O
ÈM
't Kofschip
lAGP
>00,-
:raal Si
ijk kaj
0 m2i
chte\J mi
8 fed van Turnhout
bedenkt zijn
eigen beroep
Als iemand een 'dank-u'heeft verdiend dan is het wel
Z.K.H. Prins Bernhard der Nederlanden. Vindt Ted van
Turnhout uit Santpoort. Vandaar dat hij samen met
'enkele vrienden en bekenden van de prins'al
maandenlang werkt aan een passend geschenk. De aanleg
van het Prins Bernhard Bos in de westhoek van de
Haarlemmermeer vormt daarvan vooralsnog het
belangrijkste onderdeel. Zijne Koninklijke Hoogheid zelf
plant er op 24 april de eerste boom. Eerder al verscheen -
ter verwerving van een financiële basis - een boek met
exclusieve foto's van de prins en ook werd een reizende
foto-expositie ingericht, die tot en met tiueede paasdag te
zien is in het Velsense buiten Beeckestijn. Een heel pakket.
Maar daar heeft Van Turnhout nu eenmaal lol in. ,,Als ik
iets voor de prins kan doen, gaat alles opzij.
iAGP
'00,-
■ks 19L
'e VinP^
ers) ek is dat toch. Dat er mensen
2e I z'jn rï'e denken dat hij er gefrus-
treerd van raakt. Dan kennen ze
lus onvoldoende. Ted van Turnhout:
a/-pet ene plan wordt afgewezen, dan be-
tan het volgende. Mijn fantasie valt on-
'"ijk te stoppen. Maar daar ben ik dan
utd-a-ojectontwerper voor. Nee, precies, in-
'htCd'lci, hahahaha, dat vind je niet terug in
U'fpUkke Van Dale, projectontwerper. Dat
badlkheb dat beroep zelfbedacht."
eentigens, als hij de betekenis van het
projectontwerper zou moeten om-
'en, dan eh, dan eh....Verrek zeg, dat is
.AGföns zo eenvoudig. Goeie vraag." Mis-
0Q - onthult hij na enig nadenken - mis-
zou hij zichzelf nog het best kunnen
Vijven als iemand die een project bij el-
?no,1intaseert. Hetgeen kan variëren van de
van een prjns Bernhard Bos in de
- iets waarmee hij toevallig
bezig is - tot het uitdragen vaïi de
lm ontwikkelde TOS, de Totale Oplos-
in het Schipholprobleem.
>00,- Gepasseerd
daaronder moet worden verstaan, die
NS-<Tsja, dat is een logische vraag in het
fan de huidige discussie. Alleen: dat is
vast?1 aan- tivee, drie uitgelegd. Dan moe-
een heel eind terug in de geschiede-
ij wil zich daarvoor geenszins op de
kloppen - want ijdelheid is hem vol-
^0|Vreemd - maar tien jaar geleden al zag
eerste de gevaren van een zich steeds
ontwikkelend Schiphol. ,,Ik heb toen
in;e van een luchthaven in zee bedacht,
eei wel? Kon op dat moment nog.'
meer. Dertig miljard gulden, dat
toilejna niet meer op te hoesten. Gepas-
i keurstation. Later misschien. In 2030 of
ntrent. Nu zullen ze het met andere
A(5fingen moeten doen en hij, Ted van
O0 .out, heeft ze. Het voert te ver om daar
'^tijdsbestek verder over uit te wijden,
Ideilfle TOS is onderverdeeld in 25 deelpro-
L^aar daarvan wil hij wel verldap-
etao Start" en '^dingsbanen liggen ver-
Die moeten worden gedraaid. De pro-
zou graag willen weten in welke rich-
ïaar dat vertel ik ze niet. Ik heb er twee
AGfhg aan gewerkt. Eerst over de brug ko-
dalftnee meteen een klein probleempje
.m.vlioorns is gevat: Van Turnhout is te aar-
metj doet te veel pro deo. Hoewel... pro-
bad Geld is natuurlijk niet het allerbelang-
g in het leven. Toen hij op z'n vijftigste
leling Speciale Diensten en Protocol
KLM verliet, kreeg hij gelukkig wat
mee. Daarbij schreef hij tientallen
.1, televisieseries en filmscripts in zowel
en ederlands als het Engels.
