'Ik geloof niet in indoctrinatie'
lastet is geweldig en Stoute
kan er maar net mee door
Boeken
pen suggestieve
verhalen over 't
lenselijk gespuis
Een educatief kijkje in bijzondere gebouwen
NDERDAG 26 FEBRUARI 1998
ikia van der Valks 'Wolfsgebroed'
WIM VOGEL
i der VaJk - Wolfsgebroed. Verhalen. Uitgeverij Veen,
143 blz., 24,90
laat!:
7'sp -stal is het voor buitenstaanders oninteressant
reten aan wie een auteur zijn boek opdraagt,
privézaak, waar anderen niets mee te maken
ben. Bij het tweede boek van Saskia van der
zij debuteerde in 1994 met de roman
■htlichaam ligt dat anders. Wolfsgebroed
gt zij op aan haar 'duizend moeders', waar
zij onderstreept hoe divers haar onderwer-
en haar inspiratiebronnen zijn.
ealistische Hollandse familievertellingen. Na-
ij Jistische schetsjes van het platteland. Een be
king van een Moluks paradijssprookje. Een
orisch verhaal uit het achttiende-eeuwse Pa-
Treurige terugkijkjes van op sterven na dode
Ie mensen. Een grillig fantasietje over een
isje dat door een paard wordt opgegeten en er
jkkig ook weer uitkomt. Een hilarisch-nuchter
ag van vier Amsterdamse jongeren die op
waterfiets flink doortrappen en er meteen
ar een reis om de wereld van maken: Wolfsge-
id bevat het allemaal,
ndanks die diversiteit is Wolfsgebroed wel de-
ercui jk een eenheid. Allengs groeit het inzicht dat
en nsen elkaar naar het leven staan, dat we ge-
zijn, niet te vertrouwen en zo link als een
ien deur. In hun broeierige, afgesloten bin-
Den| nverelden overpeinzen de hoofdpersonen het
echt hen door hun naasten aangedaan. Een
tgenoot die zijn gerief bij de vaarsen haalt,
oom die je lievelingskonijn doodt, een klein-
dat onnozel aan je sterfbed zit, bewoners
Ceram aan wie goddelijke geschenken niet
teed zijn. Als in een slapende vulkaan hoopt
°n ei igressie zich op.
riJ ok de sobere, suggestieve stijl van Saskia van
der Valk intrigeert. Ze beheerst de moeilijke kunst
van het weglaten, vermijdt nodeloze beschrijvin
gen en slaagt erin een gesloten wereld in een paar
zinnen te openen. Nogal ongebruikelijk bij dit
soort verhalen waaraan zichtbaar hard is ge
werkt is bovendien dat Van der Valk ironie en
geestigheden niet schuwt, waardoor al te serieuze
zwarigheden net voldoende gerelativeerd en op
menselijke maat geserveerd worden.
Het gemak waarmee de auteur haar thematiek
varieert, waarmee ze switcht van ruimte en tijd,
roept bij mij maar één bezwaar op. Het hart lijkt
zich zonder protest aan te passen aan het hoofd:
u vraagt, wij draaien. Van sommige verhalen lijkt
eerder de wenselijkheid dan de noodzakelijkheid
voorop te staan. Bij grote literatuur gaat het na
tuurlijk om het laatste.
CASPER MARKESTEUN
Nicola Baxter - 'Open huis. Een uitvouwbaar kijkje in bij
zondere gebouwen'. Illustraties Luigi Galante Simone
Boni. Uitgeverij Van Goor, 34,90; Stewart Ross - 'Hek
sen, Piraten, Cowboys'. Vertaald door Frank Herzen. Uit
geverij Zwijsen (serie Zoeklicht Informatief), 25,50; 'At
las van alle landen', eindredactie prof. Frans Depuydt.
Uitgeverij Lannoo/Gottmer, 69,50; Henri van Daele -
'Balthasar'. Uitgeverij Lannoo, 29,50.
Ook bij aankoop van een kinderboek van
ten minste 19,50 krijg je tijdens de Boe
kenweek (van 11 tot en met 21 maart a.s.)
dat prachtige Boekenweekgeschenk De hei
lige Antonio van Arnon Grunberg cadeau.
