Ook in crisistijd steunt
Hasan zijn vriend Soeharto
Tegenstanders kernenergie
op verkeerde been gezet
Feiten &Meningen
Top van OM
blokkeert
terugkeer
Sorgdrager
De onstuitbare
opmars van
Schiphol
VRIJDAG 20 MAART 1998
nieuwsanalyse|
De top van het openbaar ministerie
gromt als een gewond dier. In het interne
blad van het OM, Opportuun, luchten de
overgebleven procureurs-generaal hun
hart over het naar hun mening onterech
te ontslag van hun collegevoorzitter mr.
A. Docters van Leeuwen. Nog verder dan
de pg's gaat de voorzitter van het beraad
van hoofdofficieren van justitie, mr. S.
van Gend, met zijn kritiek op minister
Winnie Sorgdrager. Hij beticht haar open
lijk van onzorgvuldig handelen en dringt
aan op het ongedaan maken van het ont
slag van de 'super-pg'. Zoveel is zeker: het
komt nooit meer goed tussen de huidige
minister van justitie en de leiding van het
apparaat dat is belast met de rechtshand
having.
Van Gend laat weten dat de parkethoof-
den - de hoofdofficieren van justitie - het
gevoel hebben dat Docters van Leeuwen
hard nodig is bij de reorganisatie van het
OM. De ontslagen 'super-pg' is dus nog
niet afgeschreven, maar de minister in
feite wel.
Met hun stellingname in Opportuun ma
ken de topambtenaren duidelijk dat zij
geen kans zien (of niet bereid zijn) om de
reorganisatie van het OM tot een goed
einde te brengen onder leiding van deze
minister. Zelf wil Sorgdrager - afgezien
van de voor D66 ongunstige verltiezings-
prognoses - wel terugkomen in een vol
gend kabinet. Maar in bedekte termen
spreekt de hele ambtelijke top daar een
veto tegen uit.
Deze opstelling valt moeilijk te rijmen
met het veel bezongen primaat van de
politiek. Want door zich in de kwestie-
Docters van Leeuwen zo onverzoenlijk te
gen de minister te keren, mengen de pg's
zich bij voorbaat in de kabinetsformatie.
Blijkbaar is hun inschatting, dat de positie
van Sorgdrager al dermate is verzwakt,
dat zij toch geen kans maakt op een vol
gende termijn.
De uitlatingen van de OM-top ademen
een sfeer van: zij weg of wij weg. Procu
reur-generaal mr. C. Ficq overwoog aan
vankelijk zelf ontslag te nemen, „maar ik
heb verdomme geen 25 jaar in deze orga
nisatie gewerkt om hem nu in de steek te
laten". Zijn collega mr. H Blok zegt: „Stel
dat ik mijn ontslag had aangeboden: de
minister zou het hebben geaccepteerd en
ik was ook ergens in de buitenste duister
nis verdwenen." De derde pg, de omstre
den Steenhuis, vertelt dat hij op uitdruk
kelijke wens van Docters van Leeuwen is
aangebleven. En hoofdofficier Blok vraagt
zich over de reorganisatie van het OM af
„of het zonder Docters van Leeuwen in
dit tempo en op deze manier kan." De
machtsstrijd tussen het departement van
justitie en het openbaar ministerie is met
het ontslag van Docters dus allesbehalve
afgelopen.
Ook al steunde de Tweede de Kamer de
minister. Van zijn kant kon Docters van
Leeuwen eveneens op steun rekenen,
maar dan van buiten de politiek. Begin
deze maand gaf de voltallige redactie van
het gezaghebbende Nederlands Juristen
blad een verklaring uit. Daarin stond dat
minister Sorgdrager het recht zou hebben
geschonden. Zij had bij het ontslag van
Docters van Leeuwen eerst wederhoor toe
moeten passen. Deze verklaring was extra
pikant omdat twee raadsheren (rechters
in een gerechtshof) tot de ondertekenaars
behoren. Het is hoogst ongewoon dat le
den van de rechterlijke macht zich uit
spreken over een zaak die nog voor de
(ambtenaren)rechter moet komen.
