Van 'leunstoel-toerist' tot wereldreiziger
lil
fiiil
7
'Gibraltar is geen Hongkong'
TT
m \oeken van de wereld en
11 v ondergaa t de zotste
mf
avonturen. Miljoenen
ext
de t Britten zitten aan de tv
jrm
kt gekluisterd als Michael
echi
boiin, bekend geworden als
tmleur/schrijver van Monty
ie|on en de stotteraar Ken
wai in de speelfilm A Fish
^d Wanda, voor de BBC
lag doet van zijn laatste
'9-4. In tien maanden rond
Be Grote Oceaan, oftewel
ichtigduizend kilometer
'voortdurende
verwondering'. Palins
isverslagin boekvorm is
nu ook in Nederland
rkrijgbaar, de tv-serie is
deze zomer te zien.
ZATERDAG 7 MAART 1998
Michael Palin rondt de grote oceaan
Michael Palin: „Ik was vroeger
stoel-toerist, ik reisde door boeken."
onder onoverkomelijke hindernis-
doorkruiste hij in tien maan-
den de landen die de Grote Oce
aan omringen. Alle ervaring ten spijt verliep
een recent driedaags tripje naar Amsterdam
niet vlekkeloos. Michael Palin (54) arriveerde
op het nippertje in een Amsterdams hotel.
Op de luchthaven in Londen werd de wereld
reiziger de weg versperd: zijn paspoort lag
nog in zijn bureaula.
Palin kan er smakelijk om lachen. Hij pre
tendeert geen reisexpert te zijn, wat boven
dien grotendeels het succes van zijn tv-docu-
mentaires verklaart. „Ik probeer mensen het
gevoel te geven dat ze erbij zijn. Ik geniet van
het avontuur zoals iedereen dat zou doen. Er
gaan ook dingen mis. Kijkers zien graag dat
ook ik worstel met de taal, dingen verkeerd
begrijp en geveld word door de diarree. Het is
spontaan en fris."
Overweldigend
Palin raadt iedereen aan te reizen, zich bui
ten de gebaande paden te begeven en zo
avontuurlijk mogelijk te zijn. „Als je initiatief
rijk bent en de nodige eigenschappen bezit
om te overleven, is de beloning overweldi
gend." Toch zullen maar weinig vakantiegan
gers het in hun hoofd halen in tien maanden
tachtigduizend kilometer af te leggen. De
laatste reis voerde Palin, samen met een zes-
koppige tv-ploeg, door alle landen rond de
Grote Oceaan. Hij rondde 'The Full Circle' af
in tegengestelde richting, te beginnen in
Alaska en vervolgens .via Rusland, Japan, Ko
rea, China, Vietnam, de Filippijnen, Indone
sië, Australië, Nieuw-Zeeland, Chili, Bolivia,
Peru, Colombia, Mexico, de Verenigde Staten
en Canada weer terug naar Alaska. De totale
afstand: meer dan zijn vorige reizen, De reis
om de wereld in tachtig dagen (1989) en Van
pool tot pool (1992), samen.
Begin en eindpunt was het eilandje Little
Diomede op de datumgrens tussen Alaska en
Rusland. De avonturier Palin werd tot zijn
grote verrassing al snel ontmaskerd als ex-
Monty Python. Voordat hij het wist stond hij
op een rots in het uiterste noordwesten van
Noord-Amerika handtekeningen uit te delen
aan Eskimo's. „Ze hebben dan wel geen
diepvriezers, maar wel satelliettelevisie.
Toeschouwer
Behalve route en tijdsduur stippelde de ploeg
van te voren zo min mogelijk uit. Palin: „De
ontmoetingen zijn zoveel mogelijk spontaan,
je moet je blijven verwonderen. Natuurlijk is
reizen met een tv-ploeg ook wel eens een na
deel. Als je ergens binnenkomt met een ca
mera trek je toch ongewild alle aandacht
naar je toe. Persoonlijk ben ik liever een toe
schouwer, die vanuit een hoekje rustig obser
veert."
Zijn persoonlijke observaties kon Palin
kwijt in het geschreven, rijk met foto's gelar
deerde verslag, op basis van zijn dagboek.
Voordeel van zijn achtergrond als acteur, ko
miek en schrijver is dat het relaas meer is dan
een chronologische 'tekening'. Palin bezit
een scherp observatievermogen en de gave
de humor in te zien van de meest barre situa
ties. Over zijn verblijf in een enigszins aftand
se hotelkamer in het Chinese Guiyang schrijft
hij: 'De muren zijn gevlekt en besmeurd en
het behang laat al los. 'De Gast is God' staat
er in de brochure, wat geruststellend klinkt,
tot je beseft dat China officieel atheïstisch is."
