Zinderende scènes uit 19de eeuws Japan
Voorschotense cultuurfilosoof
stelt Italiaans geheim te boek
CHONE
CHUN
Eerst een kopje thee en dan
braaf de muilkorf omgespen
'Scènes uit een huwelijk'
rijk geschakeerd spel
lp de mat fladdert en stuiptrekt
nieuwsbrief van Jazz on Sun-
iy, die organisatie die zich
elselmatig bezighoudt met de
su| erstoring van de Dag des He-
.Hfl! in. De redactionele aandacht
deze krant voor de Leidse
les- en Jazz Week heeft nogal
t stof doen opwaaien binnen
gelederen van deze club. Aan
eidsch Dagblad-journalist
'im Koevoet wordt het advies
egeven dat hij zich beter met
et LVC, zijn troetelkind, kan
ezighouden. Voorts wordt ge-
:hreven dat bepaaldejourna-
hetLeidsch Dagblad,
nder wie ondergetekende, niet
ebben geschroomd hun penne-
mchten los te laten op de sa-
nenleving. Soms in nogal nega-
berichtgeving, terwijl die
elfde krant toch mede-sponsor
de Leidse Jazz Week.
ja, trompettisten mogen dan
ze lisschien alleen maar het pu-
Üek welgevallige noten blazen,
ij willen wel eens een paar kri-
sche laten horen. Een kwalifi-
atie als 'bepaalde journalisten'
ikent de mentaliteit van de
hrijvers van deze nieuwsbrief,
en mentaliteit die doet denken
i de tijd waarin BVD-ers zich
elk popconcert achter de
ino verscholen om het lang-
arig tuig te schaduwen.
opmerking over het spon-
irschap van het Leidsch Dag-
mogelijk nog fouter,
ennelijk denkt de organisatie
Jazz on Sunday dat wij ons
itische vermogen thuislaten
de krant bij een of ander
mement is betrokken. Dat de
oofdredactie ons dan eerst
akteert op een kopje thee en
irvolgens een muilkorf uitreikt
ie wij braafjes omgespen. Ooit
;1 eens gehoord van journalis
te vrijheid?
bor ondergetekende wordt een
•eciale kop ingeruimd. De
zzweek was nog maar amper
'gonnen en redacteur Cees van
oore van het Leidsch Dagblad,
normaliter zijn kolommen
ijn krant aflevert met heel
neuze onderwerpen, mengde
ook al in de strijd met een
rblijkelijk nieuwe kolom
derde titelJazzterday. U mag
hiernaast kennis van nemen.
binnen Jazz on Sun-
'Bepaalde journalisten' hebben zich even de muilkorf laten omgespen.
day de Leidse Blues- en Jazz-
week kennelijk niet ziet als een
serieus onderwerp, zal mij
worst wezen. Maar dat men in
die nieuwsbrief onbeschaamd
twee columns van mij en één
van collega Koevoet integraal
overneemt, zonder daarvoor
vooraf toestemming te vragen,
lijkt mij pure diefstal. Heeft Jazz
on Sunday wel eens van au
teursrechten gehoord? Dit zou,
volgens de advocaten, wel eens
een hele dure nieuwsbrief kun
nen worden. Uitkijken, organi
satie, anders wordt het dit jaar
Psalmen op Zondag.
En trouwens: waarom staat er
geen naam onder al die kriti
sche stukken in de nieuwsbrief?
Ik zou weieens willen weten wie
de schrijver is van al dat moois?
Was het Kwik, Kwek of Kwak?
Opgebakken roddel
Gossip travels fast. Maar bij het
weekblad Privé doet zo'n roddel
daar twee maanden over. In het
i deze week staat
i verhaal over de ruzie tussen
cabaretier Joop Visser en voor
malig schouwburgdirecteur, re
gisseur en kwismaster Berend
Boudewijn. Tijdens de opening
van de gerenoveerde Leidse
Schouwburg greep Boudewijn
Joop Visser bij de strot. Aanlei
ding: Vissers lied 'Mary voer
omhoog met een balpen in haar
oog', een cynisch nummer over
de Leidse balpenzaak. Dat lied
schoot Boudewijn om wat voor
reden dan ook in het verkeerde
keelgat. Wat de feestelijke her
opening van de Leidse Schouw
burg had moeten worden, zo
schrijft Privé - en dit veroor
zaakte bij ons een onbedaarlijke
proestbui - eindigde in 'geweld
en chaos'.