Ook de rector van het studiecentrum
waar rechters en officieren van justitie
worden opgeleid, mr. J. Verburg, keerde
zich in het openbaar tegen minister Sorg
drager. Volgens hem kwam de maatregel
tegen Docters van Leeuwen neer op 'een
politiek ontslag'. En hoogleraar strafrecht
mr. T. Schalken sprak zich om dezelfde
reden uit tegen een tweede ambtstermijn
voor Sorgdrager.
Opvallend is dat in alle solidariteitsverkla
ringen met Docters van Leeuwen een di
rect verband wordt gelegd tussen het
rechtspositionele conflict en de staats
rechtelijke positie van het openbaar mi
nisterie. Bij het ontslag van de disloyale
super-pg zou onzorgvuldig zijn gehan
deld, luidt de ene klacht. Maar het gaat
om iets anders, volgens de topjuristen. De
minister probeert naar hun mening te
veel greep te krijgen op het openbaar mi
nisterie, dat bij vervolging van strafzaken
een zekere mate van onafhankelijkheid
moet hebben.
De situatie van 22 januari - de beruchte
avond van de vermeende muiterij van de
pg's tegen de minister - blijft zich als het
ware herhalen. Aan de ene kant de minis
ter, die politieke verantwoording aflegt in
de Tweede Kamer. Aan de andere kant de
ambtelijke top, die zich laat leiden door
een gevoel van groepssolidariteit. In feite
duurt de 'muiterij' van de pg's tegen de
minister voort. De topambtenaren - die
zich solidair verklaarden met Docters van
Leeuwen op de dag dat de Tweede Kamer
diens ontslag goedkeurde - betrekken een
politieke stelling:
deze minister
moet weg. Alleen
wil niemand het
woord muiterij
nog in de mond
nemen, want de
kaarten lijken al te
zijn geschud:
Sorgdrager komt
hoe dan ook niet
terug.
GUSSCHREUDERS
juridisch
medewerker
Gefortuneerd zakenman was Bob Hasan al. Sinds maandag is hij ook
een topper in de Indonesische regering. 'Oom Bob' heeft het ver ge
schopt. Maar wel in een klimaat van protectionisme en vriendjespoli
tiek, zeggen critici. Investeerders en donoren betwijfelen of hij de juiste
man is om de Indonesische economie open te gooien.
Of Bob Hasan veel invloed had op het over
heidsbeleid, wilden verslaggevers vorig jaar we
ten „De regering kan mij niet betalen. Ik ben te
duur", luidde het snedige antwoord. Toch is hij
nu minister. Voor een basissalaris van 2,5 mil
joen rupiah, zo'n zeshonderd gulden per
maand. En op bevel van de president moet hij
dat nog afstaan aan een armenfonds ook.
Het blad Forbes schatte Hasans vermogen vorig
jaar op zes miljard gulden. Zwaar overdreven,
vindt hij. „Ook ik kan maar drie keer per dag
eten." Niettemin zijn er slechts twintig Indone
siërs met een hogere belastingaanslag dan Bob
Hasan.
Voor het geld hoefde hij dus geen minister te
worden. Het ligt meer voor de hand dat hij geen
'nee' kon of wilde zeggen toen president Soe
harto een beroep op hem deed. Soeharto en
Hasan zijn al zo'n veertig jaar goede vrienden.
Beiden zijn daar niet slechter van geworden.
Mohamad 'Bob' Hasan werd 67 jaar geleden als
The Kian Seng geboren in Semarang, een druk
ke handelsstad aan Java's noordkust. Zijn Chi
nese vader was een arme handelaar. De jonge
Bob werd ondergebracht in het gezin van de la
tere generaal Gatot Subroto. In de jaren vijftig
bekeerde hij zich tot de islam.
Via Gatot kwam Hasan in contact met kolonel
Soeharto, die destijds diende in de Midden-Ja-
vaanse Diponegoro-divisie. Via zijn peetvader
trachtte Hasan de carrière van zijn vriend Soe
harto te bevorderen. Omgekeerd liielp Soeharto
Hasan aan leverancierscontracten met het Di-
ponegoro-commando.
