regen, vooral morgen ook on
weer. Aan de voet van de oostelijke Py-
reneeen en langs de Middellandse Zee
kust vandaag overwegend droog. Mid
dagtemperatuur vandaag rond 20, mor
gen ongeveer 25 graden. Aan de Cote
Mallorca en Ibiza:
Perioden met zon en droog. Middagtem
peratuur oplopend tot ongeveer 23 gra-
Italië:
Af en toe zon, ook een lokale bui. Mor
gen in het midden en zuiden meer zon
en droog. Iets warmer met op morgen
maxima rond 20 graden.
Corsica en Sardinië:
Vandaag eerst nog wolkenvelden en mo
gelijk een bui. Verder zonnige perioden
en droog. Middagtemperatuur oplopend
tot ongeveer 20 graden.
Vandaag enkele wolkenvelden en kans
op een bui. Morgen droog en flinke zon
nige perioden. Middagtemperatuur oplo
pend tot 20 graden.
Griekenland en Kreta:
Perioden met zon en droog. In de omge
ving van Kreta. Rhodos en Samos meer
wolkenvelden en mogelijk een bui. Mid
dagtemperatuur ongeveer 18 graden.
Turkije en Cyprus:
Vandaag wolkenvelden en enkele buien,
mogelijk met onweer. Morgen bijna
overal droog en vooral langs de Turkse
westkust zonnige perioden Maxima on
geveer 17 graden.
Duitsland:
In het algemeen veel bewolking en pe
rioden met regen. In het zuidoosten ook
nu en dan zon. Middagtemperatuur van
8 graden in Sleeswijk Holstein tot 18 in
het zuiden. Morgen in Beieren lokaal 24
de meeste plaatsen wat regenf^
temperatuur rond 18 graden.
Hongarije:
de Ne
jwüf kom
mgzijn far
schilde
ende i
_lt elke
VRIJDAG 3 APRIL 1998 Zijn pre
Zon-en maanstanden tinguit
Zon op 07.11 ZonondeJ zend(
Maan op 11.46 Maan onf een tv
Waterstand tn met
IJmuiden Katwijigd in
Hoog 09.05 21.55 08 38d). Ru
Laag 04.40 17.15 04.21» schari
geblev
jjds ver
Weerrapporten 02 april 08 u
Vlissingen regen
Aberdeen regenbui
Barcelona zwaar be
«n de Ni
m^en we
,jray be!
li 010 i
JNOS-RE
ws. 0 16 Hier en
nnw2 2C 20.04 H
°3 JJNOS-La
JjJJ 02.021
w.sO ifjOchtenc
mi OlOf
nno? 'jïhuisof
ver 1 2(feep. 20.
z3 Utot 24.0
II 2bio%
zv/4 lfTROS Si
n 1 H20.04 Bi
zzwl ^Rumble
w3 «TROSN
™„6 zpy'ama
li? DloC
wzw4 iiDe b°vei
nnw 5 ifevend
ozo2 pnieSt. P
z2 iet. 19.00
wzw7 ïhten Kar
ws0 '&.02Avoi
n™2 'jmstelke
"°6 iDezeeei
ver 1 ]|ueze eei
wnw5 ^jrnacht. I
wzw2 ïPa-overzi
zz04 3 .05 tot 0
5/0
Ta ros. 1"
'18.08 Ne
jïus). 19.
,fn het Ti
;'s 20.30
JietChin
tot 23.51
[03 Gesf
de blik; c
etters; Cc
radio.
