DE DOOD:
van randverschijnsel
tot hype
casterman
ZATERDAG 17 JANUAR11998
nja Krabben is gefas-
cineerd door de dood.
^^"Begraafplaatsen,
odskisten, grafschriften - ze
er niet genoeg van krijgen. In
ar knusse woning in Amster-
West staat - hoe kan het
k anders - een grafsteen tegen
boekenkast. Nee, niet van fa
lie. De steen heeft ze ooit ge-
.gen van een grafdelver. An-
rs zou hij hem weggooien,
onde toch?", zegt Anja.
In mei 1994 begon ze met het
ad 'Doodgewoon'. De aanlei-
ig was heel simpel: Krabben
d als kunsthistorica kort daar-
een artikel geschreven over
jod, dat door een tijdschrift
weigerd werd. „Te morbide
or onze lezers", vertelde men
ar. In 'Doodgewoon' mag alles
schreven worden wat met
en begraven te maken
eft. „Want de dood is in zekere
gewoon. Iedereen krijgt er-
ee te maken."
Het blad viel in vruchtbare bo-
m. Na decennia lang over
iod en begraven gezwegen te
bben, blijken Nederlanders
ieens alles over de laatste reis
willen weten. Om het met de
el van het boek van Krabben te
ggen: 'De dood is springle-
nd'! Rouwenden proberen iets
aan de begrafenis van hun
erbaren toe te voegen. Er zijn
itvaartvernieuwers' die duchtig
in de weg timmeren. Kunste-
ars hebben de kaart, de kist,
um en de grafsteen ontdekt,
lematoria en begraafplaatsen
mden druk bezochte open da-
n. Voor het eerst was in 1996
beurs voor de uitvaartbedrij-
n ook voor gewone stervelin-
m toegankelijk. Artikelen, ten-
onstellingen, cursussen, excur-
en boeken over sterven en
uwen zijn niet aan te slepen.
Stichting Collectieve Pro-
da voor het Nederlandse
uek (CPNB), gezegend met een
herpe neus voor trends, speelt
Speciale boekencampagne over verdwenen taboe
hier gretig op in. De club van de
jaarlijkse boekenweek organi
seert een extra boekenfestijn
over het thema 'Afscheid en
dood'. Met een magazine in een
oplage van 60.000 exemplaren
willen de boekhandelaren vanaf
maandag laten zien wat ze over
'de grootste levensvraag' zoal in
huis hebben. Als het net zo'n
succes wordt als de 'echte' boe
kenweek van afgelopen jaar
(Thema: 'Mijn God'), staat ons
nog veel te wachten.
„Natuurlijk speelt het com
merciële aspect mee", geeft
CPNB-directeur Kraaiman toe.
„We willen boeken verkopen.
Maar uit de evaluatie van de
boekenweek blijkt dat zinge-
vingsvragen momenteel enorm
populair zijn. We kunnen elke
boekenweek wel over dat thema
houden als we zouden willen."
Gekozen is echter voor iets
nieuws: voortaan wordt in janua
ri een week lang een levensbe
schouwelijk onderwerp onder de
aandacht gebracht van de win
kel- en bibliotheekbezoekers. Uit
de lange lijst van onderwerpen is
dit jaar de dood gekozen. In het
De dood is 'in'. In de tiveede
helft van januari besteden
ruim driehonderd
boekwinkels en
bibliotheken extra
aandacht aan dit
onderwerp. Het taboe is
verdwenen, begraven wordt
leuker, maar de angst blij ft.
Net als het onvermogen de
dood te accepteren.
„Mensen ervaren het als
een schending van het
contract met het leven.
gratis blad van de CPNB worden
een honderdtal boeken aanbevo
len. Een kleine greep uit het gi
gantische aanbod.
Opvallend veel boeken over de
Oosterse wijze van omgaan met
de dood en het ook in Nederland
inmiddels populaire geloof in
reïncarnatie. Daar tussendoor
vertellen - natuurlijk - bekende
Nederlanders welk boek hen ooit
tot steun was. Opzienbarend:
Imca Marina vindt troost bij de
wijsgeer Plato. Gezien de belang
stelling van de adverterende uit
gevers is de 'extra' boekenweek
nu al een succes: het blad be
druipt zichzelf. Ook de boekhan
dels verwachten er veel van.
Cake
„Het verbaast me niets", zegt Jan
van den Bout, bijzonder hoogle
raar Verliesverwerking aan de
Rijksuniversiteit van Utrecht.