Het grote geld kwam in zicht toen Soeharto
midden jaren zestig president was geworden.
Hasan kreeg van de regering grote houtconces
sies en werd de ongekroonde koning van de
houtindustrie. Gestadig breidde hij zijn imperi
um uit tot belangen in zeker 120 ondernemin
gen, variërend van rederijen en banken tot au
to-assemblage en het weekblad Gatra.
Hasans bedrijf PT Kiani Kertas bouwde vorig
jaar in Kalimantan de grootste pulpfabriek vein
Azië. Soeharto verrichtte de opening. Niet al
leen omdat Bob Hasan de goede vriend is met
wie de president vaak gaat vissen en golfen,
maar ook omdat twee van Soeharto's stichtin
gen aandeelhouders zijn in de fabriek die
grondstof levert voor de papierindustrie.
Hasans zakelijke belangen zijn nogal verstren
geld met die van de Soeharto-clan. Het beste
voorbeeld is Nusantara Ampera Bakti (Nusam-
ba). Die investeringsmaatschappij is voor tach
tig procent eigendom van twee stichtingen
(voor goede doelen) van president Soeharto.
Tien procent is van Soeharto's zoon Sigit Harjo-
judanto en Bob Hasan bezit de overige tien
procent.
Onder Hasans leiding was Nusamba de afgelo
pen jaren betrokken bij grote transacties. Voor
honderden miljoenen guldens verwierf Nusam
ba tien procent van Astra International, het
grootste autobedrijf van Indonesië. Hasan werd
er president-commissaris. Voor een ongeveer
even groot bedrag stapte Nusamba begin vorig
jaar voor ruim negen procent in Freeport Indo
nesia. Die dochter van de Amerikaanse mijngi-
gant Freeport McMoRan exploiteert in Irian
Jaya een reusachtige goud- en kopermijn.
De klap op de vuurpijl kwam in februari vorig
jaar. Iedereen dacht dat de Busang-concessie in
Kalimantan's werelds grootste goudvondst be
vatte. Later bleek het bedrog, maar op dat mo
ment vochten de buitenlandse firma's Barrick
en Bre-X nog om het project. Banick had zich
verzekerd van de steun van Soeharto's dochter
Tutut, Bre-X vond in haar broer Sigit een bond
genoot.
Aan de strijd binnen de familie zou Soeharto's
echtgenote Ibu Tien waarschijnlijk een eind
hebben kunnen maken. Maar zij was in april
1996 overleden. Daarom schakelde de presi
dent zijn vriend in. Hasan schoof Bairick en
Tutut terzijde. Bre-X en Sigit kregen het
Busang-project toebedeeld. De bevriende mijn
bouwer Freeport en de Indonesische staat kre
gen eveneens een aandeel. En in één moeite
door gaf Hasan PT Nusamba ook een flink stuk
van de koek.
Geen wonder dat een Indonesische krant 'Oom
Bob' deze week omschreef als 'troubleshooter
in crisistijd'. Ook in crisistijd staat hij zijn
vriend Soeharto terzijde. Maar of hij als minis
ter van handel en industrie de juiste man is,
staat te bezien. Investeerders en donoren zien
Hasan nog niet de hervormingen doorvoeren
die volgens het IMF nodig zijn in Indonesië.
Krachtens het IMF-akkoord moest het door
Hasan geleide triplex-kartel Apkindo worden
ontmanteld. Via omwegen probeerde hij zijn
greep op de sector te behouden. Hij gaf pas op
toen de regering ingreep onder druk van pu
blieke commotie.
Zelf is Hasan van de negatieve pubiciteit niet
onder de indruk. „Toen we twintig jaar geleden
alleen boomstammen exporteerden, was er
geen kritiek. Maar toen we houtproducten zoals
triplex gingen exporteren, begon de buitenland
se pers ons te kritiseren", zei hij deze week. „Ik
denk, omdat we hun industrie aantastten."
JAKARTA RONALD FRISART
CORRESPONDENT
De actievoerder kijkt de verslag
gever verbaasd aan. „Verrast
door-de tactiek van de politie"?