Het weekblad laat Berend in de
foyer van de-Leidse Schouw
burg enkele forse klappen uit
delen, recht in het gezicht van
Visser. Boudewijns vriendin
Martine Bijl, die ook van de par
tij was, zou als een razende te
keer zijn gegaan om haar
amant tegen te houden.
Ik stond erbij en keek ernaar.
Het enige dat er is gebeurd, is
dat Boudewijn Visser fel bij de
keel greep en hem daarbij iets
onverstaanbaars toesiste. Marti
ne Bijl - die in het Privéstuk
'vrouwtje Hak, Hak, Hak' wordt
genoemd - heeft niet als een ra
zende gevochten, maar haar
vriend met enige dwang van
Visser afgewrikt.
Je gaat Privé niet van leugens
betichten. Je zegt van de kale
baron van Münchhausen ook
niet meer dat hij een fantast
was toen hij vertelde dat hij zich
aan zijn eigen haren uit het
moeras omhoog had getrokken.
Nee, wat ik duidelijk wil maken,
is dat het weekblad een oude rel
serveert als een kakelverse. De
schermutseling tussen Boude
wijn en Visser had plaats op de
avond van 1 december van het
vorig jaar. Is dat nou die flitsen
de wereld van spiegelende zon
nebrillen en paparazzi voor wie
geen schandaal verborgen blijft?
Wat een snelheid! Mijn moeder
heeft daar een aparte term voor.
Zo vlug als dikke stront.
Kalfwinnaar Cor Koppies overleden
nieuwkoop In zijn woonplaats Nieuwkoop is eerder deze week
voormalig bioscoopeigenaar en Gouden Kalfwinnaar Cor Kop
pies op 61-jarige leeftijd overleden. Koppies is ruim veertig jaar
actief geweest binnen de filmwereld. Hij is gisteren gecremeerd.
Leidse Scratch Muziekdagen
leiden In de Pieterskerk worden volgende maand weer de 'Leid
se Scratch Muziekdagen' gehouden. Er hebben zich al 3.000
deelnemers aangemeld als koor- of orkestlid. De 'Scratch' duurt
drie dagen. Het programma ziet er als volgt uit: de Messiah van
Handel (13 feb.), Musical Highlights (14 feb.) en hoogtepunten
uit opera's van Verdi (15 feb.). Kaarten zijn te koop bij de VW,
op grote stations en bij K&O-Leiden.
ies uit een huwelijk' van Ingmar Berg-
Spel: Will van Kralingen en Edwin de
Gezien: 30/1, schouwburg Leiden
(landelijke première)
Ongeveer vijfentwintig jaar ge
leden baarden de film en televi
sieserie 'Scènes uit een huwe-
Üjk' van Ingmar Bergman veel
opzien. Hierin ontleden de bei
de echtelieden Marianne en Jo
han hun relatie met een fileer-
l nesje. Het is praten, praten en
log eens praten, waarbij de
ubtiele cameravoering van de
leroemde Zweedse regisseur de
"«zeggingskracht van deze relatie-
analyse nog eens vergroot. Het
elaas werd een exponent van
iet bespreekbaarheidstijdperk:
lies wordt besproken, alles
lient bespreekbaar te zijn.
Slechts bij hoge uitzondering
Bergman naar verluidt bereid
Ti toestemming te verlenen
>or een buitenlandse toneel
ewerking van zijn 'Scènes'.
's het ditmaal gelukt en
ing het stuk in regie en bewer-
afelfing van Lodewijk de Boer gis-
•ravond in Leiden in première.
Iet lijkt even niet goed te gaan
iet deze enscenering. Het ge-
ikgieel is nogal fragmentarisch op-
we zien een korte scène,
de man oppervlakkig
egripvol en zijn vrouw nogal
overkomen, het licht gaat
it om het verloop in de tijd aan
j. e geven, er volgt
;ch( mie scène'en zi
dreigt het
stuk verder te gaan kabbelen.