Palin: „Je verbaast je voortdurend over van
alles, maar belangrijk is dat je constant beseft
dat jij zelf de vreemde eend bent. Je moet
soms bereid zijn jezelf voor gek te zetten. Ik
doe dat graag, het is de manier om het ver
trouwen van mensen te winnen. Over de hele
wereld hebben mensen een gevoel voor hu
mor. Soms is dat alleen wat moeilijker op te
sporen."
Palin treedt ieder avontuur 'met open blik'
tegemoet en zo kan het gebeuren dat hij wel
eens in hachelijke situaties verzeild raakt.
„We waren op een mooie zaterdagnamiddag
op een marktplein in Seoul, toen er plotseling
een protestmars uitbrak. Dat moet je dan fil
men als een nieuwsuitzending. Dat is wel op
windend."
Hoogteziekte
„Soroche dat heb ik", schrijft Palin over dag
180 in Bolivia. „Het is een Spaans woord en
het klinkt mooier dan hoogteziekte." Daar
naast slaat, na maanden van klimaatwisselin
gen, bergen en dalen, zeeën en rivieren, zo
nu en dan heimwee toe. Vooral op vrije da
gen, maar het sterkst als Palin van het thuis
front, op dat moment de andere kant van de
wereld, verneemt dat zijn vrouw onmiddellijk
aan een hersentumor geopereerd moet wor
den. „Ik kon daar toen niet bij zijn en dat was
heel zwaar. Na Australië zijn we terug naar
Engeland gevlogen en gelukkig is alles goed
afgelopen. Daarnaast hebben we de reis nog
twee keer kort onderbroken, om de was te
doen en onze huwelijken te redden."
Pas op 29-jarige leeftijd maakte Palin zijn
eerste echte reis, naar de Verenigde Staten.
De hang naar avontuur nam al veel eerder
bezit van hem. „Ik ben opgegroeid in Shef
field, een provinciestad in Noord-Engeland.
Eind jaren '40, begin '50, was reizen nog niet
zo gewoon. Door boeken en films werd ik er
door gegrepen. Ik was een leunstoel-toerist,
ik reisde door boeken."
Hij is zich bewust van zijn bevoorrechte
positie. „Ik krijg de kans om dingen te doen
waar andere mensen alleen maar van kun
nen dromen. En dat terwijl ze het waar
schijnlijk net zo goed zouden kunnen als ik.
Natuurlijk zijn er tijdens zo'n lange reis mo
menten dat je er even genoeg van hebt, dat je
geen adembenemende berg meer kunt zien.
Maar je kunt natuurlijk niet verveeld voor de
camera gaan staan. Zo'n geluksvogel die zich
aan de andere kant van de wereld verveelt?
Dat pikken de kijkers niet."
Het is een gevoel dat soms zomaar toeslaat
tijdens een angstaanjagend avontuur of een
barre tocht. Op een hachelijke boottrip over
de Urubamba door onherbergzaam Peru
wordt die wanhoop mooi verwoord door Pa
lins reisgenoot, fotograaf Basil. „Als God had
bedoeld dat ik zo moest leven, had hij me
vier benen en een vacht gegeven."
Pineut
„Er zijn momenten dat je nieuwe ervaringen
niet meer kunt verwerken", zegt Palin. „Dan
wordt het allemaal te veel, kunnen zelfs de
grootste wereldwonderen je niet meer boei
en. Ik ondervond dat vooral aan het einde
van de reis, terwijl de westkust van de Vere
nigde Staten en Canada ook magnifiek zijn."
Tijdens de laatste loodjes werd hij in de
bossen van Canada overgehaald om mee te
doen aan de houthakkersspelen. „Ik was de
pineut, helemaal omdat ik in Monty Python
eens een liedje heb gezongen over houthak
kers. Ik moest over boomstammen de over
kant van een rivier zien te bereiken, maar na
tuurlijk viel ik erin. Dat was de druppel. Ik
was doorweekt, zakte op mijn knieën voor de
camera en riep: 'Ik wil naar huuuuiiiiiiiissss!"
De fans volgden alle tien tv-afleveringen
trouw om te zien in welke kolderieke, barre
of afgunstwekkende situaties hun reizende
held zich nu weer zou verstrikken. De kijkers
leefden bovendien intens met hem mee.
Toen Palin mopperde dat hij in een shabby
hotelkamer in China nog geen fatsoenlijk bad
kon nemen, omdat er geen stop op het putje
zat, stroomden bij zijn Londense woning
tientallen exemplaren binnen. Hij heeft ze op
verzoek afgestaan aan een weeshuis in Roe
menië. Na een fietstochtje door Shanghai,
waarbij Palin zijn broekspijpen in de sokken
had gestopt, werd hij overstelpt met fiets-
clips. „Een Londense traditionele kleermaker
stuurde een vergulden paar. Die kan ik niet
eens dragen. Stel dat ik ze verlies!"
