Strafkorting prikkelt werklozen
Klonen zijn alleen in theorie identiek
Politiek tomt nog niet aan aftrekbaarheid hypotheekrente
Feiten &Meningen
De overheid
zorgt voor
claimcultuur
Van den Berg is geschrokken van de uit
komsten van zijn nieuwste onderzoek naar
sancties in de ww en de bijstand. Niet zo
zeer omdat werkloze jongeren achter de
broek aan worden gezeten. Maar het is voor
hem het zoveelste bewijs dat in ons sociale
zekerheidsstelsel ouderen worden ontzien,
terwijl jongeren kind van de rekening zijn.
„Doordat zij vaker een strafkorting krijgen,
Financieren ze de uitkering van ouderen die
niet meer hoeven te solliciteren", zegt Van
den Berg. ,,Je ziet die gewoonte op allerlei
gebieden toenemen. Nieuwkomers op de
arbeidsmarkt en jongeren moeten ook al de
herziening van de wao betalen en de vut
van werknemers die eerder willen stoppen
met werken. Maar als die jongeren straks
ouder zijn hebben ze flink betaald en is er
voor hen niks geregeld."
Met ouderen hebben de uitkeringsinstan
ties snel medelijden. „Als de sociale dienst
dreigt met korting op de ww, komen som
migen met een zielig verhaal. Dat het zo
moeilijk is om aan de bak te komen of dat
ze veel tijd nodig hebben voor hun kinde-
n. Ouderen hebben ook meer financiële
verplichtingen. De ambtenaar van de dienst
's daarom eerder geneigd een strafkorting
door de vingers te zien."
Een schop onder de kont helpt wel, blijkt uit
het onderzoek. Een werkloze die op de vin
gers wordt getikt vindt speller een baan dan
een werkloze die geen straf krijgt. „De duur
van de werkloosheid hangt natuurlijk af van
de sector waarin die persoon zoekt. Maar
over het algemeen geldt dat de snelheid
waarmee iemand werk vindt verdubbelt",
concludeert Van den Berg.
De schrik zit er blijkbaar goed in na een
sanctie. Zelfs bijstandsontvangers, de meest
kansloze groep op de arbeidsmarkt, vinden
daarna twee keer zo snel een baan. „Toch
blijft het voor hen moeilijk, want ze doen er
nog altijd 5 keer zolang over als ww-ontvan-
gers. Maar het is een opvallende uitkomst,
want er wordt vaak gezegd dat deze groep
Gerard van den Berg, hoogleraar arbeidseconomie aan de VU: Een financiële prikkel helpt werklozen eerder aan een baan.
immuun is voor financiële prikkels."
Straffen in de bijstand zijn meestal niet zo
zwaar. De uitkering is zo laag (1016 gulden
netto per maand voor een alleenstaande,
inclusief vakantiegeld) dat iemand na een
korting al snel onder het sqciaal minimum
zakt en dat is wettelijk niet toegestaan.
„Maar een paar tientjes inhouden op zon
klein bedrag, hakt er flink op in. Die kleine
extra's, zoals een avondje naar de bioscoop,
moeten ze dan laten schieten."
De onderzoeksresultaten hebben na vorige
week een extra betekenis gekregen. De So
ciaal Economische Raad (SER) heeft toen
het kabinet geadviseerd om ook werklozen
van 57,5 jaar en ouder weer te verplichten
om te solliciteren. Die zijn nu vrijgesteld.
Maar met de huidige personeelstekorten op
de arbeidsmarkt en de toenemende vergrij
zing, moeten zij ook aan het werk.
„Als dat plan doorgaat, moeten uitkerings
instanties af van het idee dat het opleggen
van sancties aan ouderen zielig is. Anders
wordt het alleen een papieren maatregel.
Als ouderen weigeren te solliciteren, dan
moeten ze net zoveel kans hebben op een
strafkorting als jongeren", zegt de hoogle
raar stellig.
Doen we dat niet, dan gaat over maximaal
10 tot 15 jaar ons stelsel van sociale zeker
heid op de helling, luidt zijn voorspelling.
„Jongeren voelen zich aan alle kanten ge
pakt en omdat ze weinig macht hebben,
kunnen ze daar niks aan doen. Maar als ze
straks functies vervullen waar ze wel in
vloed kunnen uitoefenen zullen ze zeggen
'we zijn het zat altijd solidair te zijn met ou
deren en alle rekeningen te betalen'. Dan
gaat ons stelsel naar de knoppen en dat zou
zonde zijn."