Gelukkig blijkt al snel dat het
slechts de aanloop is naar de
echte, nietsontziende confron
tatie. Een ogenschijnlijk redelijk
huwelijk ontpopt zich als loze
schijnvertoning. Beide echtelie
den vragen zich constant af,
waar en waarom het is misge
gaan. Dat is bovenal een woor
denstrijd met voortdurend wis
selende machtsposities. Ze gaan
elkaar als het ware met taal te
lijf, en je weet nooit wie je wan
neer op zijn woord kunt gelo
ven. Daarbij komen nog eens
woede en begeerte die vaak
haaks op al die verbale analyses
staan.
In de rol van Marianne trekt
actrice Will van Kralingen vele
registers open. In hoog tempo
laat ze het gedrag van haar per
sonage veranderen: ze is grillig
of handelt weloverwogen, ze is
afwerend of juist uitdagend, af
hankelijk, kwetsbaar, hard of
onzeker. Met al die schakerin
gen kan Will van Kralingen uit
stekend uit de voeten en benut
daarmee optimaal dc kansen
die deze rol haar biedt. Bij
Edwin de Vries fè echtgenoot
Johan duidelijk eenvormiger.
Het is leuk om te zien dat deze
acteur aanzienlijk meer kan dan
zijn veelvuldig optreden in
soaps doet vermoeden. De een
vormigheid van zijn personage
leidt weliswaar op den duur tot
een iets zwakkere positie. Maar
deze Johan is wel een sympa
thieke verliezer.
Hollandse windmolens in Pontijnse moerassen
Erotische prenten Kuniyoshi in Van Gogh vol copulerende paren
De Nederlandse waterbouw
kundige Van Vyck heeft vier
eeuwen geleden gewerkt aan de
drooglegging van de Pontijnse
moerassen ten zuiden van Ro
me, ook wel 'het moeras van de
pausen' genoemd. Dat zou blij
ken uit een document dat eind
jaren zeventig door bouwvak
kers in Italië in een antieke kist
werd ontdekt. De Voorschoten
se schrijver en cultuurfilosoof
Gerhard F. Mehrtens las dit ver
haal in een boek van de Itali
aanse historicus Vittorio d'Er-
me. En kwam erachter dat we
met een bedrog te maken heb
ben waarin Tjerk Vermaning
naar de kroon wordt gestoken.
Of niet? Mehrtens beschreef het
mysterie op intrigerende wijze
in zijn boek 'Windmolens voor
hetVaticaan'.
Gerhard F. Mehrtens, voor
malig jazzmusicus, galerie-hou
der en nu full-time schrijver en
cultuurfilosoof, woonde een tijd
in Rome. Hij kreeg het boek
over de Hollandse waterbouw
kundige tijdens een feestje. „De
auteur, Vittorio d'Erme, schreef
over een Hollandse waterbouw
kundige, een protestantse man
nog wel, die in dienst was ge
weest van het Vaticaan", zegt
Mehrtens. „In het boek be
schreef hij de pogingen van de
Caetani, burggraven van Ser-
moneta, om de Pontijnse moe
rassen droog te leggen."
„Ik kende het gebied daar
goed. Mijn interesse was
meteen gewekt. Maar wat
bleek? De man die het verhaal
had geboekstaafd was op ge
heimzinnige wijze om het leven
gekomen en mensen die eraan
hadden meegewerkt weigerden
commentaar of wierpen de
hoorn op de haak. Heel gek. Vit
torio d'Erme was een gerespec
teerd amateur-historicus. Hij
had zijn bevindingen niet door
gegeven aan de officiële weten
schap. Was er jaloezie in het
spel? Of was het hele verhaal
maar een verzinsel, een canard1.
De geschiedenis begint in
1980 in Sermoneta, waar twee
arbeiders, die bezig zijn met
restauratiewerkzaamheden, een
Gerhard F. Mehrtens: „In Italië nemen mensen zo'n geheim mee in de
kist." FOTO LOEKZUYDERDUIN
oude kist ontdekken die een
bundel sterk vergeelde dou-
menten bevat. Ze besluiten het
materiaal te schenken aan Vit
torio d'Erme, de plaatselijke ar
chitect, een man die bekend
staat als liefhebber en kenner
van de geschiedenis van de
streek. Het blijkt te gaan om het
werkmateriaal van een Holland
se waterbouwkundige, Hermen
van Vyck, die samen met zijn
medewerkers Henrico Pieck en
Henricus A. van Wyngaerden
naar het gebied was getrokken.