heeft hij 'in alle onbescheiden-
k>g een lijstje naar de krant gestuurd:
3H C; boeken en romans die hij de laatste
heeft gemaakt. Geen winkeldochters,
anenvruchten, ja, dat mag hij wel zeg-
AGfin de andere kant: z'n Engelse uitgever
30,*iet §egaan- Van Turnhout: „Why me?
eft me toch duizenden, tienduizenden
^is gekost. Of misschien wel honderd-
Of schrijft u toch maar op tien-
ijg'den. Want dat weet je natuurlijk nooit
Interessant
AGU
niemand medelijden met hem heb-
voor nodig. Het gaat hem uitste-
achliank u. Gezond van lijf en leden - 'nee,
vocafgeleerd te vertellen hoe oud ik ben,
ik zó verschrikkelijk' - leuk huis in
en iort, scherp van geest waardoor hij kan
nken over interessante projecten in
tropa. Dat laatste vindt-ie verreweg het
^(3(i. Dat je met een paar jongens gezellig
en ^at ie dan zoiets als de 'Initia-
ge'beP Prins Bernhard Bos' van de grond
ll er natuurliïk vee' l^ger op zitten
1. Hoe ze Prins Bernhard - 'toch al-
6 jaar nu, hij zal nog heel oud worden'
en bedanken voor al het werk dat hij
Ulet Wereldnatuurfonds heeft verricht. Ja
Die man vloog desnoods bij nacht en
want vergis je niet, het is ontzettend
'98 ferk naar a'^e uithoeken van de we-
n zich in te zetten voor de redding van
3-| srische tijger. Of de olifant. Of de pan-
nou ja, ga zo nog maar een tijdje door.
reen was enthousiast. Dries van Agt,
Braks, Albert Heijn, Martin Schroder,
1 van Hooff, Hans Wiegel. Ze zitten al-
in het ere-comité waarvan hij zelf se-
is. Ja, dat brengt tussen al z'n andere
titen een vracht werk met zich mee.
zegt - mèn hè, ik zelf zou zoiets nooit
04 beweren - mèn zegt, dat er in Neder-
J|p het ogenblik géén auteur is, die zo-
gjgoduceert als ik. Kijk, daar staan toeval-
J^drie nieuwe boeken van mij rechtop in
Beelden uit het boek 'Prins Bern-
hard en de natuur': het planten
van bomen in talloze landen.
Ted van Turnhout op de plek waar het Prins Bemhardbos moet komen. „De mensen hebben
geen weet van het werk dat hij in het belang van het Nederlandse bedrijfsleven heeft ver
richt.'" FOTO UNITED'PHOTOS DE BOER POPPE DE BOER
de boekenkast. Maar als ik iets voor de prins
kan doen, dan gaat alles opzij."
Schouderklopjes daarvoor zijn niet nodig.
Zoiets gaat bij hem vanzelf. Fantastische
vent, Prins Bernhard. Hij heeft hem - en dat
stamt al uit zijn tijd bij de KLM - vaak mogen
ontmoeten en altijd weer was hij onder de in
druk. Een keiharde man. Heel hard ook voor
zichzelf. „De mensen hebben geen weet van
het werk dat Zijne Koninklijke Hoogheid in
het belang van het Nederlandse bedrijfsleven
heeft verricht. Maar ik weet toevallig van heel
dichtbij hoe de prins er persoonlijk op bui
tengewoon slimme wijze voor heeft zorgge
dragen dat - ik noem maar wat - Heineken
een brouwerij in donker Afrika heeft kunnen
bouwen."
Passend
Al zegt hij het zelf: een buitengemeen pas
send cadeau, dat Prins Bernhard Bos. Het
past bij Zijne Koninklijke Hoogheid en het
past bij zijn eigen passie, het Internationaal
Fonds voor de Europese Natuur (IFEN). Waar
hij toevallig ook secretaris van is. Of toevallig?