Om een beetje in de sfeer van het thema
van de Boekenweek (Panorama Nederland
- stad en land in proza en poëzie) te blijven,
zou je bijvoorbeeld een kijkje kunnen ne
men in het schitterend uitgevoerde en zo
educatieve Open huis. Een uitvouwbaar
kijkje in bijzondere gebouwen.
Schrijfster Nicola Baxter en tekenaar Lui
gi Galante en Simone Boni laten in een his
torische vogelvlucht van 1160 tot 1958 ze
ven gebouwen uit de hele wereld zien. En
of het nu een Moors paleis uit 1400 is of
een Amerikaans plantershuis uit 1797, bij
elk gebouw hoort een toelichting en een le
vensgrote illustratie. Nu snap je ook waar
om in een burcht de wenteltrappen met de
klok meedraaien, of hoe het komt dat er
langs al die oude, Engelse huizen, zoveel
ijzeren hekken staan. Vooral voor kinderen
die niet zo erg van lezen houden, is dit
boek uitermate geschikt.
Datzelfde geldt voor de serie 'Zoeklicht
Informatief' van uitgeverij Zwijsen, waarin
onder andere de delen Heksen, Piraten en
Cowboys verschenen. Niet alleen de behui
zing komt uitgebreid aan de orde, maar ook
de middelen van bestaan, de wapens, de
soorten en de beroemdste (en beruchtste)
van de beschreven figuren worden in
woord en beeld besproken. De boeken be
vatten in kort bestek toch veel informatie
en zijn een lust voor het oog.
Wie kinderen een nog veel uitgebreidere
Muggenreeks uniek in Nederlandse literaire landschap
Nausicaa Marbe schrijft roman op snijvlak van Roemeense bewogenheid en Nederlandse afstandelijkheid
larlem is van oudsher een stad waar de litera-
&b|ur welig tiert. We hoeven maar de namen van
colaas Beets, Bilderdijk, Bomans en Mulisch te
RENEE DE BORST
iric Bastet - De kat uit de boom. Renate Stoute - Waarom ik
bloemenmeisje werd. Eerste twee delen in de Muggenreeks
Uitgeverij Gottmer, prijs respectievelijk 32,90 en 27,90.
Haarlem zoals wij dat nu niet meer kennen. Bas
tet, die onder meer furore maakte als Couperus-
biograaf, is van goede komaf ('Zelf leefde je in be
trekkelijke welstand. Om je niet te veel aan het
schrikken te maken werden je solide oogkleppen
opgezet.') en kijkt vanuit die optiek en met een
mooie verbazing naar de armoede die toen nog
echt zichtbaar was in de stad.
Een extra meerwaarde aan dit boek leveren de
herinneringen aan 'grote' Haarlemmers. Bastet
Vormgeving van
Ronald Timmermans
is boven alle
lofverheven
emen om deze bewering in elk geval voor wat
treft het verleden overeind te houden. Maar schn)ft °ver !em™d hlJ heeft getarnd, dle 00lt
in de hedendaagse letteren blaast de Spaar- de hand schudde van Nicolaas Beets, maar
fctad een flinke partij mee. Zelfs in die mate dat N herinnert zich ook Harry Mulisch, die bij hem
Igeverij Gottmer morgen de eerste twee delen °P fh™1 zat'e2 beschrijft ontmoetingen met Jo-
- sef Santen, H.F. Boot en Kees Verwey. Voor wie
het nog niet duidelijk is: een heerlijk boek.
Renate Stoute (in 1950 in Haarlem gebo
ren als René Stoute) steekt daar met
Waarom ik geen bloemenmeisje werd
wat flets bij af. Natuurlijk ook hier
aardige herinneringen aan het
Haarlem van de jaren vijftig.
Maar het is in dit deels fictie
ve, deels autobiografische
boekje allemaal zo be
dacht. Waarom een fictieve
naam kiezen voor een duide
lijk uit het eigen leven gegrepen
personage?
Het boekje beschrijft de wandeling
die Susanne Bender (in haar jeugd nog
Roel) door Haarlem maakt op zoek, of
juist niet, naar de reünie van haar/zijn lage
re school. Ze zal er nooit aankomen, maar de
lezer wordt in het middendeel wel vergast op een
verslag van de avond. Volstrekt overbodig. Het is
duidelijk dat Stoute niet alleen maai' prettige her
inneringen heeft aan Haarlem, maar dat wreekt
zich onnnodig in dit verhaal. Het lijkt zo met te
genzin geschreven. Neem zo'n zin vrij aan het be
gin: 'Op de Raaks lagen de herinneringen voor
het oprapen, ik wist alleen niet zeker of ik wel zin
had om te bukken.' Tsja, wat kun je dan als lezer
verder nog verwachten?