„De methode die Van Vyck bij
het droogleggen gebruikte",
zegt Mehrtens, „beschouwde
men in die tijd als high techno
logy. Net zoals in de Nederlan
den al was gebeurd, wilde hij de
Pontijnse moerassen omgeven
met dijken, waarna het water
door windmolens in een hoger
gelegen boezemkanaal zou
kunnen worden gepompt.
Droogleggen kwam dus neer op
het verzamelen en 'optillen' van
water. In die tijd beperkte men
zich in Italië bij het droogleggen
nog tot het graven van afwate
ringskanalen. Het nadeel was
dat die na een tijd dichtslibden.
Vanaf zijn aankomst in Sermo
neta begint Van Vyck een dag
boek bij te houden van zijn
werkzaamheden."
Mehrtens' boek laat zich le
zen als een spannende detecti
ve. Hij beschrijft met veel oog
voor detail en inlevingsvermo
gen de wederwaardigheden van
Van Vyck in die barre streek. Hij
schetst de wat duistere sfeer in
het dorpje en de ontberingen
die Van Vyck en zijn medewer
kers moeten doorstaan. De
moerassen zijn vergeven van
malariamuggen. En in de on
diepe poelen houden zich ver
vaarlijke slangen schuil. Vol af
grijzen noteert Van Vyck hoe
een arbeider zich de duim af
hakt nadat hij door een adder is
gebeten 'om te voorkomen dat
het gif naar het hart trekt.'
Tegenstanders van de op
drachtgever gooien roet in het
eten. Het plan voor de droog
legging wordt niet voltooid. Het
dagboek van Van Vyck eindigt
op 5 december 1583. Vanaf dat
tijdstip ontbreekt elk spoor van
de Hollandse waterbouwkundi
ge-
„Wat is er gebeurd?", zegt
Mehrtens. „Is hij vermoord
door rivalen van de opdrachtge
ver? Of is dit allemaal maar een
verzinsel? En zo ja, waarom
hebben dan eminente Italiaan
se historici medewerking ver
leend aan d'Erme? Als het een
verzinsel is, dan hebben we hier
te maken met een vervalsingsaf
faire van Van Meegeren-achtige
allure. Het is op zijn zachtst ge
zegd natuurlijk vreemd dat Vit
torio d'Erme de originele docu
menten later heeft verkocht aan
een Bulgaarse antiquair."
„Natuurlijk ben ik zelf op on
derzoek uitgetrokken. En het
gekke is nu dat ik in een kerk in
Sermoneta ineens stuitte op een
gedenksteen waarop de namen
van die twee medewerkers van
Van Vyck staan vermeld. Dat
bracht me weer hevig aan het
twijfelen. Ik heb stad en land in
Italië afgebeld, maar alle con
tacten liepen dood of men gooi
de eenvoudigweg de hoorn op
de haak. Ach, het is allemaal zo
typisch voor dat land. In Italië
nemen mensen zo'n geheim
mee in de kist."
'Windmolens voor het Vati
caan', Gerhard F. Mehrtens,
uitgeverij Ando, Den Haag,
1997. Gebonden, bibliofiele
uitgave. Prijs 34,90.
De berg Fuji gezien vanaf zee (1844).
prenten van Kuniyoshi rammen
er wel erg lustig op los.
Zijn doorbraak kwam in 1827, 1
toen een uitgever hem vroeg vijf i
losse prenten te ontwerpen met
helden uit de Chinese verhalen- 1
serie 'Suikoden'. De 'Suikoden'
gaan over de strijd van een 108 I
man sterke bende tegen corrup- i
te ambtenaren. Wie Kuniyoshi's 1
afbeeldingen van dappere hel- i
den met reusachtige spierbun- i
dels en priemende ogen bekijkt, i
zal zich meteen kunnen voor- 1
stellen waarom deze rijk gede
tailleerde prenten er bij de Ja-
panners ingingen als koek. Zijn 1
scènes zinderen van de span- i
ning en dat voorzag in een land i
dat het al vele eeuwen zonder
oorlog moest stellen, in een gro
te emotionele behoefte aan
identificatie.
De Japanners geloofden in die
tijd nog in spoken en geesten en
waren er bovendien van over
tuigd dat zich in dieren het 'bo
vennatuurlijke' manifesteerde.