Zo toevallig is het uiteraard niet, want hij
heeft die stichting zelf opgericht. Op 24 fe
bruari 1995 om precies te zijn. In Haarlem.
Nee, de mensen die er nog nooit van hebben
gehoord, neemt hij niets kwalijk. Hij zou niet
durven. Om eerlijk te zijn: de opening van
het Prins Bernhard Bos is het eerste project
dat het IFEN ter hand heeft kunnen nemen.
Wat het IFEN precies wil? Pffff, moeilijke
vraag, 't Is namelijk nogal wat. Om maar met
het officiële te beginnen: de stichting is opge
richt 'om een pan-Europese invulling te ge
ven aan agendapunt 21 van de W-milieu
conferentie van Rio de Janeiro, in het bijzon
der aan het verdrag inzake de biologische di
versiteit: het behoud, het herstel en de ont-
wikkëling van de natuur'. Zo staat het ten
minste in het handvest. Maar als Ted van
Turnhout het in iets eenvoudiger bewoordin
gen zou mogen houden, dan zou hij zeggen:
„Het IFEN wil schonere lucht, schoner water
en een schonere natuur."
Dat dient onder meer te gebeuren door er
voor te zorgen dat er overal in Europa nieuwe
bossen worden aangelegd. Te beginnen in de
Haarlemmermeer. Ja, nee, inderdaad, dat
Prins Bernhard Bos is van oorsprong niet he
lemaal echt een IFEN-project. Het is een bos,
dat in het kader van 'Haarlemmerméér
Groen' - let op de accenten - door de Provin
cie Noord-Holland wordt aangelegd en waar
op het IFEN heeft aangehaakt. Van Turnhout:
„Ik ben wat gaan prakkezeren en dan kom je
al vlug op zoiets als een 'eerste boom'. Die
dan door de prins zelf zal worden geplant."
Makkelijker bedacht, dan uitgevoerd. Voor
dat iemand van het koninklijk huis bereid is
een eerste boom... De projectontwerper: „Ja,
normaal gesproken is dat natuurlijk ook wel
zo. Maar in dit geval viel het best mee. Ten
eerste beschik ik over een uitstekend netwerk
en ten tweede had ik uit uitlatingen van prin
ses Juliana al begrepen dat haar echtgenoot
een eventuele invitatie zeer op prijs zou stel
len. Wat klopte."
Kracht
Zelf gelooft hij dat dat zijn grootste kracht is.
Enthousiasmeren. Dingen bedenken en uit
voeren die ambtenaren nooit zullen beden
ken en uitvoeren. Dat kun je ze niet kwalijk
nemen, de ambtenaren, want ze zijn er niet
voor opgeleid. Daarbij zijn ze zo bang voor
hun baantje dat ze niets durven te onderne
men. Laat daarom het denkwerk maar aan
hem over. Alleen, dat geeft spijtig genoeg nog
wel eens wat fricties over en weer. Van Turn
hout, en hij heft de armen vertwijfeld ten he
mel: „Iedereen kent mij als iemand met ver
frissende ideeën. Maar er wordt niet naar me
geluisterd."
Teleurstellend, maar ach, dat is Holland.
Blijf zitten waar je zit en veroer je niet. Echte
deskundigen, mensen met visie - de Sant
poorter signaleert het met pijn in z'n hart -
zijn hier gelijk roependen in een woestijn.
Neem de files. Als lid van de European Aca
demy kent hij de perfecte oplossing. Echt.
Maar toen hij die bij een hoofdambtenaar
van het ministerie van Verkeer en Waterstaat
deponeerde, zei die staalhard: 'Dit gaat te
ver. Dat doen we niet.' Van Turnhout: „Die
man - en dat zei hij hardop - hoopte zelfs dat
er nog veel meer files zouden bijkomen. Zelf
kwam hij namelijk altijd met de fiets en de
trein."