Nee, dat zou te veel eer zijn.
Maar drie minuten later moet
hij toch toegeven dat ze er niet
op gerekend hadden dat het
'atoomtransport' veel vroeger
op weg zou gaan dan was ge
pland. „Oké, ze hebben de eer
ste slag gewonnen, maar dat be
tekent niet dat ze de oorlog zul
len winnen. De Castors (de zes
containers met afgewerkte reac
torstaven, red.) zijn nog niet in
Ahaus".
De werkelijkheid is dat de auto
riteiten een reuzenklap hebben
uitgedeeld, die het actiewezen
op zijn benen doet tollen. De
met kernafval geladen trein, die
elk jaar als in een grotesk lente
ritueel van Zuid- naar Noord-
Duitsland trekt en elke keer
weer tienduizenden actievoer
ders en politiemensen mobili
seert, zou volgens schema aan
staande woensdag naar Ahaus
zijn vertrokken. En omdat
Duitsland Duitsland is en
dienstregelingen nageleefd
moeten worden, waren de te
genstanders van kernenergie er
van uit gegaan dat de trein ook
nu op tijd zou vertrekken. Maar
de 'atoomstaat' bleek dit keer
flexibeler dan zijn tegenstan
ders ooit voor mogelijk hadden
gehouden. Het transport verliet
het station in Walheim (in de
deelstaat Baden-Württemberg)
waar het afval uit de centrales
Neckarwestheim en Gundrem-
mingen op de trein ging, vijf da
gen eerder dan verwacht en de
actievoerders hadden het nakij
ken.
Ook in het even over de Twent
se grens gelegen Ahaus, waar
het afval 'voorlopig' wordt op
geslagen, had de overvaltaktiek
het actiecomité volledig verrast.
Woensdagavond nog had het de
informatie van de collega's uit
Baden-Württemberg, dat de
trein eerder zou vertrekken, in
de wind geslagen. De trein zou
pas op woensdag aankomen: de
autoriteiten hadden zich bij alle
voorgaande transporten stipt
aan de dienstregeling gehouden
en er was geen reden om aan te
nemen dat het nu niet zo zou
zijn.
Van de nood moest dus een
deugd worden gemaakt en dat
gebeurde ook. Er werd een
nieuwe slogan verzonnen, die
van enige slagvaardigheid ge
tuigde. 'De Castor komt vroe
ger, wij ook', werd het motto,
dat de acties een nieuw élan
moest geven. Aanvankelijk leek
het erop dat het devies te opti
mistisch was. Voor de vrije-
tijdsactievoerders was het nieu
we tijdstip duidelijk te vroeg ge-
Een demonstrant tegen kernenergie geschminkt in traditionele oorlogskleuren. foto anp paul vreeker
komen. Ze hadden zich ver
heugd op een druk weekend en
niet gedacht dat ze op een
werkdag al aan de slag moesten.
Maar gisterenmiddag kon in het
kleine stadscentrum toch nog
een demonstratie worden ge
houden, waarvoor naar schat
ting 3000 man was uitgerukt.
Een paar honderd scholieren
had bovendien de belangrijkste
kruispunten een half uur bezet
gehouden.
Intussen had de politie evenmin
stil gezeten. Er werden twee
kampen ontruimd die te dicht
bij de spoorlijn lagen waarover
de trein het terrein met het de
pot moet binnen rijden.
In het tussen de weilanden van
het gehucht Ahle gelegen Noor
delijke Kamp was de veront
waardiging onder de actievoer
ders over de politiële actie
groot. Ze hadden de camping
plaats met instemming van de
plaatselijke overheid gehuurd.
Een lange uitgemergelde man
met het schouderlange haar dat
de sluimerende associaties wek
te met een inmiddels lang ver
vlogen tijdperk van protest, liet
iedereen die maar wilde het
huurcontract zien. „In bureau
cratisch Duitsland hebben we
braaf de regels van de bureau
cratie gevolgd en nog is het niet
goed", zei hij mismoedig. „Er
staan chemische toiletten, de
Telekom wilde vanochtend al
een telefoonlijn aanleggen. Ik
bedoel, serieuzer kunnen we
volgens mij niet zijn, maar nu
moeten we toch weg". Hij wist
ook waarheen. „Naar het
hoofdkamp, waar ze ons zo lang
kunnen vasthouden tot de zaak
voorbij is".