De beide redacteuren van de reeks, Wim Vogel
en Jenny de Jonge, mogen als het aan mij ligt in
zo'n geval iets hogere kwaliteitseisen stellen.
Maar gezien het kaliber van de schrijvers die in
het najaar met hun bijdragen komen Bernlef,
Meysing en Freriks hebben we op dat punt
waarschijnlijk niets te vrezen. Hoe dan ook: Haar
lem mag trots zijn op dit initiatief. Rest ons nog
vast te stellen dat de boekjes prachtig verzorgd
zijn, mede door de boven alle lof verheven vorm
geving van Ronald Timmermans.
Toeval, puur toeval bracht
Nausicaa Poulopol Marbe
(1963) naar Nederland. Ze
was bijna negentien toen
ze met een Nederlandse fa
milie vakantie vierde in
Frankrijk. Na afloop van
die zomerse weken had ze
verschillende opties: terug
naar het Boekarest, waar
haar moeder Myriam de
reputatie van een gevierd
componiste genoot. Of
naar Griekenland, waar
haar uitgeweken vader
Aristide schreef. Het leven
nam een andere wending:
„Misschien uit luiheid
stapte ik in de auto en
dacht: ik laat me rijden.
Maar zeker ook uit nieuws
gierigheid ging ik naar Ne
derland."
LITERATUUR INTERVIEW
JOHN OOMKES
Nausicaa Marbe - Mandraga. Roman. Uit
geverij J.M. Meulenhoff, prijs: 36,90.
Vanaf morgen verkrijgbaar in de boek
handel.
Op haar 34-ste staat de volko
men ingeburgerde Haarlemse
journaliste en schrijfster voor de
doop van haar eerste roman.
Mandraga schetst de bewogen
geschiedenis van een Roemeen
se familie met ingewikkelde et
nische roots. Nausicaa laat het
verhaal vertellen door Ira Arve-
nitidis, een Roemeense die al
twaalf jaar in Amsterdam woont
en haar brood verdient als ver
taalster. Als Ira's vader sterven
de is in Boekarest, moet Ira te
rug. Terug naar haar eigen ver
leden, geconfronteerd worden
met de ellende, de armoede, het
staatscommunisme, het kasten
stelsel van haar geboorteland.
De voorgeschiedenis wordt ge
schetst door Ira's grootouders,
in een andere tijd, tot leven te
roepen.
Mandraga is een meeslepen
de roman, niet in het minst
door het veranderende histori
sche perspectief in Oost-Euro
pa, maai' ook omdat Nausicaa
Marbe als geen ander aanvoelt
in welke verwarring haar hoofd
persoon terechtkomt: hechting
en onthechting, verleden en
toekomst vechten om voorrang.
De allesoverheersende vraag
waar Ira nou uiteindelijk thuis
hoort wordt eigenlijk uitver
groot naar de kwestie van de
identiteit van het land zelf. De
lotsverbondenheid van hoofd
persoon met het familieland
goed Mandraga, waar de artis
tieke familie Arvenitidis eeu
wenlang de Russen trotseerde,
spreekt boekdelen. Blut und Bo
den op de Balkan het is mij
lenver verwijderd van Neder
landse nuchterheid.
,,Ik had geen voorstelling van
wat Nederland zou zijn", zegt
Nausicaa Marbe over de eerste
confrontatie met haar tweede
vaderland. „Aanvankelijk zou ik
hier niet blijven, maar binnen
twee weken bevond ik me op
een dijk van een lawine waarop
Nausicaa Marbe: 'Wie geleerd heeft om rekening te houden met anderen, kan zijn eigen grenzen trekken.'
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER BABETTE STAPEL
ik meegleed. Studiebeurs, ver
blijfsvergunning, vriendenkring,
nieuwe liefde ook. Als ik terug
denk, dan denk ik nu: Bah! Wat
vreselijk vast kwam die negen
tienjarige meteen te zitten.