Rest de vraag hoe hoog de deskundigheid
van de leden van die even snel tussen neus
en lippen genoemde European Academy
moet worden ingeschat. Trouwens - de ver
slaggever hoopt niet dat Van Turnhout hem
die vraag al te kwalijk neemt; hij heeft er na
melijk tot z'n schande nog nooit van gehoord
- wat voor een club is dat eigenlijk? Dat is
vlug verteld. „De European Academy is een
ideeënclub, een denktank zeg maar, die de
Europese Unie adviseert. En de Raad van Eu
ropa ter zijde staat. Ik reis daarvoor regelma
tig naar Straatsburg.
Achtergrond
Hij heeft zijn lidmaatschap van de Royal Aca
demy nooit aan de grote klok willen hangen,
Ted van Turnhout. Hij houdt liever alles 'een
beetje stil'. Zie hem maar als 'de man op de
achtergrond'. Akkoord, daar is nu even geen
sprake van. Maar dat hij nu zo in de publici
teit staat, dat doet-ie uit dank voor de prins.
Als eerbetoon. Dan is het gepermitteerd,
vindt hij. Mèèr dan, zelfs. Bovendien heeft hij
als secretaris van het INEF, het Internationaal
Fonds voor de Europese Natuur, nog allerlei
plannen met dat Prins Bernhard Bos.
Nee, daar wil hij verder niet al teveel op in
gaan. Eerst het geld. Maar als hij - 'omdat u
zo aandringt' - dan toch iets van z'n ideeën
moet prijsgeven... Sowieso zou hij vijfjarige
bomen willen planten in plaats van die
schriele sprietjes van nu. Dat is wel veel
duurder, maar het bos is sneller 'op hoogte'
en kan dus vlugger in gebruik worden geno
men. Z'n aller-, aller-, allergrootste droom
heeft hij dan nog niet genoemd. Dat is 'de
sprong naar het zuiden' dus. Over de N201
heen. Uniek voor Europa: een kilometer
breed 'bosduct' waar de auto's onzichtbaar
onderdoor duiken. Ja, precies, een bos over
de weg. Hij zei toch al?: Laat het denkwerk
maar aan hem over.
Donateur worden van Het Internationaal Fonds
voor de Europese Natuur (IFEN) kan door vijf
entwintig gulden over te maken op giro
261.261Wie dertig gulden extra stort, krijgt
het fotoboek 'Prins Bernhard en de natuur' er
bij.
ZATERDAG 7 MAART 1998
Onze Taal
Je weet niet altijd wat je de mensen
aandoet. Je zegt eens iets, zonder
bedoeling, het heeft geen belang, en
je vergeet het weer. Je denkt er
nooit meer aan. Later blijkt opeens
dat iemand nu juist dat heeft opge
pikt, erover nagedacht heeft, en het
niet vergeten is. Weet je nog wel,
dat jij eens gezegd hebt Je weet
het niet; of toch, ja vaag staat je iets
bij. Dat overkomt me wel eens.
Veertien jaar geleden, toen ik nog geen
stukjes voor de krant schreef, schreef ik
artikeltjes voor het tijdschrift 'Onze Taal'.
Het tijdschrift bestaat nog steeds, maar nu
dus al heel lang zonder mij. Ik heb in 1982
eens geschreven dat ik me afvroeg wie de
bedenker was van 't kofschip. Dat wist ik
namelijk niet. En al snel bleek dat niemand
het wist.
Hele generaties zijn opgevoed met 't kof
schip. Wanneer is de verleden tijd met '-de'
en wanneer met '-te' (verhuisde, beloofde,
wiste)? En wanneer is het deelwoord met '-
d', wanneer met '-t' (verhuisd, beloofd, ge
wist)? Daar is een ezelsbrug voor. Als het
werkwoord een van de klanken -t-, -k-, -f-, -
s-, -ch- of -p- bevat, kortom precies die van
't kofschip, dan is de verleden tijd met '-te';
anders met '-de'.
Die serie klanken kan natuurlijk geen en
kel kind onthouden. Maar 't kofschip
kon iedereen wel onthouden. Een ezels
bruggetje dus, ooit eens bedacht door een
wijze schoolmeester.
