Honderd jaar vrijzinnigheid in het Leidse
Kerk Samenleving
u,d.Leidsch DagbladAlMjHIEYKIV
ZATERDAG 28 MAART 1998
979
de Zwijgerkerlc
Netgebouw'Geloof.
archieffoto loek zuyderduin
W»c»0WN£ri BDse
De mondigheid van het 'geknevelde volk' - waar
voor de vrijzinnigen vanuit een principieel liberaal
standpunt zo vurig hadden gepleit - keert zich aan
het eind van de vorige eeuw tegen de moderne stro
ming in de Nederlandse Hervormde Kerk. Binnen
de kiescolleges die langs democratische weg de
plaatselijke predikanten mogen kiezen, blijkt de or
thodoxie een allesbepalende stem te hebben. Met
een verpletterende meerderheid krijgen confessio
nele kandidaten steeds de voorkeur boven hun mo
derne tegenhangers. Ook dr. H.G. Hagen - de laatste
vrijzinnige predikant die hervormd Leiden nog rest
te - wordt na zijn emeritaat niet meer door een ge
lijkgezinde opgevolgd.
Hagen zelf neemt het initiatief voor de oprichting
van een commissie van 'hooggeleerde mannen' - de
Leidse universiteit is nog wél een bolwerk van vrij
zinnigheid - die zich moet buigen over de toekomst
van de liberale stroming binnen de kerk. Kort daar
op komt professor W.C. van Manen in de brochure
met de veelzeggende titel 'Wat nu?' tot de conclusie
dat de vrijzinnigen een eigen kring moeten vormen,
een commissie van mannen en vrouwen moeten sa
menstellen die zich gaat bezighouden met huisbe
zoek, een regeling moeten treffen voor het gods
dienstonderwijs en, als vierde en laatste punt, eigen
godsdienstoefeningen moeten houden.
De huidige predikant van de vereniging, mevrouw
M. Driessen, herkent zich honderd jaar na dato nog
steeds in die uitgangspunten. ,,Dat heel nadrukkelijk
werd gesproken over huisbezoek door mannen en
vrouwen, dat was voor die tijd heel revolutionair. En
heel tekenend voor de vrijzinnigen. Ook ik ben voor
namelijk aangesteld om huisbezoeken af te leggen,
preken doe ik maar een aantal keren per jaar. Grap
pig vind ik ook die regeling voor het godsdienston
derwijs, waarop wordt aangedrongen. Dat is een
continue stroom door de vrijzinnige groepen heen.
Eén van de eersten die zich hier in Leiden met het
godsdienstonderwijs bezighield was Emilie Knap
pert, in het gebouw 'Geloof, Hoop en Liefde' aan de
Oranjegracht. En zelfben ik, voordat ik predikant
werd, ook jarenlang godsdienstlerar es geweest. Ik
sta nog in dezelfde traditie."
Gespannen relatie
De oprichtingsakte van de Vereniging van Vrijzinni
ge Hervormden wordt op 28 maart 1898 nog onder
tekend door 'Wij Emma, Koningin-Weduwe, Regen
tes van het Koninkr ijk'. Heel bewust kiezen de initi
atiefnemers ervoor om binnen het grote geheel van
de Hervormde Kerk te blijven, maar binnen die Kerk
wel een eigen plek te creëren. Toch zijn er vanaf het
begin spanningen. De predikant van de vereniging
krijgt bijvoorbeeld geen toestemming om de heilige
doop te bedienen en ook het doen van belijdenis is
uit den boze. De vrijzinnige geloofsgemeenschap
van Oudshoorn in Alphen aan den Rijn biedt uit
komst. Zo kan het gebeuren dat bij het aannemen
en bevestigen van nieuwe lidmaten de vrijzinnigen
op zondagmorgen per boot of bus naar Alphen trek
ken. Ook de geloofsgenoten in Rijswijk verlenen ge
regeld hand- en spandiensten.
In Leiden houdt de vereniging om de veertien dagen
godsdienstoefeningen in de zaal van het Nut. Nadat
in 1899 de eerste predikant is benoemd, dr. A.C-
Leendertz, worden de diensten wekelijks gehouden
en wijkt men uit naar de grote bovenzaal van het
Volkshuis. Tot 1967 vinden de vrijzinnigen hier on
derdak.