Maar alles ontwikkelde zich zo
voorspoedig dat het er niet van
kwam om naar Roemenië terug
te keren."
'Transit'
„Ik ging totaal voor Nederland.
Dat moet ook, vind ik. Ik ken
emigranten die hier dertig jaar
zitten en die beschouwen hun
verblijf hier nog steeds als tran
sit. Dan heb ik zoiets van: rot
op. Alles was prachtig, ook in de
gepassioneerde familie bij wie
ik in huis kwam. Maar op een
dag werd ik wakker en bedacht
me: alles is niet zo prachtig. Zie
dan maar de grote, wijze meid
te zijn die alles op een rijtje kan
zetten."
Mandraga is geen althans
niet bedoeld als zuiver auto
biografische roman. Het ligt
voor de hand om in Ira Nausi
caa en in de Arvenitidis-clan de
familie Marbe te zien, en de
overeenkomsten zijn ook groot.
Nausicaa schrijft evenwel op
het snijvlak van haar Roemeen
se bewogenheid en haar Neder
landse afstandelijkheid. Zo kan
ze haarfijn aangeven waarom ze
zelf uiteindelijk moest uitwij
ken. Niet het betere leven, de
economische welvaart in Ne
derland vormde de drijfveer,
maar de duivelse vormen van
geestelijke repressie die door
het bewind-Ceau9escu waren
ontwikkeld, zorgden voor de
drang naar een vrijer klimaat.
Marbe nu: „Het feit dat je
weet dat je altijd fout bent, zo
dra je er andere dan de officiële
gedachten op na houdt. Dat je
daardoor in de gevangenis kunt
komen, dat daardoor je vrien
den kunnen worden gearres
teerd, je ouders. Dat je anderen
in gevaar brengt zodra je denkt.
Een vrij idee kan in zo'n land
een domino-effect sorteren. Nu
is het zo dat ik niet houd van
angsten die door regimes of
door andere autoriteiten wor
den opgelegd. Ik zie ook hier in
Nederland angsthazen, maai' ik
ben in Roemenië nooit bang ge
weest dat me iets zou overko
men. Ik had zoiets van: ik word
pas bang als ze me oppakken,
als de Securitate (Ceau9escu's
gevreesde geheime politie- JO)
me verhoort. Dat is nooit ge
beurd, gelukkig."
De Aristides overleven zowel
hun persoonlijke tragedie als de
ontwortelde post-stalinistische
samenleving door taaiheid, in
tegriteit en..."bulusint", zegt
Marbe. „Zeg maar Roemeens
voor fatsoen. Wie geleerd heeft
om rekening te houden met an
deren, kan zijn eigen grenzen
trekken. Dan ga je niet over lij
ken, omdat anderen dat óók
doen. Fatsoen maakt 'Befehl ist
Befehl' onmogelijk. Neem nou
Nadia Comane9i, de turnster,
die door één van Ceau9escu's
zonen is misbruikt. Ze had
nooit met het regime moeten
flirten, niet in de nationale
ploeg moeten gaan zitten. Ik
ken mensen die prachtig kon
den tennissen, maar die daar
vanaf zagen omdat hun be
kendheid verlies van identiteit
tot gevolg zou hebben. In mijn
boek gaat de hoofdpersoon in
zee met een hartstikke foute
man, terwijl ze bij haar volle
verstand is. Je mag jezelf niet
verliezen. Journalist zijn vind ik
een fantastisch beroep maar
daér had ik het niet kunnen
zijn."
Journalist
Ze speelde zelf als stagaire bij
het NRC Handelsblad voor jour
nalist toen kort voor kerst 1989
de revolte tegen Ceau9escu zich
in Timisoara ontwikkelde. Mar
be: „Ik geloofde niet in verande
ring in het land waar iedereen
van leugen naar leugen ging,
waar de hele maatschappij lijkt
op een met vergif volgezogen
spons. Ik maakte pas na drie
gruwelijke dagen mee, dat het
land zich wilde vrijvechten. Ik
merkte toen pas hoe on-Roe-
meens ik geworden was: Gat-
verdamme, dacht ik, wat doe ik
hier? Aan de andere kant was
het fascinerend: ik had nooit
Roemenen zich vrij zien uiten,
voor zichzelf zien opkomen. Ik
krijg er nu nog kippevel van.