Politici en sociale partners (werknemers- en
werkgeversorganisaties) moeten daarom
voortaan voorzichtiger te werk gaan. „0
hef je ouderen van een sollicitatieplicht,
dan moetje blijven benadrukken dat he
slechts om een tijdelijke maatregel gaat
dat je geluk hebt als je eronder valt. Het en
de geldt voor de vut. Die is ingevoerd al
hulpmiddel om de jeugdwerkloosheid
lossen. Nou die is weg, maar ineens be
schouwen ouderen vut als een verworvt
recht en moeten de jongeren blijven bel
len. Van die houding moeten we dus af.'
Geen nieuw leven voor superkat professor Hofstee
De kat van prof. W. Hofstee is een super-
kat. Het is de kat der katten, een dier
met een niet te overschatten waarde
voor de hoogleraar en zijn gezin. „Kan ik
hem straks laten verjongen zonder dat
me dit een jaarsalaris kost?" was de
vraag die opborrelde aan het begin van
de maatschappelijke discussie over klo
neren, gisteren in de voormalige Tweede
Kamer.
Het kan niet, een kloon is geen voortzet
ting van eerder leven. „De krachtige
sprong, de mooie vacht, ja die kunt u
weer krijgen", antwoordde prof. S. de
Laat, directeur van het Hubrechtiabora-
torium, het Nederlands Instituut voor
ontwikkelingsbiologie. „Maar de eigen
schappen die de kat maken tot een su
perkat die ze voor u is, is ze geworden in
relatie tot u, Dat valt niet te reproduce
ren."
Zo werd duidelijk dat klonen alleen in
theorie identiek zijn, maar in werkelijk
net zo verschillen als de voetballende
tweeling Willy en René van de Kerkhof.
Zelfs de productie van identiek vee is
niet mogelijk, zo werd duidelijk, terwijl
het in het slachthuis juist zo handig is
als alle varkens precies even groot zijn.
Minister Borst van volksgezondheid, die
het initiatief nam tot de maatschappe
lijke discussie, had 'de pest in' dat ze
het debat niet mee kon maken. Ze was
er graag bij gebleven om mee te praten
over de vraag of dat wat de moderne
biotechnologie kan, ook wenselijk is. De
bewindsvrouw wilde gevoelens van on
behagen die de samenleving bekruipen
terugdringen door kennis uit te dragen
over wat er echt gebeurt in de laborato
ria van wetenschappelijke instituten en
bedrijven. „Die kennis is nu beperkt tot
in een te kleine groep."
Borst verwacht dat opvattingen uitkris
talliseren tot standpunten die straks net
zo onomstreden zijn als narcose, een
fenomeen dat aan het begin van de
eeuw net zo omstreden was als de met
een menselijk gen uitgeruste stier Her
man, het Schotse schaap Dolly en de
gekloonde tweeling Holly en Belle nu
zijn.
Over één ding waren alle deelnemers
aan de hoorzitting het van meet af aan
eens: mensen klonen is taboe. Niemand
hoeft bang te zijn op de vingers te wor
den getikt voor het stekken van een
fuchsia, zoals voormalig staatssecretaris
E. ter Veld van sociale zaken vreesde,
omdat de definities zo vaag zijn. Zij
maakte net als Hofstee, deel uit van de
hoorderscommissie die de wetenschap
pers, belanghebbenden en ethici onder
vroeg.
Het ging voorzitter Oele erom zoveel
mogelijk feitelijke informatie naar voren
te halen. Daarom kreeg de wetenschap
volop ruimte om uit te leggen waar ze
mee bezig is, wat de wensen zijn en wat
ze zelf ziet als grenzen die niet mogen
worden overschreden. Onderzoeksdirec
teur F. Pieper van het biotechnologiebe
drijf Pharming uit Leiden legde zwaar de
nadruk op het nut van medicijnen die zo
binnen bereik komen.
Ook woordvoerder C. Smit van de Vt
eniging van Hemofiliepatiënten wili
onderzoekers alle kansen bieden deJ3«
te medicijnen te maken. Hij ziet graa
dat het nu geldende 'nee, tenzij-belej
ruimhartiger wordt en verandert in ef
'ja, mits-beleid'.