Roman
Hoewel er zelfs voor Palin nog vele verborgen
plekken op de wereld zijn, heeft hij nog geen
plannen voor een nieuwe reis. Hij werkt, rus
tig thuis, aan een roman die zich afspeelt op
verschillende plaatsen in Europa. Juist van
zijn lange, verre tochten heeft Palin geleerd
het huiselijke leven in Londen te waarderen.
„Het is net als in een huwelijk. Sommige
mensen reizen als vlucht. Ik ben altijd blij om
weer thuis te komen."
Michael Palin - De Cirkel Rond. Uitgeverij Bosch
Keuning, 59,90 gulden. Vanaf 7 juli is de tiendelige
W-serie te zien bij de KRO, vanaf zondag 8 maart bij
Canvas (BRT 2), 21.30 uur.
Pesten is volkssport nummer één in Britse kroonkolonie
ger in de pap bij het bestuur van
Gibraltar te krijgen. Onder het
mom van veiligheid en de NAVO
heeft Madrid voorgesteld het
vliegveld onder gemeenschappe
lijk militair beheer te plaatsen.
Maar de Engelsen lieten opnieuw
een krachtig nee horen. In de
cember leek de 'kwestie Gibral
tar' zelfs nog even het struikel
blok te worden voor de onderte
kening van de nieuwe comman
dostructuur van de NAVO. Daar
in kreeg Spanje voor het eerst als
volwaardig lid een comman-
dotaak. Londen dreigde met een
veto als de Spanjaarden de
vluchtbeperkingen rond Gibral
tar niet zouden opheffen. Ook dit
keer was het niet veel meer dan
even de tanden laten zien. Toen
Amerika liet doorschemeren dat
een NAVO-crisis vanwege Gibral
tar te bespottelijk was om los te
lopen, werd het weer stil rond de
rots.
Drugshandel
Waarom de Spanjaarden er zo op
gebrand zijn Gibraltar weer in
handen te krijgen, heeft voor een
belangrijk deel te maken met
historische sentimenten. Maar
daarom gaat het niet alleen. De
Britse enclave is volgens de
Spaanse politie een broeinest
van criminaliteit. De bestrijding
van de drugshandel langs de
Spaanse zuidkust wordt volgens
haar extra bemoeilijkt doordat de
samenwerking tussen de Spaan
se opsporingsdiensten en die van
Gibraltar uitermate moeizaam
verloopt. Elke keer wanneer een
drugskoerier wordt gearresteerd,
meten de Spaanse media dit
breed uit om te illustreren hoe
nodig het is dat Gibraltar onder
Spaans bestuur komt.
Het laatste diplomatieke offen
sief van de Spaanse regering is
het voorstel om van de Britse
kroonkolonie een autonome
Spaanse provincie te maken met
grote eigen bevoegdheden, naar
voorbeeld van de zelfstandige
De grens tussen Gibraltar en Spanje: hier heerst nog vaak het 'oude
grensgevoel', dat in Europa al bijna is vergeten.
deelstaten Baskenland en Catalo-
nië. Twaalf A-viertjes had minis
ter van buitenlandse zaken Abel
Matutes volgeschreven en aan
zijn Britse collega in Londen
overhandigd. Tot ergernis van de
Spanjaarden werd het document
uitermate koel ontvangen. De
Britse pers besteedde nauwelijks
aandacht aan de Spaanse voor
stellen. De Spaanse minister kon
de volgende dag in The Times le
zen dat de Britten een compro
mis met Spanje over de status
van Gibraltar niet tot de moge
lijkheden rekenen.
Engeland verschuilt zich daar
bij achter de oude belofte van de
Engelse regering aan de bevol
king van Gibraltar dat haar wen
sen altijd geëerbiedigd zullen
worden. En over die wensen be
staat geen twijfel. De band met
Engeland is voor de rotsbewo
ners heilig.
3-1
'ld zou er beslist niet
door veranderen als
i?
opjltar na drie eeuwen
)p dei Spanje zou komen.
r eeniar de dertigduizend
n wavoners van de 'Rock'
malie
i wel eens een kleine
ankelijkheidsoorlog
kunnen ontketenen
rde Union Jack zou
r_ ingewisseld voor de
)$nse bandera. Dwars
lÜi tegen de Europese
'ording in blijft een
m Engelands laatste
ilonies een bron van
straatjen en diplomatiek
:raai jcel tussen Spanje en
iinsw» p j
de -p Engeland.