„De afgelopen dertig jaar wilde
de samenleving niets met de
dood te maken hebben. Nu reali
seren we ons opeens dat dood en
leven bij elkaar horen." Zijn ei
gen baan is het resultaat van de
'hype'. Twee jaar geleden werd
de leerstoel op initiatief van het
Landelijk Steunpunt Rouwbege
leiding (LSR) opgericht. Eenmaal
in functie heeft Van den Bout het
onderwerp - hoe gek het ook
mag klinken - alleen maar popu
lairder zien worden.
Nederland is volgens de hoog
leraar bezig aan een inhaalrace.
De belangstelling voor sterven en
begraven was ver beneden de
maat, ook vergeleken met het
buitenland. De uitvaart was in
professionele handen gekomen
en dat betekende dat doodgaan
en begraven letterlijk randver
schijnselen van het leven waren
geworden. De tendens was: snel
condoleren en begraven, want
we moeten verder. De plechtig
heden waren statisch, sober en
inwisselbaar. Met het spreek
woordelijke plakje cake als treu
rig dieptepunt.
Waarom dat nu plotseling ver
anderd is? Van den Bout heeft
niet meer dan wat 'vermoedens'.
De generatie van na de oorlog
wilde niet te lang stilstaan bij de
dood, omdat de samenleving
weer opgebouwd moest worden.
De huidige babyboomers leken
ervan uit te gaan dat het leven
geen einde heeft. „Doodgaan?
Dat zullen we nog wel eens zien,
dachten ze. Maar ook zij beseffen
tegenwoordig dat er een einde
aan komt. Alle generaties hou
den ervan de aandacht op zich
zelf te vestigen. Nu willen ze als
sluitstuk een mooie begrafenis."
Aids is ook een reden. De pa
tiënten weten veelal dat ze ster
ven en hebben vaak de tijd en de
creativiteit om van hun eigen
uitvaart iets bijzonders te maken.
Zie het begrafenisfeest van It-ei-
genaar Manfred Langer. Het kli
maat is veranderd, er is meer
mogelijk dan de standaardbegra
fenis. Al blijven cake en Mieke
Telkamp voorlopig wel de norm.
Volgens Anja Krabben is zo'n 15
procent van de begrafenissen op
een of andere manier 'alterna
tief. Hoewel dat niet overdreven
moet worden. Veel vormen zijn
meer een 'terug-naar-vroeger'
(vrienden dragen de kist, de aan
wezigen gooien aarde op de kist)
dan iets extravagants.
Ontkerkelijking
Van groot belang is de ontkerke
lijking. In plaats van de christelij
ke rituelen worden andere vor
men gezocht om afscheid van de
overledene te nemen en het ver
driet een plaats te geven. Ook de
aanwezigheid van uitvaartplech
tigheden in de allochtone ge
meenschap heeft invloed. Na de
Bijlmerramp bijvoorbeeld waren
de tv-kijkers getuige van Ghane-
se begrafenisrituelen. Krabben
noemt daarnaast de eeuwwisse
ling een reden waarom mensen
meer over de dood nadenken.
Opvallend is, zo blijkt uit een le
zersonderzoek van 'Doodge
woon', dat vooral veertigers die
midden in het leven staan heel
bewust met hun naderend einde
bezig zijn. Jongeren en ouderen
veel minder.
De dood mag geen dan geen
taboe meer zijn, de angst is er
niet minder om. Zelfs niet bij ie
mand die zoveel met de dood
bezig is als Anja Krabben. „De
angst voor het onbekende, hè? Ik
merk wel dat ik steeds nieuws
gieriger word." De meeste men
sen zijn volgens Krabben banger
voor de manier waarop ze dood
gaan, dan voor wat daarna is.
Van den Bout wil zover niet
gaan. „Het verschilt per persoon.
De een is bang voor de aftake
ling, de ander voor de eenzaam
heid. Weer een ander zit het
meest over de nabestaanden in."
De acceptatie van de dood is
ondanks de bespreekbaarheid
niet groter geworden. Integen
deel. „Mensen ervaren het als
een schending van het contract
met het leven", zegt Van den
Bout. „Iedereen denkt het recht
te hebben om ten minste tachtig
jaar te worden. Niemand beseft
dat elke dag in Nederland zeven
mensen niet meer thuis komen,
omdat ze bij een verkeersonge
luk zijn omgekomen. Iedereen
waant zich persoonlijk onkwets
baar."