De leden van het 'burgerpanel', een I
groep van twintig geïnteresseerde lel
die door middel van advertenties waf
geworven, vond de bijeenkomst boel
end. Zij waren tevreden over de uitlel
van de deskundigen en konden die 0]
goed volgen.
De organisatoren hopen straks met t
verslag te komen dat regering en pat
ment aanknopingspunten biedt vooi
wetgeving. Al was het maar om aan I
geven hoe we moeten omgaan met
resultaten van technieken die wij vet
den en die in het buitenland wel zijn
toegestaan.
DEN HAAG THEO HAERKENS
VRIJDAG 27 MAART 1998152
Amerikaanse toestanden in de rechtszaal.
Winnie Sorgdrager waarschuwde er de af
gelopen tijd herhaaldelijk voor. De minister
van justitie is bang voor een 'claimcultuur'
zoals in de VS. Conflicten worden daar
steeds vaker voor de rechtbank uitgevoch
ten. Volgens de onlangs in Leiden geïnstal
leerde hoogleraar rechten Carel Stolker
moet Sorgdrager niet klagen. De overheid
werkt zelf mee aan het ontstaan van een
claimcultuur, is zijn verwijt.
De overheid trekt zich uit steeds meer sec
toren terug. Daardoor is er minder collectief
geregeld. „Dan ontstaat een gat dat door
burgers wordt opgevuld. De overheid gaat
bijvoorbeeld geschillen over verkeersonge
vallen en medische fouten via het aanspra
kelijkheidsrecht regelen. Dat zou ook kun
nen met een volksverzekering; iedereen
maakt tenslotte gebruik van het verkeer, le
dereen loopt de kans slachtoffer te worden
van een verkeersongeval of een medische
fout. De overheid maakt echter de keuze
dat mensen zelf regelen wie voor de kosten
opdraait. Ze rekent er dus op dat burgers
wel voor hun rechten opkomen."
Stolker plaatst vraagtekens bij de effecten
van privatisering. „Zo'n proces kan efficiënt
zijn, maar dan moeten de indirecte gevol
gen ervan, zoals een claimcultuur, wel wor
den meegewogen. Als dat gebeurt, levert
een terugtredende overheid misschien wel
minder op. De rechtbanken raken overbe
last. Dat realiseert men zich niet."
De minister is bang dat in een claimcultuur
de sociale samenhang verloren gaat. Het
recht zou mensen legen elkaar opzetten.
Burgers denken slechts aan hun eigen be
langen; het algemeen belang wordt uit het
oog verloren. In de VS lopen de claims tot in
de miljoenen. Zo veroordeelde een jury Mc
Donalds tot 2,9 miljoen dollar schadever
goeding aan een vrouw die brandwonden
opliep bij het morsen van te heet geserveer
de koffie. Het bedrag kwam overeen met de
winst van twee dagen koffie schenken.
Stolker wijst op de positieve kanten van
zo'n zaak. „Het ging er om een verandering
in het gedrag van McDonalds te bereiken.
Dat kan voorkomen dat er nog meer slacht
offers vallen." De Leidse hoogleraar ziet ook
mogelijkheden in Nederland. „De burger
zou op deze manier ook de nakoming van
milieuregels kunnen vorderen. Denk maar
aan de handhaving van de geluidsgrenzen
op Schiphol. De burger zou de overheid
voor de rechter kunnen dagen als die de af
gesproken regels overschrijdt", aldus Stol
ker.
Hij erkent dat er ook nadelen zijn verbon
den aan een claimcultuur, zoals de zoge
noemde 'blackmailsettlements'. „Als een
vordering maar hoog genoeg is, is elk be
drijf wel bereid te schikken. Het risico van
een forse schadeclaim en veel negatieve pu
bliciteit willen bedrijven liever niet nemen."
Zulke hoge bedragen moeten we in Neder
land zien te vermijden, vindt Stolker. Want
wie goed kan rekenen, wil wel eens een
gokje wagen. „Neem de Amerikaanse silico-
nenaffaire. Er is geen enkel bewijs dat sili-
conen kwaad kunnen. Maar een grote con
sumentenlobby vorderde een miljard dollar
van de producenten. Op een schikking gin
gen ze niet in. Als ze de zaak zouden win
nen, lag er een enorm bedrag in het ver
schiet, terwijl bij een nadelige beslissing het
verlies relatief klein is."