De aansluiting met Oegstgeest heeft in de jaren der
tig plaats. Als in 1935 het plan opkomt om in Oegst
geest een eigen Vereniging van Vrijzinnige Her
vormden op te richten, volgt overleg met Leiden. De
aankoop van de Rehobothkapel, waar tot dan toe
proefdiensten zijn gehouden, brengt beide vrijzinni
ge groepen tot elkaar. Met de Willem de Zwijgerkerk
- zoals het onderkomen wordt gedoopt - beschikt de
vereniging voor het eerst over een eigen gebouw.
Tot 1966 worden hier diensten gehouden. In het jaar
daarop verhuist de geloofsgemeenschap naar het
Gemeentecentrum aan de Lijlweg in Oegstgeest,
waar tot op de dag van vandaag de samenkomsten
zijn.
Zoektocht
Het ledental van de Vereniging van Vrijzinnige Her
vormden is door de jaren heen wisselend. In de be
ginperiode zijn het er rond de 600 en het maximum
ligt ergens rond de 900. Diepe dalen zijn er ook.
Midden jaren tachtig is het bestand afgekalfd tot 180
a 190 (voor het overgrote deel oudere) leden en ziet
Bij de oprichting, op 28 maart 1898, vraagt dominee H.G. Hagen zich af of de
Vereniging van Vrijzinnige Hervormden wel een lang leven is beschoren. „Ik
geloof het niet en hoop het niet", verzucht hij bij die gelegenheid. Inmiddels is
de vereniging Leiden/Oegstgeest honderd jaar verder. „En het waren geen
verloren jaren", luidt de conclusie in het jubileumboek 'Honderd jaar
vrijzinnigheid in het Leidse' dat bij het eeuwfeest verschijnt.
gBnBEHEE
Het Nut van't Algemeen
aan de Steenschuur in Leiden
één van de belangrijke taken van de vereniging.
„Het organiseren van lezingen is om die reden bij
ons een hoofdonderdeel van het activiteitenpro
gramma. Er is verder een grote openheid in discus
sies." Bij de zoektocht naar 'waar het nu allemaal
om gaat' wordt over de scheidslijnen tussen de ver
schillende religies gekeken. „Vroeger kwam het on
derscheid goed in het godsdienstonderwijs tot uit
drukking. Protestanten gingen ervan uit: hoe breng
ik de Bijbel bij de mensen?, en bij de katholieken
was het: hoe breng ik de mensen bij de Bijbel?"
Integratie
Het heeft vele tientallen jaren geduurd, maar de re
latie met de 'moederkerk' werd geleidelijk aan beter.
Op 18 februari 1973 sluit de vereniging een samen
werkingsovereenkomst met de Centrale Kerkenraad
van de Hervormde Gemeente Leiden en krijgt de or
ganisatorische en financiële integratie vorm. De hui
dige predikant Driessen is in 1994 beroepen door de
hervormde gemeente als 'predikant met een bijzon
dere opdracht', namelijk de pastorale zorg onder de
leden van de Vereniging van Vrijzinnige Hervorm
den.
Heeft de vereniging binnen de veelkleurige (straks
Samen op Weg-)kerk dan nog wel bestaansrecht?
Driessen vindt van wel. „Bijvoorbeeld als het gaat
om kerkordelijke discussies. Er zullen niet veel ge
wone gelovigen zijn die kennisnemen van de
kerkorde van de toekomstige fusiekerk en dat is
maar goed ook, want dat stuk is absoluut niet te.le
zen. Het is in een to
taal archaïsche stijl
opgebouwd. Abso
luut niet op de toe
komst gericht.
Mensen uit onze
kring zijn daar ver
bijsterd over. Dit is
voor ons geen do
cument waarmee
je de 21-ste eeuw
ingaat."
Veel zaken waar
voor de vereniging in de afgelopen
decennia heeft gestreden zijn binnen het instituut
Kerk inmiddels wel gemeengoed. „Maar er zijn nog
steeds aspecten waarbij ik denk: het is belangrijk dat
wij er zijn en als een soort vangnet kunnen dienen
voor laag-kerkelijken en rand-kerkelijken."
Het belang van die verscheidenheid binnen de kerk
kan volgens Driessen niet sterk genoeg worden be
nadrukt. „Het moet geen eenheidsworst worden.
Dat is fataal voor de geloofsbeleving van mensen.