Reïncarnatie waar een kwart
van de Nederlanders in gelooft,
lijkt een manier om de dood ac
ceptabeler te maken. Je krijgt im
mers een nieuw leven. „Het sluit
aan op het idee dat we recht op
geluk hebben. Voor minder dan
een goed en gezond leven doen
we het niet. Reïncarnatie is een
prima oplossing voor de breek
baarheid van het leven."
Waar lezers in het enorme
aanbod van literatuur over 'Af
scheid en dood' voor moeten uit
kijken, zo waarschuwt Van den
Bout, zijn de boeken die precies
voorschrijven hoe rouwverwer
king plaatsvindt. „We weten nog
steeds heel weinig over het
rouwen. Er zijn geen vastomlijn
de fases waar iedereen doorheen
moet, elk rouwproces is anders.
De een heeft hele heftige reac
ties, de ander juist niet maar die
heeft dat voor zijn verwerking
ook niet nodig. In Amerika heeft
twintig procent van de weduwen
na twee maanden al een af
spraakje met iemand anders.
Oppassen dus voor boeken die
voorschrijven: zo moet het!"
Anja Krabben hoopt dat de
speciale boekenweek mensen
leert bewuster met de uitvaart
om te gaan. „Veel mensen zijn
na afloop heel ontevreden. Ze
weten niet dat ze veel meer zelf
mogen bepalen en dat bijvoor
beeld begraven tegenwoordig
ook zonder kist kan. Niemand
die ze dat vertelt. Daarom is het
goed dat het onderwerp momen
teel zo leeft."
utfje
rt [tb§L
VRAAG VAN DE WEEK (voor deelnemers van 10 t/m 12 jaar):
Vraag 3; HOE HEET DE CHINESE VRIEND VAN KUIFJE? De vraag var» de prijsvraag van de eerste week (vraag 1) was: Noem vijf van de hoofdpersonen die regelmatig in de Kuifje-albums voorkomen.
Vraag 2 (vorige week) luidde: Wat is de hoofdstad van Tibet? Spaar de antwoorden t/m de vierde week en stuur de vier oplossingen naar. Rijksmuseum voor Volkenkunde, t.a.v. de afdeling PR, Postbus 212, 2300 AE Leiden
o.v.v. 'Prijsvraag Kuifje'.
De tentoonstelling 'naar Tibet met Kuifje' is nog t/m 2 augustus in het Rijksmuseum voor Volkenkunde te zien. Het museum is gevestigd aan de Steenstraat 1, Leiden, telefoon 071-516 88 00. De openingstij
den van het museum zijn: dinsdag tot en met vrijdag en zondag 10.00-17.00 uur. Zaterdag en feestdagen 12.00-17.00 uur. Toegangsprijzen: Volwassenen 10 gulden. Jeugd van 4-18/GP/65+ 7,50 gulden.
Groepen (min. 10 personen) 7,50 gulden. Museumjaarkaart toeslag 3 gulden. Kosten van de activiteiten zijn inbegrepen in de museumentree, tenzij anders vermeld.
FOTO ANP
DAAR!"De vliegramp
m Nepal - Geen
overlevenden"
Nee!TC HANG IS NIET
DOOD!...
scheepsjongen
Hoor eens even, Kuifje... Ik
leef met je mee en ik snap
dat je door die droom van
streek bent... maar je moet
we! redelijk blijven en...
Weet ik, maar dit was geen gewone
droom... Het was... hoe zeg je dat... een
voorspel lende droom... of een telepa
thische... ik weet het niet. Maar wat ik we!
en dat is Tc hang
Hoor eens, Kuifje... Als je
vriend Tc hang niet dood
was, had de reddings
expeditie hem gevonden
Hier, Tchang! Hoe vaak heb ik je al niet gezegd
dat je niet met straathonden mag spelen.
Wie noemt zijn hond n
zo, duizend bommen
Is het nu a
getchang?
Kapitein, ik ben ervan overtuigd dat
Tchang nog leeft. Idioot, misschien,
maar zo is het... En omdat ik dat
denk, ga ik hem zoeken.
Ik zeistel dat hij nog leeft, waaroi
zou jij hem dan vinden, als ervaren
sherpa's en bergbewoners daar niet
geslaagd zijn?
Ga dan maar naar Nepal, stijfkop,
ga naar Tim boek toe of naar
Vladivostok, mij om 't even, want
je gaat alleen!Ik ga niet mee.
Nee, nee, en nog ééns nee. En a/s ik
nee zeg, is het nee!