Zijn argumenten sneden hout,
maar er zijn momenten dat ze,
hoe redelijk ook, niet tellen.
Gistermiddag even na zes uur,
terwijl de invallende scheme
ring en het landschap voor wat
eenvoudige natuurlyriek zorg
den, was een van die ogenblik
ken. De politieman tegen wie
hij zijn bezwaren richtte, bleef
vriendelijk, maar gaf geen
krimp. Het kamp moest weg,
vergunning of geen vergunning,
dat deed er niet toe.
De actievoerders wilden geen
confrontatie en braken schel
dend hun kamp op. De giganti
sche witte mobiele gaarkeuken
scheerde bij het verlaten van
het terrein een boomtak en ver
loor een schoorsteen. Een
escorterende politiewagen stop
te en een agent raapte de
schoorsteen op die hij mee nam
in de auto. Een groep activisten
liep over de akkers naar de weg
naar Ahaus. Ze deden met hun
baarden, lange haren, zwart ge
schilderde gezichten en donke
re plunje in het avondlicht den
ken aan middeleeuwse pel
grims.
AHAUS PETER VAN NUUSENBURG
CORRESPONDENT
Discussies over Schiphol gaan altijd over geluid
normen, groei, klachten, milieuverontreiniging
werkgelegenheid. Het is de strijd van economij
vooruitgang versus veiligheid en milieu. Hetdei
wordt gevoerd door politici, de luchtvaartlobb}
milieubeschermers en daarbij wordt gescherm:
met cijfers en onderzoeken, die er meestal sled
toe dienen het eigen gelijk te illustreren of oni
steunen.
Ondertussen gaat het wel over mensen. Overn
zelf, bijvoorbeeld. Verpozend in de achtertuin,
's zomers de glimmende KLM-buikjes over me
razen. Da's wel eens hinderlijk. Maar de helftn
huiselijke boterham te Zwanenburg wordt opd
luchthaven verdiend. Wellicht zorgt dat samen
de uitgebreide isolatie voor vermindering vani
'gevoelshinder'.
Het beeld dat mensen hebben van een Zwaneri
ger is een gestresst mens die de dokter plat loep
vanwege slaapstoornissen en dagelijks de kero?
roet van zijn tuinstoelen moet halen. Dat beeld
net zo overtrokken als het doemscenario vano;
Schiphol gestrande vakantiegangers omdat erti
weinig extra vluchten mogen worden uitgevoen
Zwanenburg is nu nog een leefbaar dorp. Opdi
vliegtuigen na - die trouwens heus niet dag-ini
uit over je dak denderen - is het er heerlijk rusti
Maar het aantal vluchten blijft toenemen en hel
dat over drie, vier jaar? Door de komst van de\i
baan wordt de overlast hopelijk weer wat terug
bracht. Maar wat gebeurt er daarna? Ieder men
grijpt dat Schiphol niet ongebreideld kan groeie
zonder de leefbaarheid in de omgeving aan te
tasten.
groei
Inmiddels wordt er al meer dan een jaar overga
cussieerd. In politiek Den Flaag is de vraag alsa
hete aardappel over de verkiezingen heen getild
Deze omwonende is inmiddels van één dingoi:
tuigd geraakt: de groei zal hoe dan ook op Schip
worden gerealiseerd. Zonodig door de milieugre
zen her en der cosmetisch wat op te rekken ofd
ze in een van de volgende kabinetsperiodes ten
gen.
Daar is ook een heel logische verklaring voor. Ei
geen draagvlak om de groei van de luchtvaart Is
stoppen. En in zo'n dichtbevolkt land als Neded
leiden alle andere opties slechts tot verplaatsing
milieuhinder en onveiligheid. De rust zal altijde
gens verstoord worden. Overlast beperkt zicho:
niet tot tien kilometer rondom de luchthaven.E
wordt al snel boven iemands 'backyard' gevloge
En wie wil er nu echt een luchthaven in zee?