Het ontstaan van een claimcultuur is een
ontwikkeling die volgens Stolker nauwelijks
te stoppen is. „Het aantal processen neemt
toe. Mensen komen er achter dat je niet
met z'n allen hoeft te demonstreren voor
een zaak. Je kunt gewoon naar de rechter."
Op die ontwikkeling kan de overheid dan
maar beter inspelen. Het recht moet dichter
bij de burger worden gebracht. Stolker is
positief over de voorstellen voor reorganisa
tie van de rechterlijke macht, die de com
missie-Leemhuis recent deed: wijkbureaus
en kleinschalige geschillenbeslechting.
Ook moet worden nagedacht over partici
patie van de burger in de rechtspraak. Maar
Stolker is geen voorstander van juryrecht
spraak. „Ik ben plaatsvervangend-rechter in
Haarlem. Door dat werk ben ik onder de in
druk geraakt van de kwaliteit van de Neder
landse rechters. Die is echt fantastisch.
Toch lijkt de rechter zich steeds meer uit de
markt te prijzen, omdat de rechtbank niet
snel en toegankelijk is. De rechtbank eist
veel van zichzelf waar het gaat om zorgvul
digheid. De vraag is of je dat in een claim
cultuur kunt volhouden. Je kunt een hoge
kwaliteit bieden, maar als je daar tien jaar
op moet wachten heb je er niks aan. Dan
gaan mensen liever naar een arbitragecom
missie."
LEIDEN» ANDRÉMEEUSEN
TOM JANSSEN
BELASTING BELICHT
De aftrekbaarheid van de hypo
theekrente is al jaren lang een heilig
huisje waar de politiek niet aan durf
te tornen. Het was dan ook opval
lend dat de PvdA op het verkie
zingscongres voor een beperking
van de hypotheekrente stemde.
PvdA-partijleider Kok was er echter
als de kippen bij en distantieerde
zich direct van het plan. Deze week
werd Kamerlid R. van der Ploeg
door de fractie van de PvdA op de
vingers getikt, nadat hij kritische
kanttekeningen had geplaatst bij de
aftrek van hypotheekrente.
Door dit soort voorvallen wordt
langzaam duidelijk dat ook in poli
tieke hoek de onbeperkte hypo
theekrente aftrek bespreekbaar
wordt. Ik schrijf'bespreekbaar',
want daadwerkelijk afschaffen of
beperken van de hypotheekrente
aftrek is tot op heden poütiek ge
zien nog niet aan de orde.
Toch heeft deze 'bespreekbaarheid'
al iets opgeleverd dat in het voor
deel wijst van de voorstanders van
het afschaffen van de aftrek. In het
Belastingplan voor de 21ste eeuw
wordt de hypotheekrente aftrek
voor de tweede woning afgeschaft.
In dit belastingplan, dat in decem
ber 1997 het levenslicht zag, staan
diverse ideeën die de regering heeft
om met name de inkomstenbelas
ting in de toekomst grondig te ver
anderen. Het belastingplan is geen
concreet wetsvoorstel. Het is een
verkenning van de mogelijkheden
om het belastingstelsel aan te pas
sen.
Maar het is een wel een belangrijke
verkenning. De huidige regering
heeft namelijk aangegeven dat hel
achter de plannen staat die in het
belastingplan worden gepresen
teerd.
Op dit moment worden alle inkom
sten die men heeft (bijvoorbeeld
loon, rente, huurwaardeforfait é.d.)
bij elkaar geteld. Daar moet men in
komstenbelasting over betalen. Één
van de belangrijkste veranderingen
in het belastingplan is dat onze hui
dige inkomstenbelasting uiteenvalt
in drie verschillende boxen, zoals de
regering de categoriee' n aanduidt.
In één van deze boxen (box III) ko
men de inkomsten uit
vermogen. Hierbij moet
men denken aan divi
dend op aandelen, rente
op de spaarrekening en
dergelijke. Box III wijkt
fors af van het huidige
stelsel. Bij het inkomen
wordt voortaan (stan
daard) vier procent van
het totale vermogen ge
rekend (een zogenoem
de'vermogensrende- DENNIS WEBER
mentsheffing'). Wie dus docent
een spaarrekening heeft belastingrecht
met (bijvoorbeeld) aan de UvA
50.000 gulden moet een
fictief bedrag van 2.000 gulden bij
zijn inkomen tellen. Over deze vier
procent moet voortaan een belas
ting van 25 procent worden betaald.