Daarom is het goed dat er binnen de kerk een Gere
formeerde Bond-kant is, maar dat er ook een vrijzin
nige kant is waardoor mensen zich aangesproken
voelen. We hebben het allemaal over God, Christus,
de Heilige Geest, de Bijbel - maar de één moetje zo
benaderen voordat hij het begrijpt, en de ander zo.
Vanuit een gemeenschappelijke basis, maar wel
vanuit die verscheidenheid moet je mensen in hun
geloofsbeleving stimuleren.
Het boekje 'Honderd jaar vrijzinnigheid in h
Leidse' wordt gratis toegezonden bij het ovei
ken van een gift van minimaal vijftig gulden
het jubileumfonds, op rekening 121779 tem
van de eerste penningmeester WH Leiden/C
geest. Vanmiddag wordt in het vaste onderki
van de vereniging, het Gemeentecentrum aa
Lijtweg in Oegstgeest, van 14.00 tot 16.00 uti
forumdiscussie gehouden over 'De plaats va
vrijzinnigheid in de kerken, nu en in de toek
Het forum staat onder leiding van dr. T.H. Zi
de voorgangster van de huidige predikant M
Driessen van de WH. Daarna is er een recep
Dominee M. Driessen: „Ik sta nog in dezelfde traditie.
het er even naar uit dat de vereniging ter ziele gaat.
Dominee Driessen: „Maar wat iedereen verwachtte,
gebeurde niet. Er kwam weer wat aanwas van vijftig
plussers en momenteel is het ledental stabiel." De
vereniging heeft een regiofunctie. Behalve uit Lei
den en Oegstgeest komen er vrijzinnigen uit onder
meer Rijnsburg, Oegstgeest, Katwijk en Voorscho
ten.
Veel leden hebben al een zoektocht bij andere ge
loofsgemeenschappen achter de rug op het moment
dat ze zich aansluiten bij de vereniging. Hebben zij
bij de vrijzinnigen dan wél antwoord gekregen op
hun vragen? „Nee, ook de vrijzinnige hervormden
kunnen die antwoorden niet geven", erkent voorzit
ter G. Eegdeman in het voorwoord van het jubi
leumboek. Maar wellicht is die verbondenheid met
de groepering er nu juist wel omdat 'men erkent
geen antivoord te hebben'.
Eegdeman: „Geen predikant, die mij met enige stel
ligheid verzekert, dat het zo en zo moet zijn. Geen
groep mensen, die mij probeert te overtuigen van
het gelijk van de Vrijzinnige Hervormden. Geen ver
wijzingen naar de Bijbel, waaruit de enige waarheid
te destilleren zou zijn. Ik vind binnen de Vereniging
van Vrijzinnige Hervormden alleen maar mensen,
die met mij willen zoeken naar antwoorden op onze
vragen, terwijl eigenlijk al van tevoren vaststaat, dat
die antwoorden niet te vinden zijn. Wij hebben
slechts voorbeelden. Voorbeelden, die het waard
zijn nageleefd te worden."
Het tot denken aanzetten ziet dominee Driessen als
ANNO 1898
Maandag 28 Maart
LEIDEN Volgens bekendmaking is
,,Rooie Anne" te Amsterdam, in den
schouwburg „Frascati", vijftig avonden
achtereen met groot succes gespeeld. Daar
willen wij niets aan af doen.... maar het was
te Amsterdam, en Amsterdam is Leiden
niet.
Dat was reeds merkbaar aan de opkomst
gisteravond in den schouwburg alhier. Naar
de gewoonlijk een beetje pikante
voorstellingen van het gezelschap Prot gaat
men in de hoofdstad als men daar ,,uit" is
of ,,uit" wil gaan, dus in een zekere stem
ming verkeert.
Leiden geeft daartoe in gewone omstan
digheden geen aanleiding. Die muziek
het moet intusschen erkend zijn is wer
kelijk heel vroolijk, doch de zinlooze inhoud
der klucht zelve hangt vrij wel aan elkaar
als droog zand, maar is als „vergoeding"
nogal gekruid met „grappen" en „mop
pen", die meermalen beneden het kantje
gaan voor hen die voor een kleintje vervaard
zijn.
Het ontbrak dan ook hier niet aan succes,
al is dit tot op zekere hoogte.