Kuniyoshi heeft daar handig op
ingespeeld en leverde tal van
prenten met deze thema's. Op
lagen van tienduizend afdruk
ken waren geen uitzondering.
Een van de 'heldenprenten'
op deze expositie toont Oniwa-
kamaru in gevecht met een
reusachtige karper bij de water
val Bhishamon. Nadat hij de
monsterlijke vis had gedood
met behulp van het zwaard dat
hij op de prent nog tussen zijn
tanden heeft geklemd, vond hij
in de vis het lichaam van zijn
dode moeder. Ook heel span
nend: de prent waarop de strijd
tussen Hiroari en een monster
lijk behaarde vogel wordt uitge
beeld. De vogel werd verant
woordelijk gehouden voor een
pestepidemie en alleen Hiroari
durfde het aan de vogel te do
den.
Als groot liefhebber van Ja
panse kunst had Vincent van
Gogh ook 45 werken van Ku
niyoshi in zijn collectie. Een van
de voorbeelden op deze exposi-
FOTO CPD/VAN COGH MUSEUM
tie is de houtsnede waarop de
kunstenaar een groot zeespook
boven een stormachtige zee
met een schip in nood ver
beeldde.
Dat Kuniyoshi ook een hu
morist was blijkt uit de hout
snede waarop hij een vrouwen
gezicht vernuftig heeft samen
gesteld uit lichaamsdelen. Dat is
een grappig zoekplaatje.
De expositie 'Helden Gees
ten' van Utagawa Kuniyoshi in
het Van Gogh Museum (Paulus
Potterstraat 7, Amsterdam)
duurt tot en met 5 april. Ope
ningstijden: dagelijks 10.00-
17.00 uur.
De westerling die niet beter weet, zal denken dat de 19e
eeuwse Japanse kunstenaar Utagawa Kuniyoshi ook por
nografische prenten maakte. Zijn vrijscènes van heftig
copulerende paren laten geen detail onverhuld en doen
Bill Clintons eventuele orale escapades verbleken tot ge
knoei in de marge. Op de expositie over Kuniyoshi in het
Van Gogh Museum blijkt hoe de westerling deze prenten
wél moet duiden: ze werden gemaakt als instructie voor
meisjes die in het huwelijk traden.
musea en particuliere collecties.
Samen met Hokusai, Hiroshige
en Kunisada staat Kuniyoshi
(1798-1861) bekend als een van
de grote prentkunstenaars van
zijn tijd. Hij beschikte over een
haarscherpe antenne voor wat
er leefde in de Japanse volksziel
en excelleerde niet alleen in
'bloot', maar ook in de weerga
ve van helden, geesten, acteurs,
mooie geklede vrouwen, dieren
en landschappen.
In het zachte licht van het
prentenkabinet met als achter
grond blauw geschilderde mu
ren die de felle kleuren van de
prenten beeldschoon doen uit
komen, is bij alle thema's voor
een heldere toelichting gezorgd.
Omdat westerlingen meestal
heel weinig van de Japanse
beeldtaal weten, verdient deze
expositie daarom ook in educa
tief opzicht een pluim. Wat ver
der opvalt is dat de prenten in
uitzonderlijk goede staat verke
ren.
Bij de erotische prenten, ge
bundeld onder de verzamel
naam 'shunga', wordt uitgelegd
dat de Japanners tot aan de
openstelling voor het Westen in
de tweede helft van de 19e
eeuw een tolerante houding ten
opzichte van seksualiteit had
den. In rijke families kregen de
bruiden van hun moeder vaak
een rol met schilderingen mee
die een reeks van voorbeelden
voor in bed toonden. In minder
vermogende families moesten
de meisjes zich 'behelpen' met
een album. Of de bruiden zich
tijdens hun voorstudie ook heb
ben verheugd op wat hun te
wachten stond, valt overigens te
betwijfelen: de mannen op de
amsterdam fran^oise ledeboer
De expositie is georganiseerd in
samenwerking met de Society
for Japanese Arts en telt ruim
160 ldeurenhoutsnedes, teke
ningen, schilderingen en geïllu
streerde boeken uit belangrijke
Mooie dame onder de kersen
boom (1840). FOTO GPD/VAN
GOGH MUSEUM