Het is dus niet meer zo dat, zoals
nu, de daadwerkelijk ontvangen
rente en dividenden worden belast.
Daarnaast kunnen, volgens de plan
nen, gemaakte kosten niet meer
worden afgetrokken. Dat betekent
dat betaalde rente niet mag worden
afgetrokken. Aangezien het eigen
huis in beginsel ook
onder de 'inkomsten
uit vermogen' valt, zou
dit betekenen dat ook
de hypotheekrente
niet meer aftrekbaar
zou worden.
De regering zag dit na
tuurlijk ook aankomen
en heeft daarom de ei
gen woning uit box III,
de vermogensrende-
mentsheffing, gehaald.
De belastingheffing
van de eigen woning
komt voortaan in box
I. Deze box lijkt veel op
het belastingsysteem zoals we dat
nu kennen. Dat betekent dat de hy
potheekrente gewoon aftrekbaar
blijft, alleen wel tegen een lager be
lastingtarief dan op dit moment.
De eigen woning wordt echter al
leen uit box III, de vermogensren-
dementsheffing, gehaald indien de
woning 'het hoofdverblijf is. Als
men dus een tweede woning heeft,
bijvoorbeeld een vakantiehuisje,
dan wordt deze belast volgens de
regels die gelden voor box III. Dat
betekent dus dat de hypotheekrente
op de lening voor deze woning niet
meer aftrekbaar is. In plaats daar
van wordt over de waarde van de
woning minus de hypotheekschuld
vier procent bij het inkomen opge
teld. En over deze vier procent moet
25 procent belasting worden be
taald.
Zo ziet men maar weer. Ondanks
dat het lijkt dat aan de onbeperkte
hypotheekrente aftrek niet valt te
tornen, zijn de eerste breuken al
zichtbaar. Als de plannen doorgaan,
gaat voor de tweede woning reso
luut een streep door de hypo
theekrente-aftrek.
Door deze plannen is er met name
wat onrust ontstaan in de vakantie-
huizenbranche. Een voorbeeld geeft
aan waarom. Iemand heeft een va
kantiehuis als tweede woning ter
waarde van 250.000 gulden, waarop
nog een hypotheekschuld zit van
150.000 gulden. Onder het nieuwe
systeem moet je dan vier procent
van het verschil nemen (250.000
minus 150.000).' Dat is 0,04 maal
100.000 oftewel 4.000 gulden. Vj
volgens het nieuwe tarief toep;
van 25 procent en er rest (afge;
van bepaalde vrijstellingen) eei
lastingbetaling van duizend gul
Vergelijken we dat met het hui<
systeem, dan kom je tot het volj
de verschil. Bij een hypotheekrt
van zeven procent kom je bij e<
openstaande hypotheek van
150.000 uit op 10.500 rente, wat
van iemand die onder het tarief
zestig procent valt 6.300 terugl
Je komt vervolgens uit op een vj
schil van 7.300 gulden per jaar,
de eigenaar dus als het ware ext
moet betalen. Alleen het huurwff^i
deforfait is dan nog niet meegei
kend. In de nieuwe situatie telt i
voor het tweede huis niet meer
mee. In de oude wel, dus moeti
die 7.300 een bedrag van 3.075 i
mindering worden gebracht. Re
een verschil van 4.325 gulden, d
het tweede huis de vakantiehui;
zitter straks dus in feite extra ko
Dat zal, zo schat ik in, de vakantpy0(
vreugde niet echt verhogen.
,,'idt
zo r
het
Eerder aan het werk na 'schop onder kont' door sociale dienst
Werkloze jongeren worden
veel vaker dan ouderen in hun
kraag gegrepen door de sociale
dienst. Solliciteren ze te weinig
of weigeren ze een baan dan is
de kans behoorlijk groot dat ze
twee maanden 15 procent van
hun ww-uitkering moeten inle
veren. „Ben je boven de 35 dan
is die kans heel gering", zegt
Gerard van den Berg (36),
hoogleraar Arbeidseconomie
aan de Vrije Universiteit van
Amsterdam. „Met ouderen
heeft men medelijden."
'"Ztw w&m...