Maar het was opera. Een opera
waarin de journalisten hun ei
gen rol kregen. 'Maak persoon
lijke verhalen', riep de hoofdre
dactie in Nederland. In plaats
van dat we de nieuwe macht
hebbers in de gaten hielden."
Ira cremeert haar vader
Nausicaa bestelde begin dit jaar
in Roemenië haar moeder ter
aarde. De zorg voor haar ouder
lijk huis en het verleden rusten
nu letterlijk op haar schouders,
zelfs op een dusdanige manier
dat fictie en werkelijkheid an
dermaal door elkaar lopen.
Nausicaa: „Het boek heeft ster
ke trekjes van een familiege
schiedenis. Mijn vader is hier in
Nederland op gruwelijke, absur
de wijze aan zijn eind gekomen,
zonder dat ik afscheid heb kun
nen nemen. Dat wilde ik mijn
hoofdpersoon besparen, maar
wat doet die trut? Die weigert
naar haar land te gaan. De wer
kelijkheid wreekt zich toch.
Nausicaa onderhoudt al ge
ruime tijd vriendschappelijke
betrekkingen met de Chinees-
Nederlandse schrijfster Lulu
Wang. Beider ervaringen met
een onderdrukkend regime, het
gevoel altijd in de diaspora te
leven dat schept een band
Marbe: „Met Lulu had ik het er
over hoe het mogelijk was dat
Chinese kinderen tijdens de
Culturele Revolutie hun ouders
aangaven. Ik heb hier in het
Westen veel Roemenen ont
moet die iets hadden van: ik
ben fout geweest, maar zo ben
ik nou eenmaal opgevoed. Ik
geloof niet in indoctrinatie. Zo
word je nóóit opgevoed. Je hebt
een eigen verantwoordelijkheid:
er bestaat altijd een keuze om
mee te doen met een fout regi
me en daar beter van te wor
den, of je zelf te blijven. Ieder
een heeft een hart, denk ik."
r"*"**'rü'r'
VERHALEN
blik op de wereld wil geven, kan voor zeven
tientjes de Atlas van alle landen aanschaf
fen. Het is meer dan de naam doet vermoe
den, want het is eerder een uitvoerig geïllu
streerd aardrijkskundeboek dan een atlas.
Dat is zowel een voordeel als een nadeel: de
informatie per land is summier, maar de
grote hoeveelheid tekeningen en foto's en
de makkelijk leesbare stukjes tekst maken
dat ruimschoots goed. De atlas geeft kinde
ren in de bovenbouw van de basisschool
een mooi uitzicht op de wereld.
Ficüe geeft natuurlijk altijd een subjectie
ver panorama dan een informatief boek,
maar is daarom als blik op de wereld niet
minder interessant. Zoals Grunberg de vol
wassen lezer een kijkje geeft op het heden
daags leven in de wereldstad New York, zo
schenkt Henri van Daele de iets jongere le
zer een prachtig beeld van het leven anno
1955 in een Vlaams dorp èn in Brussel.
De negenjarige Henri heeft niet alleen al
le geluk van de wereld, maai' krijgt ook de
schrik van zijn leven als hij voor de deur
van het dorpsbordeel een portemonnee
vindt met een grote hoeveelheid geld erin.
Hij verstopt het geld in het schuurtje en
durft er eigenlijk niets van uit te geven,
bang als hij is voor diefstal opgepakt te
worden. Gelukkig heeft Henri
nog zijn oom Balthasar, uitvin
der van professie, bezitter van
een heuse motor met zijspan
en wonend in de wereldstad
Brussel. Henri besluit ten einde
raad per trein naar oom Balt
hasar te vluchten. Tot Henri's
grote opluchting weet oom Bal-
Üiasar overal raad op ook in
dit geval.
Henri van Daele slaat in dit
autobiografische boek twee
vliegen in een klap: hij schetst
een prachtig psychologisch
portret van de negenjarige ik-fi-
guur en hij geeft een mooi
beeld van het leven in de vijfti
gerjaren in België.
Irak
De 'Atlas van alle landen' is eer
der een uitvoerig geïllustreerd
aardrijkskundeboek dan een atlas.
De grote hoeveelheid tekeningen
en foto's en de makkelijk leesbare
stukjes tekst geven kinderen in de
bovenbouw van de basisschool
een mooi uitzicht op de wereld.