5. Ver.
enge
et 'no' van de an-
ders zo aardige To-
ny Blair klonk wel
heel erg weigerachtig op de vraag
van een Spaanse journalist of er
voor Gibraltar een regeling in de
maak is a la Hongkong. Blair
deelde nog ten overvloede mee
dat Gibraltar geen Hongkong is.
Beslist niet. Het zal wel tot diep
in het volgende millennium du
ren voordat er opnieuw zal wor
den gesproken over eventuele te
ruggave van Gibraltar aan Span
je.
Het ligt niet eens zozeer aan
Londen, maar veel meer aan
Carmeli Sultana, verkoopster in
'The last shop in Europe' en aan
al die andere bewoners van Gi-
ibraltar die het zo wel prima vin
den. „Waarom moeten we bij
Spanje?", vraagt Carmeli in vloei
end Spaans om vervolgens over
te schakelen op perfect Engels.
Geboren uit een Engelse moeder
en een Spaanse vader. Ze is ge
trouwd met een Marokkaan en
heeft twee kinderen. Carmeli is
precies wat Gibraltar is: een
smeltkroes. Haar winkeltje, waar
voor de 'best prices' souvenirs,
koeken, drankjes en filmrolletjes
kunnen worden gekocht, staat op
de uiterste punt van de rots. Afri
ka is binnen handbereik. Daar
zou men bij een gunstige wind
de oproep tot gebed van de
imam kunnen horen uit de mos
kee 'King Fahad Bin Abdul aziz al
Saud', tegenover de winkel van
Carmeli. Zij is blij met een praat
je. Want in de winter, nu er wei
nig toeristen zijn, is het 'boring
en windy' op de kale rots, verve
lend en winderig. Op Gibraltar
geboren en getogen heeft ze het
altijd erg naar de zin gehad.
Soms gaan ze wel eens naar
Spanje, een stukje rijden. Maar
meestal blijven ze in eigen land.
„Het is goed hier."
De grens van Spanje naar Gi
braltar oversteken geeft nog een
beetje dat 'oude grensgevoel', dat
in Europa al bijna is vergeten.
-
Een Engelse dubbeldekker brengt passagiers naar Gibraltar via het vliegveld.
Twee lange rijen auto's schuiven
in elkaar naarmate de mannen in
uniform dichterbij komen. De
Spaanse residentiekaart, het
identiteitsbewijs van de Neder
lander die Spaans ingezetene is,
zou toch voldoende moeten zijn
voor een vriendelijk onthaal op
het kleine stukje Engeland in het
zuiden van Spanje. De uiterst be
leefde politieman legt echter ge
duldig uit'dat Gibraltar niet bij
de Schengenlanden hoort en dat
de reiziger dus in het bezit dient
te zijn van een geldig paspoort.
Zelfs voor een kort dagbezoekje
is het Spaanse document nutte
loos.
Vanwege dit soort gelegaliseer
de pesterijen staat er vrijwel al
tijd een fikse file, ondanks de be
lofte van Madrid en Londen om
het grensverkeer soepeler te la
ten verlopen. De file is overigens
niet alleen een Engels privilege.
Wie teruggaat van Gibraltar naar
Spanje staat minstens even lang
in de rij, omdat de Spaanse dou
aniers er alle tijd voor nemen om
elke kofferbak aan een grondige
inspectie te onderwerpen. Vooral
voor de mensen die 'aan de an
dere kant' hun baan hebben, is
het ambtelijke getreiter een da
gelijks terugkerende crime.
Waterpolitie
Het burgertje pesten beperkt
zich overigens niet tot het land.
De Spaanse vissers uit Algeciras
laten met de regelmaat van de
klok hun woedende protesten
horen tegen het ongehoord hin
derlijke optreden van de Engelse
waterpolitie. Als compensatie
hebben de Spanjaarden weer het
luchtruim. De paar vliegtuigen
die dagelijks landen op het vlieg
veld van Gibraltar hebben maar
net genoeg ruimte om veilig aan
de grond te komen. Komen ze
buiten de hun toegemeten aan
vliegroutes dan kunnen ze (bij
wijze van spreken) door Spaans
luchtdoel-geschut uit de lucht
worden gehaald.
Het vliegveld zelf is al een cu
riosum. De enige toegangsweg
vanuit Spanje tot de 6,5 vierkante
kilometer metende enclave loopt
dwars over de landingsbaan.
Twee keer per dag wordt het ver
keer tegengehouden door luid
rinkelende alarmbellen en neer
gelaten slagbomen als er een
vliegtuig moet landen of stijgen.
Spanje heeft al veel vruchtelo
ze pogingen gedaan om door
middel van het vliegveld een vin-