LEIDEN Hedenmorgen schrikte een voor
een vuilniswagen gespannen paard op de
Hóogewoerd zoodanig van het luiden der
bel van een tramwagen, dat het dier op zij
de sprong en viel, waardoor de vuilniswagen
met de tram in aanraking kwam. Een en an
der liep gelukkig af; alleen werd de tramwa
gen een weinig beschadigd.
LEIDSCH DAGBLAD
(Opgericht 1 maart 1860)
REDACTIE
J. Rijsdam, chef redactie nieuwsdienst/kunst
J.Preenen chef red. Groot Leiden
A.J.B.M. Brandenburg, chef eindred regio
F. Blok, chef eindredactie algemeen
W.F. Wegman, chef red. Duin en Bollenstreek
W. Spierdijk, chef sportredactie
T. Brouwer de Koning, chef Rijn- en Veenstr.
E.Straatsma, chef red. Regio Leiden
bijvooruitbetaling:
per maand (acceptgirc
per kwartaal (aa
per half jaar (aa
per jaar (ac
■n machtiging v(
het automatisch afschrijven van het
geld, ontvangen 1,- korting per be
VERZENDING PER POS'
per kwartaal (NL)
LEIDSCH DAGBLAD OP CASSE
Voor mensen die moeilijk lezen, s
hebben of blind zijn (of een anderi
hebben), is een samenvatting van hi
is uit het Leidsch Dagblad op g
r. Voor mformabe 0486-'
?n Lectuur,
ZIEKENHUIZ
ONGEVALLENDIENST
Rijnland Ziekenhuis, vestiging St. Elisabeth: 24 u. per dag.
Diaconessenhuis: maandag t/m vrijdag 08.00-17.00 u. (uitgezonderdI
Academisch Ziekenhuis: zaterdag 13 .00 t/m dinsdag 13.00 en vanaf woei
13.00 t/m vrijdag 13.00 u.
Rijnland Ziekenhuis, vestiging Rijnoord: geen ongevallendienst.
INLICHTINGEN BEZOEKUREN ZIEKENHUIZEN
Diaconessenhuis: tel. 071-5178178.
Rijnland Ziekenhuis, vestiging Elisabeth: tel. 071-5454545.
Rijnland Ziekenhuis, vestiging Rijnoord: tel. 0172-463131
Academisch Ziekenhuis: tel. 071-5269111
ANNO 1973
donderdag 29 maart
LEIDEN De bezetting van
het in een flat aan de Turkooi
slaan in het Morskwartier ge
vestigde bureau van de ge
meentelijke Woningstichting
duurde gistermiddag bijna de
gehele kantoortijd: van 2 tot 5
uur. Toen waren ruim 20 bewo
ners van gemeentehuizen in
het Haagwegkwartier in zoverre
bevredigd in hun eisen, dat ze
rustig naar huis gingen.
Directeur Streefland, met wie
de bezetters wilden praten, ver
scheen niet. Na telefonisch
overleg achter gesloten deuren
verscheen na ruim een uur wel
de politie: hoofdinspecteur
Oudman en vier rechercheurs
in burger. De politie probeerde
de zaak met praten te sussen.
Dat baatte niet. Door bemidde
lingvan maatschappelijk wer
ker Barkema van de Woning
stichting, en het PSP-raadslid
Gerkema, die de actie bijwoon
de, kwam tenslotte na enkele
uren een gesprek op gang tus
sen de bewoners en de waarne
mer van de directeur, Van Wou
denberg.
Het comité legde zijn grieven
op tafel, opgehangen aan re
cente toestanden rondom de
De bezetters in de gang. Rechts zijn Haagwegkwartier-voorman Jan Pen en Woningstichting-adjunct-direc
teur Van Woudenberg in gesprek. Op de achtergrond hoofdinspecteur Oudman en maatschappelijk werker
Barkema. foto archief leidsch dagblad
gerepareerde of in reparatie
zijnde huizen van de families
Pen en Habraken. De grieven
mondden uit in vijf eisen welke
grotendeels zijn opgelost. Zo
kwam er een einde aan een
emotionele middag, waarin tus
sen de bedrijven door over en
weer verwijten werden ge
maakt. Een middag die één
ding nog eens duidelijk maak
te: er zal met spoed gesleuteld
moeten worden aan de struc
tuur van de Woningstichting,
die allerminst een democrati
sche instelling is. Het bieden
van inspraak aan de bewoners
van de huizen, die de stichting
beheert, is toch wel het minste
wat daarvan moet worden ge-
eist.