Een tweede nationale luchthaven als vervangiirj
van Schiphol zou leiden tot een immense kapin
vernietiging. Een satelliet-luchthaven is niet erg
aantrekkelijk voor luchtvaartmaatschappijen en
passagiers, omdat je altijd vertraagd op Schiphol
aankomt. Nog afgezien van de vraag of het aantel
gen van zo'n lange ondergrondse snelverbind™
wel haalbaar is.
Wil je een voor passagiers, vrachtvervoerdersec
luchtvaartmaatschappijen aantrekkelijke twee®
nationale luchthaven aanleggen en Schipholblrt
bestaan, dan is de vraag hoe zo'n overloopluchi
ven ooit rendabel wordt. De overlast rond Amsia
dam zal trouwens ook blijven. Kun je dergelijke
vangrijke investeringen dan niet beter in ietsanl
steken?
plafond
Als 'ervaringsdeskundige' denk ik al jaren dat de|
drijvigheid rond Schiphol nauwelijks te stoppen!
Het ene kantoorgebouw, distributiecentrum en
loodsgebouw na het andere is verschenen. Eris«
winkelcentrum, er zijn goede treinverbindingen!
HSL komt eraan. Op zich zijn die ontwikkelingen
goed, maar ze bevestigen het idee dat niemandij
gelooft dat er een plafond zit aan de groei van
Schiphol.
Als 'politiek waarnemer' in Den Haag heb ik era
eens het gevoel dat Schiphol ondanks alle weer
stand van milieuorganisaties en 'groene' politioj
rukt. De lobby van Schiphol is ijzersterk. De eed
mische belangen zijn groot, om met premier Kei
spreken. Het gaat om gigantische bedragen. End
buigt de politiek mee, geholpen door nieuweciji
bevindingen, rapporten of adviezen. En als eend
derzoek niet de gewenste resultaten oplevert, zoi
met het rapport van het Nationaal Lucht- en Rub
tevaartlaboratorium het geval was, dan wordt ha
overgedaan.
Tot op de dag van vandaag is er nog niets definid
besloten of uitgesloten, dus de politici hebbenin
na de kabinetsformatie de handen vrij. Hoe steil
staat een partij als de PvdA of D66 in zijn schoeü
als het gaat om werk versus milieu? De WD
van haar wensen geen geheim. WD-ministerlori
tsma wil de luchtvaart het liefst concentreren op
Schiphol. En WD-lijsttrekker Bolkestein zietalbd
maal weinig in het ontzien van het milieu bij dit
soort infrastructurele vraagstukken.
schuiven
Nu ligt er nog een harde garantie dat er alleen iö
groei wordt toegestaan op Schiphol als dat binna
de geluidsgrenzen kan. In het verleden is echteif
bleken dat politieke garanties niet zo hard zijad
het om dergelijke belangen gaat. Alle grote panf*
zijn nü al bereid het maximum van 44 miljoenpS
sagiers (het 'dubbele slot') te laten schieten alsfi
binnen de 'randvoorwaarden van milieu en vei|
heid' meer luchtreizigers vervoerd kunnen woriü
Het schuiven is al begonnen.
De overheid toonde zijn onbetrouwbare gezicht'
rig jaar door overschrijding van de milieugrenzeJ
op Schiphol te gedogen. En de komende vijfjaar
mag er ineens meer gevlogen worden - 20.000
vluchten per jaar - omdat er heel kunstig her end
wat is onderzocht en aangepast. Dat waren ook
eens harde grenzen.
Alles wijst er op dat het zo in de toekomst ookza!
gaan. Van de alternatieven is niet veel te verwacb'
ten. Als Schiphol hard drukt, buigt de politieke
wat mee. Voorlopig is het nog prettig wonen in
Zwanenburg, maar er is geen enkele garantie dn
dat zo blijft.
DEN HAAG ANS BOUWMANS -