Geen mens wist wat een kofschip was,
maar dat maakte het onthouden alleen
maar makkelijker. De bedenker van het la
tere fokschaap maakte de zaak wel eigen
tijdser, maar begreep weinig van psycholo
gie. Dat rare onbegrijpelijke kofschip was
veel makkelijker te onthouden. Ik zie in
mijn woordenboek dat een kof of kofschip
een zeilschip is, voor binnen- en kustvaart,
met ronde voor- en achtersteven, platte bo
dem, meestal twee masten, veel lijkende op
een smak. De naam 'kof hangt samen met
'kuif en verwijst naar de ronde vormen.
Kort nadat ik geschreven had dat ik me
afvroeg wie de bedenker was, kreeg ik
een brief. De heer Noordegraaf, bekend
taalkundige uit Amsterdam, wist toen even
min wie de bedenker was. Maar hij kon me
wel vertellen dat deze ezelsbrug al zo'n
honderd jaar oud moest zijn, omdat een ze
kere Taco de Beer hem al noemde in 1885.
In dat jaar schreef De Beer twee artikelen
over het onderwijs in de moedertaal in 'De
Amsterdammer'. Daar wordt 't kofschip ge
noemd, zonder enige toelichting. Blijkbaar
ging Taco de Beer ervan uit dat iedereen
dat toen wist. In 1885 zal 't kofschip dus al
algemeen bekend geweest zijn.
Gezien dat ouderwetse zeilschip voor de
binnenvaart konden we toch al vermoe
den dat deze ezelsbrug al een hele poos be
stond. Maar hoe lang hij bestond, en door
wie hij bedacht was, dat bleef duister. Ik
vergat de kwestie verder.
Totdat een jaar later dezelfde Noorde
graaf ineens een artikel publiceerde, jawel,
over het kofschip. Ik was het glad vergeten,
maar hij was blijven zoeken. En met succes.
Hij heeft de bedenker toen gevonden. Het
was L.A. te Winkel (1809-1868), leraar aan
het gymnasium te Leiden.
Te Winkel was trouwens niet alleen maar
leraar. Bekender is hij geworden doordat hij
samen met Matthias de Vries de spelling De
Vries Te Winkel ontwierp (1863), en ook
samen met De Vries begon aan het grote
Woordenboek der Nederlandsche Taal. Het
is dat woordenboek dat dit jaar of volgend
jaar voltooid zal zijn.
In 1858 schreef deze Te Winkel een boekje
over spelling: 'De Nederlandsche spelling
onder beknopte regels gebragt', speciaal
voor 'den onderwijzersstand'. In 274 regels
wordt de hele spelling uitgelegd. In een van
die regels treedt, vrijwel zeker, voor het al
lereerst 't kofschip op. Dus anno 1858. Het
boekje had veel succes, en werd tot in de ja
ren '90 van de vorige eeuw herdrukt. Via de
'onderwijzersstand' zal het kofschip dan in
brede kring bekend geworden zijn.
Uiteraard kan men nog een beetje blijven
twijfelen. Er bestaat nog steeds een kleine
kans dat Te Winkel niets anders deed dan
een bestaande ezelsbrug overnemen. Noor
degraaf, die een zorgvuldig onderzoeker is,
vermeldt dit met nadruk, en hij heeft gelijk.
Wie dus een vermelding van 't kofschip te
genkomt voor 1858, dus voordat Te Winkel
erover schrijft, wordt van harte uitgenodigd
ons daarover te berichten.
Ook al besef ik dat dit stukje misschien
geen aansporing is om daarnaar te zoe
ken. Ik bedoel: ik heb juist gezegd dat ik zelf
er zo één ben die de kwestie weldra weer
vergeet. Wie weet welke lezer ik nu weer
voorjaren met een probleem opzadel ter
wijl ik er zelf niet van wakker lig. Anderzijds,
zo ben ik ook wel weer, als dus iemand aan
komt met bijkomende informatie, dan zal ik
daarover natuurlijk meteen schrijven.
Dat een kofschip veel lijkt op een smak,
kijk, dat wist ik ook niet.
JOOP VAN DER HORST
universitair docent Nederlands
